1
00:00:02,000 --> 00:00:04,000
Hôm nay tôi muốn bắt đầu với 2 sự quan sát

2
00:00:04,000 --> 00:00:06,000
về loài người chúng ta.

3
00:00:06,000 --> 00:00:09,000
Cái đầu tiên các bạn 
có thể nghĩ là khá hiển nhiên,

4
00:00:09,000 --> 00:00:11,000
đó là loài người chúng ta, Homo sapiens,

5
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
thật sự rất, rất thông minh

6
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
kiểu như thông minh đến nực cười,

7
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
kiểu như những điều chúng ta đang làm

8
00:00:17,000 --> 00:00:20,000
không một giống loài nào khác
trên hành tinh có thể làm được.

9
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
Và tất nhiên

10
00:00:22,000 --> 00:00:24,000
đây không phải lần đầu bạn thấy điều này.

11
00:00:24,000 --> 00:00:27,000
Tất nhiên, ngoài thông minh, 
chúng ta cũng là một loài tự phụ

12
00:00:27,000 --> 00:00:30,000
Vì vậy chúng ta thích chỉ ra thực tế 
là chúng ta thông minh

13
00:00:30,000 --> 00:00:32,000
Tôi có thể dẫn chứng
bất kỳ học giả nào

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
từ Shakespeare cho đến Stephen Colbert

15
00:00:34,000 --> 00:00:36,000
để chỉ ra sự thực rằng
chúng ta cao quý

16
00:00:36,000 --> 00:00:38,000
về mặt lý lẽ và có
tài năng vô hạn,

17
00:00:38,000 --> 00:00:40,000
chúng ta tuyệt vời hơn
bất kỳ thứ gì khác trên hành tinh này

18
00:00:40,000 --> 00:00:43,000
khi nói về khả năng tư duy của bộ não.

19
00:00:43,000 --> 00:00:45,000
Nhưng còn quan sát thứ hai về con người

20
00:00:45,000 --> 00:00:47,000
tôi muốn tập trung nhiều hơn và điểm này

21
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
và đó là thực tế rằng,

22
00:00:49,000 --> 00:00:52,000
mặc dù chúng ta rất thông minh,
đôi khi thông minh đặc biệt

23
00:00:52,000 --> 00:00:55,000
chúng ta cũng có thể trở nên 
vô cùng ngớ ngẩn một cách khó tin

24
00:00:55,000 --> 00:00:58,000
khi nói về một vài khía cạnh 
của việc ra quyết định

25
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
Tôi đang thấy có nhiều người 
cười tự mãn bên dưới

26
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
Đừng lo, tôi sẽ không nêu ra 
một cá thể điển hình nào ở đây

27
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
về bất cứ mặt lỗi lầm nào cùa bạn.

28
00:01:04,000 --> 00:01:06,000
Nhưng tất nhiên, chỉ trong 2 năm vừa qua

29
00:01:06,000 --> 00:01:09,000
ta đã thấy sự kém cỏi 
mà ta chưa từng thấy trước đây

30
00:01:09,000 --> 00:01:12,000
Ta đã thấy các công cụ mà ta làm ra

31
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
để khai thác tài nguyên từ môi trường

32
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
đã gây tác hại ngược lại lên chúng ta.

33
00:01:16,000 --> 00:01:18,000
Ta đã theo dõi thị 
trường tài chính do ta tạo ra

34
00:01:18,000 --> 00:01:21,000
lẽ ra phải hết sức rõ ràng

35
00:01:21,000 --> 00:01:23,000
nhưng lại sụp đổ ngay trước mắt chúng ta.

36
00:01:23,000 --> 00:01:25,000
Nhưng cả hai ví dụ đáng ngượng ngùng này

37
00:01:25,000 --> 00:01:28,000
vẫn chưa phải điều đáng xấu hổ nhất

38
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
về những lỗi mà con người mắc phải,

39
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
chúng ta cứ nghĩ những lỗi lầm 
mà chúng ta mắc phải

40
00:01:33,000 --> 00:01:35,000
chỉ là một vài trường hợp riêng lẻ

41
00:01:35,000 --> 00:01:38,000
hay là một vài sai lầm
ở ngang mức đáng được đưa lên blog

42
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
Nhưng thật ra,
các nhà xã hội học đang nhận thấy

43
00:01:41,000 --> 00:01:44,000
đa số chúng ta, 
trong một số trường hợp cụ thể,

44
00:01:44,000 --> 00:01:47,000
sẽ mắc phải những lỗi rất đặc trưng.

45
00:01:47,000 --> 00:01:49,000
Những lỗi đó có thể đoán trước được.

46
00:01:49,000 --> 00:01:51,000
Chúng ta mắc đi mắc lại những lỗi đó.

47
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
Và chúng lại cứ trơ ra mặc các chứng cứ.

48
00:01:53,000 --> 00:01:55,000
Khi nhận những lời phê bình,

49
00:01:55,010 --> 00:01:57,780
trong trường hợp tương tự sau đó,


50
00:01:57,780 --> 00:02:00,000
chúng ta vẫn có xu hướng mắc lại lỗi đó.

51
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
Và đó thực sự là một câu đố đối với tôi,

52
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
một người nghiên cứu 
về bản chất con người

53
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
Điều tôi tò mò nhất là,

54
00:02:06,000 --> 00:02:09,000
làm sao một giống loài 
thông minh như chúng ta

55
00:02:09,000 --> 00:02:11,000
lại có thể mắc những lỗi rất tệ

56
00:02:11,000 --> 00:02:13,000
và thường xuyên như thế?
Là giống loài

57
00:02:13,000 --> 00:02:16,000
thông minh nhất, sao chúng
ta không giải quyết được?

58
00:02:16,000 --> 00:02:19,000
Ở góc độ khác,
những lỗi đó thực sự từ đâu đến?

59
00:02:19,000 --> 00:02:22,000
Sau khi suy nghĩ, 
tôi nhận thấy có hai khả năng.

60
00:02:22,000 --> 00:02:25,000
Một khả năng là, ở một góc độ, 
đó không phải lỗi của chúng ta.

61
00:02:25,000 --> 00:02:27,000
Vì là một giống loài thông minh,

62
00:02:27,000 --> 00:02:29,000
chúng ta có thể tạo ra mọi kiểu môi trường

63
00:02:29,000 --> 00:02:31,000
rất, rất phức tạp, có khi đến mức

64
00:02:31,000 --> 00:02:34,000
quá phức tạp khiến chúng ta
khó có thể thực sự hiểu được,

65
00:02:34,000 --> 00:02:36,000
mặc dù chính chúng ta tạo ra chúng.

66
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
Các thị trường tài chính siêu phức tạp.

67
00:02:38,000 --> 00:02:41,000
Các điều khoản thế chấp mà
chính chúng ta không thể xử lý được.

68
00:02:41,000 --> 00:02:44,000
Dĩ nhiên, bị đặt vào môi trường 
mà chúng ta không xử lý được,

69
00:02:44,000 --> 00:02:45,670
ở một mức nào đó

70
00:02:45,670 --> 00:02:48,000
chúng ta hoàn toàn 
có thể làm hỏng một vài thứ.

71
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
Nếu đúng thế thì có một giải pháp đơn giản

72
00:02:50,000 --> 00:02:52,000
cho vấn đề về lỗi lầm của con người.

73
00:02:52,000 --> 00:02:54,000
Chúng ta chỉ cần tìm hiểu xem

74
00:02:54,000 --> 00:02:56,000
loại công nghệ nào không thể kiểm soát

75
00:02:56,000 --> 00:02:58,000
loại môi trường nào không có lợi

76
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
để loại bỏ chúng và thiết kế cái tốt hơn,

77
00:03:00,000 --> 00:03:02,000
và chúng ta sẽ là giống loài thượng đẳng

78
00:03:02,000 --> 00:03:04,000
mà chúng ta kỳ vọng là thế.

79
00:03:04,000 --> 00:03:07,000
Nhưng có một khả năng khác 
mà tôi thấy đáng lo ngại hơn,

80
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
đó là, có thể không phải môi trường
của chúng ta có vấn đề.

81
00:03:10,000 --> 00:03:13,000
Có thể, chính chúng ta 
mới là được tạo ra không chuẩn

82
00:03:13,000 --> 00:03:15,000
Đó là một lời ám chỉ mà tôi đã nhận thấy

83
00:03:15,000 --> 00:03:18,000
từ các nhà xã hội học 
khi tìm hiểu về lỗi lầm của con người

84
00:03:18,000 --> 00:03:21,000
Và ta thấy con người cứ mắc lại lỗi lầm

85
00:03:21,000 --> 00:03:24,000
theo cách hệt như nhau và lặp đi lặp lại.

86
00:03:24,000 --> 00:03:26,000
Hình như chúng ta được tạo ra

87
00:03:26,000 --> 00:03:28,000
để mắc lỗi lầm theo những cách nhất định.

88
00:03:28,000 --> 00:03:31,000
Đây là khả năng mà tôi thấy lo ngại hơn,

89
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
vì nếu chính là chúng ta có vấn đề thì

90
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
chúng ta không hiểu rõ 
cách để giải quyết.

91
00:03:35,000 --> 00:03:38,000
Cõ lẽ chúng ta phải chấp nhận sự thật
là chúng ta dễ mắc lỗi

92
00:03:38,000 --> 00:03:40,000
và cố gắng làm mọi thứ 
trong hoàn cảnh đó.

93
00:03:40,000 --> 00:03:43,000
Vì thế, đây là câu hỏi 
mà tôi và các sinh viên muốn giải đáp.

94
00:03:43,000 --> 00:03:46,000
Làm sao chúng ta có thể phân biệt giữa
khả năng 1 và khả năng 2?

95
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
Cần một tập hợp những người thông minh

96
00:03:48,000 --> 00:03:50,000
có thể ra nhiều quyết định,

97
00:03:50,000 --> 00:03:52,000
nhưng không tham gia hệ thống của chúng ta

98
00:03:52,000 --> 00:03:54,000
bất cứ những gì làm cho ta bối rối

99
00:03:54,000 --> 00:03:56,000
không công nghệ hay văn hoá của loài người

100
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
có thể thậm chí không ngôn ngữ loài người

101
00:03:58,000 --> 00:04:00,000
Và vì thế chúng ta cần những "bạn" này.

102
00:04:00,000 --> 00:04:03,000
Đây là một bạn khỉ mũ 
mà tôi làm việc cùng.

103
00:04:03,000 --> 00:04:05,000
chúng là loại linh trưởng New World

104
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
nghĩa là nó phân nhánh từ nhánh loài người

105
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
vào khoảng 35 triệu năm về trước

106
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
Điều này có nghĩa là bà cố, cố, cố, cố,

107
00:04:11,000 --> 00:04:13,000
với khoảng 5 triệu "cố" của bạn

108
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
sẽ giống với bà cố cố cố cố

109
00:04:15,000 --> 00:04:17,000
với 5 triệu chữ "cố" trong đó

110
00:04:17,000 --> 00:04:19,000
của bạn khỉ Holly này

111
00:04:19,000 --> 00:04:22,000
Có thể nói cô bạn này 
là một người họ hàng rất xa của bạn

112
00:04:22,000 --> 00:04:24,000
nhưng bị chia cắt bởi sự tiến hóa

113
00:04:24,000 --> 00:04:26,000
Dù sao thì tin tốt về Holly

114
00:04:26,000 --> 00:04:29,000
là cô không sở hữu công nghệ của chúng ta

115
00:04:29,000 --> 00:04:31,990
cô ấy thông minh, sáng tạo 
và cũng thuộc Bộ Linh Trưởng

116
00:04:31,990 --> 00:04:34,000
nhưng không có mấy thứ
làm rối như chúng ta

117
00:04:34,000 --> 00:04:36,000
Nên cô ấy rất hoàn hảo cho thí nghiệm.

118
00:04:36,000 --> 00:04:39,000
Vậy nếu ta để Holly 
vào hoàn cảnh sống của chúng ta thì sao?

119
00:04:39,000 --> 00:04:41,000
Liệu cô ấy sẽ tạo ra sai lầm như chúng ta?

120
00:04:41,000 --> 00:04:43,000
Liệu cô ấy có thể học
từ các sai lầm đó?

121
00:04:43,000 --> 00:04:45,000
Đó là mấy điều mà chúng
tôi quyết định làm

122
00:04:45,000 --> 00:04:47,000
Tôi và các học trò đã
rất hứng thú về điều đó

123
00:04:47,000 --> 00:04:49,000
vài năm về trước. Chúng tôi đã nói
"ném" một vài vấn đề


124
00:04:49,000 --> 00:04:51,000
cho Holly để xem cô ấy có
làm hỏng mọi thứ không.

125
00:04:51,000 --> 00:04:54,000
Vấn đề đầu tiên chỉ là, ừm, chúng tôi nên bắt đầu từ đâu?

126
00:04:54,000 --> 00:04:56,000
Bởi vì, bạn biết đó, nghe có vẻ hay với chúng tôi,
nhưng không đúng cho loài người.

127
00:04:56,000 --> 00:04:58,000
Chúng ta tạo ra nhiều lỗi ở nhiều ngữ cảnh khác nhau

128
00:04:58,000 --> 00:05:00,000
Bạn biết đấy, chúng tôi thật sự phải bắt đầu từ đâu với cái này?

129
00:05:00,000 --> 00:05:03,000
Và bởi vì lúc chúng tôi bắt tay vào làm 
cũng là lúc tài chính sụp đổ,

130
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
vào lúc mà việc thu hồi tài sản thế nợ
đầy rẫy trên báo chí

131
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
chúng tôi mới nghĩ, hhmm, có lẽ chúng tôi

132
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
nên bắt đầu với lĩnh vực tài chính.

133
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
Có lẽ chúng tôi nên tìm hiểu các quyết định
kinh tế của loài khỉ

134
00:05:12,000 --> 00:05:15,000
và cố gắng tìm hiểu xem chúng có mắc phải
mấy lỗi ngu ngốc như chúng ta không

135
00:05:15,000 --> 00:05:17,000
Đương nhiên, đó cũng là lúc chúng tôi
gặp vấn đề thứ hai

136
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
mang tính chất lý luận hơn một chút

137
00:05:19,000 --> 00:05:21,000
đó là, có thể các bạn không biết,

138
00:05:21,000 --> 00:05:24,000
nhưng khỉ không thật sự biết xài tiền.
Tôi biết, là các bạn chưa thấy

139
00:05:24,000 --> 00:05:26,000
Nhưng đó là lý do, chúng không xếp hàng
đằng sau bạn

140
00:05:26,000 --> 00:05:29,000
ở các quầy siêu thị hay ATM--bạn biết đó,
chúng không làm mấy việc này.

141
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
Do đó chúng tôi gặp phải rắc rối nhỏ ở đây

142
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
Làm cách nào để chúng tôi hỏi khỉ về tiền

143
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
nếu chúng không sử dụng nó?

144
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
Vì thế chúng tôi đã nghĩ, có thể chúng tôi nên,
cứ mặc kệ nó

145
00:05:38,000 --> 00:05:40,000
và dạy lũ khỉ cách dùng tiền.

146
00:05:40,000 --> 00:05:42,000
Vậy nên đó là thứ chúng tôi đã làm.

147
00:05:42,000 --> 00:05:45,000
Thứ các bạn đang nhìn ở đây là đơn vị đầu tiên
mà tôi từng biết

148
00:05:45,000 --> 00:05:47,000
của loại đồng tiền không phải của người.

149
00:05:47,000 --> 00:05:49,000
Chúng tôi không sáng tạo lắm khi chúng tôi
bắt đầu nghiên cứu này,

150
00:05:49,000 --> 00:05:51,000
nên chúng tôi chỉ gọi nó là đồng tiền.

151
00:05:51,000 --> 00:05:54,000
Nhưng đây là loại tiền mà chúng tôi
đã dạy lũ khỉ ở Yale

152
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
để sử dụng nó với người thật,

153
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
để thật sự mua các loại thức ăn.

154
00:05:59,000 --> 00:06:01,000
Trông nó không giống tiền lắm -- 
thật sự thì, không giống lắm

155
00:06:01,000 --> 00:06:03,000
không giống tiền của chúng ta,
nó chỉ là một miếng kim loại.

156
00:06:03,000 --> 00:06:06,000
Nếu các bạn đã từng giữ tiền nước ngoài
từ các chuyến đi du lịch

157
00:06:06,000 --> 00:06:08,000
khi các bạn về nhà, chúng trở nên vô dụng.

158
00:06:08,000 --> 00:06:10,000
Ban đầu, nó vô dụng với lũ khỉ

159
00:06:10,000 --> 00:06:12,000
trước khi chúng nhận ra thứ mà chúng
có thể làm với nó.

160
00:06:12,000 --> 00:06:14,000
Khi chúng tôi lần đầu đưa tiền cho chúng
ở khu bắt nhốt,

161
00:06:14,000 --> 00:06:16,000
chúng kiểu nhặt nó lên, nhìn ngắm nó.

162
00:06:16,000 --> 00:06:18,000
Kiểu như vật gì đó lạ lùng lắm

163
00:06:18,000 --> 00:06:20,000
Nhưng nhanh chóng, lũ khỉ nhận ra rằng

164
00:06:20,000 --> 00:06:22,000
chúng có thể đưa đồng này

165
00:06:22,000 --> 00:06:25,000
cho những con người trong phòng nghiên cứu
để đổi thức ăn

166
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
Và các bạn thấy đó, Mayday ở đây đang làm vậy.

167
00:06:27,000 --> 00:06:30,000
Ảnh A và B là giai đoạn Mayday kiểu như

168
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
tò mò về những thứ này -- nhưng không hiểu

169
00:06:32,000 --> 00:06:34,000
Đằng kia là người làm thí nghiệm đang chờ tay sẵn

170
00:06:34,000 --> 00:06:37,000
và Mayday nhanh chóng nhận ra,
có vẻ con người kia cần cái này

171
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
Đưa vật này đi, và nhận lại thức ăn.

172
00:06:39,000 --> 00:06:41,000
Hóa ra không chỉ Mayday, tất cả lũ khỉ 
đều rất giỏi

173
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
trong việc trao đổi đồng tiền với người
bán hàng

174
00:06:43,000 --> 00:06:45,000
Đây là một đoạn video ngắn về việc đó.

175
00:06:45,000 --> 00:06:48,000
Đây là Mayday. Cô ấy sẽ đưa đồng tiền 
để lấy thức ăn

176
00:06:48,000 --> 00:06:51,000
và đang hạnh phúc chờ đợi để nhận thức ăn.

177
00:06:51,000 --> 00:06:53,000
Đây là Felix, tôi nghĩ vậy. Cậu ấy là con đầu đàn;
nhân vật quan trọng.

178
00:06:53,000 --> 00:06:56,000
Nhưng cậu ấy cũng kiên nhẫn chờ đợi
để lấy thức ăn của cậu và cứ thế.

179
00:06:56,000 --> 00:06:58,000
Vậy nên, lũ khỉ rất giỏi việc này.

180
00:06:58,000 --> 00:07:01,000
Chúng giỏi một cách đáng ngạc nhiên
chỉ qua một ít đào tạo.

181
00:07:01,000 --> 00:07:03,000
Chúng tôi cho chúng tự lấy đồ của chúng.

182
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
Câu hỏi là: Liệu điều này có giống với tiền của con người?

183
00:07:05,000 --> 00:07:07,000
Đây thật sự có phải là một thị trường,

184
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
hay chúng tôi chỉ tạo ra một mánh tâm lý lạ

185
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
bằng cách khiến lũ khỉ làm việc gì đó,

186
00:07:11,000 --> 00:07:13,000
trông có vẻ thông minh, nhưng thật ra lại không.

187
00:07:13,000 --> 00:07:16,000
Vì thế chúng tôi nghĩ, lũ khỉ sẽ tự bộc phát làm gì

188
00:07:16,000 --> 00:07:19,000
nếu đây thật sự là tiền của chúng, nếu chúng thật sự
sử dụng cái này như tiền?

189
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
Các bạn có thể tưởng tượng ra lũ khỉ

190
00:07:21,000 --> 00:07:23,000
làm tất cả những việc thông minh

191
00:07:23,000 --> 00:07:26,000
mà con người làm khi họ bắt đầu trao đổi tiền bạc với nhau

192
00:07:26,000 --> 00:07:29,000
Bạn có thể khiến chúng chú ý đến giá cả,

193
00:07:29,000 --> 00:07:31,000
chú ý đến số lượng chúng mua--

194
00:07:31,000 --> 00:07:34,000
kiểu như theo dõi đồng tiền khỉ của chúng

195
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
Liệu lũ khỉ có thể làm những việc như thế?

196
00:07:36,000 --> 00:07:39,000
và do đó, chợ khỉ của chúng tôi được tạo ra.

197
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
Cách hoạt động chính là

198
00:07:41,000 --> 00:07:44,000
lũ khỉ bình thường sống trong khu bắt nhốt 
theo kiểu sở thú lớn.

199
00:07:44,000 --> 00:07:46,000
Khi chúng mong muốn một ít thức ăn,

200
00:07:46,000 --> 00:07:48,000
chúng tôi cho phép chúng ra ngoài

201
00:07:48,000 --> 00:07:50,000
đến một khu bắt nhốt nhỏ hơn 
nơi chúng có thể đi vào khu chợ

202
00:07:50,000 --> 00:07:52,000
Khi tiến vào khu chợ --

203
00:07:52,000 --> 00:07:54,000
thật sự mà nói thì chợ khỉ vui hơn
hầu hết chợ dành cho người

204
00:07:54,000 --> 00:07:57,000
bởi vì, khi lũ khỉ tiến đến cửa chợ,

205
00:07:57,000 --> 00:07:59,000
một con người sẽ đưa chúng một cái ví lớn
đầy tiền

206
00:07:59,000 --> 00:08:01,000
để chúng có thể thật sự mua bán

207
00:08:01,000 --> 00:08:03,000
với một trong hai người ở đây --

208
00:08:03,000 --> 00:08:05,000
hai người bán hàng khác nhau

209
00:08:05,000 --> 00:08:07,000
để chúng có thể mua hàng từ đó.

210
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
Người bán hàng là các sinh viên
từ phòng thí nghiệm của tôi.

211
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
Họ ăn mặc khác nhau; họ là hai người khác nhau.

212
00:08:11,000 --> 00:08:14,000
Và suốt quá trình, họ về cơ bản làm những việc
giống nhau

213
00:08:14,000 --> 00:08:16,000
để lũ khỉ có thể học hỏi, bạn biết đó

214
00:08:16,000 --> 00:08:19,000
ai bán cái gì ở giá nào -- ai đáng tin cậy, ai không, 
kiểu như vậy.

215
00:08:19,000 --> 00:08:21,000
Và bạn có thể thấy mỗi thí nghiệm gia

216
00:08:21,000 --> 00:08:24,000
đang cầm một cái dĩa thức ăn nhỏ màu vàng.

217
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
và đó là thứ mà lũ khi có thể mua được
cho một đồng tiền.

218
00:08:26,000 --> 00:08:28,000
Vậy nên mọi thứ có giá một đồng,

219
00:08:28,000 --> 00:08:30,000
nhưng như các bạn thấy, đôi khi đồng tiền
có thể mua nhiều hơn những thứ khác,

220
00:08:30,000 --> 00:08:32,000
đôi khi nhiều nho hơn những thức khác.

221
00:08:32,000 --> 00:08:35,000
Vì vậy tôi sẽ cho các bạn xem một video ngắn 
để xem cái chợ này trông như thế nào.

222
00:08:35,000 --> 00:08:38,000
Đây là từ góc nhìn của một con khỉ.
Khỉ thấp hơn người, nên hơi thấp một chút.

223
00:08:38,000 --> 00:08:40,000
Nhưng đây là Honey.

224
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
Cô ấy đang kiên nhẫn đợi chợ mở cửa

225
00:08:42,000 --> 00:08:45,000
Đột nhiên chợ mở cửa. Cô ấy phải lựa chọn:
một quả nho hay hai.

226
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
Bạn có thể thấy Honey, một nhà kinh tế học
rất giỏi về thị trường

227
00:08:47,000 --> 00:08:50,000
đi với người cho nhiều nho hơn.

228
00:08:50,000 --> 00:08:52,000
Cô ấy có thể dạy những nhà tư vấn tài chính
một vài điều.

229
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
Mà không chỉ Honey,

230
00:08:54,000 --> 00:08:57,000
hầu hết lũ khỉ đi với người có nhiều hơn.

231
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
Hầu hết lũ khỉ đi với người có thức ăn tốt hơn.

232
00:08:59,000 --> 00:09:02,000
Khi chúng tôi giới thiệu bán hàng, 
chúng tôi thấy lũ khỉ chú ý đến điều đó.

233
00:09:02,000 --> 00:09:05,000
Chúng thật sự rất quan tâm đến tiền của chúng.

234
00:09:05,000 --> 00:09:08,000
Điều ngạc nhiên hơn là khi chúng tôi cộng tác
với các nhà kinh tế

235
00:09:08,000 --> 00:09:11,000
để xem xét dữ liệu của lũ khỉ sử dụng 
công cụ kinh tế,

236
00:09:11,000 --> 00:09:14,000
chúng về cơ bản khớp, 
không chỉ về chất lượng

237
00:09:14,000 --> 00:09:16,000
mà còn về số lượng với những thứ chúng tôi thấy

238
00:09:16,000 --> 00:09:18,000
con người làm ở chợ thực sự.

239
00:09:18,000 --> 00:09:20,000
Nhiều đến mức, nếu bạn nhìn vào các con số,

240
00:09:20,000 --> 00:09:23,000
bạn sẽ không biết được liệu chúng là của lũ khỉ
hay của người trên cùng một khu chợ.

241
00:09:23,000 --> 00:09:25,000
Và điều mà chúng tôi nghĩ chúng tôi đã làm

242
00:09:25,000 --> 00:09:27,000
là chúng tôi đã thực sự giới thiệu một thứ gì đó

243
00:09:27,000 --> 00:09:29,000
,ít ra là với lũ khỉ và chúng tôi,

244
00:09:29,000 --> 00:09:31,000
hoạt động giống như một đồng tiền tài chính thực thụ

245
00:09:31,000 --> 00:09:34,000
Câu hỏi là: liệu lũ khỉ có bắt đầu làm hỏng theo cách
mà chúng ta làm?

246
00:09:34,000 --> 00:09:37,000
Chúng tôi đã đôi lúc thấy một vài dấu hiệu
là chúng có thể.

247
00:09:37,000 --> 00:09:39,000
Một thứ chúng tôi chưa bao giờ thấy ở chợ khỉ

248
00:09:39,000 --> 00:09:41,000
là bất cứ dấu hiệu nào của sự tiết kiệm --

249
00:09:41,000 --> 00:09:43,000
bạn biết đó, như giống loài chúng ta.

250
00:09:43,000 --> 00:09:45,000
Lũ khi tiến vào khu chợ, tiêu hết tiền của chúng

251
00:09:45,000 --> 00:09:47,000
và quay về.

252
00:09:47,000 --> 00:09:49,000
Một điều nữa mà chúng tôi bất chợt thấy,

253
00:09:49,000 --> 00:09:51,000
đủ để thấy xấu hổ

254
00:09:51,000 --> 00:09:53,000
là một vài bằng chứng bộc phát của việc gian lận.

255
00:09:53,000 --> 00:09:56,000
Lũ khỉ thường gian dối các đồng tiền ngay khi có thể

256
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
từ những con khác, thường là từ chúng tôi --

257
00:09:58,000 --> 00:10:00,000
bạn biết đó, thứ mà chúng tôi không cần thiết 
phải giới thiệu.

258
00:10:00,000 --> 00:10:02,000
nhưng chúng tôi đã nhìn thấy.

259
00:10:02,000 --> 00:10:04,000
Vì thế chúng tôi nghĩ, điều này trông thật tệ.

260
00:10:04,000 --> 00:10:06,000
Liệu chúng ta có thật sự thấy lũ khỉ

261
00:10:06,000 --> 00:10:09,000
sẽ làm những thứ ngu ngốc y hệt con người?

262
00:10:09,000 --> 00:10:11,000
Một khả năng là kiểu để mặc

263
00:10:11,000 --> 00:10:13,000
hệ thống tài chính khỉ tự hoạt động,

264
00:10:13,000 --> 00:10:15,000
bạn biết đó, để xem liệu chúng có
gọi chúng ta giúp trong vài năm.

265
00:10:15,000 --> 00:10:17,000
Chúng tôi hơi mất kiên nhẫn nên chúng tôi đã muốn

266
00:10:17,000 --> 00:10:19,000
đẩy nhanh mọi thứ một chút.

267
00:10:19,000 --> 00:10:21,000
Vì thế chúng tôi đồng ý đưa cho lũ khỉ

268
00:10:21,000 --> 00:10:23,000
cùng kiểu vấn đề

269
00:10:23,000 --> 00:10:25,000
mà con người thường hay mắc lỗi

270
00:10:25,000 --> 00:10:27,000
trong một vài kiểu thử thách kinh tế nhất định

271
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
hoặc một vài kiểu thứ nghiệm kinh tế nhất định.

272
00:10:29,000 --> 00:10:32,000
vậy nên, bởi cách tốt nhất để xem con người mắc lỗi

273
00:10:32,000 --> 00:10:34,000
là thật sự tự mình làm điều đó,

274
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
Tôi sẽ cho các bạn một thí nghiệm nhỏ

275
00:10:36,000 --> 00:10:38,000
kiểu để xem thử trực giác tài chính của chính các bạn 
hành động như nào

276
00:10:38,000 --> 00:10:40,000
Vây nên bây giờ hãy thử tưởng tượng

277
00:10:40,000 --> 00:10:42,000
Tôi đưa mỗi người trong các bạn

278
00:10:42,000 --> 00:10:45,000
1,000 đô-la -- 10 đồng tiền 100 đô-la nóng

279
00:10:45,000 --> 00:10:47,000
Hãy lấy chúng, bỏ vào trong ví của các bạn

280
00:10:47,000 --> 00:10:49,000
và suy nghĩ kĩ xem các bạn sẽ làm gì với nó.

281
00:10:49,000 --> 00:10:51,000
Bởi vì bây giờ nó là của các bạn; các bạn có thể mua
bất cứ thứ gì các bạn muốn.

282
00:10:51,000 --> 00:10:53,000
Quyên góp nó, lấy nó, và kiểu vậy.

283
00:10:53,000 --> 00:10:56,000
Nghe hay thật, nhưng các bạn có thêm sự lựa chọn nữa
để kiếm thêm một ít.

284
00:10:56,000 --> 00:10:59,000
Và đây là lựa chọn cho các bạn: hoặc các bạn mạo hiểm,

285
00:10:59,000 --> 00:11:01,000
trong trường hợp đó tôi sẽ tung một trong những đồng này.

286
00:11:01,000 --> 00:11:03,000
nếu là mặt ngửa, các bạn sẽ được thêm 1,000 đô-la.

287
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
nếu là mặt sấp, bạn sẽ không được gì cả.

288
00:11:05,000 --> 00:11:08,000
Nên đây là cơ hội để kiếm thêm, nhưng rất mạo hiểm.

289
00:11:08,000 --> 00:11:11,000
Lựa chọn khác thì an toàn hơn. Các bạn sẽ chắc chắn có thêm tiền.

290
00:11:11,000 --> 00:11:13,000
Tôi sẽ chỉ đưa các bạn thêm 500 đồng.

291
00:11:13,000 --> 00:11:16,000
Các bạn có thể bỏ nó vào ví và sử dụng ngay lập tức.

292
00:11:16,000 --> 00:11:18,000
Để xem trực giác của các bạn như thế nào.

293
00:11:18,000 --> 00:11:21,000
Hầu hết mọi người sẽ chọn cách an toàn.

294
00:11:21,000 --> 00:11:24,000
Hầu hết mọi người nghĩ, tại sao phải mạo hiểm
khi tôi có thể chắc chắn có 1,500 đô-la?

295
00:11:24,000 --> 00:11:26,000
Trông có vẻ khá tốt để cá cược. Tôi sẽ theo cái đó.

296
00:11:26,000 --> 00:11:28,000
Các bạn có thể nói, điều này chả hợp lý.

297
00:11:28,000 --> 00:11:30,000
Loài người hơi ngại mạo hiểm. Rồi sao?

298
00:11:30,000 --> 00:11:32,000
Cái "rồi sao?" đó xuất hiện khi chúng ta bắt đầu suy nghĩ

299
00:11:32,000 --> 00:11:34,000
về cùng một vấn đề

300
00:11:34,000 --> 00:11:36,000
được thay đổi khác một chút.

301
00:11:36,000 --> 00:11:38,000
Nên giờ hãy tưởng tượng nếu tôi đưa mỗi người

302
00:11:38,000 --> 00:11:41,000
2,000 đô-la -- 20 tờ 100 đô-la nóng.

303
00:11:41,000 --> 00:11:43,000
Bây giờ các bạn có thể mua gấp đôi trước đó.

304
00:11:43,000 --> 00:11:45,000
Hãy nghĩ về cảm giác của các bạn khi bỏ nó vào ví.

305
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
Và giờ hãy tưởng tượng tôi bắt các bạn phải lựa chọn

306
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
Nhưng lần này, tệ hơn một chút.

307
00:11:49,000 --> 00:11:52,000
Giờ, các bạn sẽ phải quyết định các bạn 
sẽ mất tiền như thế nào,

308
00:11:52,000 --> 00:11:54,000
nhưng các bạn sẽ có cùng lựa chọn.

309
00:11:54,000 --> 00:11:56,000
Các bạn hoặc là sẽ chấp nhận mạo hiểm mất tiền --

310
00:11:56,000 --> 00:11:59,000
để tôi tung đồng xu. 
Nếu mặt ngửa, các bạn sẽ mất rất nhiều.

311
00:11:59,000 --> 00:12:02,000
Nếu mặt sấp, các bạn không mất gì cả, giữ lại mọi thứ --

312
00:12:02,000 --> 00:12:05,000
hoặc các bạn có thể chọn an toàn, lấy ví ra

313
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
và đưa tôi 5 tờ 100 đô-la, đương nhiên.

314
00:12:08,000 --> 00:12:11,000
Và tôi đang thấy một vài cái nhíu mày phía dưới.

315
00:12:11,000 --> 00:12:13,000
Nên có lẽ các bạn đang có chung trực giác

316
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
về vấn đề mà các bạn đang được kiểm tra,

317
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
khi được đưa ra những chọn lựa,

318
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
mọi người không chọn an toàn.

319
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
Họ sẽ có xu hướng mạo hiểm.

320
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
Lý do điều này khá vô lý là trong hai trường hợp,
chúng tôi cho mọi người

321
00:12:24,000 --> 00:12:26,000
những sự lựa chọn giống nhau.

322
00:12:26,000 --> 00:12:29,000
Đó là cơ hội 50/50 cho 1,000 hoặc 2,000

323
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
hoặc chỉ chắc ăn 1,500 đô-la .

324
00:12:31,000 --> 00:12:34,000
Nhưng trực giác của con người về việc chấp nhận
chừng nào mạo hiểm

325
00:12:34,000 --> 00:12:36,000
lại khác nhau tùy thuộc vào khởi điểm của họ.

326
00:12:36,000 --> 00:12:38,000
Vậy điều gì đang xảy ra?

327
00:12:38,000 --> 00:12:40,000
Hóa ra là, đây xem ra là kết quả

328
00:12:40,000 --> 00:12:43,000
của ít nhất hai khuynh hướng mà chúng ta có
về mức độ tâm lý

329
00:12:43,000 --> 00:12:46,000
Một là chúng ta có một khoảng thời gian khó khăn
thực sự nghĩ về những điều kiện tuyệt đối.

330
00:12:46,000 --> 00:12:47,333
Đầu óc chúng ta phải làm việc,

331
00:12:48,666 --> 00:12:50,000
Một lựa chọn là 1,000, 2,000;

332
00:12:50,000 --> 00:12:52,000
Một là 1,500.

333
00:12:52,000 --> 00:12:55,000
Thay vào đó, chúng ta thấy rất dễ khi suy nghĩ 
về những điều kiện tương đối.

334
00:12:55,000 --> 00:12:58,000
khi các lựa chọn thay đổi qua các lần.

335
00:12:58,000 --> 00:13:01,000
Nên chúng ta thường nghĩ theo kiểu, 
"oh, chúng ta sẽ có thêm" hoặc "oh, tôi sẽ có ít hơn."

336
00:13:01,000 --> 00:13:03,000
Điều này cũng tốt thôi, trừ việc

337
00:13:03,000 --> 00:13:05,000
các thay đổi đến từ nhiều hướng

338
00:13:05,000 --> 00:13:07,000
thực tế ảnh hưởng đến việc ta nghĩ

339
00:13:07,000 --> 00:13:09,000
liệu một lựa chọn là tốt hay không

340
00:13:09,000 --> 00:13:11,000
Và điều nãy dẫn đến khuynh hướng thứ hai,

341
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
mà các nhà kinh tế học gọi là khuynh hướng 
ghét bỏ sự mất mát.

342
00:13:13,000 --> 00:13:16,000
Ý tưởng là chúng ta ghét cảm giác mất tiền

343
00:13:16,000 --> 00:13:18,000
chúng ta thật sự ghét khi chúng ta
phải mất một số tiền nào đó.

344
00:13:18,000 --> 00:13:20,000
Và điều này nghĩa là thỉnh thoảng chúng ta thật sự

345
00:13:20,000 --> 00:13:22,000
thay đổi lựa chọn để tránh điều này.

346
00:13:22,000 --> 00:13:24,000
Thứ chúng ta thấy ở câu tình huống cuối là

347
00:13:24,000 --> 00:13:26,000
đối tượng trở nên mạo hiểm hơn

348
00:13:26,000 --> 00:13:29,000
bởi họ muốn cái cơ hội nhỏ bé là sẽ không mất gì cả.

349
00:13:29,000 --> 00:13:31,000
Điều đó nghĩa là khi chúng ta nằm trong thế mạo hiểm

350
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
xin lỗi, khi chúng ta ở trong thế mất mát,

351
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
chúng ta trở nên mạo hiểm hơn,

352
00:13:35,000 --> 00:13:37,000
điều mà có thể trở nên đáng lo ngại.

353
00:13:37,000 --> 00:13:40,000
Những kiểu thế này sẽ tự phát theo rất nhiều hướng xấu
ở loài người.

354
00:13:40,000 --> 00:13:43,000
Chúng là lý do các nhà đầu tư chứng khoán vẫn cứ mãi
mất tiền --

355
00:13:43,000 --> 00:13:45,000
bởi họ đánh giá chúng trong điều kiện tương đối.

356
00:13:45,000 --> 00:13:47,000
Là lý do vì sao con người trong thị trường nhà đất từ chối
bán nhà của họ

357
00:13:47,000 --> 00:13:49,000
bởi họ không muốn bán lỗ.

358
00:13:49,000 --> 00:13:51,000
Câu hỏi mà chúng ta đã quan tâm là

359
00:13:51,000 --> 00:13:53,000
liệu những con khỉ có thể hiện cùng xu hướng đó không

360
00:13:53,000 --> 00:13:56,000
Nếu chúng tôi tạo dùng tình huống giống vậy
ở khu chợ khỉ nhỏ bé,

361
00:13:56,000 --> 00:13:58,000
liệu chúng có hành xử như con người?

362
00:13:58,000 --> 00:14:00,000
Và đó là thứ chúng tôi làm,
chúng tôi đưa cho lũ khỉ các chọn lựa

363
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
giữa người an toàn -- họ luôn làm những thứ giống nhau --

364
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
hoặc người mạo hiểm --

365
00:14:05,000 --> 00:14:07,000
họ đôi khi làm những thứ khác nhau.

366
00:14:07,000 --> 00:14:09,000
Và sau đó chúng tôi đưa cho chúng
thêm những lựa chọn

367
00:14:09,000 --> 00:14:11,000
như các bạn đã làm ở tình huống đầu --

368
00:14:11,000 --> 00:14:13,000
vậy chúng thật sự có cơ hội để có thêm.

369
00:14:13,000 --> 00:14:16,000
hoặc chỉ còn lại một ít nếu chúng gặp phải lựa chọn mất --

370
00:14:16,000 --> 00:14:18,000
chúng thật sự nghĩ chúng sẽ có nhiều hơn thứ chúng có

371
00:14:18,000 --> 00:14:20,000
và vì thế trông nó giống như thế này.

372
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
Chúng tôi đã giới thiệu lũ khỉ với 2 người bán hàng mới.

373
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
Người ở bên trái và phải đều bắt đầu với một ít nho,

374
00:14:24,000 --> 00:14:26,000
nên trông khá là tuyệt vời.

375
00:14:26,000 --> 00:14:28,000
Nhưng họ sẽ cho lũ khỉ đồ thêm.

376
00:14:28,000 --> 00:14:30,000
Người bên trái sẽ theo kiểu an toàn.

377
00:14:30,000 --> 00:14:33,000
Trong mọi lúc, cậu ta thêm một trái, và đưa cho lũ khỉ hai.

378
00:14:33,000 --> 00:14:35,000
Người bên phải sẽ theo kiểu mạo hiểm.

379
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
Đôi khi lũ khỉ sẽ không được thêm gì -- nên kiểu như nhận thêm không trái.

380
00:14:38,000 --> 00:14:39,000
Thỉnh thoảng, lũ khỉ nhận thêm 2.

381
00:14:41,000 --> 00:14:43,000
Nhiều khi là 3 cho phần thêm lớn.

382
00:14:43,000 --> 00:14:45,000
Nhưng đây là lựa chọn giống với cái các bạn vừa đối mặt.

383
00:14:45,000 --> 00:14:48,000
Liệu lũ khỉ có đi theo hướng an toàn

384
00:14:48,000 --> 00:14:50,000
và đi với người luôn hành động
giống nhau ở mọi lần thử,

385
00:14:50,000 --> 00:14:52,000
hay chúng muốn mạo hiểm

386
00:14:52,000 --> 00:14:54,000
và cố gắng để lấy phần thêm tuy mạo hiểm, nhưng lớn,

387
00:14:54,000 --> 00:14:56,000
và chấp nhận khả năng sẽ không có
thêm phần thưởng nào.

388
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
Con người ở đây đã đi theo hướng an toàn.

389
00:14:58,000 --> 00:15:00,000
Hóa ra, lũ khỉ cũng giống vậy.

390
00:15:00,000 --> 00:15:02,000
Về cả chất lượng lẫn số lượng,

391
00:15:02,000 --> 00:15:04,000
chúng chọn theo cách y hệt con người,

392
00:15:04,000 --> 00:15:06,000
khi được thử với cùng một thứ.

393
00:15:06,000 --> 00:15:08,000
Các bạn có thể nói rằng, có thể 
đơn giản là lũ khỉ không thích mạo hiểm.

394
00:15:08,000 --> 00:15:10,000
Có thể chúng ta nên xem cách chúng xử lý với sự mất mát,

395
00:15:10,000 --> 00:15:12,000
Và vì thế chúng tôi cho chạy phiên bản thứ hai.

396
00:15:12,000 --> 00:15:14,000
Bây giờ, lũ khỉ gặp 2 người

397
00:15:14,000 --> 00:15:16,000
2 người này sẽ không cho chúng phần thêm;

398
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
họ sẽ cho chúng ít hơn chúng mong đợi.

399
00:15:18,000 --> 00:15:20,000
Vì vậy họ trông giống sẽ bắt đầu với một lượng lớn.

400
00:15:20,000 --> 00:15:22,000
Đây là 3 trái nho; lũ khỉ như bị thôi miên vì điều này.

401
00:15:22,000 --> 00:15:25,000
Nhưng bây giờ chúng biết rằng những người này sẽ cho 
chúng ít hơn chúng mong đợi.

402
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Người ở bên trái sẽ cho một khoảng mất mát an toàn

403
00:15:27,000 --> 00:15:30,000
Bất cứ lúc nào, cậu ta cũng lấy đi một

404
00:15:30,000 --> 00:15:32,000
và đưa lũ khỉ 2.

405
00:15:32,000 --> 00:15:34,000
người bên phải sẽ đưa ra khoảng mất mạo hiểm.

406
00:15:34,000 --> 00:15:37,000
thỉnh thoảng cậu ta không lấy gì cả, nên lũ khỉ như phát rồ,

407
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
nhưng thỉnh thoảng lại lấy đi nhiều

408
00:15:39,000 --> 00:15:41,000
lấy đi 2 để chỉ đưa chúng 1.

409
00:15:41,000 --> 00:15:43,000
Và thế rồi lũ khỉ làm gì?

410
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
Lần nữa, cùng lựa chọn; chúng có thể chọn an toàn

411
00:15:45,000 --> 00:15:48,000
để luôn được lấy 2 trái nho cùng 1 lúc,

412
00:15:48,000 --> 00:15:51,000
hoặc chúng có thể mạo hiểm và chọn giữa 1 hoặc 3.

413
00:15:51,000 --> 00:15:54,000
Điều đáng chú ý với chúng tôi là, khi các bạn đưa lũ khỉ
những lựa chọn này,

414
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
chúng làm điều vô lý như con người.

415
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
Chúng thật sự đã trở nên mạo hiểm hơn

416
00:15:58,000 --> 00:16:01,000
tùy vào cách các thí nghiệm gia bắt đầu.

417
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
Điều này thật điên rồ bởi nó chỉ ra rằng, những con khỉ

418
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
cũng đánh giá mọi thứ ở điều kiện tương đối

419
00:16:05,000 --> 00:16:08,000
và đã hành xử với mất mát khác hẳn với nhận được.

420
00:16:08,000 --> 00:16:10,000
Vậy tất cả điều này có nghĩa là gì?

421
00:16:10,000 --> 00:16:12,000
Vâng, thứ chúng tôi chỉ ra là rằng, trước tiên,

422
00:16:12,000 --> 00:16:14,000
chúng ta có thể đưa loài khỉ đồng tiền tài chính,

423
00:16:14,000 --> 00:16:16,000
và chúng sẽ sử dụng nó tương tự.

424
00:16:16,000 --> 00:16:18,000
Chúng làm những việc thông minh như chúng ta,

425
00:16:18,000 --> 00:16:20,000
trong đó một vài việc không được
tốt đẹp lắm giống chúng ta

426
00:16:20,000 --> 00:16:22,000
như trộm cắp và v.v...

427
00:16:22,000 --> 00:16:24,000
Nhưng chúng cũng làm những việc vô lý như chúng ta.

428
00:16:24,000 --> 00:16:26,000
Chúng cũng làm sai y hệt

429
00:16:26,000 --> 00:16:28,000
và theo đúng như cách mà chúng ta làm.

430
00:16:28,000 --> 00:16:30,000
Đây là thông điệp đầu tiên gửi các bạn

431
00:16:30,000 --> 00:16:32,000
là rằng nếu bạn đã thấy ngay từ đầu và bạn nghĩ,

432
00:16:32,000 --> 00:16:34,000
oh, tôi sẽ về nhà và thuê một con khỉ mũ làm tư vấn tài chính.

433
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
Chúng dễ thương hơn rất nhiều với cái người ở...
bạn biết đấy

434
00:16:36,000 --> 00:16:38,000
Đừng làm vậy; chúng cũng sẽ ngu ngốc y hệt

435
00:16:38,000 --> 00:16:41,000
như người mà bạn đang có.

436
00:16:41,000 --> 00:16:43,000
Nên, bạn biết đó, hơi tệ -- xin lỗi, xin lỗi.

437
00:16:43,000 --> 00:16:45,000
Hơi tệ cho những nhà đầu tư khỉ.

438
00:16:45,000 --> 00:16:48,000
Nhưng đương nhiên, cái lý do mà bạn đang cười 
cũng tệ cho con người.

439
00:16:48,000 --> 00:16:51,000
Bởi vì chúng ta đã và đang trả lời câu hỏi 
mà chúng ta đã bắt đầu

440
00:16:51,000 --> 00:16:53,000
Chúng ta muốn biết những lỗi này bắt nguồn từ đâu.

441
00:16:53,000 --> 00:16:55,000
Và ban đầu chúng ta hy vọng là chúng ta có thể

442
00:16:55,000 --> 00:16:57,000
kiểu như cải thiện các tình huống tài chính,

443
00:16:57,000 --> 00:17:00,000
cải thiện công nghệ để khiến chúng ta tốt hơn.

444
00:17:00,000 --> 00:17:03,000
Nhưng thứ chúng ta học được là rằng những xu hướng đó có thể là phần sâu hơn của chúng ta.

445
00:17:03,000 --> 00:17:05,000
Thật sự, chúng có thể mang lý do rất tự nhiên

446
00:17:05,000 --> 00:17:07,000
của lịch sử tiến hóa loài người.

447
00:17:07,000 --> 00:17:09,000
Bạn biết đấy, có thể không chỉ có loài người

448
00:17:09,000 --> 00:17:11,000
ở phía bên phải của chuỗi mới ngu ngốc.

449
00:17:11,000 --> 00:17:13,000
Có thể chuyện ngu ngốc đã có từ lâu.

450
00:17:13,000 --> 00:17:16,000
Và nếu chúng ta tin vào kết quả từ loại khỉ mũ

451
00:17:16,000 --> 00:17:18,000
có nghĩa những chiến lược ngu ngốc này

452
00:17:18,000 --> 00:17:20,000
có thể 35 triệu năm tuổi.

453
00:17:20,000 --> 00:17:22,000
Đó quả là quá lâu để một chiến thuật

454
00:17:22,000 --> 00:17:25,000
có thể thay đổi ngược lại -- quá, quá lâu.

455
00:17:25,000 --> 00:17:27,000
Điều gì chúng ta biết được
về các chiến thuật già cỗi khác như thế?

456
00:17:27,000 --> 00:17:30,000
Một thứ chúng ta biết đó là chúng có xu hướng rất khó để thay đổi.

457
00:17:30,000 --> 00:17:32,000
Bạn biết đó, hãy nghĩ đến sự tiến hóa trong việc

458
00:17:32,000 --> 00:17:35,000
ưa ăn đồ ngọt, béo như bánh phô mai của chúng ta.

459
00:17:35,000 --> 00:17:37,000
Bạn không thế tự nhiên xóa bỏ nó được

460
00:17:37,000 --> 00:17:40,000
Bạn không thể nhìn vào một xe đồ ngọt 
và nói "Không, không. Trông chúng thật kinh tởm."

461
00:17:40,000 --> 00:17:42,000
Chúng ta được tạo nên khác biệt.

462
00:17:42,000 --> 00:17:44,000
Chúng ta sẽ tiếp nhận nó như một điều tốt đẹp để theo đuổi.

463
00:17:44,000 --> 00:17:46,000
Dự đoán của tôi là điều tương tự sẽ trở thành hiện thực

464
00:17:46,000 --> 00:17:48,000
khi con người nhìn nhận

465
00:17:48,000 --> 00:17:50,000
những quyết định tài chính khác nhau.

466
00:17:50,000 --> 00:17:52,000
Khi bạn chứng kiến cổ phiếu của bạn trượt dốc thê thảm

467
00:17:52,000 --> 00:17:54,000
khi bạn chứng kiến giá nhà của bạn giảm sút,

468
00:17:54,000 --> 00:17:56,000
bạn sẽ không thể thấy rằng

469
00:17:56,000 --> 00:17:58,000
đây hoàn toàn chỉ là do điều kiện tiến hóa mà thôi.

470
00:17:58,000 --> 00:18:00,000
Điều này nghĩa là những xu hướng

471
00:18:00,000 --> 00:18:02,000
đưa đẩy các nhà đầu tư có hành động sai lầm,

472
00:18:02,000 --> 00:18:04,000
dẫn đến khủng hoảng thế chấp nợ

473
00:18:04,000 --> 00:18:06,000
sẽ rất khó khăn để thay đổi.

474
00:18:06,000 --> 00:18:08,000
Nên đó là một tin tồi tệ.
Câu hỏi là: liệu có tin nào tốt không?

475
00:18:08,000 --> 00:18:10,000
Tôi đáng ra phải đứng đây kể cho các bạn những tin tốt lành.

476
00:18:10,000 --> 00:18:12,000
À thì, tin tốt là, tôi nghĩ,

477
00:18:12,000 --> 00:18:14,000
như ở phần mở đầu của buổi diễn thuyết,

478
00:18:14,000 --> 00:18:16,000
rằng con người không chỉ thông minh;

479
00:18:16,000 --> 00:18:18,000
mà chúng ta thông mình một cách đáng ngưỡng mộ

480
00:18:18,000 --> 00:18:21,000
so với toàn thể các loài động vật khác 
trên vương quốc sinh thái.

481
00:18:21,000 --> 00:18:24,000
Chúng ta quá giỏi trong việc vượt qua 
những giới hạn sinh học của chúng ta --

482
00:18:24,000 --> 00:18:26,000
bạn biết đó, tôi bay tới đây trên một chiếc máy bay

483
00:18:26,000 --> 00:18:28,000
tôi không cần phải đập cánh bay tới.

484
00:18:28,000 --> 00:18:31,000
Tôi đang đeo kính áp tròng để tôi có thể
thấy các bạn bây giờ.

485
00:18:31,000 --> 00:18:34,000
Tôi không cần phải phụ thuộc vào tầm nhìn ngắn của tôi.

486
00:18:34,000 --> 00:18:36,000
Chúng ta đều luôn có những trường hợp

487
00:18:36,000 --> 00:18:39,000
mà chúng ta đã vượt qua những giới hạn sinh học

488
00:18:39,000 --> 00:18:42,000
bằng công nghệ và những công cụ khác, rất dễ dàng.

489
00:18:42,000 --> 00:18:45,000
Nhưng chúng ta phải nhận ra rằng
chúng ta có những giới hạn đó.

490
00:18:45,000 --> 00:18:47,000
Và đó là một vấn đề.

491
00:18:47,000 --> 00:18:49,000
Chính Camus đã từng nói rằng, "Con người là giống loài duy nhất

492
00:18:49,000 --> 00:18:52,000
từ chối việc trở thành chính mình."

493
00:18:52,000 --> 00:18:54,000
Nhưng trớ trêu là rằng

494
00:18:54,000 --> 00:18:56,000
khi chúng ta nhận ra những giới hạn của chúng ta

495
00:18:56,000 --> 00:18:58,000
thì chúng ta mới có thể vượt qua nó.

496
00:18:58,000 --> 00:19:01,000
Hy vọng là tất cả các bạn
sẽ nghĩ về những giới hạn của mình,

497
00:19:01,000 --> 00:19:04,000
không nhất thiết là nghĩ rằng nó không thể vượt qua,

498
00:19:04,000 --> 00:19:06,000
mà hay nhận biết nó, chấp nhận nó

499
00:19:06,000 --> 00:19:09,000
và sử dụng thế giới thiết kế để giải quyết nó.

500
00:19:09,000 --> 00:19:12,000
Đó có thể là cách duy nhất để chúng ta

501
00:19:12,000 --> 00:19:14,000
đạt được những tiềm năng của chính chúng ta

502
00:19:14,000 --> 00:19:17,000
và thật sự trở thành giống nòi cao quý
mà chúng ta luôn mong muốn trở thành.

503
00:19:17,000 --> 00:19:19,000
Cảm ơn.

504
00:19:19,000 --> 00:19:24,000
(Vỗ tay)