WEBVTT 00:00:02.000 --> 00:00:04.000 Svoj današnji govor želim da počnem dvema opaskama 00:00:04.000 --> 00:00:06.000 u vezi sa ljudskom vrstom. 00:00:06.000 --> 00:00:09.000 Za prvu možete pomisliti da je nešto sasvim očigledno, 00:00:09.000 --> 00:00:11.000 a to je da je naša vrsta, Homo sapiens, 00:00:11.000 --> 00:00:13.000 stvarno veoma, veoma pametna - 00:00:13.000 --> 00:00:15.000 kao, neverovatno pametna - 00:00:15.000 --> 00:00:17.000 svi radite te stvari 00:00:17.000 --> 00:00:20.000 koje nijedna druga vrsta na planeti trenutno ne radi. 00:00:20.000 --> 00:00:22.000 I ovo, naravno, nije 00:00:22.000 --> 00:00:24.000 prvi put da ste ovo prepoznali. 00:00:24.000 --> 00:00:27.000 Naravno, pored toga što smo pametni, mi smo i veoma sujetna vrsta. 00:00:27.000 --> 00:00:30.000 Tako da volimo da ističemo činjenicu da smo pametni. 00:00:30.000 --> 00:00:32.000 Znate, mogla bih da se okrenem bilo kom mudracu, 00:00:32.000 --> 00:00:34.000 od Šekspira do Stivena Kolbera 00:00:34.000 --> 00:00:36.000 i pokažem naprimer činjenicu 00:00:36.000 --> 00:00:38.000 da smo plemeniti umom, neograničeni po sposobnostima, 00:00:38.000 --> 00:00:40.000 i nekako više super od bilo čega drugog na planeti, 00:00:40.000 --> 00:00:43.000 kada se radi o stvarima s mozgom. NOTE Paragraph 00:00:43.000 --> 00:00:45.000 Ali naravno, tu je druga opaska o ljudskoj vrsti 00:00:45.000 --> 00:00:47.000 na koju želim više da se fokusiram, 00:00:47.000 --> 00:00:49.000 a to je činjenica da 00:00:49.000 --> 00:00:52.000 iako smo ustvari prilično pametni, ponekad jedinstveno, 00:00:52.000 --> 00:00:55.000 možemo biti i neverovatno, neverovatno glupi, 00:00:55.000 --> 00:00:58.000 kada se radi o nekim aspektima donošenja odluka. 00:00:58.000 --> 00:01:00.000 Vidim dosta usiljenih osmeha. 00:01:00.000 --> 00:01:02.000 Ne brinite, neću prozivati nikoga 00:01:02.000 --> 00:01:04.000 za bilo koji deo vaših ličnih grešaka. 00:01:04.000 --> 00:01:06.000 Ali naravno, samo u poslednje dve godine 00:01:06.000 --> 00:01:09.000 vidimo nečuvene primere ljudske nesposobnosti. 00:01:09.000 --> 00:01:12.000 I posmatramo kako nam se alati, koje smo napravili 00:01:12.000 --> 00:01:14.000 za iskorišćavanje resursa iz okoline, 00:01:14.000 --> 00:01:16.000 obijaju o glavu. 00:01:16.000 --> 00:01:18.000 Posmatramo kako finansijska tržišta, koja pravimo - 00:01:18.000 --> 00:01:21.000 ta tržišta koja bi trebalo da su otporna na gluposti - 00:01:21.000 --> 00:01:23.000 posmatramo kako nam se ruše pred nosom. NOTE Paragraph 00:01:23.000 --> 00:01:25.000 Ali mislim da oba ova sramotna primera 00:01:25.000 --> 00:01:28.000 ne ističu ono što mislim da je najsramotnije 00:01:28.000 --> 00:01:30.000 u vezi sa greškama koje ljudi prave, 00:01:30.000 --> 00:01:33.000 a to je da bismo voleli da mislimo da su te greške 00:01:33.000 --> 00:01:35.000 samo rezultat nekoliko pokvarenih jabuka, 00:01:35.000 --> 00:01:38.000 nekoliko odluka koje zaslužuju da se objave na FAIL Blogu. 00:01:38.000 --> 00:01:41.000 Ali društveni naučnici otkrivaju 00:01:41.000 --> 00:01:44.000 da će mnogi od nas, kad smo stavljeni u određeni kontekst, 00:01:44.000 --> 00:01:47.000 napraviti veoma određene greške. 00:01:47.000 --> 00:01:49.000 Greške koje činimo su predvidive. 00:01:49.000 --> 00:01:51.000 Činimo ih iznova i iznova. 00:01:51.000 --> 00:01:53.000 A one su imune na mnogo dokaza. 00:01:53.000 --> 00:01:55.000 Kada dobijemo negativnu povratnu informaciju, 00:01:55.000 --> 00:01:58.000 i dalje, i sledećeg puta kada se nađemo u takvoj situaciji 00:01:58.000 --> 00:02:00.000 pravićemo iste greške. 00:02:00.000 --> 00:02:02.000 Meni je ovo, kao nekome ko proučava ljudsku 00:02:02.000 --> 00:02:04.000 prirodu, bila prava zagonetka. 00:02:04.000 --> 00:02:06.000 Najviše me zanima kako 00:02:06.000 --> 00:02:09.000 je jedna vrsta, tako pametna kao što smo mi, 00:02:09.000 --> 00:02:11.000 sposobna da pravi takve 00:02:11.000 --> 00:02:13.000 loše i uporne greške? NOTE Paragraph 00:02:13.000 --> 00:02:16.000 Znate, mi smo najpametniji koji postoje, kako ne možemo ovo da ukapiramo? 00:02:16.000 --> 00:02:19.000 Na neki način, odakle naše greške stvarno dolaze? 00:02:19.000 --> 00:02:22.000 Pošto sam malo razmišljala o ovome, vidim dve mogućnosti. 00:02:22.000 --> 00:02:25.000 Jedna mogućnost je da, na neki način, nismo mi krivi. 00:02:25.000 --> 00:02:27.000 Pošto smo pametna vrsta, 00:02:27.000 --> 00:02:29.000 možemo da napravimo svakakva okruženja 00:02:29.000 --> 00:02:31.000 koja su super, super komplikovana, 00:02:31.000 --> 00:02:34.000 ponekad i previše komplikovana za razumevanje, 00:02:34.000 --> 00:02:36.000 čak iako smo ih mi stvorili. 00:02:36.000 --> 00:02:38.000 Stvaramo finansijska tržišta koja su super-složena. 00:02:38.000 --> 00:02:41.000 Pravimo uslove za hipoteke s kojima baš ne možemo da izađemo na kraj. 00:02:41.000 --> 00:02:44.000 I naravno, ako se nađemo u okruženjima s kojima ne možemo da izađemo na kraj, 00:02:44.000 --> 00:02:46.000 na neki način ima smisla da 00:02:46.000 --> 00:02:48.000 ćemo možda zeznuti neke stvari. 00:02:48.000 --> 00:02:50.000 Da se radi o ovome, imali bismo veoma jednostavno rešenje 00:02:50.000 --> 00:02:52.000 za problem ljudske greške. 00:02:52.000 --> 00:02:54.000 Rekli bismo, okej, hajde da vidimo 00:02:54.000 --> 00:02:56.000 s kakvim tehnologijama ne možemo da se izborimo, 00:02:56.000 --> 00:02:58.000 kakva okruženja su loša - 00:02:58.000 --> 00:03:00.000 otarasimo se njih, bolje osmislimo stvari, 00:03:00.000 --> 00:03:02.000 i bili bismo plemenita vrsta 00:03:02.000 --> 00:03:04.000 kakva i očekujemo da smo. NOTE Paragraph 00:03:04.000 --> 00:03:07.000 Ali postoji još jedna mogućnost koja me više brine, 00:03:07.000 --> 00:03:10.000 a to je da možda nije naše okruženje komplikovano. 00:03:10.000 --> 00:03:13.000 Možda smo mi ti koji smo loše napravljeni. 00:03:13.000 --> 00:03:15.000 To je ideja koju sam dobila 00:03:15.000 --> 00:03:18.000 gledajući kako društvenjaci proučavaju ljudske greške. 00:03:18.000 --> 00:03:21.000 I vidimo da ljudi imaju tendenciju da prave greške 00:03:21.000 --> 00:03:24.000 na potpuno isti način, iznova i iznova. 00:03:24.000 --> 00:03:26.000 Kao da smo napravljeni da 00:03:26.000 --> 00:03:28.000 pravimo greške na određene načine. 00:03:28.000 --> 00:03:31.000 O ovoj mogućnosti malo više brinem, 00:03:31.000 --> 00:03:33.000 jer ako smo mi zbrkani, 00:03:33.000 --> 00:03:35.000 onda nije jasno kako to da rešimo. 00:03:35.000 --> 00:03:38.000 Možda moramo da prihvatimo činjenicu da grešimo 00:03:38.000 --> 00:03:40.000 i da pokušamo da se uskladimo s tim. NOTE Paragraph 00:03:40.000 --> 00:03:43.000 To je pitanje na koje smo moji studenti i ja hteli da odgovorimo. 00:03:43.000 --> 00:03:46.000 Kako da razlikujemo prvu i drugu mogućnost? 00:03:46.000 --> 00:03:48.000 Potrebna nam je populacija 00:03:48.000 --> 00:03:50.000 koja je dovoljno pametna, može da donosi razne odluke, 00:03:50.000 --> 00:03:52.000 ali nema pristupa sistemima kojima mi imamo, 00:03:52.000 --> 00:03:54.000 bilo kojim stvarima koje nas mogu pobrkati - 00:03:54.000 --> 00:03:56.000 ljudskoj tehnologiji, kulturi, 00:03:56.000 --> 00:03:58.000 možda čak ni jeziku. 00:03:58.000 --> 00:04:00.000 I zato smo se okrenuli ovim momcima. 00:04:00.000 --> 00:04:03.000 Ovo su neki od momaka s kojima radim. To je braon kapucin majmun. 00:04:03.000 --> 00:04:05.000 To su primati Novog Sveta (Amerika), 00:04:05.000 --> 00:04:07.000 što znači da su se odvojili od ljudi 00:04:07.000 --> 00:04:09.000 pre oko 35 miliona godina. 00:04:09.000 --> 00:04:11.000 To znači da je vaša pra, pra, pra, pra, pra, pra - 00:04:11.000 --> 00:04:13.000 sa oko pet miliona "pra" - 00:04:13.000 --> 00:04:15.000 baka bila verovatno ista kao i pra, pra, pra, pra 00:04:15.000 --> 00:04:17.000 baka, sa pet miliona "pra", 00:04:17.000 --> 00:04:19.000 od Holi. 00:04:19.000 --> 00:04:22.000 Znate, možete se utešiti da je ovaj momak veoma, veoma dalek, 00:04:22.000 --> 00:04:24.000 iako evolutivni rođak. 00:04:24.000 --> 00:04:26.000 Dobra vest u vezi sa Holi je da 00:04:26.000 --> 00:04:29.000 ona nema iste vrste tehnologija koje mi imamo. 00:04:29.000 --> 00:04:32.000 Znate, ona je pametno, veoma slatko stvorenje, takođe primat, 00:04:32.000 --> 00:04:34.000 ali joj nedostaju stvari za koje mislimo da nas zbunjuju. 00:04:34.000 --> 00:04:36.000 Dakle ona je savršeni subjekat za test. NOTE Paragraph 00:04:36.000 --> 00:04:39.000 Šta ako bismo je stavili u iste situacije kao ljude? 00:04:39.000 --> 00:04:41.000 Da li će praviti iste greške kao mi? 00:04:41.000 --> 00:04:43.000 Neće li učiti iz njih? I tako dalje. 00:04:43.000 --> 00:04:45.000 To je stvar koju smo odlučili da uradimo. 00:04:45.000 --> 00:04:47.000 Bili smo vrlo uzbuđeni zbog toga pre nekoliko godina. 00:04:47.000 --> 00:04:49.000 Rekli smo, hajde da damo te probleme Holi 00:04:49.000 --> 00:04:51.000 i vidimo da li će ona upropastiti stvari. 00:04:51.000 --> 00:04:54.000 Prvi problem je, gde da počnemo? 00:04:54.000 --> 00:04:56.000 Jer, znate, dobro je za nas, loše za ljude. 00:04:56.000 --> 00:04:58.000 Mi pravimo mnogo grešaka u raznim situacijama. 00:04:58.000 --> 00:05:00.000 Znate, gde ćemo početi s ovim? 00:05:00.000 --> 00:05:03.000 I pošto smo počeli u vreme finansijskog kraha, 00:05:03.000 --> 00:05:05.000 otprilike kada su stizale vesti o hipotekama, 00:05:05.000 --> 00:05:07.000 rekli smo, hmm, možda bi trebalo 00:05:07.000 --> 00:05:09.000 da počnemo od finansijskog polja. 00:05:09.000 --> 00:05:12.000 Da proučavamo majmunove ekonomske odluke 00:05:12.000 --> 00:05:15.000 i vidimo da li će raditi iste glupe stvari kao mi. NOTE Paragraph 00:05:15.000 --> 00:05:17.000 Naravno, tada smo naišli na drugi problem - 00:05:17.000 --> 00:05:19.000 više metodološke prirode - 00:05:19.000 --> 00:05:21.000 a to je, možda vi ne znate, ali 00:05:21.000 --> 00:05:24.000 majmuni zapravo ne koriste novac. Znam, niste ih upoznali. 00:05:24.000 --> 00:05:26.000 Ali upravo zato ne stoje u redu iza vas 00:05:26.000 --> 00:05:29.000 u prodavnici ili na bankomatu - znate, oni ne rade ove stvari. 00:05:29.000 --> 00:05:32.000 Tako smo se suočili sa malim problemom. 00:05:32.000 --> 00:05:34.000 Kako ćemo da pitamo majmune o novcu, 00:05:34.000 --> 00:05:36.000 ako ga oni ne koriste? 00:05:36.000 --> 00:05:38.000 Pa smo rekli da bismo možda mogli da 00:05:38.000 --> 00:05:40.000 naučimo majmune kako da koriste novac. 00:05:40.000 --> 00:05:42.000 I to smo uradili. 00:05:42.000 --> 00:05:45.000 Ovde vidite prvi novčić za koji ja znam, 00:05:45.000 --> 00:05:47.000 a koji nije ljudska valuta. 00:05:47.000 --> 00:05:49.000 Kad smo počinjali nismo bili mnogo kreativni 00:05:49.000 --> 00:05:51.000 pa smo zvali samo token. 00:05:51.000 --> 00:05:54.000 Ali ovo je novac koji su majmuni na Jelu 00:05:54.000 --> 00:05:56.000 naučili da koriste sa ljudima, 00:05:56.000 --> 00:05:59.000 da kupuju različitu hranu. 00:05:59.000 --> 00:06:01.000 Ne izgleda naročito - i nije ništa posebno. NOTE Paragraph 00:06:01.000 --> 00:06:03.000 Kao i većina našeg novca, to je parče metala. 00:06:03.000 --> 00:06:06.000 Kao što znaju oni koji sa putovanja nose novčiće kući, 00:06:06.000 --> 00:06:08.000 kada stignete kući, oni su prilično beskorisni. 00:06:08.000 --> 00:06:10.000 U početku su bili beskorisni i majmunima, 00:06:10.000 --> 00:06:12.000 pre nego što su shvatili šta s njima mogu. 00:06:12.000 --> 00:06:14.000 Kada smo im ih prvi put dali, u njihovim kavezima, 00:06:14.000 --> 00:06:16.000 oni su ih uzeli, gledali. 00:06:16.000 --> 00:06:18.000 To su bile čudne stvari. 00:06:18.000 --> 00:06:20.000 Ali ubrzo su majmuni shvatili 00:06:20.000 --> 00:06:22.000 da mogu da predaju ove tokene 00:06:22.000 --> 00:06:25.000 različitim ljudima u laboratoriji i dobiju hranu. 00:06:25.000 --> 00:06:27.000 Vidite jednog od naših majmuna, Mejdej, kako to radi. 00:06:27.000 --> 00:06:30.000 Ovo su momenti kada je pomalo zaintrigirana 00:06:30.000 --> 00:06:32.000 ovim stvarima - ne zna. 00:06:32.000 --> 00:06:34.000 Tu je eksperimentatorova ruka koja čeka 00:06:34.000 --> 00:06:37.000 i Mejdej brzo shvata da očigledno čovek želi ovo. 00:06:37.000 --> 00:06:39.000 Predaje ga i dobija nešto hrane. 00:06:39.000 --> 00:06:41.000 Ispostavlja se da su Mejdej i 00:06:41.000 --> 00:06:43.000 svi naši majmuni dobri u razmeni tokena sa ljudima. 00:06:43.000 --> 00:06:45.000 Evo kratkog snimka. 00:06:45.000 --> 00:06:48.000 Evo je Mejdej. Zameniće token za nešto hrane, 00:06:48.000 --> 00:06:51.000 veselo iščekuje i dobija hranu. 00:06:51.000 --> 00:06:53.000 Evo ga Felix, mislim. On je alfa mužjak; veliki momak. 00:06:53.000 --> 00:06:56.000 Ali i on strpljivo čeka, dobija hranu, odlazi. NOTE Paragraph 00:06:56.000 --> 00:06:58.000 Dakle majmuni su postali dobri u ovome. 00:06:58.000 --> 00:07:01.000 Iznenađujuće dobro, uz veoma malo obuke. 00:07:01.000 --> 00:07:03.000 Dozvolili smo im da sami ovo nauče. 00:07:03.000 --> 00:07:05.000 Pitanje je: da li je ovo slično ljudskom novcu? 00:07:05.000 --> 00:07:07.000 Da li je ovo uopšte tržište, 00:07:07.000 --> 00:07:09.000 ili smo samo uradili čudan trik psihologa, 00:07:09.000 --> 00:07:11.000 naveli majmuna da uradi nešto, 00:07:11.000 --> 00:07:13.000 izgleda pametno, ali zapravo nije pametan? 00:07:13.000 --> 00:07:16.000 Hteli smo da vidimo šta bi majmuni spontano uradili 00:07:16.000 --> 00:07:19.000 da je ovo stvarno njihova valuta, da stvarno koriste ovo kao novac? 00:07:19.000 --> 00:07:21.000 Pa, možete da ih zamislite 00:07:21.000 --> 00:07:23.000 da rade svakakve pametne stvari 00:07:23.000 --> 00:07:26.000 koje i ljudi rade kad počnu međusobno da razmenjuju novac. 00:07:26.000 --> 00:07:29.000 Mogu početi da obraćaju pažnju na cenu, 00:07:29.000 --> 00:07:31.000 na to koliko kupuju - 00:07:31.000 --> 00:07:34.000 da vode računa o svom novcu. 00:07:34.000 --> 00:07:36.000 Da li majmuni rade nešto ovakvo? NOTE Paragraph 00:07:36.000 --> 00:07:39.000 I tako je rođeno naše majmunsko tržište. 00:07:39.000 --> 00:07:41.000 Ovo funkcioniše tako što naši 00:07:41.000 --> 00:07:44.000 majmuni uglavnom žive u velikom zoo okruženju. 00:07:44.000 --> 00:07:46.000 Kada požele neku poslasticu, 00:07:46.000 --> 00:07:48.000 dozvolimo im da izađu 00:07:48.000 --> 00:07:50.000 u manje okruženje odakle ulaze na tržište. 00:07:50.000 --> 00:07:52.000 Kada dođu tu - 00:07:52.000 --> 00:07:54.000 to je bilo mnogo zanimljivije majmunima od mnogih ljudskih tržišta 00:07:54.000 --> 00:07:57.000 jer, kako majmuni uđu, 00:07:57.000 --> 00:07:59.000 tako im jedan čovek da veliki novčanik pun tokena 00:07:59.000 --> 00:08:01.000 da bi mogli da ih menjaju 00:08:01.000 --> 00:08:03.000 sa jednim od ovih momaka - 00:08:03.000 --> 00:08:05.000 tu su dva potencijalna ljudska prodavca 00:08:05.000 --> 00:08:07.000 od kojih mogu da kupe stvari. 00:08:07.000 --> 00:08:09.000 Prodavci su moji studenti. 00:08:09.000 --> 00:08:11.000 Obučeni su različito; to su različiti ljudi. 00:08:11.000 --> 00:08:14.000 I vremenom su radili istu stvar 00:08:14.000 --> 00:08:16.000 da bi majmuni naučili, znate, 00:08:16.000 --> 00:08:19.000 ko šta prodaje po kojoj ceni - ko je pouzdan, ko nije itd. 00:08:19.000 --> 00:08:21.000 I vidite da svaki eksperimentator 00:08:21.000 --> 00:08:24.000 drži malu žutu posudu sa hranom, 00:08:24.000 --> 00:08:26.000 i to majmuni mogu dobiti za jedan token. 00:08:26.000 --> 00:08:28.000 Dakle sve košta jedan token, 00:08:28.000 --> 00:08:30.000 ali kao što vidite, ponekad tokeni kupuju više, 00:08:30.000 --> 00:08:32.000 nekad više grožđa nego drugi tokeni. NOTE Paragraph 00:08:32.000 --> 00:08:35.000 Pokazaću vam kratak video kako zapravo izgleda ovo tržište. 00:08:35.000 --> 00:08:38.000 Majmunova perspektiva. Oni su niži, pa je malo manje. 00:08:38.000 --> 00:08:40.000 Evo je Hani. 00:08:40.000 --> 00:08:42.000 Pomalo nestrpljivo čeka da se prodavnica otvori. 00:08:42.000 --> 00:08:45.000 Otvara se. Evo izbora: jedan grozd ili dva. 00:08:45.000 --> 00:08:47.000 Vidite Hani, veoma dobar ekonomista, 00:08:47.000 --> 00:08:50.000 bira onog ko daje više. 00:08:50.000 --> 00:08:52.000 Mogla bi da nauči naše finansijske savetnike nekim stvarima. 00:08:52.000 --> 00:08:54.000 Ne samo ona, 00:08:54.000 --> 00:08:57.000 većina majmuna ide kod momka koji daje više. 00:08:57.000 --> 00:08:59.000 Većina njih ide kod onog ko ima bolju hranu. 00:08:59.000 --> 00:09:02.000 Kad smo ubacili rasprodaju, majmuni su obratili pažnju na to. 00:09:02.000 --> 00:09:05.000 Bilo im je stalo do svog token dolara. 00:09:05.000 --> 00:09:08.000 Iznenadilo nas je kad smo u saradnji sa ekonomistima 00:09:08.000 --> 00:09:11.000 pregledali podatke majmuna koristeći ekonomske pokazatelje, 00:09:11.000 --> 00:09:14.000 oni su se poklapali, ne samo kvalitativno, 00:09:14.000 --> 00:09:16.000 nego i kvantitativno s onim što smo videli 00:09:16.000 --> 00:09:18.000 da ljudi rade na pravom tržištu. 00:09:18.000 --> 00:09:20.000 Toliko da, da ste videli cifre majmuna, 00:09:20.000 --> 00:09:23.000 ne biste znali da li su od majmuna ili ljudi sa istog tržišta. NOTE Paragraph 00:09:23.000 --> 00:09:25.000 I mislili smo da smo uspeli 00:09:25.000 --> 00:09:27.000 da uvedemo nešto što, 00:09:27.000 --> 00:09:29.000 bar za nas i za majmune 00:09:29.000 --> 00:09:31.000 funkcioniše kao prava valuta. 00:09:31.000 --> 00:09:34.000 Pitanje: da li i majmuni počinju da greše kao i mi? 00:09:34.000 --> 00:09:37.000 Pa, već smo anegdotski videli nekoliko znakova da bi mogli. 00:09:37.000 --> 00:09:39.000 Jedna stvar koju nikad nismo videli kod majmuna 00:09:39.000 --> 00:09:41.000 je dokaz o štednji - 00:09:41.000 --> 00:09:43.000 znate, kao i kod naše vrste. 00:09:43.000 --> 00:09:45.000 Majmuni uđu u prodavnicu, potroše sav budžet 00:09:45.000 --> 00:09:47.000 i onda odu do ostalih. 00:09:47.000 --> 00:09:49.000 Druga stvar koju smo spontano videli, 00:09:49.000 --> 00:09:51.000 za postideti se, 00:09:51.000 --> 00:09:53.000 je spontani dokaz o krađi. 00:09:53.000 --> 00:09:56.000 Majmuni bi pokrali tokene prvom zgodnom prilikom - 00:09:56.000 --> 00:09:58.000 jedni od drugih, često od nas - 00:09:58.000 --> 00:10:00.000 znate, videli smo da se dešavaju one 00:10:00.000 --> 00:10:02.000 stvari koje nismo mislili da će se desiti. NOTE Paragraph 00:10:02.000 --> 00:10:04.000 Rekli smo, ovo izgleda loše. 00:10:04.000 --> 00:10:06.000 Da li možemo da vidimo da li majmuni 00:10:06.000 --> 00:10:09.000 rade iste glupe stvari kao i ljudi? 00:10:09.000 --> 00:10:11.000 Jedna mogućnost je da pustimo 00:10:11.000 --> 00:10:13.000 da se njihov finansijski sistem odvija, 00:10:13.000 --> 00:10:15.000 znate, da vidimo da li će nas zvati za kaucije posle nekoliko godina. 00:10:15.000 --> 00:10:17.000 Bili smo nestrpljivi pa smo želeli 00:10:17.000 --> 00:10:19.000 da nekako ubrzamo stvari. 00:10:19.000 --> 00:10:21.000 Rekli smo, hajde da damo majmunima 00:10:21.000 --> 00:10:23.000 iste vrste problema 00:10:23.000 --> 00:10:25.000 u kojima ljudi greše 00:10:25.000 --> 00:10:27.000 u nekim ekonomskim izazovima, 00:10:27.000 --> 00:10:29.000 ili nekim ekonomskim eksperimentima. 00:10:29.000 --> 00:10:32.000 I pošto je najbolji način da vidimo kako ljudi greše 00:10:32.000 --> 00:10:34.000 to da i sami to uradimo, 00:10:34.000 --> 00:10:36.000 daću vam jedan eksperiment 00:10:36.000 --> 00:10:38.000 da vidite svoju finansijsku intuiciju u akciji. NOTE Paragraph 00:10:38.000 --> 00:10:40.000 Zamislite da sada 00:10:40.000 --> 00:10:42.000 dam svakome od vas 00:10:42.000 --> 00:10:45.000 hiljadu dolara - 10 šuškavih novčanica od 100 dolara. 00:10:45.000 --> 00:10:47.000 Uzmite ih, stavite u novčanik 00:10:47.000 --> 00:10:49.000 i za sekund razmislite šta ćete s njima. 00:10:49.000 --> 00:10:51.000 Jer vaše su; možete kupiti šra god želite. 00:10:51.000 --> 00:10:53.000 Donirati ih, uzeti, itd. 00:10:53.000 --> 00:10:56.000 Zvuči super, ali imate još jednu mogućnost da zaradite malo više para. 00:10:56.000 --> 00:10:59.000 Evo ga izbor: možete da rizikujete, 00:10:59.000 --> 00:11:01.000 u tom slučaju ću baciti jedan od ovih majmunskih tokena. 00:11:01.000 --> 00:11:03.000 Ako bude glava, dobićete još hiljadu dolara. 00:11:03.000 --> 00:11:05.000 Ako bude pismo, ne dobijate ništa. 00:11:05.000 --> 00:11:08.000 Dakle, prilika da dobijete još, ali prilično rizična. 00:11:08.000 --> 00:11:11.000 Druga opcija je sigurna. Sigurno ćete dobiti nešto novca. 00:11:11.000 --> 00:11:13.000 Samo ću vam dati 500 dolara. 00:11:13.000 --> 00:11:16.000 Možete ih strpati u novčanik i odmah iskoristiti. 00:11:16.000 --> 00:11:18.000 Da vidimo kako razmišljate. 00:11:18.000 --> 00:11:21.000 Većina ljudi se odluči za bezbednu opciju. 00:11:21.000 --> 00:11:24.000 Većina kaže, zašto bih rizikovao, kada mogu sigurno da dobijem 1500 dolara? 00:11:24.000 --> 00:11:26.000 To zvuči kao dobra opcija, izabraću to. 00:11:26.000 --> 00:11:28.000 Možda mislite da to nije baš iracionalno. 00:11:28.000 --> 00:11:30.000 Ljudi se malo boje rizika. Pa šta? NOTE Paragraph 00:11:30.000 --> 00:11:32.000 Pa, "pa šta?" nastupa kada počnemo da mislimo 00:11:32.000 --> 00:11:34.000 o istom problemu 00:11:34.000 --> 00:11:36.000 postavljenom malo drugačije. 00:11:36.000 --> 00:11:38.000 Sada zamislite da svakome dam 00:11:38.000 --> 00:11:41.000 2000 dolara - 20 šuškavih novčanica od 100 dolara. 00:11:41.000 --> 00:11:43.000 Sada možete da kupite duplo više stvari nego pre. 00:11:43.000 --> 00:11:45.000 Razmislite kako biste se osećali da ih stavite u novčanik. 00:11:45.000 --> 00:11:47.000 I sada zamislite da vam dajem još jedan izbor. 00:11:47.000 --> 00:11:49.000 Ali ovog puta, malo je gore. 00:11:49.000 --> 00:11:52.000 Sada ćete odlučivati kako ćete izgubiti novac, 00:11:52.000 --> 00:11:54.000 ali dobićete isti izbor. 00:11:54.000 --> 00:11:56.000 Možete ili rizično da izgubite - 00:11:56.000 --> 00:11:59.000 baciću novčić. Ako bude glava, izgubićete mnogo. 00:11:59.000 --> 00:12:02.000 Ako bude pismo, ne gubite ništa, sve je ok, sve zadržavate - 00:12:02.000 --> 00:12:05.000 ili idete na sigurno, što znači da iz novčanika izvadite 00:12:05.000 --> 00:12:08.000 i date mi pet tih novčanica od 100$, na sigurno. NOTE Paragraph 00:12:08.000 --> 00:12:11.000 Vidim mnogo podignutih obrva. 00:12:11.000 --> 00:12:13.000 Možda vam je intuicija ista kao 00:12:13.000 --> 00:12:15.000 subjektima koji su testirani u ovome, 00:12:15.000 --> 00:12:17.000 a to je kad su suočeni sa ovim opcijama, 00:12:17.000 --> 00:12:19.000 ljudi ne biraju da idu na sigurno. 00:12:19.000 --> 00:12:21.000 Imaju tendenciju da malo rizikuju. 00:12:21.000 --> 00:12:24.000 Ovo je iracionalno zbog toga što smo ljudima u obe situacije 00:12:24.000 --> 00:12:26.000 dali isti izbor. 00:12:26.000 --> 00:12:29.000 Šansa za 1000 ili 2000$ je 50-50, 00:12:29.000 --> 00:12:31.000 ili samo sigurnih 1500$. 00:12:31.000 --> 00:12:34.000 Ali intuicija o tome koliko da se rizikuje 00:12:34.000 --> 00:12:36.000 varira u zavisnosti od početne pozicije. NOTE Paragraph 00:12:36.000 --> 00:12:38.000 Šta se dešava? 00:12:38.000 --> 00:12:40.000 Pa, ispostavlja se da je to rezultat 00:12:40.000 --> 00:12:43.000 najmanje dve pristrasnosti koje imamo na psihološkom nivou. 00:12:43.000 --> 00:12:46.000 Prvo, veoma nam je teško da razmišljamo u terminima apsolutnosti. 00:12:46.000 --> 00:12:48.000 Stvarno treba da se potrudite da razumete, 00:12:48.000 --> 00:12:50.000 pa, jedna opcija je hiljadu, 2000; 00:12:50.000 --> 00:12:52.000 druga je 1500. 00:12:52.000 --> 00:12:55.000 Umesto toga, veoma nam je lako da mislimo veoma relativno, 00:12:55.000 --> 00:12:58.000 kako se opcije menjaju vremenom. 00:12:58.000 --> 00:13:01.000 Tako razmišljamo, "O, dobiću više" ili "O, dobiću manje". 00:13:01.000 --> 00:13:03.000 Ovo je sve lepo ali 00:13:03.000 --> 00:13:05.000 promene u različitim pravcima 00:13:05.000 --> 00:13:07.000 utiču na to da li mislimo da je 00:13:07.000 --> 00:13:09.000 opcija dobra ili nije. 00:13:09.000 --> 00:13:11.000 Ovo dovodi do druge sklonosti, 00:13:11.000 --> 00:13:13.000 što ekonomisti zovu averzija prema gubitku. NOTE Paragraph 00:13:13.000 --> 00:13:16.000 Ideja je da mrzimo kada stvari uđu u crvenu zonu. 00:13:16.000 --> 00:13:18.000 Mrzimo kada treba da izgubimo nešto novca. 00:13:18.000 --> 00:13:20.000 To znači da ćemo nekad promeniti 00:13:20.000 --> 00:13:22.000 izbore da bismo to izbegli. 00:13:22.000 --> 00:13:24.000 U poslednjem scenariju videli ste 00:13:24.000 --> 00:13:26.000 da su subjekti rizikovali 00:13:26.000 --> 00:13:29.000 jer žele malu šansu da neće ništa izgubiti. 00:13:29.000 --> 00:13:31.000 To znači, kad razmišljamo o riziku - 00:13:31.000 --> 00:13:33.000 pardon, o gubitku, 00:13:33.000 --> 00:13:35.000 više rizikujemo, 00:13:35.000 --> 00:13:37.000 što može biti stvarno zabrinjavajuće. 00:13:37.000 --> 00:13:40.000 Ovakve stvari se završavaju na mnoge loše načine po ljude. 00:13:40.000 --> 00:13:43.000 Zbog toga brokeri dugo pamte gubitke na berzi - 00:13:43.000 --> 00:13:45.000 jer ih procenjuju u relativnim odrednicama. 00:13:45.000 --> 00:13:47.000 Zbog toga ljudi nisu želeli da prodaju svoje kuće - 00:13:47.000 --> 00:13:49.000 jer ne žele da prodaju po manjoj ceni. NOTE Paragraph 00:13:49.000 --> 00:13:51.000 Zanimalo nas je da li 00:13:51.000 --> 00:13:53.000 majmuni pokazuju iste sklonosti. 00:13:53.000 --> 00:13:56.000 Ako postavimo iste scenarije u našim majmunskim tržištima, 00:13:56.000 --> 00:13:58.000 da li će uraditi iste stvari kao ljudi? 00:13:58.000 --> 00:14:00.000 Dali smo majmunima izbore, 00:14:00.000 --> 00:14:03.000 između momaka koji su sigurni - uvek rade istu stvar - 00:14:03.000 --> 00:14:05.000 i momaka koji su rizični - 00:14:05.000 --> 00:14:07.000 svaki put rade nešto drugo. 00:14:07.000 --> 00:14:09.000 I onda smo im dali opcije bonusa - 00:14:09.000 --> 00:14:11.000 kao vama u prvom scenariju - 00:14:11.000 --> 00:14:13.000 tako da imaju još jednu šansu, 00:14:13.000 --> 00:14:16.000 ili delove gde očekuju gubitke - 00:14:16.000 --> 00:14:18.000 mislili su da će dobiti više nego što su stvarno dobili. NOTE Paragraph 00:14:18.000 --> 00:14:20.000 To izgleda ovako. 00:14:20.000 --> 00:14:22.000 Predstavili smo im dva nova trgovca. 00:14:22.000 --> 00:14:24.000 Obojica počinju sa dva grozda, 00:14:24.000 --> 00:14:26.000 tako da ovo izgleda prilično dobro. 00:14:26.000 --> 00:14:28.000 Ali oni će majmunima dati bonuse. 00:14:28.000 --> 00:14:30.000 Momak s leve strane je siguran bonus. 00:14:30.000 --> 00:14:33.000 Svo vreme, dodaje jedan, da majmunu da dva. 00:14:33.000 --> 00:14:35.000 Momak desno je rizični bonus. 00:14:35.000 --> 00:14:38.000 Ponekad majmun ne dobije bonus - to je bonus od nule. 00:14:38.000 --> 00:14:41.000 Ponekad majmun dobije dva više. 00:14:41.000 --> 00:14:43.000 Za veliki bonus, dobije tri. 00:14:43.000 --> 00:14:45.000 Ali to je isti izbor koji je bio pred vama. 00:14:45.000 --> 00:14:48.000 Da li majmuni žele da idu na sigurno 00:14:48.000 --> 00:14:50.000 i onda idu kod momka koji uvek radi istu stvar, 00:14:50.000 --> 00:14:52.000 ili žele da rizikuju 00:14:52.000 --> 00:14:54.000 i pokušaju da dobiju rizičan, veliki bonus, 00:14:54.000 --> 00:14:56.000 ali i rizikuju da ga ne dobiju. 00:14:56.000 --> 00:14:58.000 Ljudi su ovde išli na sigurno. 00:14:58.000 --> 00:15:00.000 Ispostavlja se da i majmuni idu na sigurno. 00:15:00.000 --> 00:15:02.000 Kvalitativno i kvantitativno, 00:15:02.000 --> 00:15:04.000 biraju isti način kao i ljudi, 00:15:04.000 --> 00:15:06.000 kada se testiraju u istoj stvari. NOTE Paragraph 00:15:06.000 --> 00:15:08.000 Možete pomisliti da majmuni ne vole rizik. 00:15:08.000 --> 00:15:10.000 Možda da vidimo kakvi su sa gubitkom. 00:15:10.000 --> 00:15:12.000 Sproveli smo drugu verziju ovoga. 00:15:12.000 --> 00:15:14.000 Sada majmuni upoznaju dva momka 00:15:14.000 --> 00:15:16.000 koji im ne daju bonuse; 00:15:16.000 --> 00:15:18.000 daju im manje nego što oni očekuju. 00:15:18.000 --> 00:15:20.000 Izgleda kao da počinju sa velikom sumom. 00:15:20.000 --> 00:15:22.000 Evo tri grozda; majmun je baš uzbuđen zbog toga. 00:15:22.000 --> 00:15:25.000 Ali sada saznaju da će im ovi momci dati manje od očekivanog. 00:15:25.000 --> 00:15:27.000 Momak levo je siguran gubitak. 00:15:27.000 --> 00:15:30.000 Svaki put će skloniti jedan 00:15:30.000 --> 00:15:32.000 i dati majmunima samo dva. 00:15:32.000 --> 00:15:34.000 Momak desno je rizični gubitak. 00:15:34.000 --> 00:15:37.000 Ponekad nema gubitka, majmuni su veoma uzbuđeni, 00:15:37.000 --> 00:15:39.000 ali ponekad postoji veliki gubitak, 00:15:39.000 --> 00:15:41.000 odnosi dva i daje majmunima samo jedan. NOTE Paragraph 00:15:41.000 --> 00:15:43.000 I šta majmuni rade? 00:15:43.000 --> 00:15:45.000 Opet, isti izbor; mogu da idu na sigurno 00:15:45.000 --> 00:15:48.000 i da uvek dobijaju dva grozda, 00:15:48.000 --> 00:15:51.000 ili da rizikuju i biraju između jednog i tri. 00:15:51.000 --> 00:15:54.000 Izvanredna stvar za nas je, kada date majmunima ovaj izbor, 00:15:54.000 --> 00:15:56.000 oni rade istu iracionalnu stvar kao i ljudi. 00:15:56.000 --> 00:15:58.000 Više rizikuju u zavisnosti od toga 00:15:58.000 --> 00:16:01.000 kako je eksperiment počeo. 00:16:01.000 --> 00:16:03.000 Ovo je ludo jer nagoveštava da i majmuni 00:16:03.000 --> 00:16:05.000 procenjuju stvari relativno 00:16:05.000 --> 00:16:08.000 i drugačije tretiraju gubitke od dobitaka. NOTE Paragraph 00:16:08.000 --> 00:16:10.000 I šta sve ovo znači? 00:16:10.000 --> 00:16:12.000 Pa, prvo, pokazali smo da 00:16:12.000 --> 00:16:14.000 možemo majmunima dati valutu 00:16:14.000 --> 00:16:16.000 i oni s njom čine vrlo slične stvari. 00:16:16.000 --> 00:16:18.000 Rade neke pametne stvari kao mi, 00:16:18.000 --> 00:16:20.000 neke ne tako lepe stvari, 00:16:20.000 --> 00:16:22.000 kao što je krađa i slično. 00:16:22.000 --> 00:16:24.000 Ali takođe rade i neke iracionalne stvari kao mi. 00:16:24.000 --> 00:16:26.000 Sistematično greše 00:16:26.000 --> 00:16:28.000 i to na iste načine kao mi. 00:16:28.000 --> 00:16:30.000 Prva poruka iz ovog govora koju želim da ponesete 00:16:30.000 --> 00:16:32.000 je ako ste videli početak ovoga i pomislili, 00:16:32.000 --> 00:16:34.000 o, definitivno idem kući i zaposliću kapucin majmuna za finansijskog savetnika. 00:16:34.000 --> 00:16:36.000 Mnogo su slađi od onih ... znate - 00:16:36.000 --> 00:16:38.000 Nemojte to da radite; biće verovatno jednako glupi 00:16:38.000 --> 00:16:41.000 kao ljudi koje već imate. 00:16:41.000 --> 00:16:43.000 Znate, pomalo loše - izvinite, izvinite, izvinite. 00:16:43.000 --> 00:16:45.000 Pomalo loše za majmune investitore. NOTE Paragraph 00:16:45.000 --> 00:16:48.000 Ali naravno, razlog zašto se smejete je loš i za ljude. 00:16:48.000 --> 00:16:51.000 Jer odgovorili smo na pitanje s kojim smo počeli. 00:16:51.000 --> 00:16:53.000 Želeli smo da znamo odakle potiču ove greške. 00:16:53.000 --> 00:16:55.000 I počeli smo sa nadom da ćemo možda moći 00:16:55.000 --> 00:16:57.000 da podesimo naše finansijske institucije, 00:16:57.000 --> 00:17:00.000 da podesimo tehnologije, da bismo bili bolji. 00:17:00.000 --> 00:17:03.000 Ali naučili smo da su možda ove sklonosti možda dublje od toga. 00:17:03.000 --> 00:17:05.000 One zapravo mogu biti rezultat prirode 00:17:05.000 --> 00:17:07.000 naše evolucione istorije. 00:17:07.000 --> 00:17:09.000 Znate, možda nisu samo ljudi 00:17:09.000 --> 00:17:11.000 na ispravnoj strani ovog lanca luckasti. 00:17:11.000 --> 00:17:13.000 Možda je sve luckasto odavno. 00:17:13.000 --> 00:17:16.000 A to, ako verujemo rezultatima kapucin majmuna, 00:17:16.000 --> 00:17:18.000 znači da su te luckaste strategije 00:17:18.000 --> 00:17:20.000 možda stare 35 miliona godina. 00:17:20.000 --> 00:17:22.000 To je mnogo vremena da bi se 00:17:22.000 --> 00:17:25.000 neka strategija promenila - veoma, veoma stara. NOTE Paragraph 00:17:25.000 --> 00:17:27.000 Šta znamo o drugim starim strategijama poput ove? 00:17:27.000 --> 00:17:30.000 Pa, znamo da je veoma teško prevazići ih. 00:17:30.000 --> 00:17:32.000 Znate, pomislite na našu evolutivnu predispoziciju 00:17:32.000 --> 00:17:35.000 da jedemo slatke stvari koje goje, kao tortu od sira. 00:17:35.000 --> 00:17:37.000 Ne možete to ignorisati. 00:17:37.000 --> 00:17:40.000 Ne možete gledati kolica sa dezertima i reći, "Ne, ne, ne. To mi izgleda odvratno." 00:17:40.000 --> 00:17:42.000 Drugačije smo napravljeni. 00:17:42.000 --> 00:17:44.000 Videćemo to kao dobru stvar koju treba uzeti. 00:17:44.000 --> 00:17:46.000 Pretpostavljam da isto važi i 00:17:46.000 --> 00:17:48.000 kada ljudi opažaju 00:17:48.000 --> 00:17:50.000 različite finansijske odluke. 00:17:50.000 --> 00:17:52.000 Kada gledate kako vam akcije tonu u crvenu zonu, 00:17:52.000 --> 00:17:54.000 kada vam cena kuće pada, 00:17:54.000 --> 00:17:56.000 nećete moći to da vidite 00:17:56.000 --> 00:17:58.000 drugačije nego u starim evolutivnim terminima. 00:17:58.000 --> 00:18:00.000 To znači da će biti veoma teško 00:18:00.000 --> 00:18:02.000 prevazići sklonosti koje navode 00:18:02.000 --> 00:18:04.000 investitore da rade loše 00:18:04.000 --> 00:18:06.000 i koje dovode do hipotekarne krize. NOTE Paragraph 00:18:06.000 --> 00:18:08.000 To su loše vesti. Pitanje je: ima li dobrih vesti? 00:18:08.000 --> 00:18:10.000 Trebalo bi da vam ovde govorim dobre vesti. 00:18:10.000 --> 00:18:12.000 Pa, mislim da sam dobre 00:18:12.000 --> 00:18:14.000 vesti dala na početku govora, 00:18:14.000 --> 00:18:16.000 a to je da ljudi nisu samo pametni; 00:18:16.000 --> 00:18:18.000 mi smo inspirativno pametni 00:18:18.000 --> 00:18:21.000 ostalim životinjama iz biološkog kraljevstva. 00:18:21.000 --> 00:18:24.000 Dobri smo u prevazilaženju svojih bioloških ograničenja - 00:18:24.000 --> 00:18:26.000 znate, doletela sam ovamo avionom. 00:18:26.000 --> 00:18:28.000 Nisam morala da probam da mlatim krilima. 00:18:28.000 --> 00:18:31.000 Nosim kontaktna sočiva da bih vas videla. 00:18:31.000 --> 00:18:34.000 Ne moram da se oslanjam na svoju kratkovidost. 00:18:34.000 --> 00:18:36.000 Ima mnogo slučajeva 00:18:36.000 --> 00:18:39.000 gde prevazilazimo naša biološka ograničenja 00:18:39.000 --> 00:18:42.000 tehnologijom i drugim sredstvima, naizgled prilično jednostavno. 00:18:42.000 --> 00:18:45.000 Ali moramo da prepoznamo da imamo ta ograničenja. NOTE Paragraph 00:18:45.000 --> 00:18:47.000 A evo prepreke. 00:18:47.000 --> 00:18:49.000 Kami je jednom rekao da je "Čovek jedina vrsta 00:18:49.000 --> 00:18:52.000 koja odbija da bude ono što stvarno jeste". 00:18:52.000 --> 00:18:54.000 Ali ironija je da 00:18:54.000 --> 00:18:56.000 možda samo prepoznavanjem naših ograničenja 00:18:56.000 --> 00:18:58.000 mi možemo da ih stvarno prevaziđemo. 00:18:58.000 --> 00:19:01.000 Nada je u tome da ćete svi razmisliti o svojim ograničenjima, 00:19:01.000 --> 00:19:04.000 ne kao o nepremostivim, 00:19:04.000 --> 00:19:06.000 ali prepoznati ih, prihvatiti ih, 00:19:06.000 --> 00:19:09.000 i onda iskoristiti sve da ih shvatite. 00:19:09.000 --> 00:19:12.000 To je možda jedini način 00:19:12.000 --> 00:19:14.000 da dostignemo svoj ljudski potencijal 00:19:14.000 --> 00:19:17.000 i stvarno budemo plemenita vrsta kako se nadamo. NOTE Paragraph 00:19:17.000 --> 00:19:19.000 Hvala vam. NOTE Paragraph 00:19:19.000 --> 00:19:24.000 (aplauz)