1 00:00:02,000 --> 00:00:04,000 Svoj današnji govor želim da počnem dvema opaskama 2 00:00:04,000 --> 00:00:06,000 u vezi sa ljudskom vrstom. 3 00:00:06,000 --> 00:00:09,000 Za prvu možete pomisliti da je nešto sasvim očigledno, 4 00:00:09,000 --> 00:00:11,000 a to je da je naša vrsta, Homo sapiens, 5 00:00:11,000 --> 00:00:13,000 stvarno veoma, veoma pametna - 6 00:00:13,000 --> 00:00:15,000 kao, neverovatno pametna - 7 00:00:15,000 --> 00:00:17,000 svi radite te stvari 8 00:00:17,000 --> 00:00:20,000 koje nijedna druga vrsta na planeti trenutno ne radi. 9 00:00:20,000 --> 00:00:22,000 I ovo, naravno, nije 10 00:00:22,000 --> 00:00:24,000 prvi put da ste ovo prepoznali. 11 00:00:24,000 --> 00:00:27,000 Naravno, pored toga što smo pametni, mi smo i veoma sujetna vrsta. 12 00:00:27,000 --> 00:00:30,000 Tako da volimo da ističemo činjenicu da smo pametni. 13 00:00:30,000 --> 00:00:32,000 Znate, mogla bih da se okrenem bilo kom mudracu, 14 00:00:32,000 --> 00:00:34,000 od Šekspira do Stivena Kolbera 15 00:00:34,000 --> 00:00:36,000 i pokažem naprimer činjenicu 16 00:00:36,000 --> 00:00:38,000 da smo plemeniti umom, neograničeni po sposobnostima, 17 00:00:38,000 --> 00:00:40,000 i nekako više super od bilo čega drugog na planeti, 18 00:00:40,000 --> 00:00:43,000 kada se radi o stvarima s mozgom. 19 00:00:43,000 --> 00:00:45,000 Ali naravno, tu je druga opaska o ljudskoj vrsti 20 00:00:45,000 --> 00:00:47,000 na koju želim više da se fokusiram, 21 00:00:47,000 --> 00:00:49,000 a to je činjenica da 22 00:00:49,000 --> 00:00:52,000 iako smo ustvari prilično pametni, ponekad jedinstveno, 23 00:00:52,000 --> 00:00:55,000 možemo biti i neverovatno, neverovatno glupi, 24 00:00:55,000 --> 00:00:58,000 kada se radi o nekim aspektima donošenja odluka. 25 00:00:58,000 --> 00:01:00,000 Vidim dosta usiljenih osmeha. 26 00:01:00,000 --> 00:01:02,000 Ne brinite, neću prozivati nikoga 27 00:01:02,000 --> 00:01:04,000 za bilo koji deo vaših ličnih grešaka. 28 00:01:04,000 --> 00:01:06,000 Ali naravno, samo u poslednje dve godine 29 00:01:06,000 --> 00:01:09,000 vidimo nečuvene primere ljudske nesposobnosti. 30 00:01:09,000 --> 00:01:12,000 I posmatramo kako nam se alati, koje smo napravili 31 00:01:12,000 --> 00:01:14,000 za iskorišćavanje resursa iz okoline, 32 00:01:14,000 --> 00:01:16,000 obijaju o glavu. 33 00:01:16,000 --> 00:01:18,000 Posmatramo kako finansijska tržišta, koja pravimo - 34 00:01:18,000 --> 00:01:21,000 ta tržišta koja bi trebalo da su otporna na gluposti - 35 00:01:21,000 --> 00:01:23,000 posmatramo kako nam se ruše pred nosom. 36 00:01:23,000 --> 00:01:25,000 Ali mislim da oba ova sramotna primera 37 00:01:25,000 --> 00:01:28,000 ne ističu ono što mislim da je najsramotnije 38 00:01:28,000 --> 00:01:30,000 u vezi sa greškama koje ljudi prave, 39 00:01:30,000 --> 00:01:33,000 a to je da bismo voleli da mislimo da su te greške 40 00:01:33,000 --> 00:01:35,000 samo rezultat nekoliko pokvarenih jabuka, 41 00:01:35,000 --> 00:01:38,000 nekoliko odluka koje zaslužuju da se objave na FAIL Blogu. 42 00:01:38,000 --> 00:01:41,000 Ali društveni naučnici otkrivaju 43 00:01:41,000 --> 00:01:44,000 da će mnogi od nas, kad smo stavljeni u određeni kontekst, 44 00:01:44,000 --> 00:01:47,000 napraviti veoma određene greške. 45 00:01:47,000 --> 00:01:49,000 Greške koje činimo su predvidive. 46 00:01:49,000 --> 00:01:51,000 Činimo ih iznova i iznova. 47 00:01:51,000 --> 00:01:53,000 A one su imune na mnogo dokaza. 48 00:01:53,000 --> 00:01:55,000 Kada dobijemo negativnu povratnu informaciju, 49 00:01:55,000 --> 00:01:58,000 i dalje, i sledećeg puta kada se nađemo u takvoj situaciji 50 00:01:58,000 --> 00:02:00,000 pravićemo iste greške. 51 00:02:00,000 --> 00:02:02,000 Meni je ovo, kao nekome ko proučava ljudsku 52 00:02:02,000 --> 00:02:04,000 prirodu, bila prava zagonetka. 53 00:02:04,000 --> 00:02:06,000 Najviše me zanima kako 54 00:02:06,000 --> 00:02:09,000 je jedna vrsta, tako pametna kao što smo mi, 55 00:02:09,000 --> 00:02:11,000 sposobna da pravi takve 56 00:02:11,000 --> 00:02:13,000 loše i uporne greške? 57 00:02:13,000 --> 00:02:16,000 Znate, mi smo najpametniji koji postoje, kako ne možemo ovo da ukapiramo? 58 00:02:16,000 --> 00:02:19,000 Na neki način, odakle naše greške stvarno dolaze? 59 00:02:19,000 --> 00:02:22,000 Pošto sam malo razmišljala o ovome, vidim dve mogućnosti. 60 00:02:22,000 --> 00:02:25,000 Jedna mogućnost je da, na neki način, nismo mi krivi. 61 00:02:25,000 --> 00:02:27,000 Pošto smo pametna vrsta, 62 00:02:27,000 --> 00:02:29,000 možemo da napravimo svakakva okruženja 63 00:02:29,000 --> 00:02:31,000 koja su super, super komplikovana, 64 00:02:31,000 --> 00:02:34,000 ponekad i previše komplikovana za razumevanje, 65 00:02:34,000 --> 00:02:36,000 čak iako smo ih mi stvorili. 66 00:02:36,000 --> 00:02:38,000 Stvaramo finansijska tržišta koja su super-složena. 67 00:02:38,000 --> 00:02:41,000 Pravimo uslove za hipoteke s kojima baš ne možemo da izađemo na kraj. 68 00:02:41,000 --> 00:02:44,000 I naravno, ako se nađemo u okruženjima s kojima ne možemo da izađemo na kraj, 69 00:02:44,000 --> 00:02:46,000 na neki način ima smisla da 70 00:02:46,000 --> 00:02:48,000 ćemo možda zeznuti neke stvari. 71 00:02:48,000 --> 00:02:50,000 Da se radi o ovome, imali bismo veoma jednostavno rešenje 72 00:02:50,000 --> 00:02:52,000 za problem ljudske greške. 73 00:02:52,000 --> 00:02:54,000 Rekli bismo, okej, hajde da vidimo 74 00:02:54,000 --> 00:02:56,000 s kakvim tehnologijama ne možemo da se izborimo, 75 00:02:56,000 --> 00:02:58,000 kakva okruženja su loša - 76 00:02:58,000 --> 00:03:00,000 otarasimo se njih, bolje osmislimo stvari, 77 00:03:00,000 --> 00:03:02,000 i bili bismo plemenita vrsta 78 00:03:02,000 --> 00:03:04,000 kakva i očekujemo da smo. 79 00:03:04,000 --> 00:03:07,000 Ali postoji još jedna mogućnost koja me više brine, 80 00:03:07,000 --> 00:03:10,000 a to je da možda nije naše okruženje komplikovano. 81 00:03:10,000 --> 00:03:13,000 Možda smo mi ti koji smo loše napravljeni. 82 00:03:13,000 --> 00:03:15,000 To je ideja koju sam dobila 83 00:03:15,000 --> 00:03:18,000 gledajući kako društvenjaci proučavaju ljudske greške. 84 00:03:18,000 --> 00:03:21,000 I vidimo da ljudi imaju tendenciju da prave greške 85 00:03:21,000 --> 00:03:24,000 na potpuno isti način, iznova i iznova. 86 00:03:24,000 --> 00:03:26,000 Kao da smo napravljeni da 87 00:03:26,000 --> 00:03:28,000 pravimo greške na određene načine. 88 00:03:28,000 --> 00:03:31,000 O ovoj mogućnosti malo više brinem, 89 00:03:31,000 --> 00:03:33,000 jer ako smo mi zbrkani, 90 00:03:33,000 --> 00:03:35,000 onda nije jasno kako to da rešimo. 91 00:03:35,000 --> 00:03:38,000 Možda moramo da prihvatimo činjenicu da grešimo 92 00:03:38,000 --> 00:03:40,000 i da pokušamo da se uskladimo s tim. 93 00:03:40,000 --> 00:03:43,000 To je pitanje na koje smo moji studenti i ja hteli da odgovorimo. 94 00:03:43,000 --> 00:03:46,000 Kako da razlikujemo prvu i drugu mogućnost? 95 00:03:46,000 --> 00:03:48,000 Potrebna nam je populacija 96 00:03:48,000 --> 00:03:50,000 koja je dovoljno pametna, može da donosi razne odluke, 97 00:03:50,000 --> 00:03:52,000 ali nema pristupa sistemima kojima mi imamo, 98 00:03:52,000 --> 00:03:54,000 bilo kojim stvarima koje nas mogu pobrkati - 99 00:03:54,000 --> 00:03:56,000 ljudskoj tehnologiji, kulturi, 100 00:03:56,000 --> 00:03:58,000 možda čak ni jeziku. 101 00:03:58,000 --> 00:04:00,000 I zato smo se okrenuli ovim momcima. 102 00:04:00,000 --> 00:04:03,000 Ovo su neki od momaka s kojima radim. To je braon kapucin majmun. 103 00:04:03,000 --> 00:04:05,000 To su primati Novog Sveta (Amerika), 104 00:04:05,000 --> 00:04:07,000 što znači da su se odvojili od ljudi 105 00:04:07,000 --> 00:04:09,000 pre oko 35 miliona godina. 106 00:04:09,000 --> 00:04:11,000 To znači da je vaša pra, pra, pra, pra, pra, pra - 107 00:04:11,000 --> 00:04:13,000 sa oko pet miliona "pra" - 108 00:04:13,000 --> 00:04:15,000 baka bila verovatno ista kao i pra, pra, pra, pra 109 00:04:15,000 --> 00:04:17,000 baka, sa pet miliona "pra", 110 00:04:17,000 --> 00:04:19,000 od Holi. 111 00:04:19,000 --> 00:04:22,000 Znate, možete se utešiti da je ovaj momak veoma, veoma dalek, 112 00:04:22,000 --> 00:04:24,000 iako evolutivni rođak. 113 00:04:24,000 --> 00:04:26,000 Dobra vest u vezi sa Holi je da 114 00:04:26,000 --> 00:04:29,000 ona nema iste vrste tehnologija koje mi imamo. 115 00:04:29,000 --> 00:04:32,000 Znate, ona je pametno, veoma slatko stvorenje, takođe primat, 116 00:04:32,000 --> 00:04:34,000 ali joj nedostaju stvari za koje mislimo da nas zbunjuju. 117 00:04:34,000 --> 00:04:36,000 Dakle ona je savršeni subjekat za test. 118 00:04:36,000 --> 00:04:39,000 Šta ako bismo je stavili u iste situacije kao ljude? 119 00:04:39,000 --> 00:04:41,000 Da li će praviti iste greške kao mi? 120 00:04:41,000 --> 00:04:43,000 Neće li učiti iz njih? I tako dalje. 121 00:04:43,000 --> 00:04:45,000 To je stvar koju smo odlučili da uradimo. 122 00:04:45,000 --> 00:04:47,000 Bili smo vrlo uzbuđeni zbog toga pre nekoliko godina. 123 00:04:47,000 --> 00:04:49,000 Rekli smo, hajde da damo te probleme Holi 124 00:04:49,000 --> 00:04:51,000 i vidimo da li će ona upropastiti stvari. 125 00:04:51,000 --> 00:04:54,000 Prvi problem je, gde da počnemo? 126 00:04:54,000 --> 00:04:56,000 Jer, znate, dobro je za nas, loše za ljude. 127 00:04:56,000 --> 00:04:58,000 Mi pravimo mnogo grešaka u raznim situacijama. 128 00:04:58,000 --> 00:05:00,000 Znate, gde ćemo početi s ovim? 129 00:05:00,000 --> 00:05:03,000 I pošto smo počeli u vreme finansijskog kraha, 130 00:05:03,000 --> 00:05:05,000 otprilike kada su stizale vesti o hipotekama, 131 00:05:05,000 --> 00:05:07,000 rekli smo, hmm, možda bi trebalo 132 00:05:07,000 --> 00:05:09,000 da počnemo od finansijskog polja. 133 00:05:09,000 --> 00:05:12,000 Da proučavamo majmunove ekonomske odluke 134 00:05:12,000 --> 00:05:15,000 i vidimo da li će raditi iste glupe stvari kao mi. 135 00:05:15,000 --> 00:05:17,000 Naravno, tada smo naišli na drugi problem - 136 00:05:17,000 --> 00:05:19,000 više metodološke prirode - 137 00:05:19,000 --> 00:05:21,000 a to je, možda vi ne znate, ali 138 00:05:21,000 --> 00:05:24,000 majmuni zapravo ne koriste novac. Znam, niste ih upoznali. 139 00:05:24,000 --> 00:05:26,000 Ali upravo zato ne stoje u redu iza vas 140 00:05:26,000 --> 00:05:29,000 u prodavnici ili na bankomatu - znate, oni ne rade ove stvari. 141 00:05:29,000 --> 00:05:32,000 Tako smo se suočili sa malim problemom. 142 00:05:32,000 --> 00:05:34,000 Kako ćemo da pitamo majmune o novcu, 143 00:05:34,000 --> 00:05:36,000 ako ga oni ne koriste? 144 00:05:36,000 --> 00:05:38,000 Pa smo rekli da bismo možda mogli da 145 00:05:38,000 --> 00:05:40,000 naučimo majmune kako da koriste novac. 146 00:05:40,000 --> 00:05:42,000 I to smo uradili. 147 00:05:42,000 --> 00:05:45,000 Ovde vidite prvi novčić za koji ja znam, 148 00:05:45,000 --> 00:05:47,000 a koji nije ljudska valuta. 149 00:05:47,000 --> 00:05:49,000 Kad smo počinjali nismo bili mnogo kreativni 150 00:05:49,000 --> 00:05:51,000 pa smo zvali samo token. 151 00:05:51,000 --> 00:05:54,000 Ali ovo je novac koji su majmuni na Jelu 152 00:05:54,000 --> 00:05:56,000 naučili da koriste sa ljudima, 153 00:05:56,000 --> 00:05:59,000 da kupuju različitu hranu. 154 00:05:59,000 --> 00:06:01,000 Ne izgleda naročito - i nije ništa posebno. 155 00:06:01,000 --> 00:06:03,000 Kao i većina našeg novca, to je parče metala. 156 00:06:03,000 --> 00:06:06,000 Kao što znaju oni koji sa putovanja nose novčiće kući, 157 00:06:06,000 --> 00:06:08,000 kada stignete kući, oni su prilično beskorisni. 158 00:06:08,000 --> 00:06:10,000 U početku su bili beskorisni i majmunima, 159 00:06:10,000 --> 00:06:12,000 pre nego što su shvatili šta s njima mogu. 160 00:06:12,000 --> 00:06:14,000 Kada smo im ih prvi put dali, u njihovim kavezima, 161 00:06:14,000 --> 00:06:16,000 oni su ih uzeli, gledali. 162 00:06:16,000 --> 00:06:18,000 To su bile čudne stvari. 163 00:06:18,000 --> 00:06:20,000 Ali ubrzo su majmuni shvatili 164 00:06:20,000 --> 00:06:22,000 da mogu da predaju ove tokene 165 00:06:22,000 --> 00:06:25,000 različitim ljudima u laboratoriji i dobiju hranu. 166 00:06:25,000 --> 00:06:27,000 Vidite jednog od naših majmuna, Mejdej, kako to radi. 167 00:06:27,000 --> 00:06:30,000 Ovo su momenti kada je pomalo zaintrigirana 168 00:06:30,000 --> 00:06:32,000 ovim stvarima - ne zna. 169 00:06:32,000 --> 00:06:34,000 Tu je eksperimentatorova ruka koja čeka 170 00:06:34,000 --> 00:06:37,000 i Mejdej brzo shvata da očigledno čovek želi ovo. 171 00:06:37,000 --> 00:06:39,000 Predaje ga i dobija nešto hrane. 172 00:06:39,000 --> 00:06:41,000 Ispostavlja se da su Mejdej i 173 00:06:41,000 --> 00:06:43,000 svi naši majmuni dobri u razmeni tokena sa ljudima. 174 00:06:43,000 --> 00:06:45,000 Evo kratkog snimka. 175 00:06:45,000 --> 00:06:48,000 Evo je Mejdej. Zameniće token za nešto hrane, 176 00:06:48,000 --> 00:06:51,000 veselo iščekuje i dobija hranu. 177 00:06:51,000 --> 00:06:53,000 Evo ga Felix, mislim. On je alfa mužjak; veliki momak. 178 00:06:53,000 --> 00:06:56,000 Ali i on strpljivo čeka, dobija hranu, odlazi. 179 00:06:56,000 --> 00:06:58,000 Dakle majmuni su postali dobri u ovome. 180 00:06:58,000 --> 00:07:01,000 Iznenađujuće dobro, uz veoma malo obuke. 181 00:07:01,000 --> 00:07:03,000 Dozvolili smo im da sami ovo nauče. 182 00:07:03,000 --> 00:07:05,000 Pitanje je: da li je ovo slično ljudskom novcu? 183 00:07:05,000 --> 00:07:07,000 Da li je ovo uopšte tržište, 184 00:07:07,000 --> 00:07:09,000 ili smo samo uradili čudan trik psihologa, 185 00:07:09,000 --> 00:07:11,000 naveli majmuna da uradi nešto, 186 00:07:11,000 --> 00:07:13,000 izgleda pametno, ali zapravo nije pametan? 187 00:07:13,000 --> 00:07:16,000 Hteli smo da vidimo šta bi majmuni spontano uradili 188 00:07:16,000 --> 00:07:19,000 da je ovo stvarno njihova valuta, da stvarno koriste ovo kao novac? 189 00:07:19,000 --> 00:07:21,000 Pa, možete da ih zamislite 190 00:07:21,000 --> 00:07:23,000 da rade svakakve pametne stvari 191 00:07:23,000 --> 00:07:26,000 koje i ljudi rade kad počnu međusobno da razmenjuju novac. 192 00:07:26,000 --> 00:07:29,000 Mogu početi da obraćaju pažnju na cenu, 193 00:07:29,000 --> 00:07:31,000 na to koliko kupuju - 194 00:07:31,000 --> 00:07:34,000 da vode računa o svom novcu. 195 00:07:34,000 --> 00:07:36,000 Da li majmuni rade nešto ovakvo? 196 00:07:36,000 --> 00:07:39,000 I tako je rođeno naše majmunsko tržište. 197 00:07:39,000 --> 00:07:41,000 Ovo funkcioniše tako što naši 198 00:07:41,000 --> 00:07:44,000 majmuni uglavnom žive u velikom zoo okruženju. 199 00:07:44,000 --> 00:07:46,000 Kada požele neku poslasticu, 200 00:07:46,000 --> 00:07:48,000 dozvolimo im da izađu 201 00:07:48,000 --> 00:07:50,000 u manje okruženje odakle ulaze na tržište. 202 00:07:50,000 --> 00:07:52,000 Kada dođu tu - 203 00:07:52,000 --> 00:07:54,000 to je bilo mnogo zanimljivije majmunima od mnogih ljudskih tržišta 204 00:07:54,000 --> 00:07:57,000 jer, kako majmuni uđu, 205 00:07:57,000 --> 00:07:59,000 tako im jedan čovek da veliki novčanik pun tokena 206 00:07:59,000 --> 00:08:01,000 da bi mogli da ih menjaju 207 00:08:01,000 --> 00:08:03,000 sa jednim od ovih momaka - 208 00:08:03,000 --> 00:08:05,000 tu su dva potencijalna ljudska prodavca 209 00:08:05,000 --> 00:08:07,000 od kojih mogu da kupe stvari. 210 00:08:07,000 --> 00:08:09,000 Prodavci su moji studenti. 211 00:08:09,000 --> 00:08:11,000 Obučeni su različito; to su različiti ljudi. 212 00:08:11,000 --> 00:08:14,000 I vremenom su radili istu stvar 213 00:08:14,000 --> 00:08:16,000 da bi majmuni naučili, znate, 214 00:08:16,000 --> 00:08:19,000 ko šta prodaje po kojoj ceni - ko je pouzdan, ko nije itd. 215 00:08:19,000 --> 00:08:21,000 I vidite da svaki eksperimentator 216 00:08:21,000 --> 00:08:24,000 drži malu žutu posudu sa hranom, 217 00:08:24,000 --> 00:08:26,000 i to majmuni mogu dobiti za jedan token. 218 00:08:26,000 --> 00:08:28,000 Dakle sve košta jedan token, 219 00:08:28,000 --> 00:08:30,000 ali kao što vidite, ponekad tokeni kupuju više, 220 00:08:30,000 --> 00:08:32,000 nekad više grožđa nego drugi tokeni. 221 00:08:32,000 --> 00:08:35,000 Pokazaću vam kratak video kako zapravo izgleda ovo tržište. 222 00:08:35,000 --> 00:08:38,000 Majmunova perspektiva. Oni su niži, pa je malo manje. 223 00:08:38,000 --> 00:08:40,000 Evo je Hani. 224 00:08:40,000 --> 00:08:42,000 Pomalo nestrpljivo čeka da se prodavnica otvori. 225 00:08:42,000 --> 00:08:45,000 Otvara se. Evo izbora: jedan grozd ili dva. 226 00:08:45,000 --> 00:08:47,000 Vidite Hani, veoma dobar ekonomista, 227 00:08:47,000 --> 00:08:50,000 bira onog ko daje više. 228 00:08:50,000 --> 00:08:52,000 Mogla bi da nauči naše finansijske savetnike nekim stvarima. 229 00:08:52,000 --> 00:08:54,000 Ne samo ona, 230 00:08:54,000 --> 00:08:57,000 većina majmuna ide kod momka koji daje više. 231 00:08:57,000 --> 00:08:59,000 Većina njih ide kod onog ko ima bolju hranu. 232 00:08:59,000 --> 00:09:02,000 Kad smo ubacili rasprodaju, majmuni su obratili pažnju na to. 233 00:09:02,000 --> 00:09:05,000 Bilo im je stalo do svog token dolara. 234 00:09:05,000 --> 00:09:08,000 Iznenadilo nas je kad smo u saradnji sa ekonomistima 235 00:09:08,000 --> 00:09:11,000 pregledali podatke majmuna koristeći ekonomske pokazatelje, 236 00:09:11,000 --> 00:09:14,000 oni su se poklapali, ne samo kvalitativno, 237 00:09:14,000 --> 00:09:16,000 nego i kvantitativno s onim što smo videli 238 00:09:16,000 --> 00:09:18,000 da ljudi rade na pravom tržištu. 239 00:09:18,000 --> 00:09:20,000 Toliko da, da ste videli cifre majmuna, 240 00:09:20,000 --> 00:09:23,000 ne biste znali da li su od majmuna ili ljudi sa istog tržišta. 241 00:09:23,000 --> 00:09:25,000 I mislili smo da smo uspeli 242 00:09:25,000 --> 00:09:27,000 da uvedemo nešto što, 243 00:09:27,000 --> 00:09:29,000 bar za nas i za majmune 244 00:09:29,000 --> 00:09:31,000 funkcioniše kao prava valuta. 245 00:09:31,000 --> 00:09:34,000 Pitanje: da li i majmuni počinju da greše kao i mi? 246 00:09:34,000 --> 00:09:37,000 Pa, već smo anegdotski videli nekoliko znakova da bi mogli. 247 00:09:37,000 --> 00:09:39,000 Jedna stvar koju nikad nismo videli kod majmuna 248 00:09:39,000 --> 00:09:41,000 je dokaz o štednji - 249 00:09:41,000 --> 00:09:43,000 znate, kao i kod naše vrste. 250 00:09:43,000 --> 00:09:45,000 Majmuni uđu u prodavnicu, potroše sav budžet 251 00:09:45,000 --> 00:09:47,000 i onda odu do ostalih. 252 00:09:47,000 --> 00:09:49,000 Druga stvar koju smo spontano videli, 253 00:09:49,000 --> 00:09:51,000 za postideti se, 254 00:09:51,000 --> 00:09:53,000 je spontani dokaz o krađi. 255 00:09:53,000 --> 00:09:56,000 Majmuni bi pokrali tokene prvom zgodnom prilikom - 256 00:09:56,000 --> 00:09:58,000 jedni od drugih, često od nas - 257 00:09:58,000 --> 00:10:00,000 znate, videli smo da se dešavaju one 258 00:10:00,000 --> 00:10:02,000 stvari koje nismo mislili da će se desiti. 259 00:10:02,000 --> 00:10:04,000 Rekli smo, ovo izgleda loše. 260 00:10:04,000 --> 00:10:06,000 Da li možemo da vidimo da li majmuni 261 00:10:06,000 --> 00:10:09,000 rade iste glupe stvari kao i ljudi? 262 00:10:09,000 --> 00:10:11,000 Jedna mogućnost je da pustimo 263 00:10:11,000 --> 00:10:13,000 da se njihov finansijski sistem odvija, 264 00:10:13,000 --> 00:10:15,000 znate, da vidimo da li će nas zvati za kaucije posle nekoliko godina. 265 00:10:15,000 --> 00:10:17,000 Bili smo nestrpljivi pa smo želeli 266 00:10:17,000 --> 00:10:19,000 da nekako ubrzamo stvari. 267 00:10:19,000 --> 00:10:21,000 Rekli smo, hajde da damo majmunima 268 00:10:21,000 --> 00:10:23,000 iste vrste problema 269 00:10:23,000 --> 00:10:25,000 u kojima ljudi greše 270 00:10:25,000 --> 00:10:27,000 u nekim ekonomskim izazovima, 271 00:10:27,000 --> 00:10:29,000 ili nekim ekonomskim eksperimentima. 272 00:10:29,000 --> 00:10:32,000 I pošto je najbolji način da vidimo kako ljudi greše 273 00:10:32,000 --> 00:10:34,000 to da i sami to uradimo, 274 00:10:34,000 --> 00:10:36,000 daću vam jedan eksperiment 275 00:10:36,000 --> 00:10:38,000 da vidite svoju finansijsku intuiciju u akciji. 276 00:10:38,000 --> 00:10:40,000 Zamislite da sada 277 00:10:40,000 --> 00:10:42,000 dam svakome od vas 278 00:10:42,000 --> 00:10:45,000 hiljadu dolara - 10 šuškavih novčanica od 100 dolara. 279 00:10:45,000 --> 00:10:47,000 Uzmite ih, stavite u novčanik 280 00:10:47,000 --> 00:10:49,000 i za sekund razmislite šta ćete s njima. 281 00:10:49,000 --> 00:10:51,000 Jer vaše su; možete kupiti šra god želite. 282 00:10:51,000 --> 00:10:53,000 Donirati ih, uzeti, itd. 283 00:10:53,000 --> 00:10:56,000 Zvuči super, ali imate još jednu mogućnost da zaradite malo više para. 284 00:10:56,000 --> 00:10:59,000 Evo ga izbor: možete da rizikujete, 285 00:10:59,000 --> 00:11:01,000 u tom slučaju ću baciti jedan od ovih majmunskih tokena. 286 00:11:01,000 --> 00:11:03,000 Ako bude glava, dobićete još hiljadu dolara. 287 00:11:03,000 --> 00:11:05,000 Ako bude pismo, ne dobijate ništa. 288 00:11:05,000 --> 00:11:08,000 Dakle, prilika da dobijete još, ali prilično rizična. 289 00:11:08,000 --> 00:11:11,000 Druga opcija je sigurna. Sigurno ćete dobiti nešto novca. 290 00:11:11,000 --> 00:11:13,000 Samo ću vam dati 500 dolara. 291 00:11:13,000 --> 00:11:16,000 Možete ih strpati u novčanik i odmah iskoristiti. 292 00:11:16,000 --> 00:11:18,000 Da vidimo kako razmišljate. 293 00:11:18,000 --> 00:11:21,000 Većina ljudi se odluči za bezbednu opciju. 294 00:11:21,000 --> 00:11:24,000 Većina kaže, zašto bih rizikovao, kada mogu sigurno da dobijem 1500 dolara? 295 00:11:24,000 --> 00:11:26,000 To zvuči kao dobra opcija, izabraću to. 296 00:11:26,000 --> 00:11:28,000 Možda mislite da to nije baš iracionalno. 297 00:11:28,000 --> 00:11:30,000 Ljudi se malo boje rizika. Pa šta? 298 00:11:30,000 --> 00:11:32,000 Pa, "pa šta?" nastupa kada počnemo da mislimo 299 00:11:32,000 --> 00:11:34,000 o istom problemu 300 00:11:34,000 --> 00:11:36,000 postavljenom malo drugačije. 301 00:11:36,000 --> 00:11:38,000 Sada zamislite da svakome dam 302 00:11:38,000 --> 00:11:41,000 2000 dolara - 20 šuškavih novčanica od 100 dolara. 303 00:11:41,000 --> 00:11:43,000 Sada možete da kupite duplo više stvari nego pre. 304 00:11:43,000 --> 00:11:45,000 Razmislite kako biste se osećali da ih stavite u novčanik. 305 00:11:45,000 --> 00:11:47,000 I sada zamislite da vam dajem još jedan izbor. 306 00:11:47,000 --> 00:11:49,000 Ali ovog puta, malo je gore. 307 00:11:49,000 --> 00:11:52,000 Sada ćete odlučivati kako ćete izgubiti novac, 308 00:11:52,000 --> 00:11:54,000 ali dobićete isti izbor. 309 00:11:54,000 --> 00:11:56,000 Možete ili rizično da izgubite - 310 00:11:56,000 --> 00:11:59,000 baciću novčić. Ako bude glava, izgubićete mnogo. 311 00:11:59,000 --> 00:12:02,000 Ako bude pismo, ne gubite ništa, sve je ok, sve zadržavate - 312 00:12:02,000 --> 00:12:05,000 ili idete na sigurno, što znači da iz novčanika izvadite 313 00:12:05,000 --> 00:12:08,000 i date mi pet tih novčanica od 100$, na sigurno. 314 00:12:08,000 --> 00:12:11,000 Vidim mnogo podignutih obrva. 315 00:12:11,000 --> 00:12:13,000 Možda vam je intuicija ista kao 316 00:12:13,000 --> 00:12:15,000 subjektima koji su testirani u ovome, 317 00:12:15,000 --> 00:12:17,000 a to je kad su suočeni sa ovim opcijama, 318 00:12:17,000 --> 00:12:19,000 ljudi ne biraju da idu na sigurno. 319 00:12:19,000 --> 00:12:21,000 Imaju tendenciju da malo rizikuju. 320 00:12:21,000 --> 00:12:24,000 Ovo je iracionalno zbog toga što smo ljudima u obe situacije 321 00:12:24,000 --> 00:12:26,000 dali isti izbor. 322 00:12:26,000 --> 00:12:29,000 Šansa za 1000 ili 2000$ je 50-50, 323 00:12:29,000 --> 00:12:31,000 ili samo sigurnih 1500$. 324 00:12:31,000 --> 00:12:34,000 Ali intuicija o tome koliko da se rizikuje 325 00:12:34,000 --> 00:12:36,000 varira u zavisnosti od početne pozicije. 326 00:12:36,000 --> 00:12:38,000 Šta se dešava? 327 00:12:38,000 --> 00:12:40,000 Pa, ispostavlja se da je to rezultat 328 00:12:40,000 --> 00:12:43,000 najmanje dve pristrasnosti koje imamo na psihološkom nivou. 329 00:12:43,000 --> 00:12:46,000 Prvo, veoma nam je teško da razmišljamo u terminima apsolutnosti. 330 00:12:46,000 --> 00:12:48,000 Stvarno treba da se potrudite da razumete, 331 00:12:48,000 --> 00:12:50,000 pa, jedna opcija je hiljadu, 2000; 332 00:12:50,000 --> 00:12:52,000 druga je 1500. 333 00:12:52,000 --> 00:12:55,000 Umesto toga, veoma nam je lako da mislimo veoma relativno, 334 00:12:55,000 --> 00:12:58,000 kako se opcije menjaju vremenom. 335 00:12:58,000 --> 00:13:01,000 Tako razmišljamo, "O, dobiću više" ili "O, dobiću manje". 336 00:13:01,000 --> 00:13:03,000 Ovo je sve lepo ali 337 00:13:03,000 --> 00:13:05,000 promene u različitim pravcima 338 00:13:05,000 --> 00:13:07,000 utiču na to da li mislimo da je 339 00:13:07,000 --> 00:13:09,000 opcija dobra ili nije. 340 00:13:09,000 --> 00:13:11,000 Ovo dovodi do druge sklonosti, 341 00:13:11,000 --> 00:13:13,000 što ekonomisti zovu averzija prema gubitku. 342 00:13:13,000 --> 00:13:16,000 Ideja je da mrzimo kada stvari uđu u crvenu zonu. 343 00:13:16,000 --> 00:13:18,000 Mrzimo kada treba da izgubimo nešto novca. 344 00:13:18,000 --> 00:13:20,000 To znači da ćemo nekad promeniti 345 00:13:20,000 --> 00:13:22,000 izbore da bismo to izbegli. 346 00:13:22,000 --> 00:13:24,000 U poslednjem scenariju videli ste 347 00:13:24,000 --> 00:13:26,000 da su subjekti rizikovali 348 00:13:26,000 --> 00:13:29,000 jer žele malu šansu da neće ništa izgubiti. 349 00:13:29,000 --> 00:13:31,000 To znači, kad razmišljamo o riziku - 350 00:13:31,000 --> 00:13:33,000 pardon, o gubitku, 351 00:13:33,000 --> 00:13:35,000 više rizikujemo, 352 00:13:35,000 --> 00:13:37,000 što može biti stvarno zabrinjavajuće. 353 00:13:37,000 --> 00:13:40,000 Ovakve stvari se završavaju na mnoge loše načine po ljude. 354 00:13:40,000 --> 00:13:43,000 Zbog toga brokeri dugo pamte gubitke na berzi - 355 00:13:43,000 --> 00:13:45,000 jer ih procenjuju u relativnim odrednicama. 356 00:13:45,000 --> 00:13:47,000 Zbog toga ljudi nisu želeli da prodaju svoje kuće - 357 00:13:47,000 --> 00:13:49,000 jer ne žele da prodaju po manjoj ceni. 358 00:13:49,000 --> 00:13:51,000 Zanimalo nas je da li 359 00:13:51,000 --> 00:13:53,000 majmuni pokazuju iste sklonosti. 360 00:13:53,000 --> 00:13:56,000 Ako postavimo iste scenarije u našim majmunskim tržištima, 361 00:13:56,000 --> 00:13:58,000 da li će uraditi iste stvari kao ljudi? 362 00:13:58,000 --> 00:14:00,000 Dali smo majmunima izbore, 363 00:14:00,000 --> 00:14:03,000 između momaka koji su sigurni - uvek rade istu stvar - 364 00:14:03,000 --> 00:14:05,000 i momaka koji su rizični - 365 00:14:05,000 --> 00:14:07,000 svaki put rade nešto drugo. 366 00:14:07,000 --> 00:14:09,000 I onda smo im dali opcije bonusa - 367 00:14:09,000 --> 00:14:11,000 kao vama u prvom scenariju - 368 00:14:11,000 --> 00:14:13,000 tako da imaju još jednu šansu, 369 00:14:13,000 --> 00:14:16,000 ili delove gde očekuju gubitke - 370 00:14:16,000 --> 00:14:18,000 mislili su da će dobiti više nego što su stvarno dobili. 371 00:14:18,000 --> 00:14:20,000 To izgleda ovako. 372 00:14:20,000 --> 00:14:22,000 Predstavili smo im dva nova trgovca. 373 00:14:22,000 --> 00:14:24,000 Obojica počinju sa dva grozda, 374 00:14:24,000 --> 00:14:26,000 tako da ovo izgleda prilično dobro. 375 00:14:26,000 --> 00:14:28,000 Ali oni će majmunima dati bonuse. 376 00:14:28,000 --> 00:14:30,000 Momak s leve strane je siguran bonus. 377 00:14:30,000 --> 00:14:33,000 Svo vreme, dodaje jedan, da majmunu da dva. 378 00:14:33,000 --> 00:14:35,000 Momak desno je rizični bonus. 379 00:14:35,000 --> 00:14:38,000 Ponekad majmun ne dobije bonus - to je bonus od nule. 380 00:14:38,000 --> 00:14:41,000 Ponekad majmun dobije dva više. 381 00:14:41,000 --> 00:14:43,000 Za veliki bonus, dobije tri. 382 00:14:43,000 --> 00:14:45,000 Ali to je isti izbor koji je bio pred vama. 383 00:14:45,000 --> 00:14:48,000 Da li majmuni žele da idu na sigurno 384 00:14:48,000 --> 00:14:50,000 i onda idu kod momka koji uvek radi istu stvar, 385 00:14:50,000 --> 00:14:52,000 ili žele da rizikuju 386 00:14:52,000 --> 00:14:54,000 i pokušaju da dobiju rizičan, veliki bonus, 387 00:14:54,000 --> 00:14:56,000 ali i rizikuju da ga ne dobiju. 388 00:14:56,000 --> 00:14:58,000 Ljudi su ovde išli na sigurno. 389 00:14:58,000 --> 00:15:00,000 Ispostavlja se da i majmuni idu na sigurno. 390 00:15:00,000 --> 00:15:02,000 Kvalitativno i kvantitativno, 391 00:15:02,000 --> 00:15:04,000 biraju isti način kao i ljudi, 392 00:15:04,000 --> 00:15:06,000 kada se testiraju u istoj stvari. 393 00:15:06,000 --> 00:15:08,000 Možete pomisliti da majmuni ne vole rizik. 394 00:15:08,000 --> 00:15:10,000 Možda da vidimo kakvi su sa gubitkom. 395 00:15:10,000 --> 00:15:12,000 Sproveli smo drugu verziju ovoga. 396 00:15:12,000 --> 00:15:14,000 Sada majmuni upoznaju dva momka 397 00:15:14,000 --> 00:15:16,000 koji im ne daju bonuse; 398 00:15:16,000 --> 00:15:18,000 daju im manje nego što oni očekuju. 399 00:15:18,000 --> 00:15:20,000 Izgleda kao da počinju sa velikom sumom. 400 00:15:20,000 --> 00:15:22,000 Evo tri grozda; majmun je baš uzbuđen zbog toga. 401 00:15:22,000 --> 00:15:25,000 Ali sada saznaju da će im ovi momci dati manje od očekivanog. 402 00:15:25,000 --> 00:15:27,000 Momak levo je siguran gubitak. 403 00:15:27,000 --> 00:15:30,000 Svaki put će skloniti jedan 404 00:15:30,000 --> 00:15:32,000 i dati majmunima samo dva. 405 00:15:32,000 --> 00:15:34,000 Momak desno je rizični gubitak. 406 00:15:34,000 --> 00:15:37,000 Ponekad nema gubitka, majmuni su veoma uzbuđeni, 407 00:15:37,000 --> 00:15:39,000 ali ponekad postoji veliki gubitak, 408 00:15:39,000 --> 00:15:41,000 odnosi dva i daje majmunima samo jedan. 409 00:15:41,000 --> 00:15:43,000 I šta majmuni rade? 410 00:15:43,000 --> 00:15:45,000 Opet, isti izbor; mogu da idu na sigurno 411 00:15:45,000 --> 00:15:48,000 i da uvek dobijaju dva grozda, 412 00:15:48,000 --> 00:15:51,000 ili da rizikuju i biraju između jednog i tri. 413 00:15:51,000 --> 00:15:54,000 Izvanredna stvar za nas je, kada date majmunima ovaj izbor, 414 00:15:54,000 --> 00:15:56,000 oni rade istu iracionalnu stvar kao i ljudi. 415 00:15:56,000 --> 00:15:58,000 Više rizikuju u zavisnosti od toga 416 00:15:58,000 --> 00:16:01,000 kako je eksperiment počeo. 417 00:16:01,000 --> 00:16:03,000 Ovo je ludo jer nagoveštava da i majmuni 418 00:16:03,000 --> 00:16:05,000 procenjuju stvari relativno 419 00:16:05,000 --> 00:16:08,000 i drugačije tretiraju gubitke od dobitaka. 420 00:16:08,000 --> 00:16:10,000 I šta sve ovo znači? 421 00:16:10,000 --> 00:16:12,000 Pa, prvo, pokazali smo da 422 00:16:12,000 --> 00:16:14,000 možemo majmunima dati valutu 423 00:16:14,000 --> 00:16:16,000 i oni s njom čine vrlo slične stvari. 424 00:16:16,000 --> 00:16:18,000 Rade neke pametne stvari kao mi, 425 00:16:18,000 --> 00:16:20,000 neke ne tako lepe stvari, 426 00:16:20,000 --> 00:16:22,000 kao što je krađa i slično. 427 00:16:22,000 --> 00:16:24,000 Ali takođe rade i neke iracionalne stvari kao mi. 428 00:16:24,000 --> 00:16:26,000 Sistematično greše 429 00:16:26,000 --> 00:16:28,000 i to na iste načine kao mi. 430 00:16:28,000 --> 00:16:30,000 Prva poruka iz ovog govora koju želim da ponesete 431 00:16:30,000 --> 00:16:32,000 je ako ste videli početak ovoga i pomislili, 432 00:16:32,000 --> 00:16:34,000 o, definitivno idem kući i zaposliću kapucin majmuna za finansijskog savetnika. 433 00:16:34,000 --> 00:16:36,000 Mnogo su slađi od onih ... znate - 434 00:16:36,000 --> 00:16:38,000 Nemojte to da radite; biće verovatno jednako glupi 435 00:16:38,000 --> 00:16:41,000 kao ljudi koje već imate. 436 00:16:41,000 --> 00:16:43,000 Znate, pomalo loše - izvinite, izvinite, izvinite. 437 00:16:43,000 --> 00:16:45,000 Pomalo loše za majmune investitore. 438 00:16:45,000 --> 00:16:48,000 Ali naravno, razlog zašto se smejete je loš i za ljude. 439 00:16:48,000 --> 00:16:51,000 Jer odgovorili smo na pitanje s kojim smo počeli. 440 00:16:51,000 --> 00:16:53,000 Želeli smo da znamo odakle potiču ove greške. 441 00:16:53,000 --> 00:16:55,000 I počeli smo sa nadom da ćemo možda moći 442 00:16:55,000 --> 00:16:57,000 da podesimo naše finansijske institucije, 443 00:16:57,000 --> 00:17:00,000 da podesimo tehnologije, da bismo bili bolji. 444 00:17:00,000 --> 00:17:03,000 Ali naučili smo da su možda ove sklonosti možda dublje od toga. 445 00:17:03,000 --> 00:17:05,000 One zapravo mogu biti rezultat prirode 446 00:17:05,000 --> 00:17:07,000 naše evolucione istorije. 447 00:17:07,000 --> 00:17:09,000 Znate, možda nisu samo ljudi 448 00:17:09,000 --> 00:17:11,000 na ispravnoj strani ovog lanca luckasti. 449 00:17:11,000 --> 00:17:13,000 Možda je sve luckasto odavno. 450 00:17:13,000 --> 00:17:16,000 A to, ako verujemo rezultatima kapucin majmuna, 451 00:17:16,000 --> 00:17:18,000 znači da su te luckaste strategije 452 00:17:18,000 --> 00:17:20,000 možda stare 35 miliona godina. 453 00:17:20,000 --> 00:17:22,000 To je mnogo vremena da bi se 454 00:17:22,000 --> 00:17:25,000 neka strategija promenila - veoma, veoma stara. 455 00:17:25,000 --> 00:17:27,000 Šta znamo o drugim starim strategijama poput ove? 456 00:17:27,000 --> 00:17:30,000 Pa, znamo da je veoma teško prevazići ih. 457 00:17:30,000 --> 00:17:32,000 Znate, pomislite na našu evolutivnu predispoziciju 458 00:17:32,000 --> 00:17:35,000 da jedemo slatke stvari koje goje, kao tortu od sira. 459 00:17:35,000 --> 00:17:37,000 Ne možete to ignorisati. 460 00:17:37,000 --> 00:17:40,000 Ne možete gledati kolica sa dezertima i reći, "Ne, ne, ne. To mi izgleda odvratno." 461 00:17:40,000 --> 00:17:42,000 Drugačije smo napravljeni. 462 00:17:42,000 --> 00:17:44,000 Videćemo to kao dobru stvar koju treba uzeti. 463 00:17:44,000 --> 00:17:46,000 Pretpostavljam da isto važi i 464 00:17:46,000 --> 00:17:48,000 kada ljudi opažaju 465 00:17:48,000 --> 00:17:50,000 različite finansijske odluke. 466 00:17:50,000 --> 00:17:52,000 Kada gledate kako vam akcije tonu u crvenu zonu, 467 00:17:52,000 --> 00:17:54,000 kada vam cena kuće pada, 468 00:17:54,000 --> 00:17:56,000 nećete moći to da vidite 469 00:17:56,000 --> 00:17:58,000 drugačije nego u starim evolutivnim terminima. 470 00:17:58,000 --> 00:18:00,000 To znači da će biti veoma teško 471 00:18:00,000 --> 00:18:02,000 prevazići sklonosti koje navode 472 00:18:02,000 --> 00:18:04,000 investitore da rade loše 473 00:18:04,000 --> 00:18:06,000 i koje dovode do hipotekarne krize. 474 00:18:06,000 --> 00:18:08,000 To su loše vesti. Pitanje je: ima li dobrih vesti? 475 00:18:08,000 --> 00:18:10,000 Trebalo bi da vam ovde govorim dobre vesti. 476 00:18:10,000 --> 00:18:12,000 Pa, mislim da sam dobre 477 00:18:12,000 --> 00:18:14,000 vesti dala na početku govora, 478 00:18:14,000 --> 00:18:16,000 a to je da ljudi nisu samo pametni; 479 00:18:16,000 --> 00:18:18,000 mi smo inspirativno pametni 480 00:18:18,000 --> 00:18:21,000 ostalim životinjama iz biološkog kraljevstva. 481 00:18:21,000 --> 00:18:24,000 Dobri smo u prevazilaženju svojih bioloških ograničenja - 482 00:18:24,000 --> 00:18:26,000 znate, doletela sam ovamo avionom. 483 00:18:26,000 --> 00:18:28,000 Nisam morala da probam da mlatim krilima. 484 00:18:28,000 --> 00:18:31,000 Nosim kontaktna sočiva da bih vas videla. 485 00:18:31,000 --> 00:18:34,000 Ne moram da se oslanjam na svoju kratkovidost. 486 00:18:34,000 --> 00:18:36,000 Ima mnogo slučajeva 487 00:18:36,000 --> 00:18:39,000 gde prevazilazimo naša biološka ograničenja 488 00:18:39,000 --> 00:18:42,000 tehnologijom i drugim sredstvima, naizgled prilično jednostavno. 489 00:18:42,000 --> 00:18:45,000 Ali moramo da prepoznamo da imamo ta ograničenja. 490 00:18:45,000 --> 00:18:47,000 A evo prepreke. 491 00:18:47,000 --> 00:18:49,000 Kami je jednom rekao da je "Čovek jedina vrsta 492 00:18:49,000 --> 00:18:52,000 koja odbija da bude ono što stvarno jeste". 493 00:18:52,000 --> 00:18:54,000 Ali ironija je da 494 00:18:54,000 --> 00:18:56,000 možda samo prepoznavanjem naših ograničenja 495 00:18:56,000 --> 00:18:58,000 mi možemo da ih stvarno prevaziđemo. 496 00:18:58,000 --> 00:19:01,000 Nada je u tome da ćete svi razmisliti o svojim ograničenjima, 497 00:19:01,000 --> 00:19:04,000 ne kao o nepremostivim, 498 00:19:04,000 --> 00:19:06,000 ali prepoznati ih, prihvatiti ih, 499 00:19:06,000 --> 00:19:09,000 i onda iskoristiti sve da ih shvatite. 500 00:19:09,000 --> 00:19:12,000 To je možda jedini način 501 00:19:12,000 --> 00:19:14,000 da dostignemo svoj ljudski potencijal 502 00:19:14,000 --> 00:19:17,000 i stvarno budemo plemenita vrsta kako se nadamo. 503 00:19:17,000 --> 00:19:19,000 Hvala vam. 504 00:19:19,000 --> 00:19:24,000 (aplauz)