1
00:00:02,000 --> 00:00:04,000
Rozpocznę mój wykład od dwóch obserwacji

2
00:00:04,000 --> 00:00:06,000
na temat gatunku ludzkiego.

3
00:00:06,000 --> 00:00:09,000
Pierwszą obserwację można uznać za dość oczywistą,

4
00:00:09,000 --> 00:00:11,000
chodzi o to, że nasz gatunek, homo sapiens,

5
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
jest rzeczywiście bardzo, bardzo mądry --

6
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
wręcz śmiesznie mądry --

7
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
bo robicie rzeczy,

8
00:00:17,000 --> 00:00:20,000
których nie robi żaden inny gatunek na Ziemi.

9
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
I oczywiście to nie jest pierwszy raz,

10
00:00:22,000 --> 00:00:24,000
gdy to pewnie przyznaliście.

11
00:00:24,000 --> 00:00:27,000
Oczywiście, prócz bycia mądrym, jesteśmy też wyjątkowo próżnym gatunkiem.

12
00:00:27,000 --> 00:00:30,000
Więc lubimy podkreślać fakt, że jesteśmy mądrzy.

13
00:00:30,000 --> 00:00:32,000
Wiecie, mogłabym wskazać dowolnego myśliciela,

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
od Szekspira to Stephena Colberta,

15
00:00:34,000 --> 00:00:36,000
by wykazać między innymi fakt,

16
00:00:36,000 --> 00:00:38,000
że jesteśmy szlachetni rozumem i nieograniczeni w talentach

17
00:00:38,000 --> 00:00:40,000
i tak jakby wspanialsi niż cokolwiek innego na Ziemi,

18
00:00:40,000 --> 00:00:43,000
jeśli chodzi o wszystko związane z mózgiem.

19
00:00:43,000 --> 00:00:45,000
Ale oczywiście, istnieje druga obserwacja o gatunku ludzkim,

20
00:00:45,000 --> 00:00:47,000
na której chciałabym się teraz nieco skupić,

21
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
a chodzi o fakt, że

22
00:00:49,000 --> 00:00:52,000
mimo iż jesteśmy naprawdę mądrzy, czasami wyjatkowo mądrzy,

23
00:00:52,000 --> 00:00:55,000
potrafimy też być niewiarygodnie głupi,

24
00:00:55,000 --> 00:00:58,000
jeśli chodzi o pewne aspekty naszego podejmowania decyzji.

25
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
Dostrzegam teraz na waszych twarzach uśmieszek.

26
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
Nie martwcie się, nie zamierzam wypominać nikomu konkretnemu

27
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
przyczyn jego własnych błędów.

28
00:01:04,000 --> 00:01:06,000
Ale oczywiście, tylko przez ostatnie dwa lata

29
00:01:06,000 --> 00:01:09,000
obserwowaliśmy bezprecedensowe przykłady ludzkiej niezaradności.

30
00:01:09,000 --> 00:01:12,000
I obserwowaliśmy, jak narzędzia, które tylko my tworzymy,

31
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
by wydobyć surowce z natury,

32
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
tak jakby wybuchały nam w twarz.

33
00:01:16,000 --> 00:01:18,000
Obserwowaliśmy rynki finansowe, które tylko my tworzymy –

34
00:01:18,000 --> 00:01:21,000
rynki, które miały być niezawodne –

35
00:01:21,000 --> 00:01:23,000
obserwowaliśmy, jak tak jakby zawaliły się na naszych oczach.

36
00:01:23,000 --> 00:01:25,000
Ale sądzę, że oba te zawstydzające przykłady

37
00:01:25,000 --> 00:01:28,000
nie uwydatniają tego, co moim zdaniem jest najbardziej zawstydzające,

38
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
jeśli chodzi o błędy popełniane przez ludzi,

39
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
czyli to, że wolimy myśleć, że nasze błędy

40
00:01:33,000 --> 00:01:35,000
są tak naprawdę spowodowane przez paru niekompetentnych,

41
00:01:35,000 --> 00:01:38,000
albo kilka decyzji naprawdę godnych umieszczenia na FailBlogu.

42
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
Ale okazuje się, o czym rzeczywiście dowiadują się socjologowie,

43
00:01:41,000 --> 00:01:44,000
że większość z nas w określonych okolicznościach

44
00:01:44,000 --> 00:01:47,000
popełni pewne określone błędy.

45
00:01:47,000 --> 00:01:49,000
Błędy, które popełniamy, są w rzeczywistości przewidywalne.

46
00:01:49,000 --> 00:01:51,000
Wciąż i wciąż je popełniamy.

47
00:01:51,000 --> 00:01:53,000
I właściwie są one odporne na dowody.

48
00:01:53,000 --> 00:01:55,000
Kiedy uzyskujemy negatywny odzew,

49
00:01:55,000 --> 00:01:58,000
wciąż, gdy ponownie stajemy w obliczu pewnych okoliczności,

50
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
popełniamy takie same błędy.

51
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
No i to była dla mnie prawdziwa zagadka,

52
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
jako pewnego rodzaju badaczki ludzkiej natury.

53
00:02:04,000 --> 00:02:06,000
Najbardziej w tym intryguje mnie to,

54
00:02:06,000 --> 00:02:09,000
jak tak mądry gatunek, jak my,

55
00:02:09,000 --> 00:02:11,000
jest zdolny do popełniania cały czas

56
00:02:11,000 --> 00:02:13,000
tak dużych i tak konsekwentnych błędów

57
00:02:13,000 --> 00:02:16,000
Wiecie, jesteśmy tu najmądrzejsi, czemu nie potrafimy tego rozgryźć?

58
00:02:16,000 --> 00:02:19,000
Innymi słowy, skąd naprawdę biorą się nasze pomyłki?

59
00:02:19,000 --> 00:02:22,000
I po przemyśleniach widzę parę różnych możliwości.

60
00:02:22,000 --> 00:02:25,000
Jedna z nich to to, że w pewnym sensie to nie jest nasza wina.

61
00:02:25,000 --> 00:02:27,000
Skoro jesteśmy mądrym gatunkiem,

62
00:02:27,000 --> 00:02:29,000
to możemy tworzyć wszelakie środowiska,

63
00:02:29,000 --> 00:02:31,000
które są super-, super-skomplikowane,

64
00:02:31,000 --> 00:02:34,000
czasami zbyt skomplikowane, byśmy je tak naprawdę zrozumieli,

65
00:02:34,000 --> 00:02:36,000
chociaż to właśnie my je stworzyliśmy.

66
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
Stworzyliśmy super-skomplikowane rynki finansowe.

67
00:02:38,000 --> 00:02:41,000
Stworzyliśmy system kredytów hipotecznych, z którym właściwie sobie nie radzimy.

68
00:02:41,000 --> 00:02:44,000
No i rzecz jasna, jeśli znajdziemy się w środowisku, w którym sobie nie radzimy,

69
00:02:44,000 --> 00:02:46,000
w pewnym sensie logiczne jest, że naprawdę

70
00:02:46,000 --> 00:02:48,000
możemy coś zepsuć.

71
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
Gdyby tak było, mielibyśmy naprawdę łatwe rozwiązanie

72
00:02:50,000 --> 00:02:52,000
problemu ludzkich błędów.

73
00:02:52,000 --> 00:02:54,000
Powiedzielibyśmy: „Dobrze, sprawdźmy więc,

74
00:02:54,000 --> 00:02:56,000
z jakimi technologiami sobie nie radzimy,

75
00:02:56,000 --> 00:02:58,000
jakie środowiska są nieodpowiednie –

76
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
pozbądźmy się ich, zaprojektujmy je lepiej

77
00:03:00,000 --> 00:03:02,000
i staniemy się szlachetnym gatunkiem,

78
00:03:02,000 --> 00:03:04,000
którym oczekujemy się czuć.

79
00:03:04,000 --> 00:03:07,000
Ale jest też inna możliwość, która mnie osobiście bardziej martwi,

80
00:03:07,000 --> 00:03:10,000
czyli to, że może to nie z naszym otoczeniem jest nie tak.

81
00:03:10,000 --> 00:03:13,000
Może tak właściwie to my jesteśmy źle skonstruowani.

82
00:03:13,000 --> 00:03:15,000
To wskazówka, którą otrzymałam

83
00:03:15,000 --> 00:03:18,000
patrząc, w jaki sposób socjologowie poznawali ludzkie błędy.

84
00:03:18,000 --> 00:03:21,000
A co widzimy, to to, że ludzie ciągle popełniają te same błędy

85
00:03:21,000 --> 00:03:24,000
dokładnie tak samo za każdym razem.

86
00:03:24,000 --> 00:03:26,000
Wygląda, jakbyśmy niemal byli zbudowani,

87
00:03:26,000 --> 00:03:28,000
by mylić się w określony sposób.

88
00:03:28,000 --> 00:03:31,000
To możliwość, która bardziej mnie martwi,

89
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
bo jeśli to my jesteśmy wadliwi,

90
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
to właściwie nie wiadomo, jak mamy sobie z tym radzić.

91
00:03:35,000 --> 00:03:38,000
Możemy po prostu zaakceptować to, że jesteśmy podatni na błędy

92
00:03:38,000 --> 00:03:40,000
i próbować projektować rzeczy zgodnie z tym.

93
00:03:40,000 --> 00:03:43,000
Więc oto pytanie, za które ja i moi studenci chcieliśmy się wziąć.

94
00:03:43,000 --> 00:03:46,000
Jak odróżnić wariant pierwszy od wariantu drugiego?

95
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
Potrzebujemy więc populacji,

96
00:03:48,000 --> 00:03:50,000
która jest dość mądra, może podejmować wiele decyzji,

97
00:03:50,000 --> 00:03:52,000
ale nie ma dostępu do tych systemów, do którym my mamy,

98
00:03:52,000 --> 00:03:54,000
do żadnych rzeczy, które mogły nas popsuć –

99
00:03:54,000 --> 00:03:56,000
ani ludzkiej technologii, ani ludzkiej kultury,

100
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
może nawet nie do ludzkiego języka.

101
00:03:58,000 --> 00:04:00,000
I dlatego zwróciliśmy się to tych kolesi.

102
00:04:00,000 --> 00:04:03,000
To z tymi kolesiami pracuję. Są to kapucynki czubate.

103
00:04:03,000 --> 00:04:05,000
Są one ssakami naczelnymi Nowego Świata,

104
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
co znaczy, że odłączyły się od gałęzi prowadzącej do ludzi

105
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
jakieś 35 milionów lat temu.

106
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
To znaczy, że wasza pra-, pra-, pra-, pra-, pra-, pra- –

107
00:04:11,000 --> 00:04:13,000
i jeszcze tak z pięć milionów "pra" –

108
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
babcia była prawdopodobnie tą samą pra-, pra-, pra-, pra-

109
00:04:15,000 --> 00:04:17,000
babcią z pięcioma milionami "pra-" po drodze,

110
00:04:17,000 --> 00:04:19,000
którą miała ta oto Holly.

111
00:04:19,000 --> 00:04:22,000
Wiecie, możecie się pocieszyć faktem, że w rzeczywistości jest to wasza naprawdę daleka,

112
00:04:22,000 --> 00:04:24,000
chociaż tylko ewolucyjnie, krewna.

113
00:04:24,000 --> 00:04:26,000
To, co można dobrego powiedzieć o Holly, to to,

114
00:04:26,000 --> 00:04:29,000
że nie posiada tego samego rodzaju technologii, które my mamy.

115
00:04:29,000 --> 00:04:32,000
Wiecie, to mądre, bardzo sprytne stworzenie, też ssak naczelny,

116
00:04:32,000 --> 00:04:34,000
ale brakuje jej tego wszystkiego, o czym sądzimy, że mogło nas popsuć.

117
00:04:34,000 --> 00:04:36,000
Jest więc idealnym obiektem doświadczalnym.

118
00:04:36,000 --> 00:04:39,000
Co będzie, jeśli umieścimy Holly w tym samym kontekście co ludzi?

119
00:04:39,000 --> 00:04:41,000
Czy popełnia takie same błędy jak my?

120
00:04:41,000 --> 00:04:43,000
Czy się na nich nie uczy? I tak dalej.

121
00:04:43,000 --> 00:04:45,000
I właśnie tego typu rzeczy postanowiliśmy zrobić.

122
00:04:45,000 --> 00:04:47,000
Parę lat temu, moi studenci i ja bardzo się tym podniecaliśmy.

123
00:04:47,000 --> 00:04:49,000
Mówiliśmy: No dobra, zasypmy Holly problemami,

124
00:04:49,000 --> 00:04:51,000
zobaczymy, czy coś zabałagani.

125
00:04:51,000 --> 00:04:54,000
Pierwszy problem, to, cóż, od czego powinniśmy zacząć?

126
00:04:54,000 --> 00:04:56,000
Bo wiecie, dla nas to świetnie, ale dla ludzi już gorzej.

127
00:04:56,000 --> 00:04:58,000
Popełniamy mnóstwo błędów w wielu różnych sytuacjach.

128
00:04:58,000 --> 00:05:00,000
Wiecie, od której strony tak właściwie zaczniemy?

129
00:05:00,000 --> 00:05:03,000
A ponieważ zaczęliśmy pracę w czasach finansowego krachu,

130
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
gdy w telewizji wciąż mówiono o zajęciach komorniczych,

131
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
stwierdziliśmy, hmmm, może powinniśmy

132
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
zacząć od spraw finansowych.

133
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
Może powinniśmy przyjrzeć się małpim decyzjom ekonomicznym

134
00:05:12,000 --> 00:05:15,000
i zobaczyć, czy robią te same głupie rzeczy, co my.

135
00:05:15,000 --> 00:05:17,000
Oczywiście, wtedy natrafiliśmy na drugi problem –

136
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
nieco bardziej metodologiczny –

137
00:05:19,000 --> 00:05:21,000
czyli, może o tym nie wiecie,

138
00:05:21,000 --> 00:05:24,000
ale małpy tak właściwie to nie używają pieniędzy. Wiem, nie spotkaliście ich.

139
00:05:24,000 --> 00:05:26,000
Ale wiecie, to dlatego, że nie stoją za wami w kolejce

140
00:05:26,000 --> 00:05:29,000
do kasy czy bankomatu, wiecie, one takich rzeczy nie robią.

141
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
Więc wiecie, stanęliśmy przed takim drobnym problemem:

142
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
Jak właściwie mamy spytać małpy o pieniądze,

143
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
jeśli one ich nie używają?

144
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
Więc stwierdziliśmy, że może powinniśmy po prostu zakasać rękawy

145
00:05:38,000 --> 00:05:40,000
i nauczyć małpy posługiwania się pieniędzmi.

146
00:05:40,000 --> 00:05:42,000
I to właśnie zrobiliśmy.

147
00:05:42,000 --> 00:05:45,000
To, na co właśnie patrzycie, to o ile mi wiadomo pierwsza jednostka

148
00:05:45,000 --> 00:05:47,000
nie-ludzkiej waluty.

149
00:05:47,000 --> 00:05:49,000
Na początku naszych badań nie byliśmy zbyt kreatywni,

150
00:05:49,000 --> 00:05:51,000
więc nazwaliśmy ją żetonem.

151
00:05:51,000 --> 00:05:54,000
Ale właśnie to jest waluta, którą nauczyliśmy w Yale nasze małpy

152
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
używać własciwie wspólnie z ludźmi,

153
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
by kupować różne rodzaje pożywienie.

154
00:05:59,000 --> 00:06:01,000
Nie wygląda na wartościowe – i rzeczywiście, nie jest wartościowe.

155
00:06:01,000 --> 00:06:03,000
Jak większość naszych pieniędzy, to tylko kawałek metalu.

156
00:06:03,000 --> 00:06:06,000
Jak ci z was, którzy przywieźli pieniądze z wycieczek zagranicznych, wiedzą,

157
00:06:06,000 --> 00:06:08,000
że po powrocie do domu są one własciwie zupełnie bezużyteczne.

158
00:06:08,000 --> 00:06:10,000
Na początku były bezużyteczne dla małp,

159
00:06:10,000 --> 00:06:12,000
dopóki nie zrozumiały, co mogą z nimi zrobić.

160
00:06:12,000 --> 00:06:14,000
Gdy daliśmy je im po raz pierwszy w ich pomieszczeniach,

161
00:06:14,000 --> 00:06:16,000
to je tak sobie podnosiły, oglądały.

162
00:06:16,000 --> 00:06:18,000
Takie jakieś dziwaczne przedmioty.

163
00:06:18,000 --> 00:06:20,000
Ale bardzo szybko małpy zrozumiały,

164
00:06:20,000 --> 00:06:22,000
że faktycznie mogą wymienić te żetony

165
00:06:22,000 --> 00:06:25,000
u różnych ludzi w laboratorium na jedzenie.

166
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
A więc widzicie jedną z naszych małp, Mayday, robiącą to.

167
00:06:27,000 --> 00:06:30,000
A i B to momenty, kiedy jeszcze się interesowała

168
00:06:30,000 --> 00:06:32,000
tymi przedmiotami – nie wie.

169
00:06:32,000 --> 00:06:34,000
Tutaj wyciągnięta ręka nadzorującego człowieka

170
00:06:34,000 --> 00:06:37,000
i Mayday w mig pojmuje, że widocznie człowiek to chce.

171
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
Podaje i dostaje w zamian jedzenie.

172
00:06:39,000 --> 00:06:41,000
Okazuje się, że nie tylko Mayday, wszystkie małpy radzą sobie

173
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
z wymianą żetonów ze sprzedawcą.

174
00:06:43,000 --> 00:06:45,000
Oto króciutki filmik, jak to wygląda.

175
00:06:45,000 --> 00:06:48,000
To Mayday. Zamierza wymienić żeton na jedzenie,

176
00:06:48,000 --> 00:06:51,000
czeka i dostaje to jedzenie.

177
00:06:51,000 --> 00:06:53,000
To chyba Felix, nasz samiec alfa; dość spory facet.

178
00:06:53,000 --> 00:06:56,000
Ale on też cierpliwie czeka, dostaje jedzenie i odchodzi.

179
00:06:56,000 --> 00:06:58,000
Więc małpy naprawdę sobie z tym radzą.

180
00:06:58,000 --> 00:07:01,000
Są w tym zadziwiająco dobre już po krótkim treningu.

181
00:07:01,000 --> 00:07:03,000
Pozwoliliśmy im tylko samodzielnie się tego nauczyć.

182
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
Pytanie brzmi: czy to przypomina ludzkie pieniądze?

183
00:07:05,000 --> 00:07:07,000
Czy to w ogóle jest rynek,

184
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
czy tylko dziwna psychologiczna sztuczka,

185
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
by nakłonić małpy do czegoś

186
00:07:11,000 --> 00:07:13,000
pozornie mądrego, ale w rzeczywistości nie.

187
00:07:13,000 --> 00:07:16,000
Więc pytaliśmy: co by małpy robiły spontanicznie,

188
00:07:16,000 --> 00:07:19,000
gdyby to była naprawdę ich waluta, gdyby naprawdę używały jej jak pieniędzy?

189
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
Cóż, rzeczywiście możecie wyobrazić je sobie,

190
00:07:21,000 --> 00:07:23,000
że robią mnóstwo różnych mądrych rzeczy,

191
00:07:23,000 --> 00:07:26,000
które robią ludzie, gdy zaczynają wymieniać się pieniędzmi między sobą.

192
00:07:26,000 --> 00:07:29,000
Możecie sprawić, że zaczną zwracać uwagę na cenę,

193
00:07:29,000 --> 00:07:31,000
na to, ile kupują – pewnego rodzaju

194
00:07:31,000 --> 00:07:34,000
pilnowanie własnych żetonów, jak pieniędzy.

195
00:07:34,000 --> 00:07:36,000
Czy małpy robią coś w tym stylu?

196
00:07:36,000 --> 00:07:39,000
I tak narodził się małpi rynek.

197
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
Działa to na takiej zasadzie, że

198
00:07:41,000 --> 00:07:44,000
nasze małpy normalnie mieszkają na dużym zoologicznym wybiegu.

199
00:07:44,000 --> 00:07:46,000
Kiedy nachodzi je ochota na smakołyki,

200
00:07:46,000 --> 00:07:48,000
pozwalamy im przejść z dużego wybiegu

201
00:07:48,000 --> 00:07:50,000
do małego, gdzie mogą pójść na targ.

202
00:07:50,000 --> 00:07:52,000
Po wejściu na targowisko –

203
00:07:52,000 --> 00:07:54,000
dla małp był to o wiele przyjemniejszy targ, niż ludzkie targi,

204
00:07:54,000 --> 00:07:57,000
bo jak tylko małpy przekraczały próg targu,

205
00:07:57,000 --> 00:07:59,000
człowiek dawał im wielki portfel pełen żetonów,

206
00:07:59,000 --> 00:08:01,000
więc faktycznie mogły wymieniać żetony

207
00:08:01,000 --> 00:08:03,000
u tych tutaj dwóch facetów –

208
00:08:03,000 --> 00:08:05,000
dwóch możliwych ludzkich handlarzy,

209
00:08:05,000 --> 00:08:07,000
od których mogli kupować towar.

210
00:08:07,000 --> 00:08:09,000
Handlarzami byli studenci z mojego laboratorium.

211
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
Inaczej się ubierali, byli innymi ludźmi.

212
00:08:11,000 --> 00:08:14,000
I cały czas robili praktycznie jedną rzecz,

213
00:08:14,000 --> 00:08:16,000
więc małpy mogły się nauczyć,

214
00:08:16,000 --> 00:08:19,000
kto co za ile sprzedawał – komu można zaufać, komu nie i tak dalej.

215
00:08:19,000 --> 00:08:21,000
Widzicie, że każdy z eksperymentatorów

216
00:08:21,000 --> 00:08:24,000
trzyma mały żółty pojemnik z jedzeniem

217
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
i właśnie tyle małpa dostaje za jeden żeton.

218
00:08:26,000 --> 00:08:28,000
Więc wszystko kosztuje jeden żeton,

219
00:08:28,000 --> 00:08:30,000
ale jak widać, czasami za żeton można kupić więcej niż innym razem,

220
00:08:30,000 --> 00:08:32,000
czasami więcej winogron niż innym razem.

221
00:08:32,000 --> 00:08:35,000
Pokażę wam krótki film, jak taki targ właściwie wygląda.

222
00:08:35,000 --> 00:08:38,000
Oto widok z perspektywy małpy. Małpy są niższe, więc jest nieco niski.

223
00:08:38,000 --> 00:08:40,000
A oto Honey.

224
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
Czeka dość niecierpliwie na otwarcie targu.

225
00:08:42,000 --> 00:08:45,000
Nagle targ się otwiera. Ma wybór: jedno czy dwa winogrona.

226
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
Widzicie jaka z Honey świetna ekonomistka rynkowa,

227
00:08:47,000 --> 00:08:50,000
wybiera faceta, który daje więcej.

228
00:08:50,000 --> 00:08:52,000
Mogłaby nauczyć paru rzeczy naszych doradców finansowych.

229
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
Nie tylko Honey,

230
00:08:54,000 --> 00:08:57,000
Większość małp wybierała facetów, którzy mieli więcej.

231
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
Większość małp wybierała facetów, którzy mieli lepsze jedzenie.

232
00:08:59,000 --> 00:09:02,000
Gdy wprowadziliśmy przeceny, małpy zwróciły na to uwagę.

233
00:09:02,000 --> 00:09:05,000
Naprawdę troszczyły się o swojego małpiego żetonowego dolara.

234
00:09:05,000 --> 00:09:08,000
Bardziej zaskakujące okazało się, że gdy współpracując z ekonomistami

235
00:09:08,000 --> 00:09:11,000
przyjrzeliśmy się małpim danym przy pomocy narzędzi ekonomicznych,

236
00:09:11,000 --> 00:09:14,000
pasowały, nie tylko jakościowo,

237
00:09:14,000 --> 00:09:16,000
ale i ilościowo, do tego, co robią

238
00:09:16,000 --> 00:09:18,000
ludzie na prawdziwym rynku.

239
00:09:18,000 --> 00:09:20,000
Do tego stopnia, że jeśli widzielibyście liczby małp,

240
00:09:20,000 --> 00:09:23,000
nie bylibyście w stanie powiedzieć, czy pochodzą od małp, czy od ludzi na tym samym rynku.

241
00:09:23,000 --> 00:09:25,000
I co uważaliśmy, że zrobiliśmy,

242
00:09:25,000 --> 00:09:27,000
to, że własciwie wprowadziliśmy coś, co

243
00:09:27,000 --> 00:09:29,000
przynajmniej dla małp i dla nas

244
00:09:29,000 --> 00:09:31,000
działa jak prawdziwa waluta.

245
00:09:31,000 --> 00:09:34,000
Pytanie brzmi: czy małpy zaczną zawalać sprawę, jak my?

246
00:09:34,000 --> 00:09:37,000
Cóż, zauważyliśmy żartobliwie nieco oznak, które mogłyby na to wskazywać.

247
00:09:37,000 --> 00:09:39,000
Czego nie widzieliśmy na małpim targu,

248
00:09:39,000 --> 00:09:41,000
to dowody jakiegokolwiek oszczędzania –

249
00:09:41,000 --> 00:09:43,000
Wiecie, tak jak u naszego gatunku.

250
00:09:43,000 --> 00:09:45,000
Małpy szły na targ, wydawały cały budżet,

251
00:09:45,000 --> 00:09:47,000
a potem wracały do pozostałych.

252
00:09:47,000 --> 00:09:49,000
Dodatkowo mogliśmy zaobserwować,

253
00:09:49,000 --> 00:09:51,000
ze sporym zażenowaniem,

254
00:09:51,000 --> 00:09:53,000
spontaniczne przypadki kradzieży.

255
00:09:53,000 --> 00:09:56,000
Małpy przy każdej okazji wyrywały żetony z rąk –

256
00:09:56,000 --> 00:09:58,000
innym małpom, często nam –

257
00:09:58,000 --> 00:10:00,000
wiecie, coś, co niekoniecznie chcieliśmy wprowadzić,

258
00:10:00,000 --> 00:10:02,000
ale co spontanicznie zaobserwowaliśmy.

259
00:10:02,000 --> 00:10:04,000
Stwierdziliśmy więc: jest źle.

260
00:10:04,000 --> 00:10:06,000
Czy na pewno możemy stwierdzić,

261
00:10:06,000 --> 00:10:09,000
czy małpy robią dokładnie te same głupie rzeczy, co ludzie?

262
00:10:09,000 --> 00:10:11,000
Jedno rozwiązanie to po prostu

263
00:10:11,000 --> 00:10:13,000
zostawić małpi system finansowy samemu sobie,

264
00:10:13,000 --> 00:10:15,000
sprawdzić, czy za parę lat będą chciały od nas pomocy.

265
00:10:15,000 --> 00:10:17,000
Byliśmy nieco niecierpliwi, więc chcieliśmy

266
00:10:17,000 --> 00:10:19,000
wszystko nieco przyspieszyć.

267
00:10:19,000 --> 00:10:21,000
Więc stwierdziliśmy: postawmy przed małpami

268
00:10:21,000 --> 00:10:23,000
te same rodzaje problemów,

269
00:10:23,000 --> 00:10:25,000
z którymi ludzie sobie nie radzą

270
00:10:25,000 --> 00:10:27,000
w pewnych rodzajach wyzwań ekonomicznych

271
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
lub przy pewnego rodzaju ekonomicznych eksperymentach.

272
00:10:29,000 --> 00:10:32,000
A więc najlepszym sposobem stwierdzenia, jak ludzie się mylą,

273
00:10:32,000 --> 00:10:34,000
jest właściwie zrobić to samemu.

274
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
Przeprowadzę z wami krótki eksperyment,

275
00:10:36,000 --> 00:10:38,000
by zaobserwować waszą intuicję finansową w akcji.

276
00:10:38,000 --> 00:10:40,000
Wyobraźcie sobie teraz,

277
00:10:40,000 --> 00:10:42,000
że dałam każdemu z was

278
00:10:42,000 --> 00:10:45,000
po tysiąc dolarów – dziesięć szeleszczących stówek.

279
00:10:45,000 --> 00:10:47,000
Weźcie je, włóżcie do portfela

280
00:10:47,000 --> 00:10:49,000
i pomyślcie przez chwilę, co z nimi zrobicie.

281
00:10:49,000 --> 00:10:51,000
Bo są teraz wasze, możecie kupić, co chcecie.

282
00:10:51,000 --> 00:10:53,000
Podarować, wziąć i tak dalej.

283
00:10:53,000 --> 00:10:56,000
Brzmi świetnie, ale dam wam jeszcze jedną okazję na zarobienie pieniędzy.

284
00:10:56,000 --> 00:10:59,000
Macie taki wybór: albo zaryzykujecie,

285
00:10:59,000 --> 00:11:01,000
a wtedy rzucę jedną z tych małpich monet.

286
00:11:01,000 --> 00:11:03,000
Jak wypadnie orzeł, dostaniecie kolejny tysiąc dolarów.

287
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
Jak wypadnie reszka, nie dostajecie nic.

288
00:11:05,000 --> 00:11:08,000
Więc macie szansę dostać więcej, ale jest spore ryzyko.

289
00:11:08,000 --> 00:11:11,000
Drugi wariant jest bezpieczniejszy. Dostaniecie pewną kwotę gwarantowaną.

290
00:11:11,000 --> 00:11:13,000
Po prostu dam wam 500 dolarów.

291
00:11:13,000 --> 00:11:16,000
Możecie schować je do portfela i zaraz wydać.

292
00:11:16,000 --> 00:11:18,000
Więc zobaczmy, jaka jest w tym przypadku wasza intuicja.

293
00:11:18,000 --> 00:11:21,000
Większość ludzi wybiera wariant bezpieczny.

294
00:11:21,000 --> 00:11:24,000
Większość ludzi mówi: czemu mam ryzykować, jak mogę dostać 1500 na pewniaka?

295
00:11:24,000 --> 00:11:26,000
Wygląda na dobry zakład. Mam zamiar go zrobić.

296
00:11:26,000 --> 00:11:28,000
Możecie rzec: to nie jest naprawdę nierozsądne.

297
00:11:28,000 --> 00:11:30,000
Ludzie niezbyt lubią ryzyko. I co z tego?

298
00:11:30,000 --> 00:11:32,000
Cóż, zobaczymy," co z tego", gdy zaczniemy

299
00:11:32,000 --> 00:11:34,000
rozważać ten sam problem,

300
00:11:34,000 --> 00:11:36,000
ale nieco inaczej sformułowany.

301
00:11:36,000 --> 00:11:38,000
Wyobraźcie sobie teraz, że daję każdemu z was

302
00:11:38,000 --> 00:11:41,000
2000 dolarów – 20 szeleszczących stówek.

303
00:11:41,000 --> 00:11:43,000
Możecie teraz kupić dwa razy więcej rzeczy niż poprzednio.

304
00:11:43,000 --> 00:11:45,000
Pomyślcie, jakbyście się czuli wkładając te pieniądze do portfela.

305
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
I teraz wyobraźcie sobie, że zmuszam was do innej decyzji.

306
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
Ale tym razem będzie nieco gorzej.

307
00:11:49,000 --> 00:11:52,000
Teraz będziecie decydować, jak stracicie pieniądze,

308
00:11:52,000 --> 00:11:54,000
ale będziecie dokonywać tego samego wyboru.

309
00:11:54,000 --> 00:11:56,000
Albo wybierzecie ryzykowną stratę –

310
00:11:56,000 --> 00:11:59,000
rzucę monetą. Jak wypadnie orzeł, to tracicie naprawdę dużo.

311
00:11:59,000 --> 00:12:02,000
Jeśli wypadnie reszka, nie tracicie nic, w porządku, zatrzymujecie całość –

312
00:12:02,000 --> 00:12:05,000
albo wybierzecie wariant bezpieczny, co znaczy, że sięgniecie do portfela

313
00:12:05,000 --> 00:12:08,000
i dacie mi pięć z tych studolarowych banknotów.

314
00:12:08,000 --> 00:12:11,000
Widzę u was sporo zmarszczonych czół.

315
00:12:11,000 --> 00:12:13,000
Więc pewnie macie taką samą intuicję,

316
00:12:13,000 --> 00:12:15,000
jak ci, którzy faktycznie byli tak testowani,

317
00:12:15,000 --> 00:12:17,000
czyli że mając do wyboru takie dwie opcje,

318
00:12:17,000 --> 00:12:19,000
ludzie nie wybierają tej bezpiecznej.

319
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
Wolą tak naprawdę nieco zaryzykować.

320
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
Jest to nieracjonalne, bo w obydwu przypadkach dajemy ludziom

321
00:12:24,000 --> 00:12:26,000
taki sam wybór.

322
00:12:26,000 --> 00:12:29,000
Albo równe szanse na tysiąc lub dwa tysiące,

323
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
albo gwarantowane 1500 dolarów.

324
00:12:31,000 --> 00:12:34,000
Ale ludzka intuicja o tym ile podjąć ryzyka

325
00:12:34,000 --> 00:12:36,000
zależy od tego, od czego zaczynali.

326
00:12:36,000 --> 00:12:38,000
Więc o co w tym chodzi?

327
00:12:38,000 --> 00:12:40,000
Cóż, okazuje się, że wydaje się to być skutkiem

328
00:12:40,000 --> 00:12:43,000
co najmniej dwu uprzedzeń, które mamy na poziomie psychologicznym.

329
00:12:43,000 --> 00:12:46,000
Raz, naprawdę trudno jest nam myśleć w pojęciach absolutnych.

330
00:12:46,000 --> 00:12:48,000
Trzeba nieco się natrudzić, by zrozumieć,

331
00:12:48,000 --> 00:12:50,000
że jeden wariant to 1000 lub 2000,

332
00:12:50,000 --> 00:12:52,000
a drugi to 1500.

333
00:12:52,000 --> 00:12:55,000
Zamiast tego łatwiej nam myśleć w kategoriach względnych,

334
00:12:55,000 --> 00:12:58,000
gdy warianty się zmieniają.

335
00:12:58,000 --> 00:13:01,000
Więc myślimy coś w stylu: „Och, dostanę więcej” lub „Och, dostanę mniej”.

336
00:13:01,000 --> 00:13:03,000
Wszystko byłoby w porządku, poza tym,

337
00:13:03,000 --> 00:13:05,000
że zmiany w różnych kierunkach

338
00:13:05,000 --> 00:13:07,000
faktycznie wpływają na to, czy uznajemy,

339
00:13:07,000 --> 00:13:09,000
czy wybór jest dobry czy zły.

340
00:13:09,000 --> 00:13:11,000
A to prowadzi nas do drugiego uprzedzenia,

341
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
które ekonomiści nazywają awersją w stosunku do strat.

342
00:13:13,000 --> 00:13:16,000
Chodzi o to, że naprawdę nie znosimy być na minusie.

343
00:13:16,000 --> 00:13:18,000
Nienawidzimy konieczności stracenia pieniędzy.

344
00:13:18,000 --> 00:13:20,000
A to znaczy, że czasami faktycznie zmieniamy

345
00:13:20,000 --> 00:13:22,000
nasze preferencje, by tego uniknąć.

346
00:13:22,000 --> 00:13:24,000
W tym ostatnim przykładzie mogliście zobaczyć,

347
00:13:24,000 --> 00:13:26,000
że badani ryzykują,

348
00:13:26,000 --> 00:13:29,000
bo chcą mieć szanse na to, że nie poniosą żadnej straty.

349
00:13:29,000 --> 00:13:31,000
To znaczy, że kiedy myślimy o ryzyku –

350
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
przepraszam, kiedy myślimy o stracie –

351
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
stajemy się bardziej skłonni do ryzyka,

352
00:13:35,000 --> 00:13:37,000
co może być naprawdę niepokojące.

353
00:13:37,000 --> 00:13:40,000
Te rzeczy często wychodzą ludziom na złe.

354
00:13:40,000 --> 00:13:43,000
To dlatego inwestujący na giełdzie przetrzymują akcje tracące na wartości–

355
00:13:43,000 --> 00:13:45,000
bo oceniają ich wartość w kategoriach względnych.

356
00:13:45,000 --> 00:13:47,000
To dlatego ludzie na rynku nieruchomości nie chcieli sprzedawać domu –

357
00:13:47,000 --> 00:13:49,000
bo nie chcieli sprzedać ze stratą.

358
00:13:49,000 --> 00:13:51,000
To, co nas interesuje,

359
00:13:51,000 --> 00:13:53,000
to czy małpy mają podobne uprzedzenia.

360
00:13:53,000 --> 00:13:56,000
Czy jeśli zaaranżujemy takie same sytuacje na małpim targu,

361
00:13:56,000 --> 00:13:58,000
to zrobią one to samo, co ludzie?

362
00:13:58,000 --> 00:14:00,000
I to właśnie zrobiliśmy, daliśmy małpom wybór

363
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
między bezpiecznymi sprzedawcami – zawsze robiącymi to samo –

364
00:14:03,000 --> 00:14:05,000
a ryzykownymi –

365
00:14:05,000 --> 00:14:07,000
zachowującymi się raz tak, a raz tak.

366
00:14:07,000 --> 00:14:09,000
Daliśmy im opcje, które były bonusami –

367
00:14:09,000 --> 00:14:11,000
tak jak wam w pierwszym przypadku –

368
00:14:11,000 --> 00:14:13,000
więc miały szansę na więcej,

369
00:14:13,000 --> 00:14:16,000
lub takie, przy których ponosiły stratę –

370
00:14:16,000 --> 00:14:18,000
myślały, że dostaną więcej, niż w rzeczywistości dostawały.

371
00:14:18,000 --> 00:14:20,000
A wygląda to właśnie tak.

372
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
Przedstawiliśmy małpom dwóch nowych sprzedawców.

373
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
Obaj faceci zaczynają od jednego winogrona,

374
00:14:24,000 --> 00:14:26,000
więc nie jest źle.

375
00:14:26,000 --> 00:14:28,000
Ale oni będą dawać małpom bonusy.

376
00:14:28,000 --> 00:14:30,000
Ten po lewej daje gwarantowane bonusy.

377
00:14:30,000 --> 00:14:33,000
Zawsze dodaje jedno, a więc daje małpom dwa.

378
00:14:33,000 --> 00:14:35,000
Z kolei ten po prawej ma bonusy ryzykowne.

379
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
Czasem małpy nie dostają bonusu – czyli bonus wynosi zero.

380
00:14:38,000 --> 00:14:41,000
Czasem małpy dostają dwa gratis.

381
00:14:41,000 --> 00:14:43,000
Jako duży bonus dostają łącznie trzy.

382
00:14:43,000 --> 00:14:45,000
Ale to jest ten sam wybór, przed którym byliście wy.

383
00:14:45,000 --> 00:14:48,000
Czy małpy właściwie wolą grać bezpiecznie

384
00:14:48,000 --> 00:14:50,000
i kupować od faceta, który przykażdej próbie robi to samo,

385
00:14:50,000 --> 00:14:52,000
czy chcą zaryzykować

386
00:14:52,000 --> 00:14:54,000
i spróbować dostać ryzykowny, ale duży bonus,

387
00:14:54,000 --> 00:14:56,000
licząc się z ryzykiem niedostania żadnego.

388
00:14:56,000 --> 00:14:58,000
Tutaj, ludzie zagrali zachowawczo.

389
00:14:58,000 --> 00:15:00,000
Okazało się, że małpy również.

390
00:15:00,000 --> 00:15:02,000
W sensie ilościowym i jakościowym

391
00:15:02,000 --> 00:15:04,000
wybierały dokładnie tak samo jak ludzie

392
00:15:04,000 --> 00:15:06,000
badani pod tym samym kątem.

393
00:15:06,000 --> 00:15:08,000
Powiecie pewnie, że małpy po prostu nie lubią ryzyka.

394
00:15:08,000 --> 00:15:10,000
Może zobaczmy, jak radzą sobie w obliczu strat.

395
00:15:10,000 --> 00:15:12,000
Przeprowadziliśmy drugą wersję eksperymentu.

396
00:15:12,000 --> 00:15:14,000
Teraz małpy poznają dwóch facetów,

397
00:15:14,000 --> 00:15:16,000
którzy nie będą dawać bonusów.

398
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
W rzeczywistości będą im dawać mniej, niż się spodziewają.

399
00:15:18,000 --> 00:15:20,000
Wyglądają, jakby zaczynali ze sporą porcją.

400
00:15:20,000 --> 00:15:22,000
Trzy winogrona, małpa ma na nie wielką ochotę.

401
00:15:22,000 --> 00:15:25,000
Ale teraz dowiadują się, że oni dadzą im mniej, niż się spodziewały.

402
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Ten po lewej powoduje gwarantowane straty.

403
00:15:27,000 --> 00:15:30,000
Za każdym razem zabiera jedno z winogron

404
00:15:30,000 --> 00:15:32,000
i daje małpie tylko dwa.

405
00:15:32,000 --> 00:15:34,000
Ten po prawej powoduje ryzykowne straty.

406
00:15:34,000 --> 00:15:37,000
Czasem nie zabiera nic, więc małpy są naprawdę na to nastawione,

407
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
ale czasem powoduje dużą stratę,

408
00:15:39,000 --> 00:15:41,000
zabiera dwa, a daje małpie tylko jedno winogrono.

409
00:15:41,000 --> 00:15:43,000
A co robią małpy?

410
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
Znowu, ten sam wybór: mogą grać zachowawczo,

411
00:15:45,000 --> 00:15:48,000
otrzymując za każdym razem dwa winogrona,

412
00:15:48,000 --> 00:15:51,000
albo mogą zaryzykować i wybrać opcję "jedno albo trzy".

413
00:15:51,000 --> 00:15:54,000
Zadziwiające, że kiedy postawisz małpy przed takim wyborem,

414
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
robią tę samą nieracjonalną rzecz, co ludzie.

415
00:15:56,000 --> 00:15:58,000
Stają się bardziej skłonne do ryzyka,

416
00:15:58,000 --> 00:16:01,000
w zależności od tego, jaka była początkowa oferta.

417
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
To szaleństwo, bo sugeruje, że małpy też

418
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
oceniają rzeczy w kategoriach względnych,

419
00:16:05,000 --> 00:16:08,000
a straty faktycznie traktują inaczej niż zyski.

420
00:16:08,000 --> 00:16:10,000
Więc co to wszystko znaczy?

421
00:16:10,000 --> 00:16:12,000
Cóż, po pierwsze, to pokazaliśmy,

422
00:16:12,000 --> 00:16:14,000
że faktycznie możemy dać małpom pieniądze,

423
00:16:14,000 --> 00:16:16,000
a one robią z nimi bardzo podobne rzeczy, jak my.

424
00:16:16,000 --> 00:16:18,000
Robią pewne te same mądre rzeczy,

425
00:16:18,000 --> 00:16:20,000
pewne te same nie bardzo miłe rzeczy,

426
00:16:20,000 --> 00:16:22,000
jak kradzież i tak dalej.

427
00:16:22,000 --> 00:16:24,000
Ale robią też pewne nieracjonalne rzeczy, które my też robimy.

428
00:16:24,000 --> 00:16:26,000
Regularnie popełniają błędy

429
00:16:26,000 --> 00:16:28,000
i to w ten sam sposób, jak my.

430
00:16:28,000 --> 00:16:30,000
To jest pierwsza rzecz do wyniesienia z tego wystąpienia,

431
00:16:30,000 --> 00:16:32,000
że jeśli zobaczyliście początek prezentacji i pomyśleliście:

432
00:16:32,000 --> 00:16:34,000
„Och, jak wrócę do domu, to koniecznie zatrudnię kapucynkę jako doradcę finansowego.

433
00:16:34,000 --> 00:16:36,000
Są ładniejsze niż ci w... wiecie...”

434
00:16:36,000 --> 00:16:38,000
Nie róbcie tego, będą najprawdopodobniej równie głupie,

435
00:16:38,000 --> 00:16:41,000
jak ludzie, których już zatrudniacie.

436
00:16:41,000 --> 00:16:43,000
Więc wiecie, niestety – przykro mi.

437
00:16:43,000 --> 00:16:45,000
Szkoda dla małpich inwestorów.

438
00:16:45,000 --> 00:16:48,000
Oczywiście, wiecie, to, z czego się śmiejecie, źle świadczy też o ludziach.

439
00:16:48,000 --> 00:16:51,000
Ponieważ odpowiedzieliśmy na nasze początkowe pytanie.

440
00:16:51,000 --> 00:16:53,000
Chcieliśmy wiedzieć, skąd się bierze ten rodzaj błędów.

441
00:16:53,000 --> 00:16:55,000
I zaczęliśmy z nadzieją, że że może uda nam się

442
00:16:55,000 --> 00:16:57,000
poprawić nieco nasze instytucje finansowe,

443
00:16:57,000 --> 00:17:00,000
poprawić technologię, by było nam lepiej.

444
00:17:00,000 --> 00:17:03,000
Ale dowiedzieliśmy się, że te uprzedzenia mogą tkwić w nas znacznie głębiej.

445
00:17:03,000 --> 00:17:05,000
Właściwie to może wynikać z samej natury

446
00:17:05,000 --> 00:17:07,000
naszej historii ewolucyjnej.

447
00:17:07,000 --> 00:17:09,000
Wiecie, może to nie tylko ludzie

448
00:17:09,000 --> 00:17:11,000
po prawej stronie tego łańcucha są durniami.

449
00:17:11,000 --> 00:17:13,000
Może ta głupota tkwi w nas od samego początku.

450
00:17:13,000 --> 00:17:16,000
A to, o ile wierzymy wynikom kapucynek

451
00:17:16,000 --> 00:17:18,000
znaczy, że te durne strategie

452
00:17:18,000 --> 00:17:20,000
mogą mieć 35 milionów lat.

453
00:17:20,000 --> 00:17:22,000
To sporo czasu, by strategia

454
00:17:22,000 --> 00:17:25,000
mogła się zmienić – naprawdę, naprawdę dużo.

455
00:17:25,000 --> 00:17:27,000
Co wiemy o innych takich starych strategiach?

456
00:17:27,000 --> 00:17:30,000
Cóż, jedno co wiemy to to, że bywają one niezwykle trudne do przezwyciężenia.

457
00:17:30,000 --> 00:17:32,000
Wiecie, pomyślcie o naszej ewolucyjnej skłonności

458
00:17:32,000 --> 00:17:35,000
do jedzenia słodkich, tłustych rzeczy, jak sernik.

459
00:17:35,000 --> 00:17:37,000
Nie można z tym po prostu skończyć.

460
00:17:37,000 --> 00:17:40,000
Nie można spojrzeć na wózek z deserami i powiedzieć: „Nie, nie. To wygląda obrzydliwe.”

461
00:17:40,000 --> 00:17:42,000
Jesteśmy inaczej skonstruowani.

462
00:17:42,000 --> 00:17:44,000
Będziemy uważać to za coś wartego podążania.

463
00:17:44,000 --> 00:17:46,000
Zgaduję, że to samo okaże się prawdą, jeśli chodzi

464
00:17:46,000 --> 00:17:48,000
o ludzkie postrzeganie

465
00:17:48,000 --> 00:17:50,000
różnych decyzji finansowych.

466
00:17:50,000 --> 00:17:52,000
Gdy widzisz, że twoje akcje lecą na łeb na szyję,

467
00:17:52,000 --> 00:17:54,000
kiedy widzisz, że cena twojego domu spada,

468
00:17:54,000 --> 00:17:56,000
nie będziesz mógł patrzeć na to inaczej,

469
00:17:56,000 --> 00:17:58,000
niż w starych ewolucyjnych kategoriach.

470
00:17:58,000 --> 00:18:00,000
To znaczy, że uprzedzenia,

471
00:18:00,000 --> 00:18:02,000
które skłaniają inwerstorów do pomyłek,

472
00:18:02,000 --> 00:18:04,000
które prowadzą do kryzysu niewypłacalności,

473
00:18:04,000 --> 00:18:06,000
będą naprawdę trudne do przezwyciężenia.

474
00:18:06,000 --> 00:18:08,000
To więc jest zła wiadomość. Pytanie: czy jest jakaś dobra?

475
00:18:08,000 --> 00:18:10,000
Miałam być tu, by przekazywać wam dobre wiadomości.

476
00:18:10,000 --> 00:18:12,000
Dobrą wiadomością jest to, jak sądzę,

477
00:18:12,000 --> 00:18:14,000
czym zaczęłam swoje wystąpienie,

478
00:18:14,000 --> 00:18:16,000
że ludzie są nie tylko mądrzy,

479
00:18:16,000 --> 00:18:18,000
jesteśmy inspirująco mądrzy

480
00:18:18,000 --> 00:18:21,000
dla całej reszty zwierząt w królestwie natury.

481
00:18:21,000 --> 00:18:24,000
Jesteśmy tak dobrzy w przezwyciężaniu naszych biologicznych ograniczeń –

482
00:18:24,000 --> 00:18:26,000
wiecie, przyleciałam tutaj samolotem.

483
00:18:26,000 --> 00:18:28,000
Nie musiałam machać skrzydłami.

484
00:18:28,000 --> 00:18:31,000
Noszę soczewki kontaktowe, dzięki czemu widzę was wszystkich.

485
00:18:31,000 --> 00:18:34,000
Nie muszę ulegać własnej krótkowzroczności.

486
00:18:34,000 --> 00:18:36,000
Istnieje mnóstwo przypadków,

487
00:18:36,000 --> 00:18:39,000
gdzie przezwyciężamy nasze biologiczne ograniczenia

488
00:18:39,000 --> 00:18:42,000
technologią i innymi metodami; wygląda na to, że dość łatwo.

489
00:18:42,000 --> 00:18:45,000
Ale musimy też przyznać, że mamy te ograniczenia.

490
00:18:45,000 --> 00:18:47,000
I to jest przeszkoda.

491
00:18:47,000 --> 00:18:49,000
Camus powiedział kiedyś: „Człowiek to jedyny gatunek,

492
00:18:49,000 --> 00:18:52,000
który odmawia bycia tym, czym w rzeczywistości jest”.

493
00:18:52,000 --> 00:18:54,000
A ironia jest w tym,

494
00:18:54,000 --> 00:18:56,000
że tylko poprzez przyznanie się do swoich ograniczeń

495
00:18:56,000 --> 00:18:58,000
zdołamy je tak naprawdę przezwyciężyć.

496
00:18:58,000 --> 00:19:01,000
Mam nadzieję, że pomyślicie o swoich ograniczeniach,

497
00:19:01,000 --> 00:19:04,000
nie koniecznie jako nie do pokonania,

498
00:19:04,000 --> 00:19:06,000
ale rozpoznacie je, zaakceptujecie

499
00:19:06,000 --> 00:19:09,000
i użyjecie świata projektu, by je w końcu zrozumieć.

500
00:19:09,000 --> 00:19:12,000
To może być jedyny sposób, w jaki będziemy mogli

501
00:19:12,000 --> 00:19:14,000
osiągnąć nasz własny ludzki potencjał

502
00:19:14,000 --> 00:19:17,000
i naprawdę staniemy się szlachetni tak, jak pragniemy.

503
00:19:17,000 --> 00:19:19,000
Dziękuję.

504
00:19:19,000 --> 00:19:24,000
(Oklaski)