0:00:02.000,0:00:04.000
Rozpocznę mój wykład od dwóch obserwacji

0:00:04.000,0:00:06.000
na temat gatunku ludzkiego.

0:00:06.000,0:00:09.000
Pierwszą obserwację można uznać za dość oczywistą,

0:00:09.000,0:00:11.000
chodzi o to, że nasz gatunek, homo sapiens,

0:00:11.000,0:00:13.000
jest rzeczywiście bardzo, bardzo mądry --

0:00:13.000,0:00:15.000
wręcz śmiesznie mądry --

0:00:15.000,0:00:17.000
bo robicie rzeczy,

0:00:17.000,0:00:20.000
których nie robi żaden inny gatunek na Ziemi.

0:00:20.000,0:00:22.000
I oczywiście to nie jest pierwszy raz,

0:00:22.000,0:00:24.000
gdy to pewnie przyznaliście.

0:00:24.000,0:00:27.000
Oczywiście, prócz bycia mądrym, jesteśmy też wyjątkowo próżnym gatunkiem.

0:00:27.000,0:00:30.000
Więc lubimy podkreślać fakt, że jesteśmy mądrzy.

0:00:30.000,0:00:32.000
Wiecie, mogłabym wskazać dowolnego myśliciela,

0:00:32.000,0:00:34.000
od Szekspira to Stephena Colberta,

0:00:34.000,0:00:36.000
by wykazać między innymi fakt,

0:00:36.000,0:00:38.000
że jesteśmy szlachetni rozumem i nieograniczeni w talentach

0:00:38.000,0:00:40.000
i tak jakby wspanialsi niż cokolwiek innego na Ziemi,

0:00:40.000,0:00:43.000
jeśli chodzi o wszystko związane z mózgiem.

0:00:43.000,0:00:45.000
Ale oczywiście, istnieje druga obserwacja o gatunku ludzkim,

0:00:45.000,0:00:47.000
na której chciałabym się teraz nieco skupić,

0:00:47.000,0:00:49.000
a chodzi o fakt, że

0:00:49.000,0:00:52.000
mimo iż jesteśmy naprawdę mądrzy, czasami wyjatkowo mądrzy,

0:00:52.000,0:00:55.000
potrafimy też być niewiarygodnie głupi,

0:00:55.000,0:00:58.000
jeśli chodzi o pewne aspekty naszego podejmowania decyzji.

0:00:58.000,0:01:00.000
Dostrzegam teraz na waszych twarzach uśmieszek.

0:01:00.000,0:01:02.000
Nie martwcie się, nie zamierzam wypominać nikomu konkretnemu

0:01:02.000,0:01:04.000
przyczyn jego własnych błędów.

0:01:04.000,0:01:06.000
Ale oczywiście, tylko przez ostatnie dwa lata

0:01:06.000,0:01:09.000
obserwowaliśmy bezprecedensowe przykłady ludzkiej niezaradności.

0:01:09.000,0:01:12.000
I obserwowaliśmy, jak narzędzia, które tylko my tworzymy,

0:01:12.000,0:01:14.000
by wydobyć surowce z natury,

0:01:14.000,0:01:16.000
tak jakby wybuchały nam w twarz.

0:01:16.000,0:01:18.000
Obserwowaliśmy rynki finansowe, które tylko my tworzymy –

0:01:18.000,0:01:21.000
rynki, które miały być niezawodne –

0:01:21.000,0:01:23.000
obserwowaliśmy, jak tak jakby zawaliły się na naszych oczach.

0:01:23.000,0:01:25.000
Ale sądzę, że oba te zawstydzające przykłady

0:01:25.000,0:01:28.000
nie uwydatniają tego, co moim zdaniem jest najbardziej zawstydzające,

0:01:28.000,0:01:30.000
jeśli chodzi o błędy popełniane przez ludzi,

0:01:30.000,0:01:33.000
czyli to, że wolimy myśleć, że nasze błędy

0:01:33.000,0:01:35.000
są tak naprawdę spowodowane przez paru niekompetentnych,

0:01:35.000,0:01:38.000
albo kilka decyzji naprawdę godnych umieszczenia na FailBlogu.

0:01:38.000,0:01:41.000
Ale okazuje się, o czym rzeczywiście dowiadują się socjologowie,

0:01:41.000,0:01:44.000
że większość z nas w określonych okolicznościach

0:01:44.000,0:01:47.000
popełni pewne określone błędy.

0:01:47.000,0:01:49.000
Błędy, które popełniamy, są w rzeczywistości przewidywalne.

0:01:49.000,0:01:51.000
Wciąż i wciąż je popełniamy.

0:01:51.000,0:01:53.000
I właściwie są one odporne na dowody.

0:01:53.000,0:01:55.000
Kiedy uzyskujemy negatywny odzew,

0:01:55.000,0:01:58.000
wciąż, gdy ponownie stajemy w obliczu pewnych okoliczności,

0:01:58.000,0:02:00.000
popełniamy takie same błędy.

0:02:00.000,0:02:02.000
No i to była dla mnie prawdziwa zagadka,

0:02:02.000,0:02:04.000
jako pewnego rodzaju badaczki ludzkiej natury.

0:02:04.000,0:02:06.000
Najbardziej w tym intryguje mnie to,

0:02:06.000,0:02:09.000
jak tak mądry gatunek, jak my,

0:02:09.000,0:02:11.000
jest zdolny do popełniania cały czas

0:02:11.000,0:02:13.000
tak dużych i tak konsekwentnych błędów

0:02:13.000,0:02:16.000
Wiecie, jesteśmy tu najmądrzejsi, czemu nie potrafimy tego rozgryźć?

0:02:16.000,0:02:19.000
Innymi słowy, skąd naprawdę biorą się nasze pomyłki?

0:02:19.000,0:02:22.000
I po przemyśleniach widzę parę różnych możliwości.

0:02:22.000,0:02:25.000
Jedna z nich to to, że w pewnym sensie to nie jest nasza wina.

0:02:25.000,0:02:27.000
Skoro jesteśmy mądrym gatunkiem,

0:02:27.000,0:02:29.000
to możemy tworzyć wszelakie środowiska,

0:02:29.000,0:02:31.000
które są super-, super-skomplikowane,

0:02:31.000,0:02:34.000
czasami zbyt skomplikowane, byśmy je tak naprawdę zrozumieli,

0:02:34.000,0:02:36.000
chociaż to właśnie my je stworzyliśmy.

0:02:36.000,0:02:38.000
Stworzyliśmy super-skomplikowane rynki finansowe.

0:02:38.000,0:02:41.000
Stworzyliśmy system kredytów hipotecznych, z którym właściwie sobie nie radzimy.

0:02:41.000,0:02:44.000
No i rzecz jasna, jeśli znajdziemy się w środowisku, w którym sobie nie radzimy,

0:02:44.000,0:02:46.000
w pewnym sensie logiczne jest, że naprawdę

0:02:46.000,0:02:48.000
możemy coś zepsuć.

0:02:48.000,0:02:50.000
Gdyby tak było, mielibyśmy naprawdę łatwe rozwiązanie

0:02:50.000,0:02:52.000
problemu ludzkich błędów.

0:02:52.000,0:02:54.000
Powiedzielibyśmy: „Dobrze, sprawdźmy więc,

0:02:54.000,0:02:56.000
z jakimi technologiami sobie nie radzimy,

0:02:56.000,0:02:58.000
jakie środowiska są nieodpowiednie –

0:02:58.000,0:03:00.000
pozbądźmy się ich, zaprojektujmy je lepiej

0:03:00.000,0:03:02.000
i staniemy się szlachetnym gatunkiem,

0:03:02.000,0:03:04.000
którym oczekujemy się czuć.

0:03:04.000,0:03:07.000
Ale jest też inna możliwość, która mnie osobiście bardziej martwi,

0:03:07.000,0:03:10.000
czyli to, że może to nie z naszym otoczeniem jest nie tak.

0:03:10.000,0:03:13.000
Może tak właściwie to my jesteśmy źle skonstruowani.

0:03:13.000,0:03:15.000
To wskazówka, którą otrzymałam

0:03:15.000,0:03:18.000
patrząc, w jaki sposób socjologowie poznawali ludzkie błędy.

0:03:18.000,0:03:21.000
A co widzimy, to to, że ludzie ciągle popełniają te same błędy

0:03:21.000,0:03:24.000
dokładnie tak samo za każdym razem.

0:03:24.000,0:03:26.000
Wygląda, jakbyśmy niemal byli zbudowani,

0:03:26.000,0:03:28.000
by mylić się w określony sposób.

0:03:28.000,0:03:31.000
To możliwość, która bardziej mnie martwi,

0:03:31.000,0:03:33.000
bo jeśli to my jesteśmy wadliwi,

0:03:33.000,0:03:35.000
to właściwie nie wiadomo, jak mamy sobie z tym radzić.

0:03:35.000,0:03:38.000
Możemy po prostu zaakceptować to, że jesteśmy podatni na błędy

0:03:38.000,0:03:40.000
i próbować projektować rzeczy zgodnie z tym.

0:03:40.000,0:03:43.000
Więc oto pytanie, za które ja i moi studenci chcieliśmy się wziąć.

0:03:43.000,0:03:46.000
Jak odróżnić wariant pierwszy od wariantu drugiego?

0:03:46.000,0:03:48.000
Potrzebujemy więc populacji,

0:03:48.000,0:03:50.000
która jest dość mądra, może podejmować wiele decyzji,

0:03:50.000,0:03:52.000
ale nie ma dostępu do tych systemów, do którym my mamy,

0:03:52.000,0:03:54.000
do żadnych rzeczy, które mogły nas popsuć –

0:03:54.000,0:03:56.000
ani ludzkiej technologii, ani ludzkiej kultury,

0:03:56.000,0:03:58.000
może nawet nie do ludzkiego języka.

0:03:58.000,0:04:00.000
I dlatego zwróciliśmy się to tych kolesi.

0:04:00.000,0:04:03.000
To z tymi kolesiami pracuję. Są to kapucynki czubate.

0:04:03.000,0:04:05.000
Są one ssakami naczelnymi Nowego Świata,

0:04:05.000,0:04:07.000
co znaczy, że odłączyły się od gałęzi prowadzącej do ludzi

0:04:07.000,0:04:09.000
jakieś 35 milionów lat temu.

0:04:09.000,0:04:11.000
To znaczy, że wasza pra-, pra-, pra-, pra-, pra-, pra- –

0:04:11.000,0:04:13.000
i jeszcze tak z pięć milionów "pra" –

0:04:13.000,0:04:15.000
babcia była prawdopodobnie tą samą pra-, pra-, pra-, pra-

0:04:15.000,0:04:17.000
babcią z pięcioma milionami "pra-" po drodze,

0:04:17.000,0:04:19.000
którą miała ta oto Holly.

0:04:19.000,0:04:22.000
Wiecie, możecie się pocieszyć faktem, że w rzeczywistości jest to wasza naprawdę daleka,

0:04:22.000,0:04:24.000
chociaż tylko ewolucyjnie, krewna.

0:04:24.000,0:04:26.000
To, co można dobrego powiedzieć o Holly, to to,

0:04:26.000,0:04:29.000
że nie posiada tego samego rodzaju technologii, które my mamy.

0:04:29.000,0:04:32.000
Wiecie, to mądre, bardzo sprytne stworzenie, też ssak naczelny,

0:04:32.000,0:04:34.000
ale brakuje jej tego wszystkiego, o czym sądzimy, że mogło nas popsuć.

0:04:34.000,0:04:36.000
Jest więc idealnym obiektem doświadczalnym.

0:04:36.000,0:04:39.000
Co będzie, jeśli umieścimy Holly w tym samym kontekście co ludzi?

0:04:39.000,0:04:41.000
Czy popełnia takie same błędy jak my?

0:04:41.000,0:04:43.000
Czy się na nich nie uczy? I tak dalej.

0:04:43.000,0:04:45.000
I właśnie tego typu rzeczy postanowiliśmy zrobić.

0:04:45.000,0:04:47.000
Parę lat temu, moi studenci i ja bardzo się tym podniecaliśmy.

0:04:47.000,0:04:49.000
Mówiliśmy: No dobra, zasypmy Holly problemami,

0:04:49.000,0:04:51.000
zobaczymy, czy coś zabałagani.

0:04:51.000,0:04:54.000
Pierwszy problem, to, cóż, od czego powinniśmy zacząć?

0:04:54.000,0:04:56.000
Bo wiecie, dla nas to świetnie, ale dla ludzi już gorzej.

0:04:56.000,0:04:58.000
Popełniamy mnóstwo błędów w wielu różnych sytuacjach.

0:04:58.000,0:05:00.000
Wiecie, od której strony tak właściwie zaczniemy?

0:05:00.000,0:05:03.000
A ponieważ zaczęliśmy pracę w czasach finansowego krachu,

0:05:03.000,0:05:05.000
gdy w telewizji wciąż mówiono o zajęciach komorniczych,

0:05:05.000,0:05:07.000
stwierdziliśmy, hmmm, może powinniśmy

0:05:07.000,0:05:09.000
zacząć od spraw finansowych.

0:05:09.000,0:05:12.000
Może powinniśmy przyjrzeć się małpim decyzjom ekonomicznym

0:05:12.000,0:05:15.000
i zobaczyć, czy robią te same głupie rzeczy, co my.

0:05:15.000,0:05:17.000
Oczywiście, wtedy natrafiliśmy na drugi problem –

0:05:17.000,0:05:19.000
nieco bardziej metodologiczny –

0:05:19.000,0:05:21.000
czyli, może o tym nie wiecie,

0:05:21.000,0:05:24.000
ale małpy tak właściwie to nie używają pieniędzy. Wiem, nie spotkaliście ich.

0:05:24.000,0:05:26.000
Ale wiecie, to dlatego, że nie stoją za wami w kolejce

0:05:26.000,0:05:29.000
do kasy czy bankomatu, wiecie, one takich rzeczy nie robią.

0:05:29.000,0:05:32.000
Więc wiecie, stanęliśmy przed takim drobnym problemem:

0:05:32.000,0:05:34.000
Jak właściwie mamy spytać małpy o pieniądze,

0:05:34.000,0:05:36.000
jeśli one ich nie używają?

0:05:36.000,0:05:38.000
Więc stwierdziliśmy, że może powinniśmy po prostu zakasać rękawy

0:05:38.000,0:05:40.000
i nauczyć małpy posługiwania się pieniędzmi.

0:05:40.000,0:05:42.000
I to właśnie zrobiliśmy.

0:05:42.000,0:05:45.000
To, na co właśnie patrzycie, to o ile mi wiadomo pierwsza jednostka

0:05:45.000,0:05:47.000
nie-ludzkiej waluty.

0:05:47.000,0:05:49.000
Na początku naszych badań nie byliśmy zbyt kreatywni,

0:05:49.000,0:05:51.000
więc nazwaliśmy ją żetonem.

0:05:51.000,0:05:54.000
Ale właśnie to jest waluta, którą nauczyliśmy w Yale nasze małpy

0:05:54.000,0:05:56.000
używać własciwie wspólnie z ludźmi,

0:05:56.000,0:05:59.000
by kupować różne rodzaje pożywienie.

0:05:59.000,0:06:01.000
Nie wygląda na wartościowe – i rzeczywiście, nie jest wartościowe.

0:06:01.000,0:06:03.000
Jak większość naszych pieniędzy, to tylko kawałek metalu.

0:06:03.000,0:06:06.000
Jak ci z was, którzy przywieźli pieniądze z wycieczek zagranicznych, wiedzą,

0:06:06.000,0:06:08.000
że po powrocie do domu są one własciwie zupełnie bezużyteczne.

0:06:08.000,0:06:10.000
Na początku były bezużyteczne dla małp,

0:06:10.000,0:06:12.000
dopóki nie zrozumiały, co mogą z nimi zrobić.

0:06:12.000,0:06:14.000
Gdy daliśmy je im po raz pierwszy w ich pomieszczeniach,

0:06:14.000,0:06:16.000
to je tak sobie podnosiły, oglądały.

0:06:16.000,0:06:18.000
Takie jakieś dziwaczne przedmioty.

0:06:18.000,0:06:20.000
Ale bardzo szybko małpy zrozumiały,

0:06:20.000,0:06:22.000
że faktycznie mogą wymienić te żetony

0:06:22.000,0:06:25.000
u różnych ludzi w laboratorium na jedzenie.

0:06:25.000,0:06:27.000
A więc widzicie jedną z naszych małp, Mayday, robiącą to.

0:06:27.000,0:06:30.000
A i B to momenty, kiedy jeszcze się interesowała

0:06:30.000,0:06:32.000
tymi przedmiotami – nie wie.

0:06:32.000,0:06:34.000
Tutaj wyciągnięta ręka nadzorującego człowieka

0:06:34.000,0:06:37.000
i Mayday w mig pojmuje, że widocznie człowiek to chce.

0:06:37.000,0:06:39.000
Podaje i dostaje w zamian jedzenie.

0:06:39.000,0:06:41.000
Okazuje się, że nie tylko Mayday, wszystkie małpy radzą sobie

0:06:41.000,0:06:43.000
z wymianą żetonów ze sprzedawcą.

0:06:43.000,0:06:45.000
Oto króciutki filmik, jak to wygląda.

0:06:45.000,0:06:48.000
To Mayday. Zamierza wymienić żeton na jedzenie,

0:06:48.000,0:06:51.000
czeka i dostaje to jedzenie.

0:06:51.000,0:06:53.000
To chyba Felix, nasz samiec alfa; dość spory facet.

0:06:53.000,0:06:56.000
Ale on też cierpliwie czeka, dostaje jedzenie i odchodzi.

0:06:56.000,0:06:58.000
Więc małpy naprawdę sobie z tym radzą.

0:06:58.000,0:07:01.000
Są w tym zadziwiająco dobre już po krótkim treningu.

0:07:01.000,0:07:03.000
Pozwoliliśmy im tylko samodzielnie się tego nauczyć.

0:07:03.000,0:07:05.000
Pytanie brzmi: czy to przypomina ludzkie pieniądze?

0:07:05.000,0:07:07.000
Czy to w ogóle jest rynek,

0:07:07.000,0:07:09.000
czy tylko dziwna psychologiczna sztuczka,

0:07:09.000,0:07:11.000
by nakłonić małpy do czegoś

0:07:11.000,0:07:13.000
pozornie mądrego, ale w rzeczywistości nie.

0:07:13.000,0:07:16.000
Więc pytaliśmy: co by małpy robiły spontanicznie,

0:07:16.000,0:07:19.000
gdyby to była naprawdę ich waluta, gdyby naprawdę używały jej jak pieniędzy?

0:07:19.000,0:07:21.000
Cóż, rzeczywiście możecie wyobrazić je sobie,

0:07:21.000,0:07:23.000
że robią mnóstwo różnych mądrych rzeczy,

0:07:23.000,0:07:26.000
które robią ludzie, gdy zaczynają wymieniać się pieniędzmi między sobą.

0:07:26.000,0:07:29.000
Możecie sprawić, że zaczną zwracać uwagę na cenę,

0:07:29.000,0:07:31.000
na to, ile kupują – pewnego rodzaju

0:07:31.000,0:07:34.000
pilnowanie własnych żetonów, jak pieniędzy.

0:07:34.000,0:07:36.000
Czy małpy robią coś w tym stylu?

0:07:36.000,0:07:39.000
I tak narodził się małpi rynek.

0:07:39.000,0:07:41.000
Działa to na takiej zasadzie, że

0:07:41.000,0:07:44.000
nasze małpy normalnie mieszkają na dużym zoologicznym wybiegu.

0:07:44.000,0:07:46.000
Kiedy nachodzi je ochota na smakołyki,

0:07:46.000,0:07:48.000
pozwalamy im przejść z dużego wybiegu

0:07:48.000,0:07:50.000
do małego, gdzie mogą pójść na targ.

0:07:50.000,0:07:52.000
Po wejściu na targowisko –

0:07:52.000,0:07:54.000
dla małp był to o wiele przyjemniejszy targ, niż ludzkie targi,

0:07:54.000,0:07:57.000
bo jak tylko małpy przekraczały próg targu,

0:07:57.000,0:07:59.000
człowiek dawał im wielki portfel pełen żetonów,

0:07:59.000,0:08:01.000
więc faktycznie mogły wymieniać żetony

0:08:01.000,0:08:03.000
u tych tutaj dwóch facetów –

0:08:03.000,0:08:05.000
dwóch możliwych ludzkich handlarzy,

0:08:05.000,0:08:07.000
od których mogli kupować towar.

0:08:07.000,0:08:09.000
Handlarzami byli studenci z mojego laboratorium.

0:08:09.000,0:08:11.000
Inaczej się ubierali, byli innymi ludźmi.

0:08:11.000,0:08:14.000
I cały czas robili praktycznie jedną rzecz,

0:08:14.000,0:08:16.000
więc małpy mogły się nauczyć,

0:08:16.000,0:08:19.000
kto co za ile sprzedawał – komu można zaufać, komu nie i tak dalej.

0:08:19.000,0:08:21.000
Widzicie, że każdy z eksperymentatorów

0:08:21.000,0:08:24.000
trzyma mały żółty pojemnik z jedzeniem

0:08:24.000,0:08:26.000
i właśnie tyle małpa dostaje za jeden żeton.

0:08:26.000,0:08:28.000
Więc wszystko kosztuje jeden żeton,

0:08:28.000,0:08:30.000
ale jak widać, czasami za żeton można kupić więcej niż innym razem,

0:08:30.000,0:08:32.000
czasami więcej winogron niż innym razem.

0:08:32.000,0:08:35.000
Pokażę wam krótki film, jak taki targ właściwie wygląda.

0:08:35.000,0:08:38.000
Oto widok z perspektywy małpy. Małpy są niższe, więc jest nieco niski.

0:08:38.000,0:08:40.000
A oto Honey.

0:08:40.000,0:08:42.000
Czeka dość niecierpliwie na otwarcie targu.

0:08:42.000,0:08:45.000
Nagle targ się otwiera. Ma wybór: jedno czy dwa winogrona.

0:08:45.000,0:08:47.000
Widzicie jaka z Honey świetna ekonomistka rynkowa,

0:08:47.000,0:08:50.000
wybiera faceta, który daje więcej.

0:08:50.000,0:08:52.000
Mogłaby nauczyć paru rzeczy naszych doradców finansowych.

0:08:52.000,0:08:54.000
Nie tylko Honey,

0:08:54.000,0:08:57.000
Większość małp wybierała facetów, którzy mieli więcej.

0:08:57.000,0:08:59.000
Większość małp wybierała facetów, którzy mieli lepsze jedzenie.

0:08:59.000,0:09:02.000
Gdy wprowadziliśmy przeceny, małpy zwróciły na to uwagę.

0:09:02.000,0:09:05.000
Naprawdę troszczyły się o swojego małpiego żetonowego dolara.

0:09:05.000,0:09:08.000
Bardziej zaskakujące okazało się, że gdy współpracując z ekonomistami

0:09:08.000,0:09:11.000
przyjrzeliśmy się małpim danym przy pomocy narzędzi ekonomicznych,

0:09:11.000,0:09:14.000
pasowały, nie tylko jakościowo,

0:09:14.000,0:09:16.000
ale i ilościowo, do tego, co robią

0:09:16.000,0:09:18.000
ludzie na prawdziwym rynku.

0:09:18.000,0:09:20.000
Do tego stopnia, że jeśli widzielibyście liczby małp,

0:09:20.000,0:09:23.000
nie bylibyście w stanie powiedzieć, czy pochodzą od małp, czy od ludzi na tym samym rynku.

0:09:23.000,0:09:25.000
I co uważaliśmy, że zrobiliśmy,

0:09:25.000,0:09:27.000
to, że własciwie wprowadziliśmy coś, co

0:09:27.000,0:09:29.000
przynajmniej dla małp i dla nas

0:09:29.000,0:09:31.000
działa jak prawdziwa waluta.

0:09:31.000,0:09:34.000
Pytanie brzmi: czy małpy zaczną zawalać sprawę, jak my?

0:09:34.000,0:09:37.000
Cóż, zauważyliśmy żartobliwie nieco oznak, które mogłyby na to wskazywać.

0:09:37.000,0:09:39.000
Czego nie widzieliśmy na małpim targu,

0:09:39.000,0:09:41.000
to dowody jakiegokolwiek oszczędzania –

0:09:41.000,0:09:43.000
Wiecie, tak jak u naszego gatunku.

0:09:43.000,0:09:45.000
Małpy szły na targ, wydawały cały budżet,

0:09:45.000,0:09:47.000
a potem wracały do pozostałych.

0:09:47.000,0:09:49.000
Dodatkowo mogliśmy zaobserwować,

0:09:49.000,0:09:51.000
ze sporym zażenowaniem,

0:09:51.000,0:09:53.000
spontaniczne przypadki kradzieży.

0:09:53.000,0:09:56.000
Małpy przy każdej okazji wyrywały żetony z rąk –

0:09:56.000,0:09:58.000
innym małpom, często nam –

0:09:58.000,0:10:00.000
wiecie, coś, co niekoniecznie chcieliśmy wprowadzić,

0:10:00.000,0:10:02.000
ale co spontanicznie zaobserwowaliśmy.

0:10:02.000,0:10:04.000
Stwierdziliśmy więc: jest źle.

0:10:04.000,0:10:06.000
Czy na pewno możemy stwierdzić,

0:10:06.000,0:10:09.000
czy małpy robią dokładnie te same głupie rzeczy, co ludzie?

0:10:09.000,0:10:11.000
Jedno rozwiązanie to po prostu

0:10:11.000,0:10:13.000
zostawić małpi system finansowy samemu sobie,

0:10:13.000,0:10:15.000
sprawdzić, czy za parę lat będą chciały od nas pomocy.

0:10:15.000,0:10:17.000
Byliśmy nieco niecierpliwi, więc chcieliśmy

0:10:17.000,0:10:19.000
wszystko nieco przyspieszyć.

0:10:19.000,0:10:21.000
Więc stwierdziliśmy: postawmy przed małpami

0:10:21.000,0:10:23.000
te same rodzaje problemów,

0:10:23.000,0:10:25.000
z którymi ludzie sobie nie radzą

0:10:25.000,0:10:27.000
w pewnych rodzajach wyzwań ekonomicznych

0:10:27.000,0:10:29.000
lub przy pewnego rodzaju ekonomicznych eksperymentach.

0:10:29.000,0:10:32.000
A więc najlepszym sposobem stwierdzenia, jak ludzie się mylą,

0:10:32.000,0:10:34.000
jest właściwie zrobić to samemu.

0:10:34.000,0:10:36.000
Przeprowadzę z wami krótki eksperyment,

0:10:36.000,0:10:38.000
by zaobserwować waszą intuicję finansową w akcji.

0:10:38.000,0:10:40.000
Wyobraźcie sobie teraz,

0:10:40.000,0:10:42.000
że dałam każdemu z was

0:10:42.000,0:10:45.000
po tysiąc dolarów – dziesięć szeleszczących stówek.

0:10:45.000,0:10:47.000
Weźcie je, włóżcie do portfela

0:10:47.000,0:10:49.000
i pomyślcie przez chwilę, co z nimi zrobicie.

0:10:49.000,0:10:51.000
Bo są teraz wasze, możecie kupić, co chcecie.

0:10:51.000,0:10:53.000
Podarować, wziąć i tak dalej.

0:10:53.000,0:10:56.000
Brzmi świetnie, ale dam wam jeszcze jedną okazję na zarobienie pieniędzy.

0:10:56.000,0:10:59.000
Macie taki wybór: albo zaryzykujecie,

0:10:59.000,0:11:01.000
a wtedy rzucę jedną z tych małpich monet.

0:11:01.000,0:11:03.000
Jak wypadnie orzeł, dostaniecie kolejny tysiąc dolarów.

0:11:03.000,0:11:05.000
Jak wypadnie reszka, nie dostajecie nic.

0:11:05.000,0:11:08.000
Więc macie szansę dostać więcej, ale jest spore ryzyko.

0:11:08.000,0:11:11.000
Drugi wariant jest bezpieczniejszy. Dostaniecie pewną kwotę gwarantowaną.

0:11:11.000,0:11:13.000
Po prostu dam wam 500 dolarów.

0:11:13.000,0:11:16.000
Możecie schować je do portfela i zaraz wydać.

0:11:16.000,0:11:18.000
Więc zobaczmy, jaka jest w tym przypadku wasza intuicja.

0:11:18.000,0:11:21.000
Większość ludzi wybiera wariant bezpieczny.

0:11:21.000,0:11:24.000
Większość ludzi mówi: czemu mam ryzykować, jak mogę dostać 1500 na pewniaka?

0:11:24.000,0:11:26.000
Wygląda na dobry zakład. Mam zamiar go zrobić.

0:11:26.000,0:11:28.000
Możecie rzec: to nie jest naprawdę nierozsądne.

0:11:28.000,0:11:30.000
Ludzie niezbyt lubią ryzyko. I co z tego?

0:11:30.000,0:11:32.000
Cóż, zobaczymy," co z tego", gdy zaczniemy

0:11:32.000,0:11:34.000
rozważać ten sam problem,

0:11:34.000,0:11:36.000
ale nieco inaczej sformułowany.

0:11:36.000,0:11:38.000
Wyobraźcie sobie teraz, że daję każdemu z was

0:11:38.000,0:11:41.000
2000 dolarów – 20 szeleszczących stówek.

0:11:41.000,0:11:43.000
Możecie teraz kupić dwa razy więcej rzeczy niż poprzednio.

0:11:43.000,0:11:45.000
Pomyślcie, jakbyście się czuli wkładając te pieniądze do portfela.

0:11:45.000,0:11:47.000
I teraz wyobraźcie sobie, że zmuszam was do innej decyzji.

0:11:47.000,0:11:49.000
Ale tym razem będzie nieco gorzej.

0:11:49.000,0:11:52.000
Teraz będziecie decydować, jak stracicie pieniądze,

0:11:52.000,0:11:54.000
ale będziecie dokonywać tego samego wyboru.

0:11:54.000,0:11:56.000
Albo wybierzecie ryzykowną stratę –

0:11:56.000,0:11:59.000
rzucę monetą. Jak wypadnie orzeł, to tracicie naprawdę dużo.

0:11:59.000,0:12:02.000
Jeśli wypadnie reszka, nie tracicie nic, w porządku, zatrzymujecie całość –

0:12:02.000,0:12:05.000
albo wybierzecie wariant bezpieczny, co znaczy, że sięgniecie do portfela

0:12:05.000,0:12:08.000
i dacie mi pięć z tych studolarowych banknotów.

0:12:08.000,0:12:11.000
Widzę u was sporo zmarszczonych czół.

0:12:11.000,0:12:13.000
Więc pewnie macie taką samą intuicję,

0:12:13.000,0:12:15.000
jak ci, którzy faktycznie byli tak testowani,

0:12:15.000,0:12:17.000
czyli że mając do wyboru takie dwie opcje,

0:12:17.000,0:12:19.000
ludzie nie wybierają tej bezpiecznej.

0:12:19.000,0:12:21.000
Wolą tak naprawdę nieco zaryzykować.

0:12:21.000,0:12:24.000
Jest to nieracjonalne, bo w obydwu przypadkach dajemy ludziom

0:12:24.000,0:12:26.000
taki sam wybór.

0:12:26.000,0:12:29.000
Albo równe szanse na tysiąc lub dwa tysiące,

0:12:29.000,0:12:31.000
albo gwarantowane 1500 dolarów.

0:12:31.000,0:12:34.000
Ale ludzka intuicja o tym ile podjąć ryzyka

0:12:34.000,0:12:36.000
zależy od tego, od czego zaczynali.

0:12:36.000,0:12:38.000
Więc o co w tym chodzi?

0:12:38.000,0:12:40.000
Cóż, okazuje się, że wydaje się to być skutkiem

0:12:40.000,0:12:43.000
co najmniej dwu uprzedzeń, które mamy na poziomie psychologicznym.

0:12:43.000,0:12:46.000
Raz, naprawdę trudno jest nam myśleć w pojęciach absolutnych.

0:12:46.000,0:12:48.000
Trzeba nieco się natrudzić, by zrozumieć,

0:12:48.000,0:12:50.000
że jeden wariant to 1000 lub 2000,

0:12:50.000,0:12:52.000
a drugi to 1500.

0:12:52.000,0:12:55.000
Zamiast tego łatwiej nam myśleć w kategoriach względnych,

0:12:55.000,0:12:58.000
gdy warianty się zmieniają.

0:12:58.000,0:13:01.000
Więc myślimy coś w stylu: „Och, dostanę więcej” lub „Och, dostanę mniej”.

0:13:01.000,0:13:03.000
Wszystko byłoby w porządku, poza tym,

0:13:03.000,0:13:05.000
że zmiany w różnych kierunkach

0:13:05.000,0:13:07.000
faktycznie wpływają na to, czy uznajemy,

0:13:07.000,0:13:09.000
czy wybór jest dobry czy zły.

0:13:09.000,0:13:11.000
A to prowadzi nas do drugiego uprzedzenia,

0:13:11.000,0:13:13.000
które ekonomiści nazywają awersją w stosunku do strat.

0:13:13.000,0:13:16.000
Chodzi o to, że naprawdę nie znosimy być na minusie.

0:13:16.000,0:13:18.000
Nienawidzimy konieczności stracenia pieniędzy.

0:13:18.000,0:13:20.000
A to znaczy, że czasami faktycznie zmieniamy

0:13:20.000,0:13:22.000
nasze preferencje, by tego uniknąć.

0:13:22.000,0:13:24.000
W tym ostatnim przykładzie mogliście zobaczyć,

0:13:24.000,0:13:26.000
że badani ryzykują,

0:13:26.000,0:13:29.000
bo chcą mieć szanse na to, że nie poniosą żadnej straty.

0:13:29.000,0:13:31.000
To znaczy, że kiedy myślimy o ryzyku –

0:13:31.000,0:13:33.000
przepraszam, kiedy myślimy o stracie –

0:13:33.000,0:13:35.000
stajemy się bardziej skłonni do ryzyka,

0:13:35.000,0:13:37.000
co może być naprawdę niepokojące.

0:13:37.000,0:13:40.000
Te rzeczy często wychodzą ludziom na złe.

0:13:40.000,0:13:43.000
To dlatego inwestujący na giełdzie przetrzymują akcje tracące na wartości–

0:13:43.000,0:13:45.000
bo oceniają ich wartość w kategoriach względnych.

0:13:45.000,0:13:47.000
To dlatego ludzie na rynku nieruchomości nie chcieli sprzedawać domu –

0:13:47.000,0:13:49.000
bo nie chcieli sprzedać ze stratą.

0:13:49.000,0:13:51.000
To, co nas interesuje,

0:13:51.000,0:13:53.000
to czy małpy mają podobne uprzedzenia.

0:13:53.000,0:13:56.000
Czy jeśli zaaranżujemy takie same sytuacje na małpim targu,

0:13:56.000,0:13:58.000
to zrobią one to samo, co ludzie?

0:13:58.000,0:14:00.000
I to właśnie zrobiliśmy, daliśmy małpom wybór

0:14:00.000,0:14:03.000
między bezpiecznymi sprzedawcami – zawsze robiącymi to samo –

0:14:03.000,0:14:05.000
a ryzykownymi –

0:14:05.000,0:14:07.000
zachowującymi się raz tak, a raz tak.

0:14:07.000,0:14:09.000
Daliśmy im opcje, które były bonusami –

0:14:09.000,0:14:11.000
tak jak wam w pierwszym przypadku –

0:14:11.000,0:14:13.000
więc miały szansę na więcej,

0:14:13.000,0:14:16.000
lub takie, przy których ponosiły stratę –

0:14:16.000,0:14:18.000
myślały, że dostaną więcej, niż w rzeczywistości dostawały.

0:14:18.000,0:14:20.000
A wygląda to właśnie tak.

0:14:20.000,0:14:22.000
Przedstawiliśmy małpom dwóch nowych sprzedawców.

0:14:22.000,0:14:24.000
Obaj faceci zaczynają od jednego winogrona,

0:14:24.000,0:14:26.000
więc nie jest źle.

0:14:26.000,0:14:28.000
Ale oni będą dawać małpom bonusy.

0:14:28.000,0:14:30.000
Ten po lewej daje gwarantowane bonusy.

0:14:30.000,0:14:33.000
Zawsze dodaje jedno, a więc daje małpom dwa.

0:14:33.000,0:14:35.000
Z kolei ten po prawej ma bonusy ryzykowne.

0:14:35.000,0:14:38.000
Czasem małpy nie dostają bonusu – czyli bonus wynosi zero.

0:14:38.000,0:14:41.000
Czasem małpy dostają dwa gratis.

0:14:41.000,0:14:43.000
Jako duży bonus dostają łącznie trzy.

0:14:43.000,0:14:45.000
Ale to jest ten sam wybór, przed którym byliście wy.

0:14:45.000,0:14:48.000
Czy małpy właściwie wolą grać bezpiecznie

0:14:48.000,0:14:50.000
i kupować od faceta, który przykażdej próbie robi to samo,

0:14:50.000,0:14:52.000
czy chcą zaryzykować

0:14:52.000,0:14:54.000
i spróbować dostać ryzykowny, ale duży bonus,

0:14:54.000,0:14:56.000
licząc się z ryzykiem niedostania żadnego.

0:14:56.000,0:14:58.000
Tutaj, ludzie zagrali zachowawczo.

0:14:58.000,0:15:00.000
Okazało się, że małpy również.

0:15:00.000,0:15:02.000
W sensie ilościowym i jakościowym

0:15:02.000,0:15:04.000
wybierały dokładnie tak samo jak ludzie

0:15:04.000,0:15:06.000
badani pod tym samym kątem.

0:15:06.000,0:15:08.000
Powiecie pewnie, że małpy po prostu nie lubią ryzyka.

0:15:08.000,0:15:10.000
Może zobaczmy, jak radzą sobie w obliczu strat.

0:15:10.000,0:15:12.000
Przeprowadziliśmy drugą wersję eksperymentu.

0:15:12.000,0:15:14.000
Teraz małpy poznają dwóch facetów,

0:15:14.000,0:15:16.000
którzy nie będą dawać bonusów.

0:15:16.000,0:15:18.000
W rzeczywistości będą im dawać mniej, niż się spodziewają.

0:15:18.000,0:15:20.000
Wyglądają, jakby zaczynali ze sporą porcją.

0:15:20.000,0:15:22.000
Trzy winogrona, małpa ma na nie wielką ochotę.

0:15:22.000,0:15:25.000
Ale teraz dowiadują się, że oni dadzą im mniej, niż się spodziewały.

0:15:25.000,0:15:27.000
Ten po lewej powoduje gwarantowane straty.

0:15:27.000,0:15:30.000
Za każdym razem zabiera jedno z winogron

0:15:30.000,0:15:32.000
i daje małpie tylko dwa.

0:15:32.000,0:15:34.000
Ten po prawej powoduje ryzykowne straty.

0:15:34.000,0:15:37.000
Czasem nie zabiera nic, więc małpy są naprawdę na to nastawione,

0:15:37.000,0:15:39.000
ale czasem powoduje dużą stratę,

0:15:39.000,0:15:41.000
zabiera dwa, a daje małpie tylko jedno winogrono.

0:15:41.000,0:15:43.000
A co robią małpy?

0:15:43.000,0:15:45.000
Znowu, ten sam wybór: mogą grać zachowawczo,

0:15:45.000,0:15:48.000
otrzymując za każdym razem dwa winogrona,

0:15:48.000,0:15:51.000
albo mogą zaryzykować i wybrać opcję "jedno albo trzy".

0:15:51.000,0:15:54.000
Zadziwiające, że kiedy postawisz małpy przed takim wyborem,

0:15:54.000,0:15:56.000
robią tę samą nieracjonalną rzecz, co ludzie.

0:15:56.000,0:15:58.000
Stają się bardziej skłonne do ryzyka,

0:15:58.000,0:16:01.000
w zależności od tego, jaka była początkowa oferta.

0:16:01.000,0:16:03.000
To szaleństwo, bo sugeruje, że małpy też

0:16:03.000,0:16:05.000
oceniają rzeczy w kategoriach względnych,

0:16:05.000,0:16:08.000
a straty faktycznie traktują inaczej niż zyski.

0:16:08.000,0:16:10.000
Więc co to wszystko znaczy?

0:16:10.000,0:16:12.000
Cóż, po pierwsze, to pokazaliśmy,

0:16:12.000,0:16:14.000
że faktycznie możemy dać małpom pieniądze,

0:16:14.000,0:16:16.000
a one robią z nimi bardzo podobne rzeczy, jak my.

0:16:16.000,0:16:18.000
Robią pewne te same mądre rzeczy,

0:16:18.000,0:16:20.000
pewne te same nie bardzo miłe rzeczy,

0:16:20.000,0:16:22.000
jak kradzież i tak dalej.

0:16:22.000,0:16:24.000
Ale robią też pewne nieracjonalne rzeczy, które my też robimy.

0:16:24.000,0:16:26.000
Regularnie popełniają błędy

0:16:26.000,0:16:28.000
i to w ten sam sposób, jak my.

0:16:28.000,0:16:30.000
To jest pierwsza rzecz do wyniesienia z tego wystąpienia,

0:16:30.000,0:16:32.000
że jeśli zobaczyliście początek prezentacji i pomyśleliście:

0:16:32.000,0:16:34.000
„Och, jak wrócę do domu, to koniecznie zatrudnię kapucynkę jako doradcę finansowego.

0:16:34.000,0:16:36.000
Są ładniejsze niż ci w... wiecie...”

0:16:36.000,0:16:38.000
Nie róbcie tego, będą najprawdopodobniej równie głupie,

0:16:38.000,0:16:41.000
jak ludzie, których już zatrudniacie.

0:16:41.000,0:16:43.000
Więc wiecie, niestety – przykro mi.

0:16:43.000,0:16:45.000
Szkoda dla małpich inwestorów.

0:16:45.000,0:16:48.000
Oczywiście, wiecie, to, z czego się śmiejecie, źle świadczy też o ludziach.

0:16:48.000,0:16:51.000
Ponieważ odpowiedzieliśmy na nasze początkowe pytanie.

0:16:51.000,0:16:53.000
Chcieliśmy wiedzieć, skąd się bierze ten rodzaj błędów.

0:16:53.000,0:16:55.000
I zaczęliśmy z nadzieją, że że może uda nam się

0:16:55.000,0:16:57.000
poprawić nieco nasze instytucje finansowe,

0:16:57.000,0:17:00.000
poprawić technologię, by było nam lepiej.

0:17:00.000,0:17:03.000
Ale dowiedzieliśmy się, że te uprzedzenia mogą tkwić w nas znacznie głębiej.

0:17:03.000,0:17:05.000
Właściwie to może wynikać z samej natury

0:17:05.000,0:17:07.000
naszej historii ewolucyjnej.

0:17:07.000,0:17:09.000
Wiecie, może to nie tylko ludzie

0:17:09.000,0:17:11.000
po prawej stronie tego łańcucha są durniami.

0:17:11.000,0:17:13.000
Może ta głupota tkwi w nas od samego początku.

0:17:13.000,0:17:16.000
A to, o ile wierzymy wynikom kapucynek

0:17:16.000,0:17:18.000
znaczy, że te durne strategie

0:17:18.000,0:17:20.000
mogą mieć 35 milionów lat.

0:17:20.000,0:17:22.000
To sporo czasu, by strategia

0:17:22.000,0:17:25.000
mogła się zmienić – naprawdę, naprawdę dużo.

0:17:25.000,0:17:27.000
Co wiemy o innych takich starych strategiach?

0:17:27.000,0:17:30.000
Cóż, jedno co wiemy to to, że bywają one niezwykle trudne do przezwyciężenia.

0:17:30.000,0:17:32.000
Wiecie, pomyślcie o naszej ewolucyjnej skłonności

0:17:32.000,0:17:35.000
do jedzenia słodkich, tłustych rzeczy, jak sernik.

0:17:35.000,0:17:37.000
Nie można z tym po prostu skończyć.

0:17:37.000,0:17:40.000
Nie można spojrzeć na wózek z deserami i powiedzieć: „Nie, nie. To wygląda obrzydliwe.”

0:17:40.000,0:17:42.000
Jesteśmy inaczej skonstruowani.

0:17:42.000,0:17:44.000
Będziemy uważać to za coś wartego podążania.

0:17:44.000,0:17:46.000
Zgaduję, że to samo okaże się prawdą, jeśli chodzi

0:17:46.000,0:17:48.000
o ludzkie postrzeganie

0:17:48.000,0:17:50.000
różnych decyzji finansowych.

0:17:50.000,0:17:52.000
Gdy widzisz, że twoje akcje lecą na łeb na szyję,

0:17:52.000,0:17:54.000
kiedy widzisz, że cena twojego domu spada,

0:17:54.000,0:17:56.000
nie będziesz mógł patrzeć na to inaczej,

0:17:56.000,0:17:58.000
niż w starych ewolucyjnych kategoriach.

0:17:58.000,0:18:00.000
To znaczy, że uprzedzenia,

0:18:00.000,0:18:02.000
które skłaniają inwerstorów do pomyłek,

0:18:02.000,0:18:04.000
które prowadzą do kryzysu niewypłacalności,

0:18:04.000,0:18:06.000
będą naprawdę trudne do przezwyciężenia.

0:18:06.000,0:18:08.000
To więc jest zła wiadomość. Pytanie: czy jest jakaś dobra?

0:18:08.000,0:18:10.000
Miałam być tu, by przekazywać wam dobre wiadomości.

0:18:10.000,0:18:12.000
Dobrą wiadomością jest to, jak sądzę,

0:18:12.000,0:18:14.000
czym zaczęłam swoje wystąpienie,

0:18:14.000,0:18:16.000
że ludzie są nie tylko mądrzy,

0:18:16.000,0:18:18.000
jesteśmy inspirująco mądrzy

0:18:18.000,0:18:21.000
dla całej reszty zwierząt w królestwie natury.

0:18:21.000,0:18:24.000
Jesteśmy tak dobrzy w przezwyciężaniu naszych biologicznych ograniczeń –

0:18:24.000,0:18:26.000
wiecie, przyleciałam tutaj samolotem.

0:18:26.000,0:18:28.000
Nie musiałam machać skrzydłami.

0:18:28.000,0:18:31.000
Noszę soczewki kontaktowe, dzięki czemu widzę was wszystkich.

0:18:31.000,0:18:34.000
Nie muszę ulegać własnej krótkowzroczności.

0:18:34.000,0:18:36.000
Istnieje mnóstwo przypadków,

0:18:36.000,0:18:39.000
gdzie przezwyciężamy nasze biologiczne ograniczenia

0:18:39.000,0:18:42.000
technologią i innymi metodami; wygląda na to, że dość łatwo.

0:18:42.000,0:18:45.000
Ale musimy też przyznać, że mamy te ograniczenia.

0:18:45.000,0:18:47.000
I to jest przeszkoda.

0:18:47.000,0:18:49.000
Camus powiedział kiedyś: „Człowiek to jedyny gatunek,

0:18:49.000,0:18:52.000
który odmawia bycia tym, czym w rzeczywistości jest”.

0:18:52.000,0:18:54.000
A ironia jest w tym,

0:18:54.000,0:18:56.000
że tylko poprzez przyznanie się do swoich ograniczeń

0:18:56.000,0:18:58.000
zdołamy je tak naprawdę przezwyciężyć.

0:18:58.000,0:19:01.000
Mam nadzieję, że pomyślicie o swoich ograniczeniach,

0:19:01.000,0:19:04.000
nie koniecznie jako nie do pokonania,

0:19:04.000,0:19:06.000
ale rozpoznacie je, zaakceptujecie

0:19:06.000,0:19:09.000
i użyjecie świata projektu, by je w końcu zrozumieć.

0:19:09.000,0:19:12.000
To może być jedyny sposób, w jaki będziemy mogli

0:19:12.000,0:19:14.000
osiągnąć nasz własny ludzki potencjał

0:19:14.000,0:19:17.000
i naprawdę staniemy się szlachetni tak, jak pragniemy.

0:19:17.000,0:19:19.000
Dziękuję.

0:19:19.000,0:19:24.000
(Oklaski)