WEBVTT

00:00:01.137 --> 00:00:03.285
دەتوانيت پێشبينى بكەيت ئەمە چييە؟

00:00:04.083 --> 00:00:08.226
چى ئەگەر پێم وتيت شوێنێگ هەيە 
بوونەوەرانى لە شووشە دروستكراون؟

00:00:08.250 --> 00:00:11.268
يان شێوەيەكى ژيان هەيە
لەلاى ئێمە ناديارە،

00:00:11.292 --> 00:00:14.309
بەڵام دەتوانين هەميشە وەك
ئاسمانەوانەكان بيان بينين؟

NOTE Paragraph

00:00:14.333 --> 00:00:18.559
ئەم بوونەوەرە نەبينراوە شووشەيانە 
لەسەر هاسەرەيەكى دوور نامۆ نين.

00:00:18.583 --> 00:00:20.226
ئەوان قەوزەى دەرياين:

00:00:20.250 --> 00:00:23.893
ڕۆشنە پێكهاتن، لە يەك خانە پێكهاتووە
لە بەرهەمهێنانى ئۆكسجين بەرپرسە

00:00:23.917 --> 00:00:27.184
و يارمەتى توخمى ئاوێتەيى
لەسەر هەسارەيى دەدات

00:00:27.208 --> 00:00:30.893
لەگەڵ پەيكەرە بچووكەكەى، پێكهاتە
ئەندازيە دەرەكيەكەى دروستكراوە لە --

00:00:30.917 --> 00:00:32.417
بەڵێ، لە شووشە.

00:00:32.990 --> 00:00:36.684
دەتوانيت لە خولانەوەى ڕەنگى ڕووكەشى
زەرياكان لە بۆشايى ئاسمانەوە بيانبينيت.

00:00:36.708 --> 00:00:37.976
و كاتێك دەمرن،

00:00:38.000 --> 00:00:40.476
خانووە شووشەيەكانيان بۆ 
قەڵاى زەرياكە نقووم دەبێت،

00:00:40.500 --> 00:00:41.851
كاڕبۆن لە هەواوە هەڵدەمژن

00:00:41.875 --> 00:00:43.226
لەكەڵ ئەوانەوە بۆ خوارەوە،

00:00:43.250 --> 00:00:47.726
لە بە دەستخستنى بڕێكر زۆرى دووانە
ئۆكسيدى كاڕبۆن لى ئەقيانوسەكان بەرپرسن.

NOTE Paragraph

00:00:47.750 --> 00:00:50.018
ئێمە لە هەسارەيەكى نامۆ دەژين.

00:00:50.042 --> 00:00:52.518
ژيانێكى زۆر لەسەر زەوى بۆ خوێندن هەيە،

00:00:52.542 --> 00:00:56.101
و زۆربەى ئەمەش لە گۆشەكانى
دونياى ئێمەدا هەيە ،

00:00:56.125 --> 00:00:58.934
لە پێش چاوى خۆمان و لە تێگەيشتنمان.

00:00:58.958 --> 00:01:01.250
يەكێك لەم گۆشانە ناوچەى جەمسەرى باشوورە.

NOTE Paragraph

00:01:02.083 --> 00:01:04.143
كاتێك بير لە كيششوەرى
ئەنتاركتيكا دەكەيتەوە،

00:01:04.167 --> 00:01:06.518
بير لە شوێنێكى بەتاڵ و بێ گيان دەكەينەوە..

00:01:06.542 --> 00:01:08.559
جگە لە هەندێك پەنگوين.

00:01:08.583 --> 00:01:12.268
بەڵام ئەنتاركتيكا دەبێت بە جەمسەرى
دوورگەى ژيان بناسرێت،

00:01:12.292 --> 00:01:15.000
خانەخوێى بوونەوەرە بێشوومارە دڵ ڕفێننەكان.

00:01:15.875 --> 00:01:19.143
كەواتە بۆچى لە دوايين بەڵكەنامەدا 
سەيرى ئەو بوونەوەرانەمان نەكرد؟

00:01:19.167 --> 00:01:22.101
بە سادەيى، چونكە لە ژێر بەفر
و سەهۆڵەكان خۆيان حەشاردابوو،

00:01:22.125 --> 00:01:24.184
لەڕاستيدا بۆ ئێمە شاراوەن.

00:01:24.208 --> 00:01:25.768
ئەوان وردە گيانلەبەرن:

00:01:25.792 --> 00:01:29.226
ڕووەكى بچوك و ئاژەڵ لەناو 
سەهۆڵلوەكان نيشتەجێن،

00:01:29.250 --> 00:01:30.559
لە ژێر سەهۆڵى دەريايى

00:01:30.583 --> 00:01:32.934
و مەلە لە ژێر گۆمە سەهۆڵيەكان دەكەن.

00:01:32.958 --> 00:01:35.684
لە سەرنجڕاكێشيدا هيچى 
لە ئاژەڵە گەورەكان كەمتر نييە

00:01:35.708 --> 00:01:38.292
كە پێشتر لە بەڵگەنامەكان دەتانبينى.

NOTE Paragraph

00:01:39.333 --> 00:01:43.684
بەڵام چۆن خەڵك ناچار بكەين
بۆ دۆزينەوەى ئەوەى نايبينن؟

00:01:43.708 --> 00:01:46.518
بۆ ماوەى ٥ هەفتە گەشتێكم
بۆ ئەنتاركتيكا بەڕێوە برد

00:01:46.542 --> 00:01:51.059
بۆ ئەوەى ببمە فليم دروستكەرى ژيانى
كێوى لە ئاستى بەكتريايى يان ئاستى ورد.

00:01:51.083 --> 00:01:53.018
بە ١٨٥ پاوەند كەلووپەل،

00:01:53.042 --> 00:01:55.059
سوارى فڕۆكەيەكى سەربازى بووم

00:01:55.083 --> 00:01:56.976
ماكڕۆسكۆبم بۆ ناو كێڵگەكە هێنا

00:01:57.000 --> 00:02:00.143
بۆ فليم و پشكنينى ئەو ميكڕۆبە ئاويانە،

00:02:00.167 --> 00:02:03.476
بۆ ئەوەى زياتر ئاشناى سيستەمى
ژينگەيى بين كە بەباشى تێينەگەيشتووين

00:02:03.500 --> 00:02:05.042
لەگەڵى لەسەر ئەو هەسارەيە دەژين.

NOTE Paragraph

00:02:06.167 --> 00:02:08.559
بۆ وێنە گرتنى بونەوەرە 
ناديارەكان لەكاتى كاركردن،

00:02:08.583 --> 00:02:10.684
پێويستە ماڵەكەيان ببينم --

00:02:10.708 --> 00:02:13.208
پێويستە لەژێر سەهۆڵەكە سەركێشى بكەم.

00:02:13.875 --> 00:02:18.476
هەموو ساڵێك، سەهۆڵى دەرياى
دوو ئەوەندە دەبێت لە ئەنتاركتيكا.

00:02:18.500 --> 00:02:21.268
بۆ ئەوەى سەرنجێك لە ژێر 
سەهۆڵى نۆ پێ ئەستوور بدەيت،

00:02:21.292 --> 00:02:24.893
بە بۆڕييەكى ئاسنى درێژدا سەركەوتم
و چوومە ناو سەهۆڵى دەرياوە.

00:02:24.917 --> 00:02:28.476
بۆ بينينى سيستەمى 
ژينگەى شارەوەى پڕ لە ژيان،

00:02:28.500 --> 00:02:32.750
لەنێوان بنەوەى دەرياكە و سەقفى
ڕووناكى سەهۆڵەكە ڕاگيرا بوون.

00:02:34.041 --> 00:02:36.184
بزانە ئەمە لە دەرەوە چۆن دەبێت.

00:02:36.208 --> 00:02:38.375
ئەمە بەتەواوى دڵڕفێن بوو.

00:02:39.667 --> 00:02:43.059
هەندێك لەو بوونەوەرانەى 
دۆزيمەوە وەك تۆوى ڕۆبيان بوون

00:02:43.083 --> 00:02:46.351
لە ئەندازەى دياتۆمێك زۆر زياتر جوانترن.

NOTE Paragraph

00:02:46.375 --> 00:02:49.101
پاشان لە دۆڵە وشكەكان چوومە چادرێك

00:02:49.125 --> 00:02:51.018
بۆ ماوەى دوو هەفتە.

00:02:51.042 --> 00:02:54.268
٨٩% ئەنتاركتيكا بە سەهۆڵ داپۆشراوە

00:02:54.292 --> 00:02:58.102
دۆڵە وشكەكان گەورەترين ناوچەن
لە ئەنتاركتيكا كە دەتوانيت بيبنيت

00:02:58.126 --> 00:03:01.643
چۆن كيشوەرەك لەژێر هەموو ئەمانەدا دەبێت.

00:03:01.667 --> 00:03:03.518
نموونەى تاڤگە خوێناويەكانم برد،

00:03:03.542 --> 00:03:07.601
دياريدەيەكى سروشتيە لەژێر ڕوبارە 
سەهۆڵەكان ئەكسيدى ئاسنى لێدەردێت

00:03:07.625 --> 00:03:12.018
تاوەكو ١٠ ساڵ لەمەوپێش
وا بيردەكراوە بێ گيان بێت.

00:03:12.042 --> 00:03:15.226
بەسەر سەهۆڵاوێك سەركەوتن تا كونێكى تێبكەم،

00:03:15.250 --> 00:03:18.726
ئاشكراكرندنى ژمارەيەك لەو گياندارانەى
لەوێ دەژين خۆشترين ژيانيان هەيە

00:03:18.750 --> 00:03:20.792
لە كاتێكدا لە سەهۆڵەكە جێگير كراوە.

00:03:21.243 --> 00:03:22.893
بە چاڵەكانى كۆنكريت ناسراوە،

00:03:22.917 --> 00:03:25.851
بە پارچەى بچوكى پيسى ڕەنگ تۆخ دروستكراوە

00:03:25.875 --> 00:03:27.559
كاتێك فوو لە بەستەڵەكەكە دەكەيت

00:03:27.583 --> 00:03:31.434
دەست بە توانەوە بۆ چاڵە لاوەكيەكان
دەكات و دواتر ڕەق دەبنەوە،

00:03:31.458 --> 00:03:34.393
كێشەى سەدان دێوى پيس لەناو سەهۆڵەكە،

00:03:34.417 --> 00:03:36.309
وەك جيهانەكانى دوورگە بچوكەكە

00:03:36.333 --> 00:03:38.704
هەريەكێكيان سيستەمى
ژينگەيى تايبەتى خۆى هەيە.

NOTE Paragraph

00:03:38.704 --> 00:03:41.520
لەوانەيە تۆ بتوانيت ئەو بوونەوەرانەى
دۆزيمەوە ديارى بكەيت،

00:03:41.520 --> 00:03:43.101
ئەمە بوونەوەرێكى هێواشى جوانە --

00:03:43.125 --> 00:03:44.393
بێگومان خۆشمدەوێن،

00:03:44.417 --> 00:03:46.934
وەك ورچێكى لاستيكى بچووك چڕنوك دەردەكەن.

00:03:46.958 --> 00:03:48.474
و بە ورچى ئاوى ناسراوە،

00:03:48.474 --> 00:03:50.866
ئەم جۆرە بوونەوەرانە
لەلايەن زلهێزەكان تايبەتن،

00:03:50.930 --> 00:03:53.518
تواناى هەيە لەژێر بارى سەختدا بژى،

00:03:53.542 --> 00:03:56.018
لە بۆشايى دەرەوە.

00:03:56.042 --> 00:03:59.351
بەڵام پێويستناكا بۆ بۆشايى يان 
ئەنتاركتيكا تاوەكو بياندۆزيتەوە.

00:03:59.375 --> 00:04:02.018
ئەم بوونەوەرانە لە هەموو شوێنەكاندا دەژين،

00:04:02.042 --> 00:04:04.226
لەناو هەموو ڕێڕەوە درزەكانى باخەكان.

00:04:04.250 --> 00:04:08.268
هەموو ڕۆژێك بەلاى ئەم 
گيانەوەرە ناديارانە تێپەڕ دەبيت.

NOTE Paragraph

00:04:08.292 --> 00:04:09.809
لەوانەيە ئەوانى تر ئاشنابن،

00:04:09.833 --> 00:04:12.518
بەڵام هەر نامۆيە، بۆ نموونە كرمى دەزولەيى.

00:04:12.542 --> 00:04:14.101
نە مار، نە كرمى زەوى،

00:04:14.125 --> 00:04:16.815
كرمى دەزوولەيى، بوونەوەرانێكن
شتى تايبەت بە خۆيان هەيە.

00:04:16.815 --> 00:04:20.018
وەك كرمى زەوى تواناى نوێبوونەوەيان
نييە يان وەك مار بجوڵێن،

00:04:20.042 --> 00:04:22.976
بەڵام ئەوان شتێكيان هەيە
وەك ئەو دەرزيەى دەميان

00:04:23.000 --> 00:04:27.125
كە هەندێكجار بۆ ڕاوكرنى نێچيرەكانيان
بەكاري دەهێنن و دەيانمژن.

00:04:27.708 --> 00:04:29.684
بۆ هەر مرۆڤێك لەسەر ئەم هەسارەيە،

00:04:29.708 --> 00:04:32.583
٥٧ بليۆن كرمى دەزووى هەيە.

NOTE Paragraph

00:04:33.875 --> 00:04:36.434
بۆ هەندێك بوونەوەر
لەوانەيە هيچى لێ نەزانيت

00:04:36.458 --> 00:04:38.393
بەڵام ژيانێكى يەكسانى دڵڕفێنيان هەيە،

00:04:38.417 --> 00:04:43.184
وەك تاجە سەرسوڕهێنەرەكان
دەسوڕێتەوە بۆ دەمى ڕوومبا،

00:04:43.208 --> 00:04:47.351
و دانانى ئامێرى هەرەسى 
تاوەكو ئەوەى لەناخياندايى دەريبخەن،

00:04:47.375 --> 00:04:51.958
و بەكتريا شينەكان لە قرتاندنى ئاهەنگەكان 
دەچێت كە لە قاپێكى تاقيگەدا تەقيوەتەوە.

NOTE Paragraph

00:04:52.833 --> 00:04:55.059
زۆر جار ئەوەى لە ميدياكاندا دەيبينين

00:04:55.083 --> 00:04:58.976
لە پشكنينى مايكڕۆسكۆبى ئەليكترۆن
لە وێنەى مايكڕۆئۆرگانيزمەكان

00:04:59.000 --> 00:05:01.184
لە دڕندەى ترسناك دەچن.

00:05:01.208 --> 00:05:04.601
بەبێ ئەوەى بيانبينين ژيانيان
بۆ ئێمە بە ڕاڕايى دەمێنێتەوە

00:05:04.625 --> 00:05:07.934
هەرچەندە لە هەموو ئەو شوێنانە
دەژين كە ئێمە هەنگاويان بۆ دەنێين.

00:05:07.958 --> 00:05:09.684
ژيانى ڕۆژانەيان چۆنە؟

00:05:09.708 --> 00:05:12.184
چۆن لەگەڵ ژينگەكەيان كارلێك دەكەن؟

00:05:12.208 --> 00:05:15.976
ئەگەر وێنەى پەنگوپنێك
لە باخچەى ئاژەڵان ببينيت،

00:05:16.000 --> 00:05:19.518
بەڵام يەكێكتان نەبينى بەدەوريدا بڕوات
و دواتر بەسەر سەهۆڵەكەدا بخليسكێت،

00:05:19.542 --> 00:05:22.226
ناتوانى بەتەواوى لە ژيانى
پەنگوينەكان پێبگەيت.

00:05:22.250 --> 00:05:24.018
بە بينينى جوڵەى مايكڕۆئۆرگانيزكەكان،

00:05:24.042 --> 00:05:28.101
باشتر ژيان دەبينين
بە پێچەوانەى ناديارەكان.

00:05:28.125 --> 00:05:32.156
بەبێ ئەوەى ژيانى شاراوەى ئەنتاركتيكا 
و جيهانى دواوەمان دۆكيۆمێنت بكەين،

00:05:32.156 --> 00:05:36.101
نەماندەتوانى ژمارەى ئەو بوونەوەرانە بزانين
كە لە جيهاندا هاوبەشيان لەگەڵ دەكەين.

00:05:36.125 --> 00:05:38.476
ئەمەش واتە ئێمە چيتر وێنەى پێويستمان نييە

00:05:38.500 --> 00:05:41.518
بۆ هەسارەى ماڵەوەى خۆمان.

NOTE Paragraph

00:05:41.542 --> 00:05:43.250
سوپاستان دەكەم.