Tôi làm việc với người tị nạn
vì muốn tạo ra sự khác biệt,
và việc đó bắt đầu từ
thuật lại các câu chuyện của họ.
Thế nên khi gặp họ,
tôi luôn đặt câu hỏi.
Ai đã đánh bom nhà bạn?
Ai giết con trai bạn?
Những thành viên còn lại
có vượt qua không?
Làm cách nào bạn đương đầu
với cuộc sống lưu vong?
Nhưng luôn có một câu hỏi đối với tôi
dường như là rõ ràng nhất
và đó là:
Bạn đã mang theo thứ gì?
Điều gì là quan trọng nhất
mà bạn phải mang theo mình
khi nơi bạn sống bị đánh bom,
và các băng đảng có vũ trang
tiến vào nhà bạn?
Một cậu bé tị nạn người Syria
mà tôi biết
đã kể rằng cậu không ngần ngại,
khi cuộc sống của mình
gặp nguy hiểm,
chộp lấy tấm bằng tốt nghiệp cấp 3,
và sau đó, kể cho tôi lý do.
Cậu nói: "Tôi cầm theo bằng tốt nghiệp
vì cuộc sống của tôi
phụ thuộc vào nó."
Và cậu đã liều mạng sống
để lấy được bằng tốt nghiệp.
Trên đường đến trường,
cậu né các tay súng bắn tỉa.
Lớp học của cậu
đôi khi bị rung lắc
với âm thanh của bom và pháo kích,
và mẹ cậu nói với tôi:
"Mỗi sáng, tôi đều nói với nó:
"Con ơi, đừng tới trường nữa.'"
Và khi cậu van nàn, bà nói:
"Tôi sẽ ôm nó như thể
đó là lần cuối cùng."
Nhưng cậu lại nói với mẹ:
"Tất cả tụi con đều sợ,
nhưng quyết tâm tốt nghiệp
của tụi con
còn mạnh hơn nỗi sợ hãi."
Nhưng một ngày,
gia đình nhận được tin dữ.
Dì của Hany, cậu và em họ của cậu bé
bị giết hại trong nhà
vì không chịu rời đi.
Cổ họng họ bị rạch.
Đã đến lúc phải chạy trốn.
Họ rời nhà ngay hôm đó,
ngay lập tức, bằng chiếc xe con.
Hany nấp ở ghế sau
bởi vì họ phải qua
các trạm kiểm soát của
những tên lính quấy rối.
Họ sẽ vượt biên sang Li băng,
nơi họ có thể tìm thấy sự yên bình.
Nhưng họ sẽ bắt đầu
một cuộc sống khó khăn,
vất vả và đơn độc.
Họ không có sự lựa chọn nào
ngoài việc xây một túp lều
bên cạnh bãi đất bùn,
và đây là em của Hany, Ashraf,
đang chơi bên ngoài.
Ngày hôm đó, họ hòa vào
đoàn người tị nạn lớn nhất thế giới
ở một quốc gia nhỏ bé
như Li băng.
Nơi đó chỉ có 4 triệu dân,
và 1 triệu người trong số đó
là dân tị nạn Syria.
Không có thị trấn, hay thành phố
hay làng mạc,
đó không phải nơi tiếp đón
những người tị nạn Syria.
Đây là lòng cao thượng
và nhân văn tuyệt vời.
Hãy nghĩ vấn đề theo cách này,
một cách tỉ lệ tương ứng.
Giả dụ đó là
toàn bộ dân số Đức,
80 triệu người,
bỏ chạy đến Mỹ chỉ trong 3 năm.
1/2 dân số Syria
hiện nay tha hương cầu thực,
đa số họ hiện ở Syria.
6.5 triệu người
bỏ trốn để bảo toàn tính mạng.
Hơn 3 triệu người đã vượt biên,
tìm nơi ẩn náu
ở các quốc gia láng giềng,
và chỉ một phần nhỏ,
như bạn thấy
tị nạn sang Châu Âu.
Điều tôi lo lắng nhất
là việc 1/2 trong số
người tị nạn Syria là trẻ em.
Tôi đã chụp hình bé gái này,
chỉ 2h sau khi cô bé đến nơi
sau một chặng đường di cư dài
từ Syria sang Jordan.
Và điều đau đầu nhất
là 20% trẻ tị nạn người Syria
đang tại trường học Li băng.
Tuy nhiên, trẻ tị nạn Syria,
tất cả kể cho tôi rằng
giáo dục là điều quan trọng nhất
trong cuộc sống của chúng.
Tại sao? Bởi vì điều đó giúp
chúng nghĩ đến tương lai
hơn là cơn ác mộng trong quá khứ.
Cho phép chúng nghĩ đến hy vọng
hơn là căm thù.
Tôi nhớ đến một chuyến thăm gần đây
đến trại tị nạn người Syria ở Bắc Iraq,
tôi đã gặp bé gái này,
và nghĩ rằng:
"Con bé trông thật đẹp,"
và tôi tiến đến hỏi:
"Cô chụp cháu một pô được không?"
Nó trả lời được,
nhưng lại không chịu cười.
Tôi nghĩ con bé không thể cười
bởi vì nó chắc chắn
đã nhận ra mình đại diện
cho thế hệ trẻ em
vảng vất tị nạn Syria,
thế hệ bị cô lập và đầy tuyệt vọng.
Tuy nhiên, nhìn vào
nơi mà họ chạy trốn,
sự phá hủy hoàn toàn,
các tòa nhà, các ngành, trường,
đường xá, nhà cửa.
Nhà của Hany cũng bị phá hủy.
Và cần các kiến trúc sư,
kỹ sư, kỹ sư điện xây dựng lại.
Cộng đồng cần giáo viên,
luật sư
và chính trị gia quan tâm
tới việc hòa giải
chứ không phải trả thù.
Chẳng phải điều này
nên được tái xây dựng
bởi người có ảnh hưởng lớn nhất,
các cộng đồng lưu vong,
những người tị nạn sao?
Người tị nạn có nhiều thời gian
để chuẩn bị cho sự trở về.
Bạn có thể cho rằng tị nạn
chỉ là tình trạng tạm thời.
Không hề.
Với chiến tranh cứ tiếp diễn như vậy,
trung bình thời gian
tị nạn của một người
sẽ là 17 năm.
Hany đang ở năm thứ 2 trong tù
khi tôi đi thăm cậu gần đây,
và chúng tôi giao tiếp với nhau
hoàn toàn bằng tiếng Anh,
cậu thổ lộ với tôi rằng đã học
bằng đọc các tiểu thuyết
của Dan Brown
và nghe nhạc rap của Mỹ.
Chúng tôi cũng có những giây phút
vui cười dễ thương
với cậu em đáng mến Ashraf.
Nhưng tôi sẽ không bao giờ quên
điều cậu nói
khi chúng tôi kết thúc buổi nói
hôm đó.
Cậu nói rằng:
"Nếu không phải là sinh viên,
cháu sẽ chẳng là gì cả."
Hany là 1 trong 50 triệu người
tha hương trong thế giới ngày nay.
Chưa bao giờ, kể từ Chiến tranh
thế giới thứ hai,
lại có nhiều người bị di tản
ép buộc như vậy.
Vậy nên, trong khi chúng ta
có những bước tiến lớn
về sức khỏe con người,
trong công nghệ, giáo dục
và thiết kế,
chúng ta đang thực hiện
rất ít điều để giúp các nạn nhân
và chúng ta làm quá ít
để dừng và ngăn cản
chiến tranh đưa họ đi xa
khỏi mái nhà của mình.
Và có nhiều và nhiều hơn nữa
những nạn nhân.
Mỗi ngày, trung bình,
cuối ngày hôm nay,
32,000 người sẽ bị di tản cưỡng bức
khỏi nhà mình -
32,000 người.
Họ chạy trốn qua biên giới
như thế này.
Chúng tôi đã quay nó ở
biên giới Syria-Jordan,
và đây là một ngày tiêu biểu.
Hoặc họ chạy trốn trên các tàu
không dành cho đi biển và quá tải,
liều mạng trong trường hợp này
chỉ để có được
sự an toàn ở Châu Âu.
Đây là một người đàn ông Syria
được cứu sống từ một trong
những chiếc thuyền bị lật úp -
đa số họ bị chết đuối -
và ông kể cho chúng tôi:
"Người Syria chỉ mong tìm
một nơi yên tỉnh
nơi không có ai làm hại bạn,
nơi không có ai làm nhục bạn,
và nơi không ai giết bạn."
Vâng, tôi nghĩ đó là tối thiểu.
Còn về một nơi để chữa lành,
một nơi để đi học,
và thậm chí một cơ hội thì sao?
Những người Mỹ, người Châu Âu
có cảm giác rằng
có một tỉ lệ lớn,
một số lượng lớn người tị nạn
đang đến nước họ,
nhưng thực tế là
86%, đa số người tị nạn,
đang sống ở các nước đang phát triển,
ở những quốc gia đang đấu tranh
với sự mất ổn định an ninh
của chính mình với các vấn đề
để giúp chính người dân họ
và đói nghèo.
Vậy nên các nước giàu trên thế giới này
nên nhận ra rằng
sự nhân đạo và sự rộng lượng
của những quốc gia
đang che chở cho những người tị nạn.
Tất cả các quốc gia nên đảm bảo rằng
không ai chạy trốn chiến tranh
và khủng bố
để rồi đi đến
một biên giới đã bị đóng kín.
(Vỗ tay)
Cảm ơn.
Nhưng có điều khác mà ta có thể làm
hơn là đơn giản
giúp người tị nạn sống sót.
Chúng ta có thể giúp họ
sống khỏe mạnh.
Chúng ta nên nghĩ đến trại tị nạn
và các cộng đồng người
hơn là các trung tâm dân cư tạm thời
nơi mà mọi người mòn mỏi
chờ đợi chiến tranh kết thúc.
Thay vào đó, những trung tâm đầu đàn,
nơi người tị nạn có thể ăn mừng
chiến thắng vượt lên tổn thương
và hướng về ngày họ có thể về nhà
như là tác nhân thay đổi tích cực
và chuyển biến xã hội.
Điều này có ý nghĩa hơn rất nhiều,
nhưng lại làm tôi nhớ về
cuộc chiến tranh ở Somalia
diễn ra ác liệt trong 22 năm.
Hãy tưởng tượng sống trong
trại tị nạn này.
Tôi đã đến trại này.
Ở Djibouti, nước láng giềng
của Somalia
và nơi này quá hẻo lánh đến nỗi
chúng tôi phải đi đến đó bằng trực thăng.
Nơi đó đầy bụi và nóng khủng khiếp.
Chúng tôi đến thăm một ngôi trường
và bắt đầu nói chuyện với bọn trẻ,
khi thấy cô bé này qua căn phòng,
có lẽ trạc tuổi với con gái tôi,
tôi đã đến và bắt chuyện với con bé.
Tôi hỏi nó câu hỏi
mà người lớn thường hỏi trẻ nhỏ như là:
"Môn học ưa thích của con là gì?"
hay "Lớn lên con muốn làm gì?"
Và đó là khi mặt con bé
trở nên trống rỗng,
nó nói rằng:
"Con không có tương lai.
Những ngày đi học của con qua rồi."
Cho rằng có một sự hiểu lầm,
tôi quay sang đồng nghiệp,
cô này xác nhận rằng
không còn kinh phí
cho lớp cấp 2
trong trại này.
Và tôi ước lúc đó
tôi có thể nói với con bé,
"Bọn cô sẽ xây trường cho con."
Và tôi cũng nghĩ, thật uổng phí.
Con bé nên là và con bé là
tương lai của Somalia.
Một cậu bé tên Jacob Atem
đã có một cơ hội khác biệt,
nhưng là sau khi
trải qua một thảm kịch kinh hoàng.
Cậu đã chứng kiến - đây là ở Sudan-
làng mình - cậu chỉ mới 7 tuổi -
bị thiêu rụi, và cậu vừa biết rằng
cha mẹ cậu
và cả nhà
đều bị giết vào ngày hôm đó.
Chỉ duy nhất đứa em họ còn sống sót,
và 2 đứa nhỏ đã đi bộ 7 tháng -
đây là cậu bé như Jacob -
bị rượt đuổi bởi thú hoang
và các băng đảng có vũ trang,
và cuối cùng, tụi nhỏ cũng
đến được trại tị nạn
nơi chúng được an toàn,
và cậu trải qua 7 năm tiếp theo
ở Kenya trong một trại tị nạn.
Nhưng cuộc sống cậu thay đổi
khi cậu có cơ hội định cư
ở Mỹ,
và tìm thấy tình yêu thương trong
gia đình cha mẹ nuôi
và cậu có thể đến trường,
và cậu muốn tôi chia sẻ với các bạn
khoảnh khắc tự hào này
khi cậu tốt nghiệp đại học.
(Vỗ tay)
Hôm trước, tôi nói chuyện với cậu
trên Skype
và cậu đang ở đại học mới ở Florida,
theo học tiến sĩ
về sức khỏe cộng đồng
và cậu nói với tôi đầy tự hào
về cách cậu gây quỹ
từ người dân Mỹ
để thành lập phòng khám sức khỏe
ở làng của mình,
quê nhà mình.
Vậy tôi muốn trở lại
câu chuyện của Hany.
Khi nói với cậu bé
tôi có cơ hội
nói chuyện với các bạn ở đây,
trên sân khấu của TED,
cậu bé cho phép tôi
đọc một bài thơ
mà cậu gởi cho tôi bằng email
Cậu viết:
"Tôi nhớ chính mình,
những người bạn của mình,
thời gian đọc tiểu thuyết,
hoặc làm thơ,
những con chim
và uống trà buổi sáng.
Phòng của tôi, sách của tôi,
chính tôi,
nhớ mọi thứ đã làm tôi cười.
Oh, oh, tôi có nhiều ước mơ
rằng sắp được thực hiện."
Vậy đây là quan điểm của tôi:
Không đầu tư cho người tị nạn
là bỏ lỡ một cơ hội lớn.
Nếu bỏ mặc họ,
và họ có nguy cơ
bị khai thác và lạm dụng,
và nếu để họ không được đào tạo kỹ năng,
không được giáo dục,
và trì hoãn tái lập
hòa bình và thịnh vượng của
đất nước họ,
tôi tin cách chúng ta đối xử
với người tha hương
tạo lập tương lai
của thế giới này.
Nạn nhân chiến tranh
nắm giữ chìa khóa
đi đến hòa bình lâu dài,
và đó là những người tị nạn,
những người có thể phá vỡ
vòng xoay bạo lực.
Hany là điểm mấu chốt.
Chúng ta muốn giúp cậu
đi học đại học
và trở thành kỹ sư,
nhưng quỹ của chúng ta được ưu tiên
cho những điều cơ bản trong cuộc sống:
lều, mền, và nệm, và đồ nấu ăn,
khẩu phần ăn, và 1 ít thuốc men.
Đại học là điều xa xỉ.
Nhưng để cậu mòn mỏi trong
cánh đồng lầy lội,
và cậu sẽ là thành viên
của một thế hệ đã mất.
Câu chuyện của Hany là một bi kịch,
nhưng không nhất thiết
phải kết thúc bằng bi kịch.
Xin cám ơn.
(Vỗ tay)