[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:07.24,0:00:11.58,Default,,0000,0000,0000,,Son birkaç yüzyıl içinde yapılmış\Nen önemli keşif sizce nedir?
Dialogue: 0,0:00:11.58,0:00:12.61,Default,,0000,0000,0000,,Bilgisayar mı?
Dialogue: 0,0:00:12.61,0:00:13.33,Default,,0000,0000,0000,,Araba mı?
Dialogue: 0,0:00:13.33,0:00:14.17,Default,,0000,0000,0000,,Ya elektrik?
Dialogue: 0,0:00:14.17,0:00:16.14,Default,,0000,0000,0000,,Belki de atomun keşfi?
Dialogue: 0,0:00:16.14,0:00:19.59,Default,,0000,0000,0000,,Bana göre ise bu kimyasal reaksiyon:
Dialogue: 0,0:00:19.59,0:00:23.30,Default,,0000,0000,0000,,1 nitrojen gazı molekülü\Nartı 3 hidrojen gazı molekülü
Dialogue: 0,0:00:23.30,0:00:26.90,Default,,0000,0000,0000,,2 amonyak gazı molekülü eder.
Dialogue: 0,0:00:26.90,0:00:28.37,Default,,0000,0000,0000,,İşte Haber denklemi!
Dialogue: 0,0:00:28.37,0:00:32.01,Default,,0000,0000,0000,,Havadaki nitrojen moleküllerini\Nhidrojen moleküllerine bağlayan
Dialogue: 0,0:00:32.01,0:00:35.18,Default,,0000,0000,0000,,ya da havayı gübreye çeviren \Nbu denklemdir.
Dialogue: 0,0:00:35.18,0:00:37.43,Default,,0000,0000,0000,,Bu kimyasal tepkime olmasaydı
Dialogue: 0,0:00:37.43,0:00:41.38,Default,,0000,0000,0000,,çiftçiler sadece 4 milyar insana \Nyetecek kadar yiyecek üretebilirlerdi
Dialogue: 0,0:00:41.38,0:00:44.72,Default,,0000,0000,0000,,ki şimdiki popülasyonumuzun \N7 milyarı aştığını biliyoruz.
Dialogue: 0,0:00:44.72,0:00:51.27,Default,,0000,0000,0000,,Yani Haber tepkimesi olmasaydı\N3 milyardan fazla insan aç kalabilirdi.
Dialogue: 0,0:00:51.27,0:00:55.34,Default,,0000,0000,0000,,Nitrat formundaki nitrojen, yani "NO3,"
Dialogue: 0,0:00:55.34,0:00:58.29,Default,,0000,0000,0000,,bitkilerin yaşayabilmesi için \Nmutlaka gerekli olan bir şeydir.
Dialogue: 0,0:00:58.29,0:01:02.29,Default,,0000,0000,0000,,Bitkiler büyüdükçe topraktan \Nayrıştırdıkları nitrojeni tüketirler.
Dialogue: 0,0:01:02.29,0:01:06.29,Default,,0000,0000,0000,,Nitrojen sürekli uzun ve doğal \Nfertilizasyon süreçleriyle yenilenir.
Dialogue: 0,0:01:06.29,0:01:08.02,Default,,0000,0000,0000,,Örneğin, çürüyen leşlerle.
Dialogue: 0,0:01:08.02,0:01:11.76,Default,,0000,0000,0000,,Ama insanlar çok daha kısa sürede\Nyiyeceğe ulaşmak isterler.
Dialogue: 0,0:01:11.76,0:01:13.77,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi kafa karıştıran kısma geliyoruz.
Dialogue: 0,0:01:13.77,0:01:17.06,Default,,0000,0000,0000,,Havanın %78'i nitrojenden oluşur.
Dialogue: 0,0:01:17.06,0:01:19.76,Default,,0000,0000,0000,,Ama bitkiler havadaki nitrojeni \Nolduğu gibi alamazlar.
Dialogue: 0,0:01:19.76,0:01:24.91,Default,,0000,0000,0000,,Çünkü nitrojen bitkilerin kıramadığı\Ngüçlü üçlü bağlarla bağlıdır.
Dialogue: 0,0:01:25.16,0:01:28.01,Default,,0000,0000,0000,,Haber, aslında havadaki nitrojeni alıp
Dialogue: 0,0:01:28.01,0:01:31.19,Default,,0000,0000,0000,,toprağa karıştırmanın \Nbir yolunu bulmuştur.
Dialogue: 0,0:01:32.05,0:01:35.09,Default,,0000,0000,0000,,Alman kimyager Fritz Haber, 1908 yılında
Dialogue: 0,0:01:35.09,0:01:37.78,Default,,0000,0000,0000,,havadaki geniş nitrojen \Nkaynağından yararlanmak için
Dialogue: 0,0:01:37.78,0:01:39.41,Default,,0000,0000,0000,,bir kimyasal metod geliştirmiştir.
Dialogue: 0,0:01:39.41,0:01:41.74,Default,,0000,0000,0000,,Bu metod, havadaki nitrojeni alıp
Dialogue: 0,0:01:41.74,0:01:45.25,Default,,0000,0000,0000,,hidrojene bağlayıp\Namonyak oluşturuyordu.
Dialogue: 0,0:01:45.25,0:01:51.27,Default,,0000,0000,0000,,Amonyak da sonradan hızlıca nitrata\Ndönüşeceği toprağa geri veriliyordu.
Dialogue: 0,0:01:51.27,0:01:54.66,Default,,0000,0000,0000,,Haber'in bu denkleminin\Ndünyayı doyurabilmesi için
Dialogue: 0,0:01:54.66,0:01:58.52,Default,,0000,0000,0000,,hızlı bir şekilde çok sayıda\Namonyak üretilmesi lazımdı.
Dialogue: 0,0:01:58.52,0:02:01.37,Default,,0000,0000,0000,,Haber'in bunu nasıl \Nbaşardığını anlayabilmemiz için
Dialogue: 0,0:02:01.37,0:02:04.24,Default,,0000,0000,0000,,öncelikle kimyasal denge kavramını\Nbilmemiz gerekiyor.
Dialogue: 0,0:02:04.24,0:02:09.58,Default,,0000,0000,0000,,Kimyasal dengeye ancak tepkime \Nkapalı bir kaptaysa ulaşılabilir.
Dialogue: 0,0:02:09.58,0:02:10.79,Default,,0000,0000,0000,,Diyelim ki
Dialogue: 0,0:02:10.79,0:02:14.63,Default,,0000,0000,0000,,hidrojen ve nitrojeni \Nkapalı bir kaba koydunuz
Dialogue: 0,0:02:14.63,0:02:16.54,Default,,0000,0000,0000,,ve tepkimeye girmelerini beklediniz.
Dialogue: 0,0:02:16.54,0:02:18.23,Default,,0000,0000,0000,,Deneyin ilk başında
Dialogue: 0,0:02:18.23,0:02:20.79,Default,,0000,0000,0000,,çokça nitrojen ve hidrojenimiz var
Dialogue: 0,0:02:20.79,0:02:24.28,Default,,0000,0000,0000,,ve amonyak formuna dönüşmesi için\Nhızlı bir sürece ihtiyacımız var.
Dialogue: 0,0:02:24.28,0:02:30.01,Default,,0000,0000,0000,,Ama hidrojen ve nitrojen tepkimeye \Ngirdikçe tepkime yavaşlıyor
Dialogue: 0,0:02:30.01,0:02:33.59,Default,,0000,0000,0000,,çünkü artık kapta\Ndaha az hidrojen ve nitrojen var.
Dialogue: 0,0:02:33.59,0:02:36.16,Default,,0000,0000,0000,,Sonuç olarak, amonyak molekülleri
Dialogue: 0,0:02:36.16,0:02:41.30,Default,,0000,0000,0000,,tekrardan hidrojen ve nitrojene \Ndönüşecekleri bir noktaya ulaşıyorlar.
Dialogue: 0,0:02:41.30,0:02:43.74,Default,,0000,0000,0000,,Bir süre sonra, bu iki tepkime
Dialogue: 0,0:02:43.74,0:02:47.85,Default,,0000,0000,0000,,amonyağı hem üretip hem parçalayıp\Naynı hıza ulaşıyorlar.
Dialogue: 0,0:02:47.85,0:02:52.63,Default,,0000,0000,0000,,Bu iki tepkimenin hızları eşitlenince\Nreaksiyon dengeye ulaştı diyebiliriz.
Dialogue: 0,0:02:53.19,0:02:54.75,Default,,0000,0000,0000,,Bu kulağa iyi gelebilir
Dialogue: 0,0:02:54.75,0:02:58.83,Default,,0000,0000,0000,,ama tonlarca amonyak istiyorsanız\Naslında iyi değil.
Dialogue: 0,0:02:59.22,0:03:01.70,Default,,0000,0000,0000,,Haber, aslında amonyağın \Nayrışmasını istemiyordu.
Dialogue: 0,0:03:01.70,0:03:06.60,Default,,0000,0000,0000,,Ama siz tepkimeyi kapalı bir kapta\Nakışına bırakırsanız olacağı budur.
Dialogue: 0,0:03:06.60,0:03:08.76,Default,,0000,0000,0000,,İşte burada bize yardımı dokunacak olan
Dialogue: 0,0:03:08.76,0:03:11.65,Default,,0000,0000,0000,,Fransız kimyacı Henry Le Chatelier\Ndevreye girecek.
Dialogue: 0,0:03:11.65,0:03:12.73,Default,,0000,0000,0000,,Bulduğu şey şu:
Dialogue: 0,0:03:12.73,0:03:15.07,Default,,0000,0000,0000,,Eğer sistemi dengeye getirirseniz
Dialogue: 0,0:03:15.07,0:03:18.10,Default,,0000,0000,0000,,ve ona bir şey eklerseniz\Nmesela nitrojen diyelim,
Dialogue: 0,0:03:18.10,0:03:21.21,Default,,0000,0000,0000,,sistem tekrar dengeye \Ndönebilmek için çalışacaktır.
Dialogue: 0,0:03:21.21,0:03:23.23,Default,,0000,0000,0000,,Le Chatelier ayrıca şunu da bulmuştur:
Dialogue: 0,0:03:23.23,0:03:25.99,Default,,0000,0000,0000,,Eğer siz sistemde basıncı artırırsanız
Dialogue: 0,0:03:25.99,0:03:29.28,Default,,0000,0000,0000,,sistem eski basıncına tekrardan\Nulaşmaya çalışacaktır.
Dialogue: 0,0:03:29.28,0:03:31.10,Default,,0000,0000,0000,,Aynı kalabalık bir odada olmak gibi.
Dialogue: 0,0:03:31.10,0:03:34.00,Default,,0000,0000,0000,,Daha fazla molekül giriş yaparsa\Ndaha fazla basınç olacaktır.
Dialogue: 0,0:03:34.00,0:03:35.99,Default,,0000,0000,0000,,Denklemimize geri dönersek
Dialogue: 0,0:03:35.99,0:03:39.88,Default,,0000,0000,0000,,sol kısımda dört molekül olduğunu görürüz
Dialogue: 0,0:03:39.88,0:03:41.82,Default,,0000,0000,0000,,ve sağda da iki.
Dialogue: 0,0:03:41.82,0:03:46.52,Default,,0000,0000,0000,,Yani odanın daha az kalabalık olmasını\Nve daha az basınçlı sistem istiyorsak
Dialogue: 0,0:03:46.52,0:03:48.48,Default,,0000,0000,0000,,hidrojen ve nitrojeni birleştirip
Dialogue: 0,0:03:48.48,0:03:50.21,Default,,0000,0000,0000,,daha fazla kompakt yapıda
Dialogue: 0,0:03:50.21,0:03:52.34,Default,,0000,0000,0000,,amonyak molekülü \Noluşturmaya başlayacaktır.
Dialogue: 0,0:03:52.34,0:03:55.38,Default,,0000,0000,0000,,Haber daha çok sayıda\Namonyak elde edebilmek için
Dialogue: 0,0:03:55.38,0:03:59.76,Default,,0000,0000,0000,,sürekli hidrojen ve nitrojen ekleyen\Naynı zamanda basıncı da artıran
Dialogue: 0,0:03:59.76,0:04:03.41,Default,,0000,0000,0000,,dengede olan bir makine \Nüretmesi gerektiğini düşündü.
Dialogue: 0,0:04:03.41,0:04:05.76,Default,,0000,0000,0000,,Bunu da yaptı.
Dialogue: 0,0:04:05.76,0:04:10.63,Default,,0000,0000,0000,,Bugün amonyak dünyada \Nen çok üretilen kimyasal bileşiktir.
Dialogue: 0,0:04:10.63,0:04:15.25,Default,,0000,0000,0000,,Neredeyse bir yılda 131 milyon \Nmetrik tonda üretiliyor.
Dialogue: 0,0:04:15.25,0:04:18.53,Default,,0000,0000,0000,,Bu da 290 milyar amonyak bileşiği demek.
Dialogue: 0,0:04:18.53,0:04:21.74,Default,,0000,0000,0000,,Bu yani her biri \N5000 kilo ağırlığında olan
Dialogue: 0,0:04:21.74,0:04:24.46,Default,,0000,0000,0000,,30 milyon Afrika filinin \Nkütlesine eşittir.
Dialogue: 0,0:04:24.46,0:04:28.37,Default,,0000,0000,0000,,Üretilen bu amonyağın %80'i\Ngübre üretiminde,
Dialogue: 0,0:04:28.37,0:04:31.51,Default,,0000,0000,0000,,geri kalanı da endüstriyel \Nve ev temizleyicilerinde
Dialogue: 0,0:04:31.51,0:04:35.56,Default,,0000,0000,0000,,ve nitrik asit gibi diğer nitrojen\Nbileşiklerinin üretilmesinde kullanılıyor.
Dialogue: 0,0:04:35.56,0:04:39.14,Default,,0000,0000,0000,,Yapılan son araştırmalarla\Ngübrelerdeki nitrojenin yarısının
Dialogue: 0,0:04:39.14,0:04:41.50,Default,,0000,0000,0000,,bitkiler tarafından \Nkullanılmadığı fark edildi.
Dialogue: 0,0:04:41.50,0:04:45.51,Default,,0000,0000,0000,,Sonuç olarak nitrojen,\Nuçucu bir kimyasal bileşik olarak
Dialogue: 0,0:04:45.51,0:04:47.46,Default,,0000,0000,0000,,çevremize ciddi şekilde zarar vererek
Dialogue: 0,0:04:47.46,0:04:49.90,Default,,0000,0000,0000,,dünyanın su kaynakları \Nve atmosferinde bulunuyor.
Dialogue: 0,0:04:49.90,0:04:53.38,Default,,0000,0000,0000,,Tabii Haber icatını yayarken\Nbunu öngörememişti.
Dialogue: 0,0:04:53.38,0:04:56.83,Default,,0000,0000,0000,,Haber'in öncülüğünde\Nbugünün bilim insanları
Dialogue: 0,0:04:56.83,0:04:59.80,Default,,0000,0000,0000,,aynı derecede yardımı olan, \Ntehlikeli sonuçları olmayan
Dialogue: 0,0:04:59.80,0:05:04.25,Default,,0000,0000,0000,,21. yüzyılın yeni Haber denklemini\Nbulmak için uğraşıyorlar.