[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:07.24,0:00:09.59,Default,,0000,0000,0000,,Jakie odkrycie uważacie za najważniejsze
Dialogue: 0,0:00:09.59,0:00:11.58,Default,,0000,0000,0000,,w ciągu ostatnich kilku wieków?
Dialogue: 0,0:00:11.58,0:00:12.61,Default,,0000,0000,0000,,Czy to komputer?
Dialogue: 0,0:00:12.61,0:00:14.18,Default,,0000,0000,0000,,Samochód? Elektryczność?
Dialogue: 0,0:00:14.18,0:00:16.14,Default,,0000,0000,0000,,Czy może odkrycie atomu?
Dialogue: 0,0:00:16.14,0:00:19.59,Default,,0000,0000,0000,,Ja stawiam na tę reakcję chemiczną:
Dialogue: 0,0:00:19.59,0:00:23.28,Default,,0000,0000,0000,,cząsteczka gazowego azotu\Nplus trzy cząsteczki gazowego wodoru
Dialogue: 0,0:00:23.30,0:00:26.74,Default,,0000,0000,0000,,dają razem dwie cząsteczki\Ngazowego amoniaku.
Dialogue: 0,0:00:26.74,0:00:28.34,Default,,0000,0000,0000,,To proces Habera,
Dialogue: 0,0:00:28.34,0:00:32.44,Default,,0000,0000,0000,,w którym cząsteczki azotu z powietrza\Nwiążą się z cząsteczkami wodoru,
Dialogue: 0,0:00:32.44,0:00:35.56,Default,,0000,0000,0000,,czyli jest to zamiana powietrza w nawóz.
Dialogue: 0,0:00:35.56,0:00:37.15,Default,,0000,0000,0000,,Bez tej reakcji
Dialogue: 0,0:00:37.15,0:00:41.35,Default,,0000,0000,0000,,rolnicy mogliby wyprodukować\Njedzenie tylko dla 4 miliardów ludzi.
Dialogue: 0,0:00:41.35,0:00:44.88,Default,,0000,0000,0000,,Obecnie nasza populacja liczy\Ntrochę ponad 7 miliardów ludzi.
Dialogue: 0,0:00:44.88,0:00:50.25,Default,,0000,0000,0000,,Bez procesu Habera\Nponad 3 miliardy nie miałyby co jeść.
Dialogue: 0,0:00:51.31,0:00:55.02,Default,,0000,0000,0000,,Azot w formie azotanu, NO3,
Dialogue: 0,0:00:55.02,0:00:58.20,Default,,0000,0000,0000,,to podstawowy składnik odżywczy\Npozwalający roślinom żyć.
Dialogue: 0,0:00:58.20,0:01:02.43,Default,,0000,0000,0000,,Gdy rośliny rosną, zużywają azotany,\Npobierając je z gleby.
Dialogue: 0,0:01:02.43,0:01:06.35,Default,,0000,0000,0000,,Azot może być uzupełniony\Nw długich, naturalnych procesach rozkładu,
Dialogue: 0,0:01:06.35,0:01:07.86,Default,,0000,0000,0000,,na przykład rozkładu zwierząt.
Dialogue: 0,0:01:07.86,0:01:11.68,Default,,0000,0000,0000,,Jednak ludzie chcą \Nuprawiać rośliny znacznie szybciej.
Dialogue: 0,0:01:11.68,0:01:13.59,Default,,0000,0000,0000,,Najbardziej frustrujące jest to,
Dialogue: 0,0:01:13.59,0:01:16.59,Default,,0000,0000,0000,,że 78% powietrza stanowi azot,
Dialogue: 0,0:01:16.59,0:01:19.40,Default,,0000,0000,0000,,jednak rośliny nie mogą \Npobrać azotu z powietrza,
Dialogue: 0,0:01:19.40,0:01:22.51,Default,,0000,0000,0000,,bo zawiera bardzo silne wiązania potrójne,
Dialogue: 0,0:01:22.51,0:01:24.64,Default,,0000,0000,0000,,których roślina nie umie zerwać.
Dialogue: 0,0:01:24.64,0:01:29.53,Default,,0000,0000,0000,,Haber wynalazł sposób\Nna pobieranie azotu z powietrza
Dialogue: 0,0:01:29.53,0:01:31.28,Default,,0000,0000,0000,,i umieszczanie go w glebie.
Dialogue: 0,0:01:31.28,0:01:36.17,Default,,0000,0000,0000,,W 1908 roku niemiecki chemik Fritz Haber\Nopracował chemiczną metodę
Dialogue: 0,0:01:36.18,0:01:39.02,Default,,0000,0000,0000,,wykorzystywania ogromnych\Nzapasów azotu z powietrza.
Dialogue: 0,0:01:39.02,0:01:41.60,Default,,0000,0000,0000,,Haber odkrył metodę,\Nw której azot z powietrza
Dialogue: 0,0:01:41.60,0:01:45.24,Default,,0000,0000,0000,,łączy się z wodorem i tworzy amoniak.
Dialogue: 0,0:01:45.24,0:01:47.80,Default,,0000,0000,0000,,Amoniak może być wstrzyknięty do gleby,
Dialogue: 0,0:01:47.80,0:01:50.51,Default,,0000,0000,0000,,gdzie szybko przemienia się w azotany.
Dialogue: 0,0:01:50.51,0:01:54.38,Default,,0000,0000,0000,,Jednak żeby proces Habera \Nsłużył do wykarmienia świata,
Dialogue: 0,0:01:54.38,0:01:58.42,Default,,0000,0000,0000,,musiał dawać dużą ilość amoniaku\Nw szybki i łatwy sposób.
Dialogue: 0,0:01:58.42,0:02:01.18,Default,,0000,0000,0000,,Żeby zrozumieć, jak Haber tego dokonał,
Dialogue: 0,0:02:01.18,0:02:04.40,Default,,0000,0000,0000,,musimy wiedzieć,\Nczym jest równowaga chemiczna.
Dialogue: 0,0:02:04.40,0:02:09.08,Default,,0000,0000,0000,,Uzyskuje się ją wtedy, gdy reakcja\Nzachodzi w zamkniętym pojemniku.
Dialogue: 0,0:02:09.51,0:02:14.30,Default,,0000,0000,0000,,Na przykład w zamkniętym pojemniku\Numieszczasz wodór i azot
Dialogue: 0,0:02:14.30,0:02:16.16,Default,,0000,0000,0000,,i pozwalasz im reagować ze sobą.
Dialogue: 0,0:02:16.16,0:02:20.37,Default,,0000,0000,0000,,Na początku eksperymentu\Nmamy duże ilości azotu i wodoru,
Dialogue: 0,0:02:20.37,0:02:24.11,Default,,0000,0000,0000,,więc tworzenie się amoniaku\Nprzebiega bardzo szybko.
Dialogue: 0,0:02:24.11,0:02:28.27,Default,,0000,0000,0000,,Jednak reagując ze sobą,\Nwodór i azot ulegają zużyciu.
Dialogue: 0,0:02:28.27,0:02:29.88,Default,,0000,0000,0000,,Powoduje to spowolnienie reakcji,
Dialogue: 0,0:02:29.88,0:02:33.63,Default,,0000,0000,0000,,ponieważ w pojemniku\Njest coraz mniej azotu i wodoru.
Dialogue: 0,0:02:33.63,0:02:36.35,Default,,0000,0000,0000,,Ostatecznie cząsteczki amoniaku\Nosiągną stan,
Dialogue: 0,0:02:36.35,0:02:41.31,Default,,0000,0000,0000,,w którym zaczną się rozkładać\Nz powrotem do azotu i wodoru.
Dialogue: 0,0:02:41.31,0:02:43.06,Default,,0000,0000,0000,,Po pewnej chwili obie reakcje,
Dialogue: 0,0:02:43.06,0:02:45.59,Default,,0000,0000,0000,,tworzenia i rozkładania amoniaku,
Dialogue: 0,0:02:45.59,0:02:47.63,Default,,0000,0000,0000,,osiągną taką samą prędkość.
Dialogue: 0,0:02:47.63,0:02:51.89,Default,,0000,0000,0000,,Gdy prędkości są równe mówimy,\Nże reakcja osiągnęła stan równowagi.
Dialogue: 0,0:02:53.15,0:02:55.86,Default,,0000,0000,0000,,Może i brzmi to dobrze,\Nale to zła wiadomość,
Dialogue: 0,0:02:55.86,0:02:58.82,Default,,0000,0000,0000,,jeśli chce się uzyskać tony amoniaku.
Dialogue: 0,0:02:58.82,0:03:01.86,Default,,0000,0000,0000,,Haber wcale nie chciał,\Nby amoniak ulegał rozkładowi.
Dialogue: 0,0:03:01.86,0:03:04.86,Default,,0000,0000,0000,,Jednak gdy pozostawi się reakcję\Nw zamkniętym pojemniku,
Dialogue: 0,0:03:04.86,0:03:06.49,Default,,0000,0000,0000,,właśnie to się dzieje.
Dialogue: 0,0:03:06.49,0:03:11.27,Default,,0000,0000,0000,,Wtedy Henry Le Chatelier,\Nfrancuski chemik, przyszedł z pomocą.
Dialogue: 0,0:03:11.27,0:03:16.30,Default,,0000,0000,0000,,Odkrył, że jeśli doda się czegoś\Ndo układu w stanie równowagi,
Dialogue: 0,0:03:16.30,0:03:20.92,Default,,0000,0000,0000,,na przykład azotu, układ będzie się starał\Nprzywrócić stan równowagi.
Dialogue: 0,0:03:20.92,0:03:22.49,Default,,0000,0000,0000,,Le Chatelier odkrył również,
Dialogue: 0,0:03:22.49,0:03:25.60,Default,,0000,0000,0000,,że jeśli zwiększy się\Nciśnienie działające na układ,
Dialogue: 0,0:03:25.60,0:03:28.97,Default,,0000,0000,0000,,układ będzie dążył do przywrócenia \Nwcześniejszego ciśnienia.
Dialogue: 0,0:03:28.98,0:03:30.68,Default,,0000,0000,0000,,Jak w zatłoczonym pomieszczeniu.
Dialogue: 0,0:03:30.68,0:03:33.78,Default,,0000,0000,0000,,Im więcej cząsteczek,\Ntym większe ciśnienie.
Dialogue: 0,0:03:33.78,0:03:36.61,Default,,0000,0000,0000,,Patrząc na równanie widać,
Dialogue: 0,0:03:36.61,0:03:41.78,Default,,0000,0000,0000,,że po lewej stronie są cztery cząsteczki,\Na po prawej tylko dwie.
Dialogue: 0,0:03:41.78,0:03:44.28,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli chcemy mieć mniej zatłoczony pokój,
Dialogue: 0,0:03:44.28,0:03:45.87,Default,,0000,0000,0000,,czyli mniejsze ciśnienie,
Dialogue: 0,0:03:45.87,0:03:48.69,Default,,0000,0000,0000,,układ zacznie łączyć azot i wodór,
Dialogue: 0,0:03:48.69,0:03:51.80,Default,,0000,0000,0000,,by utworzyć bardziej kompaktowe\Ncząsteczki amoniaku.
Dialogue: 0,0:03:51.80,0:03:55.11,Default,,0000,0000,0000,,Haber zrozumiał, że do uzyskania \Ndużych ilości amoniaku
Dialogue: 0,0:03:55.11,0:03:56.60,Default,,0000,0000,0000,,potrzebne mu urządzenie,
Dialogue: 0,0:03:56.60,0:03:59.60,Default,,0000,0000,0000,,które będzie w sposób ciągły\Ndodawać azot i wodór,
Dialogue: 0,0:03:59.60,0:04:03.32,Default,,0000,0000,0000,,zwiększając jednocześnie ciśnienie\Nw stanie równowagi.
Dialogue: 0,0:04:03.32,0:04:05.48,Default,,0000,0000,0000,,Właśnie takie urządzenie zbudował.
Dialogue: 0,0:04:05.48,0:04:08.30,Default,,0000,0000,0000,,Obecnie amoniak \Njest najczęściej produkowanym
Dialogue: 0,0:04:08.30,0:04:10.31,Default,,0000,0000,0000,,związkiem chemicznym na świecie.
Dialogue: 0,0:04:10.31,0:04:14.89,Default,,0000,0000,0000,,Każdego roku powstaje\Nokoło 131 milionów ton,
Dialogue: 0,0:04:14.89,0:04:18.31,Default,,0000,0000,0000,,czyli około 290 miliardów funtów amoniaku.
Dialogue: 0,0:04:18.31,0:04:21.46,Default,,0000,0000,0000,,W przybliżeniu to masa\N30 milionów słoni afrykańskich,
Dialogue: 0,0:04:21.46,0:04:24.31,Default,,0000,0000,0000,,z których każdy waży średnio 4,5 tony.
Dialogue: 0,0:04:24.31,0:04:28.07,Default,,0000,0000,0000,,80% tego amoniaku stosuje się\Ndo produkcji nawozów,
Dialogue: 0,0:04:28.07,0:04:30.94,Default,,0000,0000,0000,,resztę w przemysłowych\Ni domowych środkach czystości
Dialogue: 0,0:04:30.94,0:04:35.26,Default,,0000,0000,0000,,oraz innych związkach azotu,\Ntakich jak kwas azotowy.
Dialogue: 0,0:04:35.26,0:04:38.84,Default,,0000,0000,0000,,Ostatnie badania wykazały,\Nże połowa azotu z takich nawozów
Dialogue: 0,0:04:38.84,0:04:41.15,Default,,0000,0000,0000,,nie jest asymilowana przez rośliny.
Dialogue: 0,0:04:41.15,0:04:42.98,Default,,0000,0000,0000,,W konsekwencji zaczęto znajdować azot
Dialogue: 0,0:04:42.98,0:04:45.14,Default,,0000,0000,0000,,w postaci niestabilnych\Nzwiązków chemicznych
Dialogue: 0,0:04:45.14,0:04:47.70,Default,,0000,0000,0000,,w wodnych zasobach Ziemi i atmosferze,
Dialogue: 0,0:04:47.70,0:04:49.65,Default,,0000,0000,0000,,co poważnie szkodzi naszemu środowisku.
Dialogue: 0,0:04:49.65,0:04:53.10,Default,,0000,0000,0000,,Haber nie przewidział tego problemu,\Ngdy przedstawiał swoje odkrycie.
Dialogue: 0,0:04:53.10,0:04:54.77,Default,,0000,0000,0000,,Kontynuując jego pionierską wizję,
Dialogue: 0,0:04:54.77,0:04:59.06,Default,,0000,0000,0000,,naukowcy poszukują obecnie nowej odmiany\Nprocesu Habera na miarę XXI wieku,
Dialogue: 0,0:04:59.06,0:05:03.53,Default,,0000,0000,0000,,która da taki sam poziom pomocy\Nbez niebezpiecznych konsekwencji.