WEBVTT

00:00:07.239 --> 00:00:08.052
ခင်ဗျားအနေနဲ့

00:00:08.052 --> 00:00:09.578
လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ် အနည်းငယ်က


00:00:09.579 --> 00:00:11.581
အရေးအပါဆုံး တွေ့ရှိမှုက
ဘာလို့ ပြောမလဲ..

00:00:11.581 --> 00:00:12.613
ကွန်ပြူတာလား..

00:00:12.614 --> 00:00:13.263
ကား လား..

00:00:13.263 --> 00:00:14.168
လျှပ်စစ်ဓာတ်လား..

00:00:14.168 --> 00:00:16.145
ဒါမဟုတ် အက်တမ်ကို တွေ့ရှိမှုဖြစ်မလား..

00:00:16.145 --> 00:00:19.592
ကျုပ် ဖော်ပြလိုတာက ဒီ ဓာတု ဓာတ်ပြုခြင်းပါ

00:00:19.592 --> 00:00:21.212
နိုက်ထရိုဂျင် မော်လီကျူးတစ်လုံး

00:00:21.213 --> 00:00:23.297
ဟိုက်ဒရိုဂျင် မော်လီကျူး သုံးလုံးပေါင်းရင်

00:00:23.297 --> 00:00:26.739
အမိုးနီးယား ဓာတ်ငွေ့
မော်လီကျူး နှစ်လုံးရမှာပါ။

00:00:26.739 --> 00:00:28.343
ဒါက Haber process ပါ

00:00:28.343 --> 00:00:30.925
လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင် မော်လီကျူးတွေဟာ

00:00:30.925 --> 00:00:32.430
ဟိုက်ဒရိုဂျင် မော်လီကျူးတွေနဲ့ 
ပေါင်းတာ

00:00:32.430 --> 00:00:35.564
(သို့) လေကို ဓာတ်မြေဩဇာအဖြစ်
ပြောင်းပစ်တာပါ။

00:00:35.564 --> 00:00:36.806
ဒီ ဓာတ်ပြုခြင်း မရှိဘဲ

00:00:36.806 --> 00:00:39.482
တောင်သူလယ်သမားတွေအနေနဲ့ 
ထုတ်လုပ်နိုင်မယ့် စားနပ်ရိက္ခာက

00:00:39.482 --> 00:00:41.348
လူ သန်း ၄ ထောင် လုံလောက်ရုံပါပဲ။

00:00:41.348 --> 00:00:44.879
ကျုပ်တို့ရဲ့ လက်ရှိ လူဦးရေက
သန်းပေါင်း ၇ ထောင် ကျော်ပါပြီ။

00:00:44.880 --> 00:00:46.881
ဒီတော့ Haber process မရှိဘဲ

00:00:46.881 --> 00:00:51.306
လူပေါင်း သန်း ၃ ထောင် အတွက်
အစားအစာ ရရှိမည်မဟုတ်ပါ။

00:00:51.306 --> 00:00:55.025
NO3 ဆိုတဲ့ နိုက်ထရိတ် ပုံစံနဲ့ 
နိုက်ထရိုဂျင်ဟာ အပင်တွေရှင်သန့်ဖို့

00:00:55.025 --> 00:00:58.205
မရှိမဖြစ် အဟာရဓာတ်ဆိုတာ
ခင်ဗျာ သိမှာပါ။

NOTE Paragraph

00:00:58.205 --> 00:01:00.705
ကောက်ပဲသီးနှံတွေ ကြီးထွားစဉ်မှာ 
မြေဆီလွှာမှ

00:01:00.715 --> 00:01:02.425
နိုက်ထရိုဂျင်ကို ဖယ်ရှားကာ မှီဝဲတယ်

00:01:02.425 --> 00:01:03.932
သက်ရှိတွေ ဆွေးမြေ့ခြင်းလို

00:01:03.932 --> 00:01:06.346
သဘာ၀အတိုင်း အချိန်ကြာမှ
ဖြစ်ထွန်းတဲ့ မြေဩဇာနဲ့

00:01:06.346 --> 00:01:07.925
နိုက်ထရိုဂျင် ဖြည့်တင်းနိုင်ပေမဲ့

00:01:07.925 --> 00:01:09.669
လူတွေက ရိက္ခာဖြစ်ထွန်းမှုကို

00:01:09.669 --> 00:01:11.679
ဒီထက် မြန်မြန် လိုချင်ပါတယ်။

00:01:11.680 --> 00:01:13.591
အခု.. ဒါက စိတ်ရှုပ်စရာ အပိုင်းပါ

00:01:13.591 --> 00:01:16.594
လေထု ၇၈% က နိုက်ထရိုဂျင် ပါဝင်ပေမဲ့

00:01:16.594 --> 00:01:19.396
ကောက်ပဲသီးနှံတွေဟာ လေထဲက
နိုက်ထရိုဂျင်ကို မယူနိုင်ပါဘူး၊

00:01:19.396 --> 00:01:22.511
အကြောင်းက.. ဒါက သီးနှံတွေ
မချိုးဖျက်နိုင်အောင် အလွန်ခိုင်မြဲတဲ့

00:01:22.511 --> 00:01:24.643
သုံးထပ် ဓာတုဓာတ်စည်း ဖြစ်လို့ပါ။

00:01:24.643 --> 00:01:26.643
Haber အခြေခံကျကျလုပ်ခဲ့တာက

00:01:26.643 --> 00:01:27.762
လေထဲက ဒီနိုက်ထရိုဂျင်

00:01:27.762 --> 00:01:29.525
ယူပြီး မြေကြီးထဲ ထည့်ဖို့

00:01:29.525 --> 00:01:30.905
နည်းလမ်းရှာခဲ့တာပါ။

00:01:31.281 --> 00:01:34.864
၁၉၀၈ မှာ ဂျာမန် ဓာတုဗေဒ ပညာရှင်
Fritz Haber က လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင်

00:01:34.864 --> 00:01:36.176
များစွာကို အသုံးချဖို့အတွက်

00:01:36.176 --> 00:01:39.020
ဓာတုဗေဒ နည်းတရပ်ကို
အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါတယ်။

00:01:39.020 --> 00:01:39.890
Haber တွေ့တဲ့နည်းက

00:01:39.890 --> 00:01:41.594
လေထဲက နိုက်ထရိုဂျင်ကို ယူပြီး

00:01:41.594 --> 00:01:43.045
ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ပေါင်းကာ

00:01:43.046 --> 00:01:45.242
အမိုးနီးယား ဖွဲ့စည်းဖို့ နည်းပါ။

00:01:45.242 --> 00:01:47.797
အဲ့ဒီ့ အမိုးနီးယားကို မြေဆီလွှာထဲ
ထိုးသွင်းကာ

00:01:47.797 --> 00:01:50.506
တစ်ထိုင်တည်း နိုက်ထရိတ်အဖြစ်
လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲစေပါတယ်။

00:01:50.506 --> 00:01:53.100
ဒါပေမဲ့ Haber ရဲ့ နည်းစဉ်က
ကမ္ဘာကြီးကို

00:01:53.100 --> 00:01:54.310
ကျွေးမွေးဖို့ထိ ဆိုရင်

00:01:54.310 --> 00:01:55.443
အမိုးနီးယား များစွာကို

00:01:55.443 --> 00:01:58.414
လျင်မြန် လွယ်ကူစွာ ဖန်တီးဖို့ 
နည်းလမ်းရှာဖို့ လိုပါလိမ့်မယ်။

00:01:58.415 --> 00:01:59.381
ဒီ အခက်အခဲကို Haber


00:01:59.381 --> 00:02:01.900
ကျော်လွှားခဲ့ပုံကို နားလည်ဖို့ဆို

00:02:01.900 --> 00:02:02.179
ကျုပ်တို့ သိစရာက

00:02:02.179 --> 00:02:04.397
ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာ မျှခြေနဲ့ ဆိုင်ပါတယ်။

00:02:04.397 --> 00:02:06.346
အလုံပိတ်ဘူးထဲ ဓာတ်ပြုတဲ့အခါ

00:02:06.346 --> 00:02:09.514
ဓာတုမျှခြေကို ရယူနိုင်ပါတယ်။

00:02:09.514 --> 00:02:11.233
ဥပမာ- ခင်ဗျားအနေနဲ့

00:02:11.233 --> 00:02:14.346
ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ နိုက်ထရိုဂျင်ကို
အလုံပိတ်ဘူးထဲထားပြီး

00:02:14.346 --> 00:02:16.158
၎င်းတို့ ဓာတ်ပြုကြပါစေ။

00:02:16.158 --> 00:02:17.756
စမ်းသပ်ချက် စတင်စဉ်မှာ

00:02:17.757 --> 00:02:20.370
နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်
များစွာရှိပါတယ်၊

00:02:20.370 --> 00:02:22.006
ဒီတော့ အမိုးနီးယား ဖွဲ့စည်းမှုကို

00:02:22.006 --> 00:02:24.098
မြန်နှုန်းမြင့် ဆောင်ရွက်ချက်ပါတယ်။

00:02:24.098 --> 00:02:26.680
ဒါပေမဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ နိုက်ထရိုဂျင်က
ဓာတ်ပြုလို့

00:02:26.680 --> 00:02:28.261
သုံးစွဲလိုက်ရာက

00:02:28.261 --> 00:02:29.883
ဓာတ်ပြုမှု နှေးသွားပါတယ်


00:02:29.883 --> 00:02:31.842
အကြောင်းက နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့
ဟိုက်ဒရိုဂျင်တွေ

00:02:31.842 --> 00:02:33.625
ဘူးထဲမှာ ပိုနည်းသွားလို့ပါ။

00:02:33.625 --> 00:02:36.347
အမိုးနီးယား မော်လီကျူးတွေ
တဖြည်းဖြည်း အမှတ်တစ်ခုကို

00:02:36.347 --> 00:02:38.058
ရောက်တဲ့အခါ နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့


00:02:38.058 --> 00:02:41.339
ဟိုက်ဒရိုဂျင်အဖြစ် ပြန်လည်ပြိုကွဲဖို့
စတင်ပါတယ်။

00:02:41.339 --> 00:02:43.063
ခဏအကြာမှာ အမိုးနီးယား
ပြိုကွဲခြင်းနဲ့

00:02:43.063 --> 00:02:45.588
ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ဓာတ်ပြုမှု နှစ်ရပ်ဟာ

00:02:45.588 --> 00:02:47.634
တူညီသော နှုန်းထားကို ရောက်ရှိပါလိမ့်မယ်။

00:02:47.634 --> 00:02:49.340
ဒီ နှုန်းထားတွေ တူတဲ့အခါ

00:02:49.341 --> 00:02:52.147
ဒီ ဓာတ်ပြုမှုက မျှခြေကို ရောက်ကြောင်း
ကျုပ်တို့ ဖော်ပြပါတယ်။

00:02:53.146 --> 00:02:55.279
ဒါက ကောင်းသလိုလိုပေမဲ့ မကောင်းပါဘူး။

00:02:55.280 --> 00:02:56.511
အမိုးနီးယား တစ်တန်လောက်

00:02:56.511 --> 00:02:58.817
ခင်ဗျား ဖန်တီးလိုတဲ့ အချိန်မှာပါ။

00:02:58.817 --> 00:03:00.336
Haber က အမိုးနီးယား
အကုန်လုံးကို

00:03:00.336 --> 00:03:01.855
ဖြိုခွဲပစ်ချင်တာ မဟုတ်ပေမဲ့

00:03:01.855 --> 00:03:03.374
အလုံပိတ် ဘူးထဲမှာ
ဓာတ်ပြုမှုကို

00:03:03.374 --> 00:03:04.865
ဒီအတိုင်း ထားလိုက်ရင်

00:03:04.865 --> 00:03:06.487
ဒါက ဖြစ်လာမှာပါ။

00:03:06.487 --> 00:03:08.793
ဒီနေရာမှာ Henry Le Chatelier,

00:03:08.794 --> 00:03:09.981
ပြင်သစ်ဓာတုဗေဒ ပညာရှင်က

00:03:09.981 --> 00:03:11.271
ကူညီနိုင်ပါတယ်။

00:03:11.271 --> 00:03:12.704
သူတွေ့ခဲ့တဲ့ အရာက

00:03:12.705 --> 00:03:14.590
System တစ်ခုကို မျှခြေထားပြီး

00:03:14.590 --> 00:03:16.296
၎င်းထဲ တခုခုထည့်ပါက..

00:03:16.296 --> 00:03:17.722
နိုက်ထရိုဂျင် ဆိုပါစို့ဗျာ၊

00:03:17.723 --> 00:03:18.715
System က မျှခြေ

00:03:18.715 --> 00:03:20.921
ပြန်ရဖို့ လုပ်ဆောင်ပါလိမ့်မယ်

00:03:20.921 --> 00:03:22.296
ခင်ဗျားအနေနဲ့ System အပေါ်

00:03:22.296 --> 00:03:23.469
ဖိအား ပမာဏ တိုးရင်၊

00:03:23.469 --> 00:03:25.596
၎င်းမှာရှိခဲ့တဲ့ ဖိအားကို ပြန်ရောက်ဖို့

00:03:25.596 --> 00:03:26.761
System က လုပ်ဆောင်ရန်

00:03:26.761 --> 00:03:28.978
ကြိုးပမ်းတာကိုလည်း 
Le Chatelier တွေ့ ခဲ့ပါတယ်။

00:03:28.978 --> 00:03:30.675
ဒါက လူပြည့်နေတဲ့ အခန်းမှာလိုပါပဲ

00:03:30.675 --> 00:03:32.182
နောက် မော်လီကျူးတွေ 
ရှိပါတယ်၊

00:03:32.182 --> 00:03:33.773
ပိုများတဲ့ ဖိအား ဖြစ်ပါတယ်။

00:03:33.773 --> 00:03:35.529
ကျုပ်တို့ ညီမျှခြင်းကို ပြန်ကြည့်ရင်

00:03:35.529 --> 00:03:37.531
ဘယ်ဘက်ခြမ်းမှာ တွေ့မှာက..

00:03:37.532 --> 00:03:39.681
ဘယ်ဘက်မှာ မော်လီကျူး လေးလုံးနဲ့

00:03:39.681 --> 00:03:41.776
ညာဘက်မှာ နှစ်လုံးရှိပါတယ်။

00:03:41.776 --> 00:03:44.278
ဒီတော့.. အခန်းထဲမှာ
ချောင်ချင်တယ်ဆိုရင်တော့

00:03:44.278 --> 00:03:45.522
ဖိအား လျော့ပါမယ်၊

00:03:45.522 --> 00:03:46.779
System က ပိုမို ကျစ်လစ်တဲ့

00:03:46.779 --> 00:03:48.670
အမိုးနီးယား မော်လီကျူးလုပ်ဖို့ 


00:03:48.670 --> 00:03:51.803
နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်
ပေါင်းစည်းမှုကို စတင်ပါလိမ့်မယ်။

00:03:51.804 --> 00:03:53.821
Haberက အမိုးနီးယား 
ပမာဏများစွာ လုပ်ဖို့

00:03:53.821 --> 00:03:55.100
မျှခြေပေါ်မှာ 


00:03:55.100 --> 00:03:56.603
နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်ကို


00:03:56.604 --> 00:03:59.600
မပြတ် ပေါင်းစည်းနေစဉ် ဖိအားကိုလည်း
တိုးစေလိမ့်မည် စက်တစ်လုံးကို

00:03:59.600 --> 00:04:01.438
ဖန်တီးရမယ်လို့

00:04:01.438 --> 00:04:03.314
သူနားလည်သွားလို့

00:04:03.314 --> 00:04:05.480
သူ အတိအကျ လုပ်ခဲ့ပါတယ်

00:04:05.480 --> 00:04:08.030
ယနေ့ အမိုးနီးယားဟာ 
ကမ္ဘာပေါ်မှာ ထုတ်လုပ်မှုအများဆုံး

00:04:08.030 --> 00:04:10.313
ဓာတုဓာတ်ပေါင်းတွေအနက်
တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

00:04:10.313 --> 00:04:14.891
ခန့်မှန်းအားဖြင့် တစ်နှစ်ကို မထရစ်တန် 
၁၃၁ မီလျံ ဖြစ်ပါတယ်။

00:04:14.891 --> 00:04:18.313
ဒါက အမိုးနီးယား ပေါင်ချိန် ၂၉၀ ဘီလျံပါ။

00:04:18.314 --> 00:04:19.363
ဒါက အာဖရိကဆင် အကောင်

00:04:19.363 --> 00:04:21.447
သန်း ၃၀ ရဲ့ ဒြပ်ထုလောက်ဖြစ်ပါတယ်

00:04:21.447 --> 00:04:24.314
တစ်ကောင်စီက ပေါင်ချိန်
၁၀ ၀၀၀ ပါ။

00:04:24.314 --> 00:04:28.087
ဒီ အမိုးနီးယားရဲ့ ၈၀% ကို ဓာတ်မြေဩဇာ
ထုတ်လုပ်ရေးမှာ အသုံးပြုပြီး

00:04:28.087 --> 00:04:29.041
ကျန်တာတွေကို

00:04:29.041 --> 00:04:30.937
စက်မှုနဲ့ အိမ်သုံး သန့်စင်ပစ္စည်းတွေ

00:04:30.937 --> 00:04:33.314
ပြီးတော့ နိုက်ထရစ် အက်စစ်လို
တခြား နိုက်ထရိုဂျင်

00:04:33.314 --> 00:04:35.265
ဓာတ်ပေါင်းတွေထုတ်ဖို့ သုံးပါတယ်။

00:04:35.265 --> 00:04:36.344
မကြာမီက လေ့လာမှုအရ

00:04:36.345 --> 00:04:38.837
ဒီ ဓာတ်မြေဩဇာတွေထဲက
နိုက်ထရိုဂျင် ထက်ဝက်ကို

00:04:38.837 --> 00:04:41.147
အပင်တွေ မရကြပါဘူး ဆိုတာပါ။

00:04:41.147 --> 00:04:42.967
အကျိုးဆက်က နိုက်ထရိုဂျင်ကို
ပျက်လွယ်တဲ့

00:04:42.967 --> 00:04:45.312
ဓာတုဒြပ်ပေါင်းအဖြစ် ကမ္ဘာ့ရဲ့
ရေ ထောက်ပံ့မှုတွေနဲ့

00:04:45.312 --> 00:04:47.695
လေထုထဲမှာ တွေ့ရလို့
ကျုပ်တို့ရဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကို

00:04:47.695 --> 00:04:49.646
ဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်ပျက်စီးစေပါတယ်။

00:04:49.646 --> 00:04:51.475
တကယ်တော့ တီထွင်မှုကို စတင်ချိန်မှာ


00:04:51.475 --> 00:04:53.095
Haber က ဒီပြဿနာကို ကြိုမမြင်ပါဘူး။

00:04:53.095 --> 00:04:54.773
သူ့ရဲ့ လမ်းပြမှု နောက်လိုက်ရင်း

00:04:54.773 --> 00:04:56.388
ဒီနေ့သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ၂၁ ရာစုရဲ့

00:04:56.388 --> 00:04:59.054
Haber နည်းစဉ် အသစ်ကို ရှာဖွေနေကြပါတယ်။

00:04:59.054 --> 00:05:01.029
ဒီးနည်းက အန္တရာယ်ရှိတဲ့
အကျိုးဆက်တွေမရှိစေဘဲ

00:05:01.029 --> 00:05:03.359
အဆင့်တူတဲ့ ရည်မှန်းချက်ထံ
ရောက်သွားပါလိမ့်မည်။