WEBVTT

00:00:17.000 --> 00:00:19.426
Organik kimyanın erken
dönemlerinin kimyagerleri,

00:00:19.426 --> 00:00:21.976
moleküllerin kimyasal bağlarla bağlanmış

00:00:22.000 --> 00:00:23.976
atomlardan oluştuğunu anlamıştı.

00:00:24.000 --> 00:00:26.976
Bununla beraber moleküllerin
üç boyutlu biçimleri,

00:00:27.000 --> 00:00:30.976
bütünüyle belirsizdi, çünkü
doğrudan gözlemlenemiyorlardı.

00:00:31.000 --> 00:00:33.976
Moleküller, burada gördüğünüze
benzeyen basit bağlanabilirlik


00:00:34.000 --> 00:00:36.976
çizgeleri ile gösteriliyordu.

00:00:37.000 --> 00:00:39.976
19. yüzyılın ortalarında yaşayan
uyanık kimyacılar için

00:00:40.000 --> 00:00:43.976
bu düz gösterimlerin,
gözlemlerinin çoğunu

00:00:44.000 --> 00:00:45.976
açıklayamadığı bir gerçekti.

00:00:46.000 --> 00:00:48.976
Ancak kimyasal kuram, moleküllerin
üç boyutlu yapıları için de

00:00:49.000 --> 00:00:51.901
tatminkâr bir açıklama yapmıyordu.

00:00:51.901 --> 00:00:58.406
1874'te kimyacı Van't Hoff dikkate
değer bir hipotez yayınladı:

00:00:58.406 --> 00:01:00.976
Yoğunlaşmış bir karbon atomundaki dört bağ

00:01:01.000 --> 00:01:04.346
bir dört yüzlünün köşelerini oluşturur.

00:01:04.346 --> 00:01:07.326
Kuantum devriminin, bu hipotezi
kuramsal olarak kanıtlaması

00:01:07.326 --> 00:01:09.976
25 yıldan fazla sürecekti.

00:01:10.000 --> 00:01:15.146
Ama Van't Hoff kuramını
optik rotasyon ile destekledi.

00:01:15.146 --> 00:01:18.233
Van't Hoff, sadece dört farklı atomun 
ya da grubun bağlı olduğu

00:01:18.233 --> 00:01:20.976
merkezi bir karbon içeren bileşiklerin 
düzlem polarize ışıkla

00:01:21.000 --> 00:01:23.440
döndürüldüğünü fark etti.

00:01:23.440 --> 00:01:26.946
Bileşiklerin bu sınıfıyla ilgili
benzersiz bir şey olduğu açık.

00:01:27.216 --> 00:01:30.016
Burada gördüğünüz iki moleküle
bir göz atın.

00:01:30.016 --> 00:01:33.976
Her biri bir merkezden karakterize edilmiş
dört yüzlü karbon atomuna bağlı

00:01:34.000 --> 00:01:35.976
dört farklı atom:

00:01:36.000 --> 00:01:38.976
Brom, klor, flor ve hidrojen.

00:01:39.000 --> 00:01:41.572
Neden oluştukları sadece
kendimizi ilgilendiriyorsa,

00:01:41.596 --> 00:01:45.970
iki molekülün aynı olduğunu
sonuçlandırmak için cazip olabilir.

00:01:45.970 --> 00:01:48.726
Ancak gerçekten kusursuz biçimde
aynı olduklarını kanıtlamak için

00:01:48.726 --> 00:01:51.576
iki molekülü çakıştırabilir ve görürsünüz.

00:01:51.576 --> 00:01:57.176
Moleküllerin her ikisini de döndürmek
ve çevirmek için lisansımız var.

00:01:57.176 --> 00:01:58.766
Dikkat çekici olsa da,

00:01:58.766 --> 00:02:01.016
molekülleri nasıl hareket
ettirirsek ettirelim,

00:02:01.016 --> 00:02:04.216
mükemmel çakıştırmaya ulaşmanın 
imkânsız olduğunu buluruz.

00:02:05.360 --> 00:02:07.286
Şimdi ellerinize bakın.

00:02:08.380 --> 00:02:11.286
İki elinizde de aynı parçalar vardır:

00:02:11.286 --> 00:02:14.716
Bir başparmak, diğer parmaklar, avuç gibi.

00:02:15.060 --> 00:02:16.976
Çalışma kapsamındaki iki molekülümüz gibi,

00:02:17.000 --> 00:02:19.976
ellerinizin her ikisi de
aynı şeylerden oluşur.

00:02:20.000 --> 00:02:24.976
Ayrıca şeylerin arasındaki mesafeler,
ellerinizin her ikisinde de aynıdır.

00:02:25.590 --> 00:02:27.841
İşaret parmağı, orta parmağın yanında

00:02:27.841 --> 00:02:30.946
ve o da yüzük parmağının yanında, vb.

00:02:30.946 --> 00:02:33.776
Aynısı bizim hipotetik
moleküllerimiz için geçerlidir.

00:02:33.776 --> 00:02:36.256
Tüm içsel mesafeleri aynıdır.

00:02:36.256 --> 00:02:38.566
Aralarındaki benzerliklere rağmen,

00:02:38.566 --> 00:02:39.976
elleriniz ve moleküllerimiz

00:02:40.000 --> 00:02:42.976
kesinlikle aynı değildir.

00:02:43.000 --> 00:02:45.976
Ellerinizi birbirinin üstüne
koymayı deneyin.

00:02:46.000 --> 00:02:47.976
Daha önce bizim moleküllerimiz gibi,

00:02:48.000 --> 00:02:50.976
mükemmel bir şekilde 
yapılamadığını göreceksiniz.

00:02:51.000 --> 00:02:53.900
Şimdi avuçlarınızı birbirine çevirin.

00:02:53.900 --> 00:02:57.396
İşaret parmaklarınızın
ikisini de sallayın.

00:02:57.396 --> 00:02:59.976
Dikkat ederseniz, sol eliniz 
tıpkı sağ elinizin

00:03:00.000 --> 00:03:01.976
aynadaki görüntüsüne benzer.

00:03:03.050 --> 00:03:06.146
Yani elleriniz birbirlerinin
ayna görüntüsüdür.

00:03:06.146 --> 00:03:08.866
Aynısı moleküllerimiz
için de söylenebilir.

00:03:08.866 --> 00:03:12.366
Birinin diğerinin aynası olması için
onları çevirebilirsiniz.

00:03:12.366 --> 00:03:13.986
Elleriniz -- moleküllerimiz --

00:03:14.000 --> 00:03:17.976
kiralite adlı ortak alansal
bir özelliğe sahip

00:03:18.000 --> 00:03:19.976
ya da tek el kullanabilme.

00:03:20.000 --> 00:03:22.910
Kiralite tam olarak böyle tanımlanır:

00:03:22.910 --> 00:03:25.877
Kiral bir nesne, aynadaki yansımasının
aynısı değildir.

00:03:26.761 --> 00:03:30.926
Kiral nesneler, hem kimyada hem de
günlük hayatta çok özeldir.

00:03:30.926 --> 00:03:33.786
Örneğin; vidalar da kiraldır.

00:03:33.786 --> 00:03:37.626
Bu nedenle sağ elli ve
sol elli vida diye adlandırırız.

00:03:37.626 --> 00:03:39.540
İster inanın ister inanmayın,

00:03:39.540 --> 00:03:43.326
bazı ışık türleri kiral
vidalar gibi davranabilir.

00:03:43.326 --> 00:03:46.976
Her doğrusal içine paketlenmiş,
ışığın düzlem-polarize ışını,

00:03:47.000 --> 00:03:49.976
sağ el ve sol elin parçalarıdır,

00:03:50.000 --> 00:03:54.976
düzlem polarizasyonu yapmak için
beraber döndürülürler.

00:03:55.000 --> 00:03:57.976
Böyle bir ışık demetine yerleştirilmiş
kiral moleküller,

00:03:58.000 --> 00:04:01.796
iki kiral bileşenle farklı etkileşir.

00:04:01.860 --> 00:04:07.266
Sonuç olarak, ışığın bir bileşeni
diğerine göre geçici olarak yavaşlar.

00:04:07.266 --> 00:04:09.696
Bunun ışık demeti üzerindeki etkisi,

00:04:09.696 --> 00:04:12.976
düzleminden sapmasıdır ki,

00:04:13.000 --> 00:04:15.976
buna optik rotasyon denir.

00:04:16.000 --> 00:04:20.976
Van't Hoff ve ardından gelen kimyacılar,
dört yüzlü karbonların kiral doğasının

00:04:21.000 --> 00:04:25.650
bu muhteşem görüngüyü
açıklayabildiğini anladı.

00:04:25.650 --> 00:04:28.976
Kiralite, kimyadaki ve günlük hayatta

00:04:29.000 --> 00:04:32.236
pek çok muhteşem etkiye neden olur.

00:04:32.236 --> 00:04:34.220
İnsanlar simetriden hoşlanma eğilimindedir

00:04:34.220 --> 00:04:36.270
ve çevrenize bakarsanız,
insanlar tarafından yapılan

00:04:36.270 --> 00:04:39.056
kiral nesnelerin pek az
olduğunu görürsünüz.

00:04:39.056 --> 00:04:41.976
Ama etraf kiral moleküllerle doludur.

00:04:42.000 --> 00:04:44.976
Optik rotasyon gibi ayrık görüngüler,

00:04:45.000 --> 00:04:46.976
mobilyaları vidalamak

00:04:47.000 --> 00:04:48.976
ve el çırpmak gibi şeylerin tümü de

00:04:49.000 --> 00:04:52.430
bu ilginç alansal özelliği içerir.