1
00:00:17,000 --> 00:00:19,426
Organik kimyanın erken
dönemlerinin kimyagerleri,

2
00:00:19,426 --> 00:00:21,976
moleküllerin kimyasal bağlarla bağlanmış

3
00:00:22,000 --> 00:00:23,976
atomlardan oluştuğunu anlamıştı.

4
00:00:24,000 --> 00:00:26,976
Bununla beraber moleküllerin
üç boyutlu biçimleri,

5
00:00:27,000 --> 00:00:30,976
bütünüyle belirsizdi, çünkü
doğrudan gözlemlenemiyorlardı.

6
00:00:31,000 --> 00:00:33,976
Moleküller, burada gördüğünüze
benzeyen basit bağlanabilirlik


7
00:00:34,000 --> 00:00:36,976
çizgeleri ile gösteriliyordu.

8
00:00:37,000 --> 00:00:39,976
19. yüzyılın ortalarında yaşayan
uyanık kimyacılar için

9
00:00:40,000 --> 00:00:43,976
bu düz gösterimlerin,
gözlemlerinin çoğunu

10
00:00:44,000 --> 00:00:45,976
açıklayamadığı bir gerçekti.

11
00:00:46,000 --> 00:00:48,976
Ancak kimyasal kuram, moleküllerin
üç boyutlu yapıları için de

12
00:00:49,000 --> 00:00:51,901
tatminkâr bir açıklama yapmıyordu.

13
00:00:51,901 --> 00:00:58,406
1874'te kimyacı Van't Hoff dikkate
değer bir hipotez yayınladı:

14
00:00:58,406 --> 00:01:00,976
Yoğunlaşmış bir karbon atomundaki dört bağ

15
00:01:01,000 --> 00:01:04,346
bir dört yüzlünün köşelerini oluşturur.

16
00:01:04,346 --> 00:01:07,326
Kuantum devriminin, bu hipotezi
kuramsal olarak kanıtlaması

17
00:01:07,326 --> 00:01:09,976
25 yıldan fazla sürecekti.

18
00:01:10,000 --> 00:01:15,146
Ama Van't Hoff kuramını
optik rotasyon ile destekledi.

19
00:01:15,146 --> 00:01:18,233
Van't Hoff, sadece dört farklı atomun 
ya da grubun bağlı olduğu

20
00:01:18,233 --> 00:01:20,976
merkezi bir karbon içeren bileşiklerin 
düzlem polarize ışıkla

21
00:01:21,000 --> 00:01:23,440
döndürüldüğünü fark etti.

22
00:01:23,440 --> 00:01:26,946
Bileşiklerin bu sınıfıyla ilgili
benzersiz bir şey olduğu açık.

23
00:01:27,216 --> 00:01:30,016
Burada gördüğünüz iki moleküle
bir göz atın.

24
00:01:30,016 --> 00:01:33,976
Her biri bir merkezden karakterize edilmiş
dört yüzlü karbon atomuna bağlı

25
00:01:34,000 --> 00:01:35,976
dört farklı atom:

26
00:01:36,000 --> 00:01:38,976
Brom, klor, flor ve hidrojen.

27
00:01:39,000 --> 00:01:41,572
Neden oluştukları sadece
kendimizi ilgilendiriyorsa,

28
00:01:41,596 --> 00:01:45,970
iki molekülün aynı olduğunu
sonuçlandırmak için cazip olabilir.

29
00:01:45,970 --> 00:01:48,726
Ancak gerçekten kusursuz biçimde
aynı olduklarını kanıtlamak için

30
00:01:48,726 --> 00:01:51,576
iki molekülü çakıştırabilir ve görürsünüz.

31
00:01:51,576 --> 00:01:57,176
Moleküllerin her ikisini de döndürmek
ve çevirmek için lisansımız var.

32
00:01:57,176 --> 00:01:58,766
Dikkat çekici olsa da,

33
00:01:58,766 --> 00:02:01,016
molekülleri nasıl hareket
ettirirsek ettirelim,

34
00:02:01,016 --> 00:02:04,216
mükemmel çakıştırmaya ulaşmanın 
imkânsız olduğunu buluruz.

35
00:02:05,360 --> 00:02:07,286
Şimdi ellerinize bakın.

36
00:02:08,380 --> 00:02:11,286
İki elinizde de aynı parçalar vardır:

37
00:02:11,286 --> 00:02:14,716
Bir başparmak, diğer parmaklar, avuç gibi.

38
00:02:15,060 --> 00:02:16,976
Çalışma kapsamındaki iki molekülümüz gibi,

39
00:02:17,000 --> 00:02:19,976
ellerinizin her ikisi de
aynı şeylerden oluşur.

40
00:02:20,000 --> 00:02:24,976
Ayrıca şeylerin arasındaki mesafeler,
ellerinizin her ikisinde de aynıdır.

41
00:02:25,590 --> 00:02:27,841
İşaret parmağı, orta parmağın yanında

42
00:02:27,841 --> 00:02:30,946
ve o da yüzük parmağının yanında, vb.

43
00:02:30,946 --> 00:02:33,776
Aynısı bizim hipotetik
moleküllerimiz için geçerlidir.

44
00:02:33,776 --> 00:02:36,256
Tüm içsel mesafeleri aynıdır.

45
00:02:36,256 --> 00:02:38,566
Aralarındaki benzerliklere rağmen,

46
00:02:38,566 --> 00:02:39,976
elleriniz ve moleküllerimiz

47
00:02:40,000 --> 00:02:42,976
kesinlikle aynı değildir.

48
00:02:43,000 --> 00:02:45,976
Ellerinizi birbirinin üstüne
koymayı deneyin.

49
00:02:46,000 --> 00:02:47,976
Daha önce bizim moleküllerimiz gibi,

50
00:02:48,000 --> 00:02:50,976
mükemmel bir şekilde 
yapılamadığını göreceksiniz.

51
00:02:51,000 --> 00:02:53,900
Şimdi avuçlarınızı birbirine çevirin.

52
00:02:53,900 --> 00:02:57,396
İşaret parmaklarınızın
ikisini de sallayın.

53
00:02:57,396 --> 00:02:59,976
Dikkat ederseniz, sol eliniz 
tıpkı sağ elinizin

54
00:03:00,000 --> 00:03:01,976
aynadaki görüntüsüne benzer.

55
00:03:03,050 --> 00:03:06,146
Yani elleriniz birbirlerinin
ayna görüntüsüdür.

56
00:03:06,146 --> 00:03:08,866
Aynısı moleküllerimiz
için de söylenebilir.

57
00:03:08,866 --> 00:03:12,366
Birinin diğerinin aynası olması için
onları çevirebilirsiniz.

58
00:03:12,366 --> 00:03:13,986
Elleriniz -- moleküllerimiz --

59
00:03:14,000 --> 00:03:17,976
kiralite adlı ortak alansal
bir özelliğe sahip

60
00:03:18,000 --> 00:03:19,976
ya da tek el kullanabilme.

61
00:03:20,000 --> 00:03:22,910
Kiralite tam olarak böyle tanımlanır:

62
00:03:22,910 --> 00:03:25,877
Kiral bir nesne, aynadaki yansımasının
aynısı değildir.

63
00:03:26,761 --> 00:03:30,926
Kiral nesneler, hem kimyada hem de
günlük hayatta çok özeldir.

64
00:03:30,926 --> 00:03:33,786
Örneğin; vidalar da kiraldır.

65
00:03:33,786 --> 00:03:37,626
Bu nedenle sağ elli ve
sol elli vida diye adlandırırız.

66
00:03:37,626 --> 00:03:39,540
İster inanın ister inanmayın,

67
00:03:39,540 --> 00:03:43,326
bazı ışık türleri kiral
vidalar gibi davranabilir.

68
00:03:43,326 --> 00:03:46,976
Her doğrusal içine paketlenmiş,
ışığın düzlem-polarize ışını,

69
00:03:47,000 --> 00:03:49,976
sağ el ve sol elin parçalarıdır,

70
00:03:50,000 --> 00:03:54,976
düzlem polarizasyonu yapmak için
beraber döndürülürler.

71
00:03:55,000 --> 00:03:57,976
Böyle bir ışık demetine yerleştirilmiş
kiral moleküller,

72
00:03:58,000 --> 00:04:01,796
iki kiral bileşenle farklı etkileşir.

73
00:04:01,860 --> 00:04:07,266
Sonuç olarak, ışığın bir bileşeni
diğerine göre geçici olarak yavaşlar.

74
00:04:07,266 --> 00:04:09,696
Bunun ışık demeti üzerindeki etkisi,

75
00:04:09,696 --> 00:04:12,976
düzleminden sapmasıdır ki,

76
00:04:13,000 --> 00:04:15,976
buna optik rotasyon denir.

77
00:04:16,000 --> 00:04:20,976
Van't Hoff ve ardından gelen kimyacılar,
dört yüzlü karbonların kiral doğasının

78
00:04:21,000 --> 00:04:25,650
bu muhteşem görüngüyü
açıklayabildiğini anladı.

79
00:04:25,650 --> 00:04:28,976
Kiralite, kimyadaki ve günlük hayatta

80
00:04:29,000 --> 00:04:32,236
pek çok muhteşem etkiye neden olur.

81
00:04:32,236 --> 00:04:34,220
İnsanlar simetriden hoşlanma eğilimindedir

82
00:04:34,220 --> 00:04:36,270
ve çevrenize bakarsanız,
insanlar tarafından yapılan

83
00:04:36,270 --> 00:04:39,056
kiral nesnelerin pek az
olduğunu görürsünüz.

84
00:04:39,056 --> 00:04:41,976
Ama etraf kiral moleküllerle doludur.

85
00:04:42,000 --> 00:04:44,976
Optik rotasyon gibi ayrık görüngüler,

86
00:04:45,000 --> 00:04:46,976
mobilyaları vidalamak

87
00:04:47,000 --> 00:04:48,976
ve el çırpmak gibi şeylerin tümü de

88
00:04:49,000 --> 00:04:52,430
bu ilginç alansal özelliği içerir.