[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:17.00,0:00:19.61,Default,,0000,0000,0000,,W początkowych latach chemii organicznej
Dialogue: 0,0:00:19.61,0:00:22.35,Default,,0000,0000,0000,,chemicy rozumieli, \Nże cząsteczki zrobione są z atomów
Dialogue: 0,0:00:22.35,0:00:24.32,Default,,0000,0000,0000,,połączonych wiązaniami chemicznymi.
Dialogue: 0,0:00:24.32,0:00:28.63,Default,,0000,0000,0000,,Niestety trójwymiarowy \Nkształt cząsteczek był niejasny,
Dialogue: 0,0:00:28.63,0:00:31.78,Default,,0000,0000,0000,,bo nie dały się bezpośrednio obserwować.
Dialogue: 0,0:00:31.78,0:00:35.44,Default,,0000,0000,0000,,Cząsteczki przedstawiano za pomocą \Nprostych wzorów strukturalnch
Dialogue: 0,0:00:35.44,0:00:37.46,Default,,0000,0000,0000,,podobnych do tego, który tu widzimy.
Dialogue: 0,0:00:37.46,0:00:40.83,Default,,0000,0000,0000,,Było jasne dla chemików \Nz połowy XIX wieku,
Dialogue: 0,0:00:40.83,0:00:44.00,Default,,0000,0000,0000,,że płaskie odzwierciedlenia \Nnie mogą wytłumaczyć
Dialogue: 0,0:00:44.00,0:00:46.00,Default,,0000,0000,0000,,wielu z ich obserwacji,
Dialogue: 0,0:00:46.00,0:00:49.71,Default,,0000,0000,0000,,ale teoria chemii nie dawała \Nwystarczającego wyjaśnienia
Dialogue: 0,0:00:49.71,0:00:53.19,Default,,0000,0000,0000,,dla trójwymiarowych struktur cząsteczki.
Dialogue: 0,0:00:53.19,0:00:58.93,Default,,0000,0000,0000,,W 1874 roku chemik van 't Hoff \Nopublikował zadziwiającą hipotezę:
Dialogue: 0,0:00:58.93,0:01:01.43,Default,,0000,0000,0000,,cztery nasycone wiązania węgla
Dialogue: 0,0:01:01.43,0:01:04.49,Default,,0000,0000,0000,,wskazują na wierzchołki tetraedru.
Dialogue: 0,0:01:04.49,0:01:08.33,Default,,0000,0000,0000,,Dopiero po 25 latach rewolucja kwantowa
Dialogue: 0,0:01:08.33,0:01:11.36,Default,,0000,0000,0000,,wyjaśniła to zjawisko za pomocą teorii.
Dialogue: 0,0:01:11.36,0:01:15.72,Default,,0000,0000,0000,,Van 't Hoff podparł swoja teorię \Nskręcalnością optyczną.
Dialogue: 0,0:01:15.72,0:01:19.53,Default,,0000,0000,0000,,Vant 't Hoff zauważył, że związki, \Nktóre zawierają centralny atom węgla
Dialogue: 0,0:01:19.53,0:01:22.18,Default,,0000,0000,0000,,związany z czterema różnymi atomami \Nlub grupami atomów
Dialogue: 0,0:01:22.18,0:01:24.45,Default,,0000,0000,0000,,skręcają liniowo \Nspolaryzowaną wiązkę światła,
Dialogue: 0,0:01:24.45,0:01:27.40,Default,,0000,0000,0000,,co wskazywało na wyjątkowość \Ntej klasy związków.
Dialogue: 0,0:01:27.40,0:01:29.42,Default,,0000,0000,0000,,Popatrz na te dwie cząstki.
Dialogue: 0,0:01:29.42,0:01:31.69,Default,,0000,0000,0000,,Obie charakteryzują się \Ncentralnym atomem węgla
Dialogue: 0,0:01:31.69,0:01:33.84,Default,,0000,0000,0000,,w geometrii tetraedrycznej
Dialogue: 0,0:01:33.84,0:01:36.00,Default,,0000,0000,0000,,powiązanym z czterema różnymi atomami:
Dialogue: 0,0:01:36.00,0:01:39.00,Default,,0000,0000,0000,,bromu, chloru, fluoru i wodoru.
Dialogue: 0,0:01:39.00,0:01:40.36,Default,,0000,0000,0000,,Można by twierdzić,
Dialogue: 0,0:01:40.36,0:01:43.00,Default,,0000,0000,0000,,że te dwie cząsteczki są takie same,
Dialogue: 0,0:01:43.00,0:01:45.84,Default,,0000,0000,0000,,jeżeli brać pod uwagę jedynie ich skład.
Dialogue: 0,0:01:45.84,0:01:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Jednak spróbujmy \Nidealnie nałożyć je na siebie,
Dialogue: 0,0:01:49.00,0:01:51.91,Default,,0000,0000,0000,,żeby sprawdzić, \Nczy naprawdę są takie same.
Dialogue: 0,0:01:51.91,0:01:57.36,Default,,0000,0000,0000,,Możemy dowolnie obracać \Ni przekładać każdą z cząsteczek.
Dialogue: 0,0:01:57.36,0:01:58.63,Default,,0000,0000,0000,,Okazuje się jednak,
Dialogue: 0,0:01:58.63,0:02:00.71,Default,,0000,0000,0000,,że bez względu na przesunięcie,
Dialogue: 0,0:02:00.71,0:02:04.92,Default,,0000,0000,0000,,nie da się ich idealnie nałożyć.
Dialogue: 0,0:02:04.92,0:02:08.39,Default,,0000,0000,0000,,Teraz popatrz na swoje ręce.
Dialogue: 0,0:02:08.39,0:02:10.79,Default,,0000,0000,0000,,Obie dłonie składają się \Nz tych samych części:
Dialogue: 0,0:02:10.79,0:02:15.50,Default,,0000,0000,0000,,kciuka, palców, dłoni i tak dalej.
Dialogue: 0,0:02:15.50,0:02:17.35,Default,,0000,0000,0000,,Tak samo jak nasze dwie molekuły,
Dialogue: 0,0:02:17.35,0:02:20.00,Default,,0000,0000,0000,,obie dłonie mają te same składniki.
Dialogue: 0,0:02:20.00,0:02:25.00,Default,,0000,0000,0000,,Odległości między składnikami ręki \Nteż są takie same.
Dialogue: 0,0:02:25.00,0:02:28.26,Default,,0000,0000,0000,,Palec wskazujący jest obok środkowego,
Dialogue: 0,0:02:28.26,0:02:31.28,Default,,0000,0000,0000,,a ten obok palca serdecznego.
Dialogue: 0,0:02:31.28,0:02:33.79,Default,,0000,0000,0000,,To samo widać w hipotetycznej cząsteczce.
Dialogue: 0,0:02:33.79,0:02:36.34,Default,,0000,0000,0000,,Wszystkie wewnętrzne odległości \Nsą takie same.
Dialogue: 0,0:02:36.34,0:02:38.56,Default,,0000,0000,0000,,Pomimo podobieństw
Dialogue: 0,0:02:38.56,0:02:41.10,Default,,0000,0000,0000,,ani ręce ani nasze molekuły
Dialogue: 0,0:02:41.10,0:02:43.91,Default,,0000,0000,0000,,na pewno nie są takie same.
Dialogue: 0,0:02:43.91,0:02:46.85,Default,,0000,0000,0000,,Spróbuj nałożyć dłonie jedna na drugą.
Dialogue: 0,0:02:46.85,0:02:49.08,Default,,0000,0000,0000,,Tak samo jak w przypadku cząsteczek,
Dialogue: 0,0:02:49.08,0:02:52.11,Default,,0000,0000,0000,,zauważysz, że to niewykonalne.
Dialogue: 0,0:02:52.11,0:02:55.32,Default,,0000,0000,0000,,Teraz skieruj dłonie tak, \Naby były naprzeciwko siebie.
Dialogue: 0,0:02:55.32,0:02:57.67,Default,,0000,0000,0000,,Poruszaj palcami wskazującymi.
Dialogue: 0,0:02:57.67,0:03:02.89,Default,,0000,0000,0000,,Zauważ, że lewa dłoń wygląda, \Njak lustrzane odbicie prawej.
Dialogue: 0,0:03:02.89,0:03:05.80,Default,,0000,0000,0000,,Innymi słowy, \Ndłonie są obrazami lustrzanymi.
Dialogue: 0,0:03:05.80,0:03:08.80,Default,,0000,0000,0000,,To samo możemy powiedzieć \No naszych cząsteczkach
Dialogue: 0,0:03:08.80,0:03:10.18,Default,,0000,0000,0000,,Możemy je obrócić tak,
Dialogue: 0,0:03:10.18,0:03:12.59,Default,,0000,0000,0000,,aby jedna przypominała \Nlustrzane odbicie drugiej.
Dialogue: 0,0:03:12.59,0:03:14.95,Default,,0000,0000,0000,,Twoje ręce i nasze cząsteczki
Dialogue: 0,0:03:14.95,0:03:18.64,Default,,0000,0000,0000,,posiadają własność przestrzenną \Nzwaną chiralnością
Dialogue: 0,0:03:18.64,0:03:19.76,Default,,0000,0000,0000,,lub skrętnością.
Dialogue: 0,0:03:19.76,0:03:23.00,Default,,0000,0000,0000,,Chiralność jest dokładnie tym, \Nco przed chwilą opisaliśmy:
Dialogue: 0,0:03:23.00,0:03:26.54,Default,,0000,0000,0000,,obiekt chiralny i jego odbicie \Nnie są identyczne.
Dialogue: 0,0:03:26.54,0:03:28.69,Default,,0000,0000,0000,,Przedmioty z chiralnymi właściwościami
Dialogue: 0,0:03:28.69,0:03:31.25,Default,,0000,0000,0000,,spotyka się w chemii i w prawdziwym życiu.
Dialogue: 0,0:03:31.25,0:03:33.65,Default,,0000,0000,0000,,Na przykład: śruby są chiralne.
Dialogue: 0,0:03:33.65,0:03:37.71,Default,,0000,0000,0000,,Dlatego mamy śruby prawo- i lewoskrętne.
Dialogue: 0,0:03:37.71,0:03:40.94,Default,,0000,0000,0000,,Możesz temu wierzyć lub nie, \Nale pewne rodzaje światła
Dialogue: 0,0:03:40.94,0:03:43.41,Default,,0000,0000,0000,,też zachowują się jak skrętne śruby.
Dialogue: 0,0:03:43.41,0:03:47.78,Default,,0000,0000,0000,,W liniowym, spolaryzowanym świetle
Dialogue: 0,0:03:47.78,0:03:50.95,Default,,0000,0000,0000,,możemy wyróżnić prawo- \Ni lewoskrętne części,
Dialogue: 0,0:03:50.95,0:03:55.00,Default,,0000,0000,0000,,których wspólna rotacja\Ntworzy polaryzację liniową.
Dialogue: 0,0:03:55.00,0:03:58.31,Default,,0000,0000,0000,,Chiralne cząsteczki \Npoddane działaniu takiego światła
Dialogue: 0,0:03:58.31,0:04:02.15,Default,,0000,0000,0000,,inaczej reagują \Nna różne rodzaje skrętności.
Dialogue: 0,0:04:02.15,0:04:04.43,Default,,0000,0000,0000,,W efekcie jeden składnik światła
Dialogue: 0,0:04:04.43,0:04:08.09,Default,,0000,0000,0000,,chwilowo zwalnia w stosunku do drugiego,
Dialogue: 0,0:04:08.09,0:04:09.58,Default,,0000,0000,0000,,skutkiem czego następuje
Dialogue: 0,0:04:09.58,0:04:13.77,Default,,0000,0000,0000,,rotacja płaszczyzny \Npolaryzacji wiązki światła,
Dialogue: 0,0:04:13.77,0:04:16.97,Default,,0000,0000,0000,,znanej także jako skręcalność optyczna.
Dialogue: 0,0:04:16.97,0:04:21.60,Default,,0000,0000,0000,,Van 't Hoff i jego następcy \Nuzmysłowili sobie, że chiralna natura
Dialogue: 0,0:04:21.60,0:04:25.36,Default,,0000,0000,0000,,tetraedrycznych węgli może \Ntłumaczyć to fascynujące zjawisko.
Dialogue: 0,0:04:25.36,0:04:29.53,Default,,0000,0000,0000,,Chiralność odpowiada też \Nza inne ciekawe zjawiska
Dialogue: 0,0:04:29.53,0:04:31.67,Default,,0000,0000,0000,,w chemii i w życiu codziennym.
Dialogue: 0,0:04:31.67,0:04:34.00,Default,,0000,0000,0000,,Ludzie uwielbiają symetrię,
Dialogue: 0,0:04:34.00,0:04:36.30,Default,,0000,0000,0000,,więc chiralność rzadko występuje
Dialogue: 0,0:04:36.30,0:04:39.14,Default,,0000,0000,0000,,w rzeczach zrobionych przez człowieka.
Dialogue: 0,0:04:39.14,0:04:42.90,Default,,0000,0000,0000,,Lecz chiralne cząsteczki \Nsą praktycznie wszędzie.
Dialogue: 0,0:04:42.90,0:04:45.60,Default,,0000,0000,0000,,Zjawiska takie jak skręcalność optyczna,
Dialogue: 0,0:04:45.60,0:04:47.54,Default,,0000,0000,0000,,skręcanie mebli,
Dialogue: 0,0:04:47.54,0:04:49.15,Default,,0000,0000,0000,,czy klaskanie,
Dialogue: 0,0:04:49.15,0:04:53.00,Default,,0000,0000,0000,,wszystkie wymagają tej \Nintrygującej własności przestrzennej.