0:00:17.000,0:00:19.610 W początkowych latach chemii organicznej 0:00:19.610,0:00:22.350 chemicy rozumieli, [br]że cząsteczki zrobione są z atomów 0:00:22.350,0:00:24.320 połączonych wiązaniami chemicznymi. 0:00:24.320,0:00:28.630 Niestety trójwymiarowy [br]kształt cząsteczek był niejasny, 0:00:28.630,0:00:31.780 bo nie dały się bezpośrednio obserwować. 0:00:31.780,0:00:35.440 Cząsteczki przedstawiano za pomocą [br]prostych wzorów strukturalnch 0:00:35.440,0:00:37.460 podobnych do tego, który tu widzimy. 0:00:37.460,0:00:40.830 Było jasne dla chemików [br]z połowy XIX wieku, 0:00:40.830,0:00:44.000 że płaskie odzwierciedlenia [br]nie mogą wytłumaczyć 0:00:44.000,0:00:46.000 wielu z ich obserwacji, 0:00:46.000,0:00:49.710 ale teoria chemii nie dawała [br]wystarczającego wyjaśnienia 0:00:49.710,0:00:53.190 dla trójwymiarowych struktur cząsteczki. 0:00:53.190,0:00:58.930 W 1874 roku chemik van 't Hoff [br]opublikował zadziwiającą hipotezę: 0:00:58.930,0:01:01.430 cztery nasycone wiązania węgla 0:01:01.430,0:01:04.490 wskazują na wierzchołki tetraedru. 0:01:04.490,0:01:08.330 Dopiero po 25 latach rewolucja kwantowa 0:01:08.330,0:01:11.360 wyjaśniła to zjawisko za pomocą teorii. 0:01:11.360,0:01:15.720 Van 't Hoff podparł swoja teorię [br]skręcalnością optyczną. 0:01:15.720,0:01:19.530 Vant 't Hoff zauważył, że związki, [br]które zawierają centralny atom węgla 0:01:19.530,0:01:22.180 związany z czterema różnymi atomami [br]lub grupami atomów 0:01:22.180,0:01:24.450 skręcają liniowo [br]spolaryzowaną wiązkę światła, 0:01:24.450,0:01:27.400 co wskazywało na wyjątkowość [br]tej klasy związków. 0:01:27.400,0:01:29.420 Popatrz na te dwie cząstki. 0:01:29.420,0:01:31.686 Obie charakteryzują się [br]centralnym atomem węgla 0:01:31.686,0:01:33.842 w geometrii tetraedrycznej 0:01:33.842,0:01:36.000 powiązanym z czterema różnymi atomami: 0:01:36.000,0:01:39.000 bromu, chloru, fluoru i wodoru. 0:01:39.000,0:01:40.360 Można by twierdzić, 0:01:40.360,0:01:43.000 że te dwie cząsteczki są takie same, 0:01:43.000,0:01:45.840 jeżeli brać pod uwagę jedynie ich skład. 0:01:45.840,0:01:49.000 Jednak spróbujmy [br]idealnie nałożyć je na siebie, 0:01:49.000,0:01:51.910 żeby sprawdzić, [br]czy naprawdę są takie same. 0:01:51.910,0:01:57.360 Możemy dowolnie obracać [br]i przekładać każdą z cząsteczek. 0:01:57.360,0:01:58.630 Okazuje się jednak, 0:01:58.630,0:02:00.710 że bez względu na przesunięcie, 0:02:00.710,0:02:04.920 nie da się ich idealnie nałożyć. 0:02:04.920,0:02:08.390 Teraz popatrz na swoje ręce. 0:02:08.390,0:02:10.790 Obie dłonie składają się [br]z tych samych części: 0:02:10.790,0:02:15.500 kciuka, palców, dłoni i tak dalej. 0:02:15.500,0:02:17.350 Tak samo jak nasze dwie molekuły, 0:02:17.350,0:02:20.000 obie dłonie mają te same składniki. 0:02:20.000,0:02:25.000 Odległości między składnikami ręki [br]też są takie same. 0:02:25.000,0:02:28.260 Palec wskazujący jest obok środkowego, 0:02:28.260,0:02:31.280 a ten obok palca serdecznego. 0:02:31.280,0:02:33.790 To samo widać w hipotetycznej cząsteczce. 0:02:33.790,0:02:36.340 Wszystkie wewnętrzne odległości [br]są takie same. 0:02:36.340,0:02:38.560 Pomimo podobieństw 0:02:38.560,0:02:41.100 ani ręce ani nasze molekuły 0:02:41.100,0:02:43.910 na pewno nie są takie same. 0:02:43.910,0:02:46.850 Spróbuj nałożyć dłonie jedna na drugą. 0:02:46.850,0:02:49.080 Tak samo jak w przypadku cząsteczek, 0:02:49.080,0:02:52.110 zauważysz, że to niewykonalne. 0:02:52.110,0:02:55.320 Teraz skieruj dłonie tak, [br]aby były naprzeciwko siebie. 0:02:55.320,0:02:57.670 Poruszaj palcami wskazującymi. 0:02:57.670,0:03:02.890 Zauważ, że lewa dłoń wygląda, [br]jak lustrzane odbicie prawej. 0:03:02.890,0:03:05.800 Innymi słowy, [br]dłonie są obrazami lustrzanymi. 0:03:05.800,0:03:08.800 To samo możemy powiedzieć [br]o naszych cząsteczkach 0:03:08.800,0:03:10.180 Możemy je obrócić tak, 0:03:10.180,0:03:12.590 aby jedna przypominała [br]lustrzane odbicie drugiej. 0:03:12.590,0:03:14.950 Twoje ręce i nasze cząsteczki 0:03:14.950,0:03:18.640 posiadają własność przestrzenną [br]zwaną chiralnością 0:03:18.640,0:03:19.760 lub skrętnością. 0:03:19.760,0:03:23.000 Chiralność jest dokładnie tym, [br]co przed chwilą opisaliśmy: 0:03:23.000,0:03:26.540 obiekt chiralny i jego odbicie [br]nie są identyczne. 0:03:26.540,0:03:28.693 Przedmioty z chiralnymi właściwościami 0:03:28.693,0:03:31.246 spotyka się w chemii i w prawdziwym życiu. 0:03:31.246,0:03:33.650 Na przykład: śruby są chiralne. 0:03:33.650,0:03:37.710 Dlatego mamy śruby prawo- i lewoskrętne. 0:03:37.710,0:03:40.940 Możesz temu wierzyć lub nie, [br]ale pewne rodzaje światła 0:03:40.940,0:03:43.410 też zachowują się jak skrętne śruby. 0:03:43.410,0:03:47.780 W liniowym, spolaryzowanym świetle 0:03:47.780,0:03:50.950 możemy wyróżnić prawo- [br]i lewoskrętne części, 0:03:50.950,0:03:55.000 których wspólna rotacja[br]tworzy polaryzację liniową. 0:03:55.000,0:03:58.310 Chiralne cząsteczki [br]poddane działaniu takiego światła 0:03:58.310,0:04:02.150 inaczej reagują [br]na różne rodzaje skrętności. 0:04:02.150,0:04:04.433 W efekcie jeden składnik światła 0:04:04.433,0:04:08.086 chwilowo zwalnia w stosunku do drugiego, 0:04:08.086,0:04:09.580 skutkiem czego następuje 0:04:09.580,0:04:13.770 rotacja płaszczyzny [br]polaryzacji wiązki światła, 0:04:13.770,0:04:16.970 znanej także jako skręcalność optyczna. 0:04:16.970,0:04:21.600 Van 't Hoff i jego następcy [br]uzmysłowili sobie, że chiralna natura 0:04:21.600,0:04:25.360 tetraedrycznych węgli może [br]tłumaczyć to fascynujące zjawisko. 0:04:25.360,0:04:29.530 Chiralność odpowiada też [br]za inne ciekawe zjawiska 0:04:29.530,0:04:31.670 w chemii i w życiu codziennym. 0:04:31.670,0:04:34.000 Ludzie uwielbiają symetrię, 0:04:34.000,0:04:36.300 więc chiralność rzadko występuje 0:04:36.300,0:04:39.140 w rzeczach zrobionych przez człowieka. 0:04:39.140,0:04:42.900 Lecz chiralne cząsteczki [br]są praktycznie wszędzie. 0:04:42.900,0:04:45.600 Zjawiska takie jak skręcalność optyczna, 0:04:45.600,0:04:47.540 skręcanie mebli, 0:04:47.540,0:04:49.150 czy klaskanie, 0:04:49.150,0:04:53.000 wszystkie wymagają tej [br]intrygującej własności przestrzennej.