1
00:00:07,525 --> 00:00:09,815
Godine 132. naše ere,

2
00:00:09,815 --> 00:00:12,145
kineski učenjak Džang Heng

3
00:00:12,145 --> 00:00:15,585
predstavio je dvoru dinastije Han
svoj najnoviji izum.

4
00:00:15,585 --> 00:00:17,675
Veliku vazu koja je, kako je tvrdio,

5
00:00:17,675 --> 00:00:21,325
mogla da im kaže kad god bi se dogodio
zemljotres u njihovom kraljevstvu,

6
00:00:21,325 --> 00:00:24,595
uključujući i pravac
u kom bi trebalo poslati pomoć.

7
00:00:24,595 --> 00:00:26,505
Dvor je bio pomalo skeptičan,

8
00:00:26,505 --> 00:00:31,005
pogotovo kada se naprava aktivirala
jednog naizgled mirnog popodneva.

9
00:00:31,005 --> 00:00:34,054
Ali kada je glasnik došao
nekoliko dana kasnije,

10
00:00:34,054 --> 00:00:36,614
njihove sumnje
su se pretočile u zahvalnost.

11
00:00:36,614 --> 00:00:38,924
Danas ne moramo više da se uzdamo u ćupove

12
00:00:38,924 --> 00:00:41,114
da bismo identifikovali
seizmološke aktivnosti,

13
00:00:41,114 --> 00:00:43,940
ali zemljotresi i dalje predstavljaju
jedinstveni izazov

14
00:00:43,940 --> 00:00:46,150
onima koji pokušavaju da ih otkriju.

15
00:00:46,150 --> 00:00:49,139
Zašto je zemljotrese
tako teško predvideti,

16
00:00:49,139 --> 00:00:51,979
i kako možemo postati bolji
u njihovom predviđanju?

17
00:00:51,979 --> 00:00:53,659
Da bismo odgovorili na ovo pitanje,

18
00:00:53,659 --> 00:00:57,539
moramo razumeti neke teorije
o samom nastanku zemljotresa.

19
00:00:57,539 --> 00:01:01,794
Zemljina kora je sačinjena od nekoliko
velikih, zupčastih stenovitih ploča

20
00:01:01,794 --> 00:01:03,749
koje se zovu tektonske ploče

21
00:01:03,749 --> 00:01:08,479
i koje plutaju na vrelom, delimično
otopljenom sloju zemljinog omotača.

22
00:01:08,479 --> 00:01:11,289
Ovo dovodi do toga da se ploče
veoma sporo razdvajaju,

23
00:01:11,289 --> 00:01:14,839
od 1 do 20 centimetara godišnje.

24
00:01:14,839 --> 00:01:17,289
Ali ovi sićušni pokreti su dovoljno moćni

25
00:01:17,289 --> 00:01:20,799
da stvore duboke pukotine
u pločama koje se dodiruju.

26
00:01:20,799 --> 00:01:22,399
U nestabilnim zonama,

27
00:01:22,399 --> 00:01:26,798
sve jači pritisak može na kraju
da izazove zemljotres.

28
00:01:27,219 --> 00:01:30,249
Dovoljno je teško pratiti
ove minijaturne pokrete,

29
00:01:30,249 --> 00:01:35,195
a kamoli faktore koji ove promene
pretvaraju u seizmološke aktivnosti.

30
00:01:35,589 --> 00:01:38,399
Različiti rasedi imaju različite stene,

31
00:01:38,399 --> 00:01:42,269
od kojih su neke jače ili slabije
kada su pod pritiskom.

32
00:01:42,269 --> 00:01:46,979
Različite stene takođe različito reaguju
pri trenju i visokoj temperaturi.

33
00:01:46,979 --> 00:01:50,431
Neke se delimično tope i mogu oslobađati
tečnost za podmazivanje

34
00:01:50,431 --> 00:01:52,230
sačinjenu od otopljenih minerala

35
00:01:52,230 --> 00:01:54,420
koja umanjuje trenje.

36
00:01:54,420 --> 00:01:56,370
Ali neke ostaju suve,

37
00:01:56,370 --> 00:01:59,140
sa opasnom tendencijom
akumulacije pritiska.

38
00:01:59,140 --> 00:02:03,680
Svi ovi rasedi su pod dejstvom
promenljive gravitacione sile,

39
00:02:03,680 --> 00:02:08,036
kao i kretanja užarenih stena
koje se kreću kroz zemljin omotač.

40
00:02:08,531 --> 00:02:11,755
Dakle, koje od ovih skrivenih varijabli
bi trebalo analizirati,

41
00:02:11,755 --> 00:02:15,955
i kako se one uklapaju u naš mehanizam
za poboljšanje predviđanja?

42
00:02:15,955 --> 00:02:19,829
Kako se neke od ovih sila
pojavljuju kao konstanta u većoj meri,

43
00:02:19,829 --> 00:02:23,159
ponašanje ovih ploča je donekle ciklično.

44
00:02:23,159 --> 00:02:27,609
Danas mnogi naši pouzdani zaključci
proističu iz dugoročnog prognoziranja,

45
00:02:27,609 --> 00:02:31,382
povezano sa činjenicama gde i kada
se zemljotres prethodno dogodio.

46
00:02:31,893 --> 00:02:33,573
Na milenijumskom nivou,

47
00:02:33,573 --> 00:02:37,533
ovo nam pomaže da pravimo predviđanja
o tome kada će veoma aktivne rasede,

48
00:02:37,533 --> 00:02:38,873
kao što je San Andreas,

49
00:02:38,873 --> 00:02:41,161
pogoditi veliki zemljotres.

50
00:02:41,863 --> 00:02:44,193
Ali, zbog mnogo uključenih činilaca,

51
00:02:44,193 --> 00:02:47,743
ovaj metod može predvideti
samo nepouzdan vremenski okvir.

52
00:02:47,743 --> 00:02:49,893
Da bi predvideli događaje
u bližoj budućnosti,

53
00:02:49,893 --> 00:02:55,303
istraživači ispituju vibracije
koje zemlja emituje pre potresa.

54
00:02:55,303 --> 00:02:57,890
Geolozi već dugo koriste seizmometre

55
00:02:57,890 --> 00:03:01,920
da bi otkrili i mapirali
ove male promene u zemljinoj kori.

56
00:03:01,920 --> 00:03:04,920
U današnje vreme, većina pametnih telefona
takođe ima sposobnost

57
00:03:04,920 --> 00:03:07,670
da detektuje primarne seizmološke talase.

58
00:03:07,670 --> 00:03:09,740
Sa mrežom telefona širom sveta,

59
00:03:09,740 --> 00:03:12,680
naučnici bi možda mogli da sastave bogat

60
00:03:12,680 --> 00:03:16,945
i detaljan sistem upozorenja
koji alarmira ljude o dolazećem potresu.

61
00:03:16,945 --> 00:03:21,325
Na žalost, telefoni možda nisu u stanju
da unapred pruže potrebno obaveštenje

62
00:03:21,325 --> 00:03:23,355
za sprovođenje bezbedonosnog protokola.

63
00:03:23,355 --> 00:03:26,075
Ali ova precizna očitavanja
bi i dalje bila korisna

64
00:03:26,075 --> 00:03:29,425
kao mehanizam predviđanja,
kao što je NASA-in softver „Quakesim”,

65
00:03:29,425 --> 00:03:32,555
koji može da koristi izuzetno detaljnu
mešavinu geoloških podataka

66
00:03:32,555 --> 00:03:34,765
da identifikuje rizične regione.

67
00:03:34,765 --> 00:03:36,765
Ipak, nedavne studije ukazuju

68
00:03:36,765 --> 00:03:41,327
da većina predznaka zemljotresa
može biti nevidljiva svim tim senzorima.

69
00:03:41,635 --> 00:03:43,005
Godine 2011,

70
00:03:43,005 --> 00:03:46,265
pre nego što će zemljotres pogoditi
istočnu obalu Japana,

71
00:03:46,265 --> 00:03:50,065
u blizini su istraživači zabeležili
iznenađujuće visoku koncentraciju

72
00:03:50,065 --> 00:03:54,425
para radioaktivnih izotopa:
radona i torona.

73
00:03:54,425 --> 00:03:57,977
Kako se pritisak povećava u zemljinoj kori
upravo trenutak pre zemljotresa,

74
00:03:57,977 --> 00:04:02,407
mikropukotine dozvoljavaju ovim gasovima
da pobegnu na površinu.

75
00:04:02,407 --> 00:04:07,042
Ovi naučnici smatraju da, ako napravimo
široku mrežu detektora para radon-toron

76
00:04:07,042 --> 00:04:08,992
u područjima sklonim zemljotresu,

77
00:04:08,992 --> 00:04:11,522
to bi mogao postati
sistem upozorenja koji obećava -

78
00:04:11,522 --> 00:04:14,532
koji bi možda mogao da predvidi potrese
nedelju dana unapred.

79
00:04:14,532 --> 00:04:16,412
Naravno, nijedna od ovih tehnologija

80
00:04:16,412 --> 00:04:20,572
nije tako korisna kao gledanje
duboko u unutrašnjost same zemlje.

81
00:04:20,572 --> 00:04:23,692
Uz dublji pogled, možda bismo mogli
da otkrijemo i predvidimo

82
00:04:23,702 --> 00:04:26,852
velike geološke promene
u sadašnjem vremenu,

83
00:04:26,852 --> 00:04:30,024
spasavajući verovatno
na desetine hiljada života godišnje.

84
00:04:30,024 --> 00:04:30,874
Za sada,

85
00:04:30,874 --> 00:04:33,994
ove tehnologije nam mogu pomoći
da se pripremimo i brzo reagujemo

86
00:04:33,994 --> 00:04:35,524
u područjima gde je to potrebno,

87
00:04:35,524 --> 00:04:38,122
bez čekanja uputstva od vaze.