WEBVTT

00:00:07.107 --> 00:00:10.170
İnsanlar birden şaşırtan iğne acısını,

00:00:10.170 --> 00:00:12.539
ayak parmağını çarpmanın verdiği acıyı

00:00:12.539 --> 00:00:14.969
ve diş ağrısını bilir.

00:00:14.969 --> 00:00:19.600
Birçok acı türünü tanımlayabiliriz
ve birçok tedavi yöntemine sahibiz.

00:00:19.600 --> 00:00:21.850
Peki diğer canlı türleri?

00:00:21.850 --> 00:00:26.070
Çevremizdeki hayvanlar nasıl acı çekiyor?

00:00:26.070 --> 00:00:28.230
Bunu öğrenmemiz çok önemli.

00:00:28.230 --> 00:00:29.851
Hayvanları evimizde besliyoruz,

00:00:29.851 --> 00:00:31.460
çevremizi zenginleştiriyorlar,

00:00:31.460 --> 00:00:33.741
birçok hayvan türünü besin
amaçlı yetiştiriyoruz,

00:00:33.741 --> 00:00:37.781
bilimde ve insan sağlığında ilerlemek için
onları deneylerde kullanıyoruz.

00:00:37.781 --> 00:00:39.830
Şüphesiz, hayvanlar bizim için önemli.

00:00:39.830 --> 00:00:44.462
Aynı şekilde hayvanlara gereksiz yere acı 
vermekten kaçınmak da önemlidir.

00:00:44.462 --> 00:00:47.111
Genellikle memeliler gibi 
bize benzeyen hayvanlar

00:00:47.111 --> 00:00:50.281
acı çektiklerinde bunu anlayabiliriz.

00:00:50.281 --> 00:00:52.521
Fakat bilmediğimiz pek çok şey vardır.

00:00:52.521 --> 00:00:55.961
Örneğin, bizde işe yarayan ağrı kesici
yöntemler onlarda da işe yarar mı?

00:00:55.961 --> 00:00:58.121
Bir hayvan insanlardan ne kadar farklıysa,

00:00:58.121 --> 00:01:01.195
acısını anlamak o kadar zordur.

00:01:01.195 --> 00:01:03.802
Bir karidesin acı çektiğini
anlayabilir misiniz?

00:01:03.802 --> 00:01:05.131
Peki bir yılanın?

00:01:05.131 --> 00:01:06.691
Salyangozun?

00:01:06.691 --> 00:01:09.272
İnsanlar da dahil olmak üzere,
omurgalılarda,

00:01:09.272 --> 00:01:12.482
acı iki farklı süreçte gerçekleşir.

00:01:12.482 --> 00:01:16.560
Öncelikle, sinirler ve deri zararlı
bir şey olduğunu algılar

00:01:16.560 --> 00:01:19.195
ve bu bilgiyi omuriliğe aktarır.

00:01:19.195 --> 00:01:21.784
Orada motor sinir hücreleri tehlikeden

00:01:21.784 --> 00:01:24.682
çekilmemizi sağlayan 
mekanizmayı harekete geçirir.

00:01:24.682 --> 00:01:28.322
Bu acının fiziksel olarak tanınmasıdır
ve buna nosisepsiyon denir.

00:01:28.322 --> 00:01:29.578
Neredeyse tüm hayvanlar,

00:01:29.578 --> 00:01:32.297
çok basit bir sinir sistemine
sahip olanlar bile,

00:01:32.297 --> 00:01:33.765
nosisepsiyona sahiptir.

00:01:33.765 --> 00:01:36.752
Bu yeteneğe sahip olmasalardı 
tehlikeden kaçamazlardı

00:01:36.752 --> 00:01:39.736
ve hayatta kalmaları tehlikeye girerdi.

00:01:39.736 --> 00:01:43.455
İkinci kısım tehlikeyi bilinçli
olarak fark etmektir.

00:01:43.455 --> 00:01:46.593
İnsanlarda, derideki sinir hücreleri 
omurilik yoluyla

00:01:46.593 --> 00:01:51.395
ikinci kere bağlantı kurarak beyne ulaşır.

00:01:51.395 --> 00:01:57.022
Burada, birçok bölgede milyonlarca sinir 
hücresi ağrı duyusu yaratır.

00:01:57.022 --> 00:02:01.152
Bizim için bu oldukça karışık 
bir durumdur ve korku,

00:02:01.152 --> 00:02:02.082
panik

00:02:02.082 --> 00:02:03.212
ve stres

00:02:03.212 --> 00:02:05.734
gibi duygularla ilişkilendirilir.

00:02:05.734 --> 00:02:08.483
Fakat hayvanların sürecin
bu kısmını nasıl yaşadıklarını

00:02:08.483 --> 00:02:10.592
bilmek zordur

00:02:10.592 --> 00:02:13.892
çünkü çoğu bize nasıl hissettiklerini 
gösteremezler.

00:02:13.892 --> 00:02:18.543
Yine de, hayvanların davranışlarını 
gözlemleyerek ipuçları elde edebiliriz.

00:02:18.543 --> 00:02:22.493
Yaralanmış vahşi hayvanların
yaralarını yaladıkları,

00:02:22.493 --> 00:02:24.674
acılarını göstermek için ses çıkardıkları

00:02:24.674 --> 00:02:27.033
ve ortadan kayboldukları bilinir.

00:02:27.033 --> 00:02:31.154
Laboratuarlarda, bilim insanları tavuk
ve fare gibi hayvanların acı çektiklerinde

00:02:31.154 --> 00:02:35.633
kendi kendilerine acıyı azaltan
ilaçlar aldıklarını gözlemlediler.

00:02:35.633 --> 00:02:39.184
Hayvanlar ayrıca, daha önce acı çektikleri
durumlardan kaçınıyor

00:02:39.184 --> 00:02:42.383
ve bu tehditlerin farkında olduklarına 
işaret ediyor.

00:02:42.383 --> 00:02:45.204
Araştırmalar omurgalıların 
acı hissedebildiklerini

00:02:45.204 --> 00:02:47.124
ortaya koyuyor.

00:02:47.124 --> 00:02:51.634
Bu nedenle birçok ülkede omurgalı 
hayvanlara gereksiz yere acı vermek yasak.

00:02:51.634 --> 00:02:56.054
Peki diğer hayvan türleri?
Örneğin omurgasızlar?

00:02:56.054 --> 00:02:58.313
Bu hayvanların yasal olarak korunmamasının

00:02:58.313 --> 00:03:02.234
sebebi davranışlarını anlamanın 
zor olmasıdır.

00:03:02.234 --> 00:03:04.436
Bazıları hakkında tahmin yürütebiliriz;

00:03:04.436 --> 00:03:05.274
istiridye,

00:03:05.274 --> 00:03:06.104
solucan

00:03:06.104 --> 00:03:07.324
ve denizanası gibi.

00:03:07.324 --> 00:03:09.885
Bunlar beyni olmayan veya

00:03:09.885 --> 00:03:12.225
çok basit bir beyne sahip
olan hayvanlardır.

00:03:12.225 --> 00:03:16.126
Örneğin istiridyeye limon suyu 
sıkılırsa nosisepsiyon

00:03:16.126 --> 00:03:18.815
sayesinde geri çekilebilir.

00:03:18.815 --> 00:03:20.725
Fakat basit sinir sistemi nedeniyle

00:03:20.725 --> 00:03:24.525
acıyı algılama olasılığı düşüktür.

00:03:24.525 --> 00:03:27.475
Ahtapot gibi daha karışık sinir sistemine
sahip omurgasızlar da


00:03:27.475 --> 00:03:28.805
vardır.

00:03:28.805 --> 00:03:30.305
Daha karışık bir beyni vardır

00:03:30.305 --> 00:03:34.235
ve en zeki omurgasızlardan biri
olarak kabul edilir.

00:03:34.235 --> 00:03:39.686
Fakat, birçok ülkede insanlar canlı
ahtapot yemeye devam ediyor.

00:03:39.686 --> 00:03:43.905
Nasıl etkilendiklerini bilmesek de,

00:03:43.905 --> 00:03:47.125
kerevit, karides ve yengeci canlı
olarak kaynatıyoruz.

00:03:47.125 --> 00:03:48.997
Bu durum ahlaki bir sorun oluşturuyor,

00:03:48.997 --> 00:03:52.905
çünkü bu hayvanların gereksiz yere acı
çekmesine neden oluyor olabiliriz.

00:03:52.905 --> 00:03:57.036
Tartışmalı olsa da, bilimsel deneyler
bazı ipuçları veriyor.

00:03:57.036 --> 00:04:01.378
Hermit yengeçleri üzerinde yapılan testler
gösteriyor ki, elektrik verildiklerinde

00:04:01.378 --> 00:04:03.497
kabuklarını bırakıyorlar

00:04:03.497 --> 00:04:05.806
fakat kabukları sağlamsa kalıyorlar.

00:04:05.806 --> 00:04:09.257
Normalde, yaralı kolunu korumak için
kıvıran ahtapotlar,

00:04:09.257 --> 00:04:12.307
avlarını yakalamak için kullanabilirler.

00:04:12.307 --> 00:04:16.826
Bu da, tehlike karşısında
refleksif olarak davranmadıklarını ve

00:04:16.826 --> 00:04:20.296
akıl yürüterek hareket ettiklerini 
gösteriyor.

00:04:20.296 --> 00:04:23.897
Aynı zamanda, yengeçlerin elektrik şoka
uğradıkları bölgelerini

00:04:23.897 --> 00:04:26.687
defalarca ovdukları biliniyor.

00:04:26.687 --> 00:04:28.567
Deniz salyangozları bile

00:04:28.567 --> 00:04:31.896
tehlikeli bir uyarıcının yakında
olduğunu algıladıklarında kaçıyorlar.

00:04:31.896 --> 00:04:35.979
Bu da fiziksel algı hafızalarının 
olduğu anlamına geliyor.

00:04:35.979 --> 00:04:38.368
Hayvan acılarıyla ilgili
öğrenecek çok şey var.

00:04:38.368 --> 00:04:40.387
Bildiklerimiz çoğaldıkça, gereksiz yere

00:04:40.387 --> 00:04:45.127
acı vermeye sebep olmadığımız 
bir dünyada yaşama şansımız artacak.