0:00:07.107,0:00:10.170
İnsanlar birden şaşırtan iğne acısını,

0:00:10.170,0:00:12.539
ayak parmağını çarpmanın verdiği acıyı

0:00:12.539,0:00:14.969
ve diş ağrısını bilir.

0:00:14.969,0:00:19.600
Birçok acı türünü tanımlayabiliriz[br]ve birçok tedavi yöntemine sahibiz.

0:00:19.600,0:00:21.850
Peki diğer canlı türleri?

0:00:21.850,0:00:26.070
Çevremizdeki hayvanlar nasıl acı çekiyor?

0:00:26.070,0:00:28.230
Bunu öğrenmemiz çok önemli.

0:00:28.230,0:00:29.851
Hayvanları evimizde besliyoruz,

0:00:29.851,0:00:31.460
çevremizi zenginleştiriyorlar,

0:00:31.460,0:00:33.741
birçok hayvan türünü besin[br]amaçlı yetiştiriyoruz,

0:00:33.741,0:00:37.781
bilimde ve insan sağlığında ilerlemek için[br]onları deneylerde kullanıyoruz.

0:00:37.781,0:00:39.830
Şüphesiz, hayvanlar bizim için önemli.

0:00:39.830,0:00:44.462
Aynı şekilde hayvanlara gereksiz yere acı [br]vermekten kaçınmak da önemlidir.

0:00:44.462,0:00:47.111
Genellikle memeliler gibi [br]bize benzeyen hayvanlar

0:00:47.111,0:00:50.281
acı çektiklerinde bunu anlayabiliriz.

0:00:50.281,0:00:52.521
Fakat bilmediğimiz pek çok şey vardır.

0:00:52.521,0:00:55.961
Örneğin, bizde işe yarayan ağrı kesici[br]yöntemler onlarda da işe yarar mı?

0:00:55.961,0:00:58.121
Bir hayvan insanlardan ne kadar farklıysa,

0:00:58.121,0:01:01.195
acısını anlamak o kadar zordur.

0:01:01.195,0:01:03.802
Bir karidesin acı çektiğini[br]anlayabilir misiniz?

0:01:03.802,0:01:05.131
Peki bir yılanın?

0:01:05.131,0:01:06.691
Salyangozun?

0:01:06.691,0:01:09.272
İnsanlar da dahil olmak üzere,[br]omurgalılarda,

0:01:09.272,0:01:12.482
acı iki farklı süreçte gerçekleşir.

0:01:12.482,0:01:16.560
Öncelikle, sinirler ve deri zararlı[br]bir şey olduğunu algılar

0:01:16.560,0:01:19.195
ve bu bilgiyi omuriliğe aktarır.

0:01:19.195,0:01:21.784
Orada motor sinir hücreleri tehlikeden

0:01:21.784,0:01:24.682
çekilmemizi sağlayan [br]mekanizmayı harekete geçirir.

0:01:24.682,0:01:28.322
Bu acının fiziksel olarak tanınmasıdır[br]ve buna nosisepsiyon denir.

0:01:28.322,0:01:29.578
Neredeyse tüm hayvanlar,

0:01:29.578,0:01:32.297
çok basit bir sinir sistemine[br]sahip olanlar bile,

0:01:32.297,0:01:33.765
nosisepsiyona sahiptir.

0:01:33.765,0:01:36.752
Bu yeteneğe sahip olmasalardı [br]tehlikeden kaçamazlardı

0:01:36.752,0:01:39.736
ve hayatta kalmaları tehlikeye girerdi.

0:01:39.736,0:01:43.455
İkinci kısım tehlikeyi bilinçli[br]olarak fark etmektir.

0:01:43.455,0:01:46.593
İnsanlarda, derideki sinir hücreleri [br]omurilik yoluyla

0:01:46.593,0:01:51.395
ikinci kere bağlantı kurarak beyne ulaşır.

0:01:51.395,0:01:57.022
Burada, birçok bölgede milyonlarca sinir [br]hücresi ağrı duyusu yaratır.

0:01:57.022,0:02:01.152
Bizim için bu oldukça karışık [br]bir durumdur ve korku,

0:02:01.152,0:02:02.082
panik

0:02:02.082,0:02:03.212
ve stres

0:02:03.212,0:02:05.734
gibi duygularla ilişkilendirilir.

0:02:05.734,0:02:08.483
Fakat hayvanların sürecin[br]bu kısmını nasıl yaşadıklarını

0:02:08.483,0:02:10.592
bilmek zordur

0:02:10.592,0:02:13.892
çünkü çoğu bize nasıl hissettiklerini [br]gösteremezler.

0:02:13.892,0:02:18.543
Yine de, hayvanların davranışlarını [br]gözlemleyerek ipuçları elde edebiliriz.

0:02:18.543,0:02:22.493
Yaralanmış vahşi hayvanların[br]yaralarını yaladıkları,

0:02:22.493,0:02:24.674
acılarını göstermek için ses çıkardıkları

0:02:24.674,0:02:27.033
ve ortadan kayboldukları bilinir.

0:02:27.033,0:02:31.154
Laboratuarlarda, bilim insanları tavuk[br]ve fare gibi hayvanların acı çektiklerinde

0:02:31.154,0:02:35.633
kendi kendilerine acıyı azaltan[br]ilaçlar aldıklarını gözlemlediler.

0:02:35.633,0:02:39.184
Hayvanlar ayrıca, daha önce acı çektikleri[br]durumlardan kaçınıyor

0:02:39.184,0:02:42.383
ve bu tehditlerin farkında olduklarına [br]işaret ediyor.

0:02:42.383,0:02:45.204
Araştırmalar omurgalıların [br]acı hissedebildiklerini

0:02:45.204,0:02:47.124
ortaya koyuyor.

0:02:47.124,0:02:51.634
Bu nedenle birçok ülkede omurgalı [br]hayvanlara gereksiz yere acı vermek yasak.

0:02:51.634,0:02:56.054
Peki diğer hayvan türleri?[br]Örneğin omurgasızlar?

0:02:56.054,0:02:58.313
Bu hayvanların yasal olarak korunmamasının

0:02:58.313,0:03:02.234
sebebi davranışlarını anlamanın [br]zor olmasıdır.

0:03:02.234,0:03:04.436
Bazıları hakkında tahmin yürütebiliriz;

0:03:04.436,0:03:05.274
istiridye,

0:03:05.274,0:03:06.104
solucan

0:03:06.104,0:03:07.324
ve denizanası gibi.

0:03:07.324,0:03:09.885
Bunlar beyni olmayan veya

0:03:09.885,0:03:12.225
çok basit bir beyne sahip[br]olan hayvanlardır.

0:03:12.225,0:03:16.126
Örneğin istiridyeye limon suyu [br]sıkılırsa nosisepsiyon

0:03:16.126,0:03:18.815
sayesinde geri çekilebilir.

0:03:18.815,0:03:20.725
Fakat basit sinir sistemi nedeniyle

0:03:20.725,0:03:24.525
acıyı algılama olasılığı düşüktür.

0:03:24.525,0:03:27.475
Ahtapot gibi daha karışık sinir sistemine[br]sahip omurgasızlar da[br]

0:03:27.475,0:03:28.805
vardır.

0:03:28.805,0:03:30.305
Daha karışık bir beyni vardır

0:03:30.305,0:03:34.235
ve en zeki omurgasızlardan biri[br]olarak kabul edilir.

0:03:34.235,0:03:39.686
Fakat, birçok ülkede insanlar canlı[br]ahtapot yemeye devam ediyor.

0:03:39.686,0:03:43.905
Nasıl etkilendiklerini bilmesek de,

0:03:43.905,0:03:47.125
kerevit, karides ve yengeci canlı[br]olarak kaynatıyoruz.

0:03:47.125,0:03:48.997
Bu durum ahlaki bir sorun oluşturuyor,

0:03:48.997,0:03:52.905
çünkü bu hayvanların gereksiz yere acı[br]çekmesine neden oluyor olabiliriz.

0:03:52.905,0:03:57.036
Tartışmalı olsa da, bilimsel deneyler[br]bazı ipuçları veriyor.

0:03:57.036,0:04:01.378
Hermit yengeçleri üzerinde yapılan testler[br]gösteriyor ki, elektrik verildiklerinde

0:04:01.378,0:04:03.497
kabuklarını bırakıyorlar

0:04:03.497,0:04:05.806
fakat kabukları sağlamsa kalıyorlar.

0:04:05.806,0:04:09.257
Normalde, yaralı kolunu korumak için[br]kıvıran ahtapotlar,

0:04:09.257,0:04:12.307
avlarını yakalamak için kullanabilirler.

0:04:12.307,0:04:16.826
Bu da, tehlike karşısında[br]refleksif olarak davranmadıklarını ve

0:04:16.826,0:04:20.296
akıl yürüterek hareket ettiklerini [br]gösteriyor.

0:04:20.296,0:04:23.897
Aynı zamanda, yengeçlerin elektrik şoka[br]uğradıkları bölgelerini

0:04:23.897,0:04:26.687
defalarca ovdukları biliniyor.

0:04:26.687,0:04:28.567
Deniz salyangozları bile

0:04:28.567,0:04:31.896
tehlikeli bir uyarıcının yakında[br]olduğunu algıladıklarında kaçıyorlar.

0:04:31.896,0:04:35.979
Bu da fiziksel algı hafızalarının [br]olduğu anlamına geliyor.

0:04:35.979,0:04:38.368
Hayvan acılarıyla ilgili[br]öğrenecek çok şey var.

0:04:38.368,0:04:40.387
Bildiklerimiz çoğaldıkça, gereksiz yere

0:04:40.387,0:04:45.127
acı vermeye sebep olmadığımız [br]bir dünyada yaşama şansımız artacak.