1
00:00:04,417 --> 00:00:06,575
Bayanlar ve baylar,

2
00:00:06,576 --> 00:00:09,642
şimdi biraz derine iniyoruz,

3
00:00:09,643 --> 00:00:14,266
arkeolojiye ve geçmiş yılların en önemli

4
00:00:14,267 --> 00:00:18,740
projelerinden birine geliyoruz.

5
00:00:18,741 --> 00:00:22,380
Bunlar sadece benim sözlerim değil 
-ben bu projenin direktörüyüm-

6
00:00:22,381 --> 00:00:26,698
uluslararası da böyle söyleniyor.

7
00:00:26,709 --> 00:00:31,489
Bu proje Türkiye'nin güneydoğusunda, 
kazı yerine Göbekli Tepe deniyor.

8
00:00:31,490 --> 00:00:37,557
Göbekli Tepe, 'göbekli tümsek'
anlamına geliyor.

9
00:00:37,917 --> 00:00:41,117
Bu sadece adı, haritadaki eski bir isim.

10
00:00:41,118 --> 00:00:46,627
Bu ismi biz takmadık, ama bu biraz belli 
oluyor veya fark ediliyor -

11
00:00:46,628 --> 00:00:49,423
orada doğal kireç taşı bir plato var

12
00:00:49,424 --> 00:00:53,730
ve bütün bu tepe doğal değil, 
yapay bir tepe,

13
00:00:53,731 --> 00:00:57,658
bu ise ismin sebebi olan tepenin göbeği.

14
00:00:57,659 --> 00:01:01,283
Proje, benim de çalıştığım 
Alman Arkeoloji Enstitüsü

15
00:01:01,284 --> 00:01:02,931
tarafından yürütülüyor;

16
00:01:02,932 --> 00:01:06,404
ancak yerel yetkililerle
yakın işbirliği içindeyiz,

17
00:01:06,405 --> 00:01:10,958
özellikle de Ankara'daki 
Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü,

18
00:01:10,959 --> 00:01:14,751
Şanlıurfa Üniversitesi, 
Harran Üniversitesi

19
00:01:14,790 --> 00:01:17,497
ve bazı diğer kuruluşlarla,

20
00:01:17,498 --> 00:01:21,827
çoğunlukla kazı yerinin korunması 
ve restorasyonundan sorumlular.

21
00:01:21,828 --> 00:01:27,611
Bilimsel çalışmalar için finansman çoğunlukla 
Almanya Araştırmalar Konseyi'nden geliyor,

22
00:01:27,612 --> 00:01:31,445
uzun dönemli olan projeyi 
finanse ediyorlar.

23
00:01:31,459 --> 00:01:34,529
Şu an çalışmanın 20. yılındayız

24
00:01:34,530 --> 00:01:39,546
ve gelecekte uzun yıllar 
devam etmek istiyoruz.

25
00:01:39,547 --> 00:01:42,265
Tamam, bu çerçeve. 
Bunların hepsini söylemek zorundayım:

26
00:01:42,266 --> 00:01:45,442
Kuruluşlar hangileri

27
00:01:45,443 --> 00:01:49,019
ve kazı yerinde çalışmamız 
için kim finansman sağlıyor.

28
00:01:49,020 --> 00:01:51,796
Peki bu kazı yerinin önemi ne?

29
00:01:51,797 --> 00:01:54,593
Öncelikle, size yerini zaten gösterdim.

30
00:01:54,594 --> 00:01:56,484
Büyük bir kireç taşı tepe

31
00:01:56,485 --> 00:01:58,994
ve üzerinde ise yapay bir tümsek var.

32
00:01:58,995 --> 00:02:03,347
Bu tip yapay tümsekler 
Yakın Doğu'da çok yaygın.

33
00:02:03,348 --> 00:02:06,082
Bunlara Arapça'da 'tell',

34
00:02:06,083 --> 00:02:09,292
Türkçe'de ise 'tepe' veya 'höyük' deniyor.

35
00:02:09,292 --> 00:02:11,667
Bazılarınızın Çatalhöyük'ü 
bildiğinizi sanıyorum,

36
00:02:11,672 --> 00:02:15,440
Orta Anadolu'daki 
eski bir Neolitik kazı yeri.

37
00:02:15,441 --> 00:02:20,552
Göbekli de böyle bir yer, ancak 
kendine has birtakım özellikleri var,

38
00:02:20,553 --> 00:02:24,771
eşsiz bir yer, çünkü diğerlerinden 
çok daha eski.

39
00:02:24,772 --> 00:02:29,041
M.Ö. 10. ve 9. bin yıla ait.

40
00:02:29,042 --> 00:02:34,084
Yani tahminen oradaki 
bazı anıtlar 12.000 yaşında,

41
00:02:34,125 --> 00:02:39,446
bugünden 12.000 yıl önce 
veya 10.000, M.Ö. 10.000.

42
00:02:39,447 --> 00:02:41,594
Buzul Çağı'ndan hemen sonra.

43
00:02:41,595 --> 00:02:46,836
Jeoloji ile ilgili biraz bir şeyler bilen herkes, 
Buzul Çağı'nın küresel bir fenomen olduğunu bilir.

44
00:02:46,837 --> 00:02:51,501
Artık Grönland'deki buz çekirdekleri sayesinde 
yaşını tam olarak tespit edebiliyoruz.

45
00:02:51,505 --> 00:02:54,871
Buzul Çağı'nın sonu uzun 
bir süreç değildi.

46
00:02:54,872 --> 00:02:58,183
Hızlı iklim değişimi denen şeydi.

47
00:02:58,209 --> 00:03:01,696
Çok hızlı bir gelişme, 9.600 civarında.

48
00:03:01,697 --> 00:03:06,531
Bu, aynı zamanda Göbekli'deki 
aktivitenin oluşmaya başladığı zaman.

49
00:03:06,532 --> 00:03:12,438
Size insanlar tarafından binalar, duvarlar 
ve birbiri üzerine diğer şeyler

50
00:03:12,439 --> 00:03:15,441
dikilerek yapay bir tümsek 
yapıldığını söyledim.

51
00:03:15,442 --> 00:03:18,164
Yani tümsek yaratıldı.

52
00:03:18,167 --> 00:03:23,001
Bu Yakın Doğu'da çok özel bir şey değil, 
ama söylediğim gibi, zaman dilimi

53
00:03:23,002 --> 00:03:26,125
10.-9. bin yıl, bu çok garip.

54
00:03:26,144 --> 00:03:28,142
Bu zamanda onu beklemiyorduk,

55
00:03:28,143 --> 00:03:31,958
bütün dünyada insanlar hâlâ 
avcı-toplayıcıyken,

56
00:03:31,959 --> 00:03:36,804
böylesine binaları, böylesine büyük işleri

57
00:03:36,805 --> 00:03:40,420
ve diğer başka şeyleri yapabilmelerini.

58
00:03:40,421 --> 00:03:43,732
Göbekli Tepe'deki, hiç beklenmeyen 
ve daha önce bilinmeyen

59
00:03:43,733 --> 00:03:50,118
dünyadan bazı örnekler göreceğiz.

60
00:03:50,961 --> 00:03:53,618
Çoğu kişi Göbekli Tepe'nin 
tarihi değiştirdiğini söylüyor.

61
00:03:53,619 --> 00:03:55,947
Bu doğru değil, onu değiştirmiyor;

62
00:03:55,948 --> 00:04:01,098
ancak insanlık tarihine çok 
önemli bir bölüm ekliyor,

63
00:04:01,099 --> 00:04:04,743
daha önce varlığını 
bilmediğimiz bir bölüm.

64
00:04:04,744 --> 00:04:08,858
Bu bölüm, avcı-toplayıcı 
topluluklardan tarıma,

65
00:04:08,859 --> 00:04:11,840
besin üreten toplumlara geçişle ilgili.

66
00:04:11,841 --> 00:04:15,800
Bu, basit tarım toplumlarının

67
00:04:15,801 --> 00:04:20,245
hâlâ temeli olan bir varoluş biçimi

68
00:04:20,247 --> 00:04:23,962
ve o zamanlar bu bölgede 
icat edildi.

69
00:04:23,963 --> 00:04:25,751
Bu bölge Yakın Doğu.

70
00:04:25,752 --> 00:04:28,109
Daha sonra birtakım haritalar göreceğiz.

71
00:04:28,110 --> 00:04:33,153
Burada tümseğin havadan bir görünüşü.

72
00:04:33,154 --> 00:04:37,308
95'te projeye başladığımızda, 
görebildiğimiz şey neredeyse

73
00:04:37,309 --> 00:04:41,583
hiçbir şeydi, sadece 
ağaçlar ve tarlalardı.

74
00:04:41,584 --> 00:04:44,400
Yerel halk tarafından 
tarım için kullanılmıştı;

75
00:04:44,401 --> 00:04:47,513
ancak yüzey [buluntular] 
bize çok açık olarak

76
00:04:47,514 --> 00:04:50,476
bu yerin önemini gösteriyordu

77
00:04:50,477 --> 00:04:54,850
ve de teşhis edilen çakmak taşı aletler
ve diğer gereçlerin tarihlendirilmesi.

78
00:04:54,851 --> 00:04:58,444
Çömlekçilik henüz yoktu, icat edilmemişti.

79
00:04:58,459 --> 00:05:03,320
Arkeolojide bu zamanı Çömlek Öncesi 
Neolitik kültür olarak adlandırıyoruz,

80
00:05:03,321 --> 00:05:08,905
çömlekçiliğin icadından önce, 
fakat Neolitik'in başlangıcı.

81
00:05:08,906 --> 00:05:13,890
Neolitik Çağ, bizim ifademizle
besin üretilen dönemdir.

82
00:05:15,382 --> 00:05:18,237
Göbekli Tepe'nin önemini anlamak için,

83
00:05:18,238 --> 00:05:22,328
çerçevemizi küresel bakış açısına
genişletmemiz lazım.

84
00:05:22,329 --> 00:05:27,830
Bu haritadaki kırmızı yerlerde, avcı-toplayıcı 
kültürden besin üreten kültüre

85
00:05:27,831 --> 00:05:30,976
doğru geçişin birbirinden bağımsız 
olarak gerçekleştiği

86
00:05:30,977 --> 00:05:33,958
dünyadaki bütün bölgeleri 
görebiliyorsunuz.

87
00:05:33,959 --> 00:05:38,001
Mezoamerika, Güney Amerika, 
Güneydoğu'da bazı bölgelerimiz var

88
00:05:38,030 --> 00:05:42,850
ve elbette haklısınız, 
bazılarında yazılan rakamlar M.Ö.

89
00:05:42,851 --> 00:05:48,166
Yakın Doğu'daki çekirdek alanda bu geçiş, 
9.000 civarında veya 10.000 sonlarında,

90
00:05:48,167 --> 00:05:50,376
9. bin yıl başlangıcında oldu,

91
00:05:50,377 --> 00:05:53,667
Afrika'daki ise oraya nazaran çok geç.

92
00:05:53,693 --> 00:05:59,782
Bu bölgeyi uzun zamandır Yakın Doğu'nın 
Bereketli Hilal'i olarak adlandırıyoruz,

93
00:05:59,792 --> 00:06:05,999
çünkü güneyde Arap çölü var,

94
00:06:06,000 --> 00:06:11,205
kuzeyde ise Toros Dağları 
ve Zagros Dağları.

95
00:06:11,206 --> 00:06:15,306
Bu alan en avantajlı iklimsel koşullara,

96
00:06:15,311 --> 00:06:20,557
en avantajlı coğrafik koşullara sahip: 
Bereketli Hilal.

97
00:06:21,415 --> 00:06:26,133
Uzun süre ilk tarımsal 
medeniyetlerin gelişmesinde

98
00:06:26,134 --> 00:06:31,054
batı kanadının etkili 
olduğunu düşünmüştük;

99
00:06:31,055 --> 00:06:36,698
ancak sadece bizim ekibin değil, 
diğer birçok ekibin ve Amerikalı,

100
00:06:36,699 --> 00:06:41,681
Fransız, İngiliz, Türk, İtalyan, Japon, 
Alman ulusal ekiplerin ve bu bölgede

101
00:06:41,682 --> 00:06:45,980
çalışan diğer arkeologların yaptığı 
araştırmalar sayesinde artık

102
00:06:45,981 --> 00:06:48,028
anlıyoruz ki bu Bereketli Hilal'in

103
00:06:48,029 --> 00:06:51,976
içerisinde Altın Üçgen 
benzeri bir yer var,

104
00:06:51,977 --> 00:06:55,947
burada en önemli şeyler cereyan ediyor.

105
00:06:57,135 --> 00:07:00,974
Göbekli Tepe, Altın Üçgen'de bulunuyor

106
00:07:00,975 --> 00:07:03,054
ve çok önemli bir rolü var.

107
00:07:03,055 --> 00:07:07,205
Burada ortaya çıkarılan eserlerin
bazılarını göreceğiz.

108
00:07:07,209 --> 00:07:12,292
Burada kırmızıyla işaretlenen diğer 
yerler de, bu zamana ait, 10-9. bin yıla;

109
00:07:12,293 --> 00:07:15,006
ancak bunlar o çağın yerleşim yerleri.

110
00:07:15,007 --> 00:07:17,825
Yerleşik avcı-toplayıcıların 
yerleşim yerleri.

111
00:07:17,834 --> 00:07:22,766
Yerleşik avcı-toplayıcıların olması,

112
00:07:22,767 --> 00:07:25,310
20-25 yıl önce yeni bir keşifti.

113
00:07:25,311 --> 00:07:28,807
Avcı-toplayıcıların hep göçebe olduklarını 
düşünmüştük; ama bu bölgede

114
00:07:28,810 --> 00:07:35,455
besin üretiminin icadından önce 
zaten hayatlarını değiştirmişlerdi.

115
00:07:35,455 --> 00:07:37,471
Göbekli Tepe bir yerleşim yeri değil.

116
00:07:37,472 --> 00:07:43,309
Ona ait, ama sadece bir tapınak 
veya birçok tapınak beraber.

117
00:07:43,310 --> 00:07:45,476
Örnekler göreceğiz.

118
00:07:45,477 --> 00:07:49,724
Neolitik'in, anlamına dair bir fikrinizin 
olması için: Yabaniden evcile demek.

119
00:07:49,725 --> 00:07:57,997
Burada başlıcası, yabaniden tarımsal 
tahıla geçiş, büyüklük ve verim artmakta.

120
00:07:58,004 --> 00:08:00,742
Hayvanlarla bu biraz daha zor,

121
00:08:00,743 --> 00:08:04,433
sadece dört hayvanın 
evcilleştirilmesinin sebebi de bu.

122
00:08:04,434 --> 00:08:09,625
Bu bir başlangıç: 
Keçi, koyun, sığır ve domuz.

123
00:08:09,626 --> 00:08:14,717
Köpeği dâhil etmiyoruz: Avcı-toplayıcılar 
tarafından zaten önceden evcilleştirilmişti.

124
00:08:14,718 --> 00:08:16,376
Ama bu başka bir hikâye,

125
00:08:16,377 --> 00:08:18,475
et üretimi için değil,

126
00:08:18,476 --> 00:08:20,664
avcılara yardımcı olmak 
için evcilleştirilmişti.

127
00:08:20,665 --> 00:08:24,101
Bunun anlamı, Neolitik toplumlar, 
besin üreten toplumlar,

128
00:08:24,102 --> 00:08:29,212
evcilleştirilmiş türlere, bitkilere 
ve hayvanlara dayanmakta.

129
00:08:30,084 --> 00:08:34,178
Tahminimiz Göbekli Tepe kazı 
yerinin çok önemli olduğu,

130
00:08:34,179 --> 00:08:40,197
ki kazılar sırasında tamamıyla 
ortaya çıkarılmıştır.

131
00:08:40,217 --> 00:08:46,583
Burada birçok bölgesiyle kazı çalışmalarının 
2011'de havadan alınan bir görüntüsü.

132
00:08:46,584 --> 00:08:51,606
Bu çakmak taşı aletler gibi birçok 
buluntu var, oldukça yaygınlar.

133
00:08:51,607 --> 00:08:55,567
Ya da bu heykeller gibi kalıntılar.

134
00:08:55,568 --> 00:08:58,298
Çakmak taşı her tarafta bilinir,

135
00:08:58,299 --> 00:09:00,893
ancak bunun gibi büyük boyuttaki

136
00:09:00,894 --> 00:09:04,598
heykeller veya üzerinde birçok öğe olan

137
00:09:04,599 --> 00:09:10,915
bu totem direği heykeli benzeri 
karma anıtlar gibi değil:

138
00:09:10,916 --> 00:09:16,734
Belki bir aslan, burada bir göz, bir kulak 
ve altta bir insan ve diğer bir insan.

139
00:09:16,735 --> 00:09:21,122
Daha önce bilmediğimiz, yorumlamak 
için çaba sarf ettiğimiz

140
00:09:21,123 --> 00:09:24,986
çok heyecan verici bir 
kompozisyon ve sanat.

141
00:09:24,987 --> 00:09:28,106
En önemli anıtsal mimari ise,

142
00:09:28,107 --> 00:09:31,503
- pardon, burayı karıştırıyorum - 
anıtsal mimari:

143
00:09:31,504 --> 00:09:36,884
Çoğunlukla dikilitaşların olduğu, 
dikilitaşlarla betimlenen ovaller ve daireler.

144
00:09:36,885 --> 00:09:40,837
Dikilitaşların ikisi çok büyüktür, 
her zaman ortadadır

145
00:09:40,838 --> 00:09:44,741
ve dikilitaşlar her zaman T şeklindedir.

146
00:09:44,742 --> 00:09:48,052
Bu değişik T şekli anladığımız kadarıyla,

147
00:09:48,053 --> 00:09:53,483
- burada bu çevrili yerlerin başka bir görünüşü: 
İçinde T şekilleriyle çevrili bir oval,

148
00:09:53,484 --> 00:09:56,514
daha küçükler ve merkezdeki dikilitaşlar
burada T şeklinde.

149
00:09:56,515 --> 00:10:00,141
Şanslıyız ki bu T şekillerinin 
anlamını kavrayabiliyoruz,

150
00:10:00,147 --> 00:10:02,783
önce biraz garip gelseler de.

151
00:10:02,784 --> 00:10:05,603
Hayli stilize insanlar 
tasvir edilmiş,

152
00:10:05,611 --> 00:10:08,592
çünkü bazı durumlarda kollarımız 
betimlenmiş,

153
00:10:08,593 --> 00:10:13,686
ellerimiz, parmaklarımız ve giysinin 
bir parçası betimlenmiş.

154
00:10:13,687 --> 00:10:18,911
Yani T şekilleri, stilize insanlar 
ve Göbekli Tepe'de sıklıkla

155
00:10:18,912 --> 00:10:24,879
T şekillerinin üzerine hayvanlar 
bir özellik olarak resmedilmiş.

156
00:10:24,880 --> 00:10:28,034
T şekilleri tarihte özeldir.

157
00:10:28,042 --> 00:10:31,414
Daha önce Paleolitik Çağ'da 
T şekilleri yoktu,

158
00:10:31,415 --> 00:10:33,896
9. bin yılda biten Göbekli Tepe

159
00:10:33,897 --> 00:10:36,791
zamanından sonra da yoktu.

160
00:10:36,792 --> 00:10:40,833
Minorka'daki 'taulas' gibi şeylerle 
yapılan gelişigüzel karşılaştırmalar var;

161
00:10:40,834 --> 00:10:44,697
ancak bu çok farklı bir işlev, 
çok farklı bir anlam.

162
00:10:44,709 --> 00:10:46,959
O aslında bir masa, 'taula' masa demek.

163
00:10:46,960 --> 00:10:51,593
Onlar masa, Göbekli Tepe'deki 
T şekilleri ile bir bağlantısı yok.

164
00:10:51,594 --> 00:10:54,198
Bu T şekilleri çok önemli.

165
00:10:54,199 --> 00:10:58,204
Çünkü geriye dönüp Lascaux, Altamira veya 
Chauvet ve Cosquer gibi

166
00:10:58,209 --> 00:11:03,939
yakın zamanlarda keşfedilen mağaralardaki
Üst Paleolitik sanatına baktığımızda;

167
00:11:03,940 --> 00:11:09,360
burada hayvanlar hep baskın, 
hayvanlar merkezde.

168
00:11:09,361 --> 00:11:14,565
Göbekli'de ise artık insan şekli var, 
üstün şekil olarak ve bu açık:

169
00:11:14,566 --> 00:11:17,875
Evcilleşme olgusu ile bir bağlantı var,

170
00:11:17,876 --> 00:11:21,150
çünkü artık insanlar otorite

171
00:11:21,151 --> 00:11:26,293
ve hayvanlar insanların 
bir özelliğine indirilmiş.

172
00:11:26,294 --> 00:11:28,998
Bu dairelerin, bu çevrili 
yerlerin kazılarındaki

173
00:11:28,999 --> 00:11:33,564
bazı izlenimler...

174
00:11:33,584 --> 00:11:38,034
Örneğin, burada doğal yerinde, 
orijinal pozisyonda,

175
00:11:38,035 --> 00:11:41,626
orijinal tabanın üzerinde 5,50 metre 
yüksekliğinde merkez dikilitaşları.

176
00:11:41,655 --> 00:11:47,384
Hiçbir şey dikmedik, her şey 
orijinal pozisyonunda bulundu.

177
00:11:47,384 --> 00:11:54,142
Göbekli Tepe gibi böylesine 
heyecan verici ve önemli

178
00:11:54,143 --> 00:11:58,987
bir kazı yerinde kazı yapma şansına sahip 
olduğumuz için gerçekten çok şanslıyız.

179
00:11:58,988 --> 00:12:02,668
Yegâne, eşi benzeri yok, kıyaslanamaz.

180
00:12:02,669 --> 00:12:07,120
Söylediğim gibi eş zamanlı yerler var;

181
00:12:07,121 --> 00:12:12,179
ama bu çeşit bir anıtsal sanatları
ve anıtsal dikilitaşları yok.

182
00:12:12,180 --> 00:12:15,603
Sıklıkla güdülerin kombinasyonları 
tasvir edilmiş.

183
00:12:15,613 --> 00:12:18,293
Oldukça zenginler, öyküsel bir 
karakteri göstermekteler,

184
00:12:18,304 --> 00:12:21,340
önümüzde hikâyelerin, 
mitolojik hikâyelerin

185
00:12:21,346 --> 00:12:23,876
çizimlerinin olduğunu göstermekteler.

186
00:12:23,884 --> 00:12:27,066
Daha da fazlası, bu kısma baktığımızda,

187
00:12:27,067 --> 00:12:29,041
bilinmeyen işlevi olan objeler var,

188
00:12:29,042 --> 00:12:33,918
ama hayvanlar da var: Bir kuş, dört ayaklı 
bir hayvan, bir sürüngen, bir kurbağa.

189
00:12:33,924 --> 00:12:38,593
Objelerin bu şekilde beraber 
ilişkilendirilmesi,

190
00:12:38,594 --> 00:12:41,735
bildiğimiz şeylere, 
örneğin, eski Mısır'da,

191
00:12:41,736 --> 00:12:45,331
4.000 yılındaki Mısır'daki 
taş paletlere çok benzer.

192
00:12:45,332 --> 00:12:48,311
Mısır hiyeroglif yazıları 
bu şekilde başladı.

193
00:12:48,312 --> 00:12:56,883
Buna şehrin işareti ve hayvanlar eklendi;
ancak Göbekli Tepe son buldu.

194
00:12:56,884 --> 00:12:58,911
Devamı olmadı.

195
00:12:58,912 --> 00:13:02,242
Ne yazık ki Göbekli şu ana dek 
kimsenin bilmediği nedenlerle

196
00:13:02,243 --> 00:13:04,443
tamamen terk edilmiş.

197
00:13:04,444 --> 00:13:06,583
Mısır'da bu başlangıçlardan sonra,

198
00:13:06,584 --> 00:13:09,902
hiyeroglif yazılar icat oldu.

199
00:13:09,903 --> 00:13:14,740
Göbekli Tepe hikâyenin bir parçası, 
ama büyük bir ara vererek.

200
00:13:14,741 --> 00:13:20,291
Burada bir resmi resim olarak görüyoruz, 
sonra Almanca'da Bildzeichen

201
00:13:20,292 --> 00:13:25,417
adını verdiğimiz şeye dönüşüyor 
ve bu Bildzeichen'dan

202
00:13:25,440 --> 00:13:30,185
diğer işaretler gelişiyor, burada ise
alpha veya A harfimize geliyoruz.

203
00:13:30,186 --> 00:13:32,415
Bunu kolaylıkla anlayabilirsiniz.

204
00:13:32,416 --> 00:13:35,290
Ancak bu 9.000 yılı civarında Göbekli Tepe

205
00:13:35,292 --> 00:13:37,583
ile 3.000 yılı civarında 
gerçek yazının icatı

206
00:13:37,584 --> 00:13:40,751
arasındaki binlerce yıllık bir ara verme.

207
00:13:40,792 --> 00:13:45,192
Doldurmaya çalıştığımız en az 
6.000 yıllık bir ara var;

208
00:13:45,193 --> 00:13:48,756
ama şu an için nasıl 
dolduracağımızı bilmiyoruz.

209
00:13:48,757 --> 00:13:51,299
Ancak işimize devam etmek istiyoruz.

210
00:13:51,303 --> 00:13:54,323
Umut ediyorum ki genç meslektaşlarımız 
insanoğlunun bu çok heyecan verici

211
00:13:54,328 --> 00:13:56,917
dönemiyle ilgili araştırmalara 
devam edecekler.

212
00:13:56,918 --> 00:13:59,111
Bir meslektaşımız şöyle dedi 
- ben söylemedim -

213
00:13:59,115 --> 00:14:00,939
"Göbekli Tepe şu an arkeolojideki en

214
00:14:00,959 --> 00:14:04,662
açık delil olarak görünüyor."

215
00:14:04,663 --> 00:14:08,386
Bence bu gerçekten doğru, çünkü 
yorumlama becerimizi değiştiren

216
00:14:08,387 --> 00:14:12,081
çok sayıda beklenmeyen sonuç alıyoruz.

217
00:14:12,083 --> 00:14:17,285
Görüyoruz ki bunu tekrar bir araya getirince 
kült takipçisi gibi bir toplum vardı.

218
00:14:17,286 --> 00:14:20,271
Göbekli Tepe tapınakları ile beraber 
bir yerleşim yeri değildi;

219
00:14:20,272 --> 00:14:23,895
ancak Göbekli Tepe etrafında 
yerleşim yerleri vardı.

220
00:14:23,896 --> 00:14:26,124
Göbekli ve diğer kazı yerlerinde bulunan

221
00:14:26,125 --> 00:14:29,208
arkeo-faunadan, hayvan kemiklerinden

222
00:14:29,226 --> 00:14:32,344
zoologlarımız ilk büyükbaş 
hayvan evcilleştirmenin

223
00:14:32,345 --> 00:14:35,463
Suriye'de Fırat Nehri'nde, 
koyunun Türkiye'de Fırat Nehri'nde,

224
00:14:35,464 --> 00:14:39,084
keçinin Toros Dağları'nda 
ve domuzun Dicle Nehri havzasında

225
00:14:39,085 --> 00:14:43,359
yapıldığını teşhis edebiliyorlar.

226
00:14:43,360 --> 00:14:47,000
Birbirinden bağımsız olarak, 
ama çok çabuk.

227
00:14:47,001 --> 00:14:51,035
Bütün bu keşifler, 
bu icatlar Neolitik paket

228
00:14:51,036 --> 00:14:55,751
adını verdiğimiz şeyle 
bir araya getirilmişti.

229
00:14:55,752 --> 00:15:00,368
Bu Neolitik paket, insanları 
komşularından, hâlâ avcı-toplayıcı

230
00:15:00,375 --> 00:15:03,330
olan komşularından üstün kılıyor.

231
00:15:03,331 --> 00:15:05,990
Artık tarımsal hayat tarzı keşfedilmişti

232
00:15:06,003 --> 00:15:08,805
ve tüm Avrupa'ya yayılıyordu.

233
00:15:08,819 --> 00:15:11,214
Başta, bu yeni hayat tarzının

234
00:15:11,221 --> 00:15:15,107
yayılımını gösteren o haritayı gördük.

235
00:15:16,544 --> 00:15:19,635
İnsanlar Göbekli Tepe'ye nasıl geldi?

236
00:15:19,636 --> 00:15:21,907
Bir sürü insanı o anıtsal yapıtları

237
00:15:21,908 --> 00:15:26,350
dikebilmek için oraya nasıl getirirsiniz?

238
00:15:26,351 --> 00:15:31,500
Elbette şöyle diyerek değil: 
"Merhaba, gel ve çalışalım.", hayır.

239
00:15:31,501 --> 00:15:33,543
Ziyafet vererek. Büyük ziyafetler vererek.

240
00:15:33,584 --> 00:15:37,001
Tepede büyük ziyafetlerin olduğunu 
tahmin edebiliriz,

241
00:15:37,002 --> 00:15:42,480
böylece insanlar oraya geldi ve bir yandan da 
çalışma organizasyonları için güçleri oldu.

242
00:15:42,501 --> 00:15:46,506
Tek parça anıtların nasıl kaldırıldığı,

243
00:15:46,507 --> 00:15:49,763
büyük taşların nasıl kaldırıldığı hakkında
çokça deneysel arkeolojimiz var.

244
00:15:49,764 --> 00:15:53,545
Ancak şanslıyız ki aynı zamanda bir 
kralın mezar inşaatı için taş anıtların

245
00:15:53,546 --> 00:15:55,334
gerçekte nasıl kaldırıldığını gösteren,

246
00:15:55,337 --> 00:15:59,680
Avrupalı seyyahlar tarafından 
Endonezya'da çekilen

247
00:15:59,681 --> 00:16:04,024
orijinal fotoğraflarımız var.

248
00:16:04,025 --> 00:16:08,369
Emin olabiliriz ki Göbekli Tepe'de 
de benzer şekildeydi.

249
00:16:08,389 --> 00:16:10,056
Bu kısaca bir hikâye,

250
00:16:10,057 --> 00:16:15,384
elde edilen sonuçların hikâyesinin 
sadece kaba bir çerçevesi olan.

251
00:16:15,385 --> 00:16:18,875
Sadece benim elde ettiğim sonuçlar değil: 
Bu bir takım çalışması.

252
00:16:18,876 --> 00:16:21,293
Arkeoloji genellikle bir 
ekip çalışmasıdır,

253
00:16:21,318 --> 00:16:26,140
yakın köylerden yerel işçiler dâhil,

254
00:16:26,141 --> 00:16:29,804
Avrupa ve Türkiye'den öğrenciler dâhil,

255
00:16:29,805 --> 00:16:34,997
arkeo-fauna, botanik 
ve diğer konularla ilgili

256
00:16:34,997 --> 00:16:38,028
bilim insanları, uzmanlar dâhil.

257
00:16:38,029 --> 00:16:40,883
Daha uzun yıllar devam ederek, 
avcı-toplayıcılıktan çiftçiliğe

258
00:16:40,884 --> 00:16:46,248
geçenlerin ve dünya 
tarihini değiştirenlerin

259
00:16:46,249 --> 00:16:51,614
bu beklenmeyen ve heyecan verici dünyası

260
00:16:51,614 --> 00:16:58,201
hakkındaki hâlen cevapsız olan birçok 
soruyu cevaplamaya çalışacağız.

261
00:16:58,202 --> 00:16:59,612
Teşekkürler.

262
00:16:59,613 --> 00:17:00,827
(Alkış)