0:00:04.417,0:00:06.575
Bayanlar ve baylar,

0:00:06.576,0:00:09.642
şimdi biraz derine iniyoruz,

0:00:09.643,0:00:14.266
arkeolojiye ve geçmiş yılların en önemli

0:00:14.267,0:00:18.740
projelerinden birine geliyoruz.

0:00:18.741,0:00:22.380
Bunlar sadece benim sözlerim değil [br]-ben bu projenin direktörüyüm-

0:00:22.381,0:00:26.698
uluslararası da böyle söyleniyor.

0:00:26.709,0:00:31.489
Bu proje Türkiye'nin güneydoğusunda, [br]kazı yerine Göbekli Tepe deniyor.

0:00:31.490,0:00:37.557
Göbekli Tepe, 'göbekli tümsek'[br]anlamına geliyor.

0:00:37.917,0:00:41.117
Bu sadece adı, haritadaki eski bir isim.

0:00:41.118,0:00:46.627
Bu ismi biz takmadık, ama bu biraz belli [br]oluyor veya fark ediliyor -

0:00:46.628,0:00:49.423
orada doğal kireç taşı bir plato var

0:00:49.424,0:00:53.730
ve bütün bu tepe doğal değil, [br]yapay bir tepe,

0:00:53.731,0:00:57.658
bu ise ismin sebebi olan tepenin göbeği.

0:00:57.659,0:01:01.283
Proje, benim de çalıştığım [br]Alman Arkeoloji Enstitüsü

0:01:01.284,0:01:02.931
tarafından yürütülüyor;

0:01:02.932,0:01:06.404
ancak yerel yetkililerle[br]yakın işbirliği içindeyiz,

0:01:06.405,0:01:10.958
özellikle de Ankara'daki [br]Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü,

0:01:10.959,0:01:14.751
Şanlıurfa Üniversitesi, [br]Harran Üniversitesi

0:01:14.790,0:01:17.497
ve bazı diğer kuruluşlarla,

0:01:17.498,0:01:21.827
çoğunlukla kazı yerinin korunması [br]ve restorasyonundan sorumlular.

0:01:21.828,0:01:27.611
Bilimsel çalışmalar için finansman çoğunlukla [br]Almanya Araştırmalar Konseyi'nden geliyor,

0:01:27.612,0:01:31.445
uzun dönemli olan projeyi [br]finanse ediyorlar.

0:01:31.459,0:01:34.529
Şu an çalışmanın 20. yılındayız

0:01:34.530,0:01:39.546
ve gelecekte uzun yıllar [br]devam etmek istiyoruz.

0:01:39.547,0:01:42.265
Tamam, bu çerçeve. [br]Bunların hepsini söylemek zorundayım:

0:01:42.266,0:01:45.442
Kuruluşlar hangileri

0:01:45.443,0:01:49.019
ve kazı yerinde çalışmamız [br]için kim finansman sağlıyor.

0:01:49.020,0:01:51.796
Peki bu kazı yerinin önemi ne?

0:01:51.797,0:01:54.593
Öncelikle, size yerini zaten gösterdim.

0:01:54.594,0:01:56.484
Büyük bir kireç taşı tepe

0:01:56.485,0:01:58.994
ve üzerinde ise yapay bir tümsek var.

0:01:58.995,0:02:03.347
Bu tip yapay tümsekler [br]Yakın Doğu'da çok yaygın.

0:02:03.348,0:02:06.082
Bunlara Arapça'da 'tell',

0:02:06.083,0:02:09.292
Türkçe'de ise 'tepe' veya 'höyük' deniyor.

0:02:09.292,0:02:11.667
Bazılarınızın Çatalhöyük'ü [br]bildiğinizi sanıyorum,

0:02:11.672,0:02:15.440
Orta Anadolu'daki [br]eski bir Neolitik kazı yeri.

0:02:15.441,0:02:20.552
Göbekli de böyle bir yer, ancak [br]kendine has birtakım özellikleri var,

0:02:20.553,0:02:24.771
eşsiz bir yer, çünkü diğerlerinden [br]çok daha eski.

0:02:24.772,0:02:29.041
M.Ö. 10. ve 9. bin yıla ait.

0:02:29.042,0:02:34.084
Yani tahminen oradaki [br]bazı anıtlar 12.000 yaşında,

0:02:34.125,0:02:39.446
bugünden 12.000 yıl önce [br]veya 10.000, M.Ö. 10.000.

0:02:39.447,0:02:41.594
Buzul Çağı'ndan hemen sonra.

0:02:41.595,0:02:46.836
Jeoloji ile ilgili biraz bir şeyler bilen herkes, [br]Buzul Çağı'nın küresel bir fenomen olduğunu bilir.

0:02:46.837,0:02:51.501
Artık Grönland'deki buz çekirdekleri sayesinde [br]yaşını tam olarak tespit edebiliyoruz.

0:02:51.505,0:02:54.871
Buzul Çağı'nın sonu uzun [br]bir süreç değildi.

0:02:54.872,0:02:58.183
Hızlı iklim değişimi denen şeydi.

0:02:58.209,0:03:01.696
Çok hızlı bir gelişme, 9.600 civarında.

0:03:01.697,0:03:06.531
Bu, aynı zamanda Göbekli'deki [br]aktivitenin oluşmaya başladığı zaman.

0:03:06.532,0:03:12.438
Size insanlar tarafından binalar, duvarlar [br]ve birbiri üzerine diğer şeyler

0:03:12.439,0:03:15.441
dikilerek yapay bir tümsek [br]yapıldığını söyledim.

0:03:15.442,0:03:18.164
Yani tümsek yaratıldı.

0:03:18.167,0:03:23.001
Bu Yakın Doğu'da çok özel bir şey değil, [br]ama söylediğim gibi, zaman dilimi

0:03:23.002,0:03:26.125
10.-9. bin yıl, bu çok garip.

0:03:26.144,0:03:28.142
Bu zamanda onu beklemiyorduk,

0:03:28.143,0:03:31.958
bütün dünyada insanlar hâlâ [br]avcı-toplayıcıyken,

0:03:31.959,0:03:36.804
böylesine binaları, böylesine büyük işleri

0:03:36.805,0:03:40.420
ve diğer başka şeyleri yapabilmelerini.

0:03:40.421,0:03:43.732
Göbekli Tepe'deki, hiç beklenmeyen [br]ve daha önce bilinmeyen

0:03:43.733,0:03:50.118
dünyadan bazı örnekler göreceğiz.

0:03:50.961,0:03:53.618
Çoğu kişi Göbekli Tepe'nin [br]tarihi değiştirdiğini söylüyor.

0:03:53.619,0:03:55.947
Bu doğru değil, onu değiştirmiyor;

0:03:55.948,0:04:01.098
ancak insanlık tarihine çok [br]önemli bir bölüm ekliyor,

0:04:01.099,0:04:04.743
daha önce varlığını [br]bilmediğimiz bir bölüm.

0:04:04.744,0:04:08.858
Bu bölüm, avcı-toplayıcı [br]topluluklardan tarıma,

0:04:08.859,0:04:11.840
besin üreten toplumlara geçişle ilgili.

0:04:11.841,0:04:15.800
Bu, basit tarım toplumlarının

0:04:15.801,0:04:20.245
hâlâ temeli olan bir varoluş biçimi

0:04:20.247,0:04:23.962
ve o zamanlar bu bölgede [br]icat edildi.

0:04:23.963,0:04:25.751
Bu bölge Yakın Doğu.

0:04:25.752,0:04:28.109
Daha sonra birtakım haritalar göreceğiz.

0:04:28.110,0:04:33.153
Burada tümseğin havadan bir görünüşü.

0:04:33.154,0:04:37.308
95'te projeye başladığımızda, [br]görebildiğimiz şey neredeyse

0:04:37.309,0:04:41.583
hiçbir şeydi, sadece [br]ağaçlar ve tarlalardı.

0:04:41.584,0:04:44.400
Yerel halk tarafından [br]tarım için kullanılmıştı;

0:04:44.401,0:04:47.513
ancak yüzey [buluntular] [br]bize çok açık olarak

0:04:47.514,0:04:50.476
bu yerin önemini gösteriyordu

0:04:50.477,0:04:54.850
ve de teşhis edilen çakmak taşı aletler[br]ve diğer gereçlerin tarihlendirilmesi.

0:04:54.851,0:04:58.444
Çömlekçilik henüz yoktu, icat edilmemişti.

0:04:58.459,0:05:03.320
Arkeolojide bu zamanı Çömlek Öncesi [br]Neolitik kültür olarak adlandırıyoruz,

0:05:03.321,0:05:08.905
çömlekçiliğin icadından önce, [br]fakat Neolitik'in başlangıcı.

0:05:08.906,0:05:13.890
Neolitik Çağ, bizim ifademizle[br]besin üretilen dönemdir.

0:05:15.382,0:05:18.237
Göbekli Tepe'nin önemini anlamak için,

0:05:18.238,0:05:22.328
çerçevemizi küresel bakış açısına[br]genişletmemiz lazım.

0:05:22.329,0:05:27.830
Bu haritadaki kırmızı yerlerde, avcı-toplayıcı [br]kültürden besin üreten kültüre

0:05:27.831,0:05:30.976
doğru geçişin birbirinden bağımsız [br]olarak gerçekleştiği

0:05:30.977,0:05:33.958
dünyadaki bütün bölgeleri [br]görebiliyorsunuz.

0:05:33.959,0:05:38.001
Mezoamerika, Güney Amerika, [br]Güneydoğu'da bazı bölgelerimiz var

0:05:38.030,0:05:42.850
ve elbette haklısınız, [br]bazılarında yazılan rakamlar M.Ö.

0:05:42.851,0:05:48.166
Yakın Doğu'daki çekirdek alanda bu geçiş, [br]9.000 civarında veya 10.000 sonlarında,

0:05:48.167,0:05:50.376
9. bin yıl başlangıcında oldu,

0:05:50.377,0:05:53.667
Afrika'daki ise oraya nazaran çok geç.

0:05:53.693,0:05:59.782
Bu bölgeyi uzun zamandır Yakın Doğu'nın [br]Bereketli Hilal'i olarak adlandırıyoruz,

0:05:59.792,0:06:05.999
çünkü güneyde Arap çölü var,

0:06:06.000,0:06:11.205
kuzeyde ise Toros Dağları [br]ve Zagros Dağları.

0:06:11.206,0:06:15.306
Bu alan en avantajlı iklimsel koşullara,

0:06:15.311,0:06:20.557
en avantajlı coğrafik koşullara sahip: [br]Bereketli Hilal.

0:06:21.415,0:06:26.133
Uzun süre ilk tarımsal [br]medeniyetlerin gelişmesinde

0:06:26.134,0:06:31.054
batı kanadının etkili [br]olduğunu düşünmüştük;

0:06:31.055,0:06:36.698
ancak sadece bizim ekibin değil, [br]diğer birçok ekibin ve Amerikalı,

0:06:36.699,0:06:41.681
Fransız, İngiliz, Türk, İtalyan, Japon, [br]Alman ulusal ekiplerin ve bu bölgede

0:06:41.682,0:06:45.980
çalışan diğer arkeologların yaptığı [br]araştırmalar sayesinde artık

0:06:45.981,0:06:48.028
anlıyoruz ki bu Bereketli Hilal'in

0:06:48.029,0:06:51.976
içerisinde Altın Üçgen [br]benzeri bir yer var,

0:06:51.977,0:06:55.947
burada en önemli şeyler cereyan ediyor.

0:06:57.135,0:07:00.974
Göbekli Tepe, Altın Üçgen'de bulunuyor

0:07:00.975,0:07:03.054
ve çok önemli bir rolü var.

0:07:03.055,0:07:07.205
Burada ortaya çıkarılan eserlerin[br]bazılarını göreceğiz.

0:07:07.209,0:07:12.292
Burada kırmızıyla işaretlenen diğer [br]yerler de, bu zamana ait, 10-9. bin yıla;

0:07:12.293,0:07:15.006
ancak bunlar o çağın yerleşim yerleri.

0:07:15.007,0:07:17.825
Yerleşik avcı-toplayıcıların [br]yerleşim yerleri.

0:07:17.834,0:07:22.766
Yerleşik avcı-toplayıcıların olması,

0:07:22.767,0:07:25.310
20-25 yıl önce yeni bir keşifti.

0:07:25.311,0:07:28.807
Avcı-toplayıcıların hep göçebe olduklarını [br]düşünmüştük; ama bu bölgede

0:07:28.810,0:07:35.455
besin üretiminin icadından önce [br]zaten hayatlarını değiştirmişlerdi.

0:07:35.455,0:07:37.471
Göbekli Tepe bir yerleşim yeri değil.

0:07:37.472,0:07:43.309
Ona ait, ama sadece bir tapınak [br]veya birçok tapınak beraber.

0:07:43.310,0:07:45.476
Örnekler göreceğiz.

0:07:45.477,0:07:49.724
Neolitik'in, anlamına dair bir fikrinizin [br]olması için: Yabaniden evcile demek.

0:07:49.725,0:07:57.997
Burada başlıcası, yabaniden tarımsal [br]tahıla geçiş, büyüklük ve verim artmakta.

0:07:58.004,0:08:00.742
Hayvanlarla bu biraz daha zor,

0:08:00.743,0:08:04.433
sadece dört hayvanın [br]evcilleştirilmesinin sebebi de bu.

0:08:04.434,0:08:09.625
Bu bir başlangıç: [br]Keçi, koyun, sığır ve domuz.

0:08:09.626,0:08:14.717
Köpeği dâhil etmiyoruz: Avcı-toplayıcılar [br]tarafından zaten önceden evcilleştirilmişti.

0:08:14.718,0:08:16.376
Ama bu başka bir hikâye,

0:08:16.377,0:08:18.475
et üretimi için değil,

0:08:18.476,0:08:20.664
avcılara yardımcı olmak [br]için evcilleştirilmişti.

0:08:20.665,0:08:24.101
Bunun anlamı, Neolitik toplumlar, [br]besin üreten toplumlar,

0:08:24.102,0:08:29.212
evcilleştirilmiş türlere, bitkilere [br]ve hayvanlara dayanmakta.

0:08:30.084,0:08:34.178
Tahminimiz Göbekli Tepe kazı [br]yerinin çok önemli olduğu,

0:08:34.179,0:08:40.197
ki kazılar sırasında tamamıyla [br]ortaya çıkarılmıştır.

0:08:40.217,0:08:46.583
Burada birçok bölgesiyle kazı çalışmalarının [br]2011'de havadan alınan bir görüntüsü.

0:08:46.584,0:08:51.606
Bu çakmak taşı aletler gibi birçok [br]buluntu var, oldukça yaygınlar.

0:08:51.607,0:08:55.567
Ya da bu heykeller gibi kalıntılar.

0:08:55.568,0:08:58.298
Çakmak taşı her tarafta bilinir,

0:08:58.299,0:09:00.893
ancak bunun gibi büyük boyuttaki

0:09:00.894,0:09:04.598
heykeller veya üzerinde birçok öğe olan

0:09:04.599,0:09:10.915
bu totem direği heykeli benzeri [br]karma anıtlar gibi değil:

0:09:10.916,0:09:16.734
Belki bir aslan, burada bir göz, bir kulak [br]ve altta bir insan ve diğer bir insan.

0:09:16.735,0:09:21.122
Daha önce bilmediğimiz, yorumlamak [br]için çaba sarf ettiğimiz

0:09:21.123,0:09:24.986
çok heyecan verici bir [br]kompozisyon ve sanat.

0:09:24.987,0:09:28.106
En önemli anıtsal mimari ise,

0:09:28.107,0:09:31.503
- pardon, burayı karıştırıyorum - [br]anıtsal mimari:

0:09:31.504,0:09:36.884
Çoğunlukla dikilitaşların olduğu, [br]dikilitaşlarla betimlenen ovaller ve daireler.

0:09:36.885,0:09:40.837
Dikilitaşların ikisi çok büyüktür, [br]her zaman ortadadır

0:09:40.838,0:09:44.741
ve dikilitaşlar her zaman T şeklindedir.

0:09:44.742,0:09:48.052
Bu değişik T şekli anladığımız kadarıyla,

0:09:48.053,0:09:53.483
- burada bu çevrili yerlerin başka bir görünüşü: [br]İçinde T şekilleriyle çevrili bir oval,

0:09:53.484,0:09:56.514
daha küçükler ve merkezdeki dikilitaşlar[br]burada T şeklinde.

0:09:56.515,0:10:00.141
Şanslıyız ki bu T şekillerinin [br]anlamını kavrayabiliyoruz,

0:10:00.147,0:10:02.783
önce biraz garip gelseler de.

0:10:02.784,0:10:05.603
Hayli stilize insanlar [br]tasvir edilmiş,

0:10:05.611,0:10:08.592
çünkü bazı durumlarda kollarımız [br]betimlenmiş,

0:10:08.593,0:10:13.686
ellerimiz, parmaklarımız ve giysinin [br]bir parçası betimlenmiş.

0:10:13.687,0:10:18.911
Yani T şekilleri, stilize insanlar [br]ve Göbekli Tepe'de sıklıkla

0:10:18.912,0:10:24.879
T şekillerinin üzerine hayvanlar [br]bir özellik olarak resmedilmiş.

0:10:24.880,0:10:28.034
T şekilleri tarihte özeldir.

0:10:28.042,0:10:31.414
Daha önce Paleolitik Çağ'da [br]T şekilleri yoktu,

0:10:31.415,0:10:33.896
9. bin yılda biten Göbekli Tepe

0:10:33.897,0:10:36.791
zamanından sonra da yoktu.

0:10:36.792,0:10:40.833
Minorka'daki 'taulas' gibi şeylerle [br]yapılan gelişigüzel karşılaştırmalar var;

0:10:40.834,0:10:44.697
ancak bu çok farklı bir işlev, [br]çok farklı bir anlam.

0:10:44.709,0:10:46.959
O aslında bir masa, 'taula' masa demek.

0:10:46.960,0:10:51.593
Onlar masa, Göbekli Tepe'deki [br]T şekilleri ile bir bağlantısı yok.

0:10:51.594,0:10:54.198
Bu T şekilleri çok önemli.

0:10:54.199,0:10:58.204
Çünkü geriye dönüp Lascaux, Altamira veya [br]Chauvet ve Cosquer gibi

0:10:58.209,0:11:03.939
yakın zamanlarda keşfedilen mağaralardaki[br]Üst Paleolitik sanatına baktığımızda;

0:11:03.940,0:11:09.360
burada hayvanlar hep baskın, [br]hayvanlar merkezde.

0:11:09.361,0:11:14.565
Göbekli'de ise artık insan şekli var, [br]üstün şekil olarak ve bu açık:

0:11:14.566,0:11:17.875
Evcilleşme olgusu ile bir bağlantı var,

0:11:17.876,0:11:21.150
çünkü artık insanlar otorite

0:11:21.151,0:11:26.293
ve hayvanlar insanların [br]bir özelliğine indirilmiş.

0:11:26.294,0:11:28.998
Bu dairelerin, bu çevrili [br]yerlerin kazılarındaki

0:11:28.999,0:11:33.564
bazı izlenimler...

0:11:33.584,0:11:38.034
Örneğin, burada doğal yerinde, [br]orijinal pozisyonda,

0:11:38.035,0:11:41.626
orijinal tabanın üzerinde 5,50 metre [br]yüksekliğinde merkez dikilitaşları.

0:11:41.655,0:11:47.384
Hiçbir şey dikmedik, her şey [br]orijinal pozisyonunda bulundu.

0:11:47.384,0:11:54.142
Göbekli Tepe gibi böylesine [br]heyecan verici ve önemli

0:11:54.143,0:11:58.987
bir kazı yerinde kazı yapma şansına sahip [br]olduğumuz için gerçekten çok şanslıyız.

0:11:58.988,0:12:02.668
Yegâne, eşi benzeri yok, kıyaslanamaz.

0:12:02.669,0:12:07.120
Söylediğim gibi eş zamanlı yerler var;

0:12:07.121,0:12:12.179
ama bu çeşit bir anıtsal sanatları[br]ve anıtsal dikilitaşları yok.

0:12:12.180,0:12:15.603
Sıklıkla güdülerin kombinasyonları [br]tasvir edilmiş.

0:12:15.613,0:12:18.293
Oldukça zenginler, öyküsel bir [br]karakteri göstermekteler,

0:12:18.304,0:12:21.340
önümüzde hikâyelerin, [br]mitolojik hikâyelerin

0:12:21.346,0:12:23.876
çizimlerinin olduğunu göstermekteler.

0:12:23.884,0:12:27.066
Daha da fazlası, bu kısma baktığımızda,

0:12:27.067,0:12:29.041
bilinmeyen işlevi olan objeler var,

0:12:29.042,0:12:33.918
ama hayvanlar da var: Bir kuş, dört ayaklı [br]bir hayvan, bir sürüngen, bir kurbağa.

0:12:33.924,0:12:38.593
Objelerin bu şekilde beraber [br]ilişkilendirilmesi,

0:12:38.594,0:12:41.735
bildiğimiz şeylere, [br]örneğin, eski Mısır'da,

0:12:41.736,0:12:45.331
4.000 yılındaki Mısır'daki [br]taş paletlere çok benzer.

0:12:45.332,0:12:48.311
Mısır hiyeroglif yazıları [br]bu şekilde başladı.

0:12:48.312,0:12:56.883
Buna şehrin işareti ve hayvanlar eklendi;[br]ancak Göbekli Tepe son buldu.

0:12:56.884,0:12:58.911
Devamı olmadı.

0:12:58.912,0:13:02.242
Ne yazık ki Göbekli şu ana dek [br]kimsenin bilmediği nedenlerle

0:13:02.243,0:13:04.443
tamamen terk edilmiş.

0:13:04.444,0:13:06.583
Mısır'da bu başlangıçlardan sonra,

0:13:06.584,0:13:09.902
hiyeroglif yazılar icat oldu.

0:13:09.903,0:13:14.740
Göbekli Tepe hikâyenin bir parçası, [br]ama büyük bir ara vererek.

0:13:14.741,0:13:20.291
Burada bir resmi resim olarak görüyoruz, [br]sonra Almanca'da Bildzeichen

0:13:20.292,0:13:25.417
adını verdiğimiz şeye dönüşüyor [br]ve bu Bildzeichen'dan

0:13:25.440,0:13:30.185
diğer işaretler gelişiyor, burada ise[br]alpha veya A harfimize geliyoruz.

0:13:30.186,0:13:32.415
Bunu kolaylıkla anlayabilirsiniz.

0:13:32.416,0:13:35.290
Ancak bu 9.000 yılı civarında Göbekli Tepe

0:13:35.292,0:13:37.583
ile 3.000 yılı civarında [br]gerçek yazının icatı

0:13:37.584,0:13:40.751
arasındaki binlerce yıllık bir ara verme.

0:13:40.792,0:13:45.192
Doldurmaya çalıştığımız en az [br]6.000 yıllık bir ara var;

0:13:45.193,0:13:48.756
ama şu an için nasıl [br]dolduracağımızı bilmiyoruz.

0:13:48.757,0:13:51.299
Ancak işimize devam etmek istiyoruz.

0:13:51.303,0:13:54.323
Umut ediyorum ki genç meslektaşlarımız [br]insanoğlunun bu çok heyecan verici

0:13:54.328,0:13:56.917
dönemiyle ilgili araştırmalara [br]devam edecekler.

0:13:56.918,0:13:59.111
Bir meslektaşımız şöyle dedi [br]- ben söylemedim -

0:13:59.115,0:14:00.939
"Göbekli Tepe şu an arkeolojideki en

0:14:00.959,0:14:04.662
açık delil olarak görünüyor."

0:14:04.663,0:14:08.386
Bence bu gerçekten doğru, çünkü [br]yorumlama becerimizi değiştiren

0:14:08.387,0:14:12.081
çok sayıda beklenmeyen sonuç alıyoruz.

0:14:12.083,0:14:17.285
Görüyoruz ki bunu tekrar bir araya getirince [br]kült takipçisi gibi bir toplum vardı.

0:14:17.286,0:14:20.271
Göbekli Tepe tapınakları ile beraber [br]bir yerleşim yeri değildi;

0:14:20.272,0:14:23.895
ancak Göbekli Tepe etrafında [br]yerleşim yerleri vardı.

0:14:23.896,0:14:26.124
Göbekli ve diğer kazı yerlerinde bulunan

0:14:26.125,0:14:29.208
arkeo-faunadan, hayvan kemiklerinden

0:14:29.226,0:14:32.344
zoologlarımız ilk büyükbaş [br]hayvan evcilleştirmenin

0:14:32.345,0:14:35.463
Suriye'de Fırat Nehri'nde, [br]koyunun Türkiye'de Fırat Nehri'nde,

0:14:35.464,0:14:39.084
keçinin Toros Dağları'nda [br]ve domuzun Dicle Nehri havzasında

0:14:39.085,0:14:43.359
yapıldığını teşhis edebiliyorlar.

0:14:43.360,0:14:47.000
Birbirinden bağımsız olarak, [br]ama çok çabuk.

0:14:47.001,0:14:51.035
Bütün bu keşifler, [br]bu icatlar Neolitik paket

0:14:51.036,0:14:55.751
adını verdiğimiz şeyle [br]bir araya getirilmişti.

0:14:55.752,0:15:00.368
Bu Neolitik paket, insanları [br]komşularından, hâlâ avcı-toplayıcı

0:15:00.375,0:15:03.330
olan komşularından üstün kılıyor.

0:15:03.331,0:15:05.990
Artık tarımsal hayat tarzı keşfedilmişti

0:15:06.003,0:15:08.805
ve tüm Avrupa'ya yayılıyordu.

0:15:08.819,0:15:11.214
Başta, bu yeni hayat tarzının

0:15:11.221,0:15:15.107
yayılımını gösteren o haritayı gördük.

0:15:16.544,0:15:19.635
İnsanlar Göbekli Tepe'ye nasıl geldi?

0:15:19.636,0:15:21.907
Bir sürü insanı o anıtsal yapıtları

0:15:21.908,0:15:26.350
dikebilmek için oraya nasıl getirirsiniz?

0:15:26.351,0:15:31.500
Elbette şöyle diyerek değil: [br]"Merhaba, gel ve çalışalım.", hayır.

0:15:31.501,0:15:33.543
Ziyafet vererek. Büyük ziyafetler vererek.

0:15:33.584,0:15:37.001
Tepede büyük ziyafetlerin olduğunu [br]tahmin edebiliriz,

0:15:37.002,0:15:42.480
böylece insanlar oraya geldi ve bir yandan da [br]çalışma organizasyonları için güçleri oldu.

0:15:42.501,0:15:46.506
Tek parça anıtların nasıl kaldırıldığı,

0:15:46.507,0:15:49.763
büyük taşların nasıl kaldırıldığı hakkında[br]çokça deneysel arkeolojimiz var.

0:15:49.764,0:15:53.545
Ancak şanslıyız ki aynı zamanda bir [br]kralın mezar inşaatı için taş anıtların

0:15:53.546,0:15:55.334
gerçekte nasıl kaldırıldığını gösteren,

0:15:55.337,0:15:59.680
Avrupalı seyyahlar tarafından [br]Endonezya'da çekilen

0:15:59.681,0:16:04.024
orijinal fotoğraflarımız var.

0:16:04.025,0:16:08.369
Emin olabiliriz ki Göbekli Tepe'de [br]de benzer şekildeydi.

0:16:08.389,0:16:10.056
Bu kısaca bir hikâye,

0:16:10.057,0:16:15.384
elde edilen sonuçların hikâyesinin [br]sadece kaba bir çerçevesi olan.

0:16:15.385,0:16:18.875
Sadece benim elde ettiğim sonuçlar değil: [br]Bu bir takım çalışması.

0:16:18.876,0:16:21.293
Arkeoloji genellikle bir [br]ekip çalışmasıdır,

0:16:21.318,0:16:26.140
yakın köylerden yerel işçiler dâhil,

0:16:26.141,0:16:29.804
Avrupa ve Türkiye'den öğrenciler dâhil,

0:16:29.805,0:16:34.997
arkeo-fauna, botanik [br]ve diğer konularla ilgili

0:16:34.997,0:16:38.028
bilim insanları, uzmanlar dâhil.

0:16:38.029,0:16:40.883
Daha uzun yıllar devam ederek, [br]avcı-toplayıcılıktan çiftçiliğe

0:16:40.884,0:16:46.248
geçenlerin ve dünya [br]tarihini değiştirenlerin

0:16:46.249,0:16:51.614
bu beklenmeyen ve heyecan verici dünyası

0:16:51.614,0:16:58.201
hakkındaki hâlen cevapsız olan birçok [br]soruyu cevaplamaya çalışacağız.

0:16:58.202,0:16:59.612
Teşekkürler.

0:16:59.613,0:17:00.827
(Alkış)