Na biurku trzymam 
małe gliniane naczynie,

zrobione na studiach. To jest raku, 
rodzaj wyrobu ceramicznego,

który powstał w Japonii jako technika

wyrobu miseczek 
do ceremonii parzenia herbaty.

To naczynie ma ponad 400 lat.

Każde z nich zostało wyrzeźbione z gliny,

a najbardziej ceniono w nich 
niedoskonałości.

Naczynia codziennego użytku 
wypala się 10 godzin.

Ten wyjęłam z pieca 
w zeszłym tygodniu.

Piec stygnie kolejny dzień lub dwa.

Wypalanie raku trwa krótko. 
Stojący na dworze piec

rozgrzewa się do 1500 stopni 
w 15 minut,

a gdy szkliwo stopi się w piecu,

widać słaby połysk 
i można wyłączyć piec.

Długimi metalowymi szczypcami 
wyciągamy naczynie.

W Japonii garnuszek 
rozgrzany do czerwoności

zostałby od razu włożony 
do wywaru zielonej herbaty.

Możecie sobie wyobrazić zapach pary.

W USA robimy to bardziej dramatycznie

i wrzucamy garnek w trociny, 
które zajmują się ogniem.

Wtedy przykrywamy je 
kubłem na śmieci,

spod którego zaczyna 
sączyć się się dym.

Od moich ubrań jechało dymem.

Kocham raku, bo pozwala mi 
bawić się żywiołami.

Mogę ukształtować garnek z gliny 
i wybrać glazurę,

ale potem muszę wypuścić go 
w ogień i dym.

Najwspanialsze w tym są takie niespodzianki,

jak spękana powierzchnia, 
bo garnki poddawane są

dużym naprężeniom. 
Z temperatury 1500 stopni

stygną do temperatury pokojowej 
w ciągu minuty.

Raku to cudowna metafora kreatywności.

W wielu rzeczach 
istnieje napięcie pomiędzy tym,

co mogę kontrolować 
i tym, co muszę odpuścić.

bez względu na to, 
czy tworzę nowy program radiowy,

czy negocjuję z nastoletnimi synami.

Pisząc książkę o kreatywności

zdałam sobie sprawę, 
że proces trzeba odwrócić.

Na samym początku musiałam odpuścić

i zanurzyć się w historiach setek artystów,

pisarzy, muzyków i filmowców.

Zrozumiałam, że kreatywność

wyrasta z codziennych doświadczeń,

częściej niż nam się zdaje,

włączając w to odpuszczanie.

Miało się rozbić, ale tak też jest dobrze. (Śmiech)

To część odpuszczania: czasem się zdarza,

a czasem nie, bo kreatywność

wyrasta także z potłuczonych kawałków.

Najlepszym sposobem 
na naukę czegokolwiek

są opowiadania. Chcę opowiedzieć historię

o pracy, zabawie i o czterech aspektach życia,

które musimy przyswoić,

aby nasza kreatywność kwitła.

Pierwszy aspekt z początku 
wydaje się bardzo łatwy,

ale z czasem staje cię coraz trudniejszy.

Chodzi o poświęcanie uwagi temu, 
co nas otacza.

Wielu artystów mówi o potrzebie otwartości,

przyjmowaniu doświadczeń. To niełatwe,

kiedy świecący prostokąt w kieszeni

zajmuje ci całą uwagę.

Filmowiec Mira Nair mówi o dorastaniu

w Bhubaneswar, małym miasteczku w Indiach.

Oto zdjęcie jednej ze świątyń w mieście.

Mira Nair: W miasteczku było ze 2000 świątyń.

Graliśmy w krykieta. Dorastaliśmy w gruzie.

Moją główną inspiracją,

dzięki której jestem dziś filmowcem,

był podróżny teatr ludowy. Przyjeżdżali do miasta,

a ja oglądałam zmagania dobra ze złem,

przedstawiane przez dwie osoby 
na boisku szkolnym,

bez rekwizytów, ale z ogromną pasją

i haszyszem. To było cudowne.

Opowieści ludowe z dwóch świętych ksiąg

Mahabharaty i Ramajany,
z których ponoć wszystko się w Indiach wywodzi.

Po zobaczeniu Jatry, tego teatru ludowego,

wiedziałam, że muszę iść i występować.

Julie Burstein: Czy nie jest to wspaniała historia?

Widać rodzaj odskoczni od codzienności.

Na szkolnym boisku znalazło się dobro i zło,

pasja i haszysz. Mira Nair była młodą dziewczyną,

wśród tysięcy innych widzów,

ale ona była gotowa. Była otwarta na iskrę,

która, jak sama powiedziała,

poprowadziła ją ku karierze

nagradzanego filmowca.

Otwartość na doświadczenie, 
które może nas zmienić,

jest pierwszą rzeczą, którą musimy pojąć.

Artyści mówią także o tym, 
jak ich największe dzieła

rodzą się z najtrudniejszych elementów życia.

Pisarz Richard Ford mówi o wyzwaniu z dzieciństwa,

z którym zmaga się do dziś.

Ma poważny problem z dysleksją.

Richard Ford: Nauka czytania szła mi bardzo wolno,

kończąc szkołę czytałem 
na minimalnym poziomie

i dotąd ciche czytanie 
nie idzie mi wiele szybciej,

niż czytanie na głos,

ale dysleksja miała dla mnie wiele plusów.

Kiedy pogodziłem się z tym, 
że muszę czytać powoli,

zacząłem chyba z wolna doceniać

wszystkie zalety języka i zdań,

nie tylko poznawcze aspekty języka,

jak synkopy, dźwięk słów,

wygląd słów, umiejscowienie akapitów,

łamanie linijek. Nie miałem aż takiej dysleksji,

żeby nie móc w ogóle czytać. 
Musiałem tylko robić to

bardzo powoli. Czołgając się przez zdania

odziedziczyłem inne wartości języka,

co pomogło mi pisać zdania.

JB: To takie przejmujące. Richard Ford, 
laureat Nagrody Pulitzera,

mówi, że dysleksja 
pomogła mu pisać zdania.

Musiał przyjąć to wyzwanie 
i używam tego słowa celowo.

Jego zadaniem nie było pokonanie dysleksji.

Musiał się od niej uczyć. 
Musiał nauczyć się słyszeć

melodię języka.

Artyści mówią także o tym, 
jak przekraczanie własnych ograniczeń,

a czasem dotarcie do granic możliwości,

pomaga im skupić się

na odnalezieniu własnego głosu.

Rzeźbiarz Richard Serra opowiada,

że jako młody artysta 
uważał się za malarza

i po skończeniu szkoły 
mieszkał we Florencji.

W tym czasie wybrał się do Madrytu,

gdzie poszedł do Muzeum Prado,

zobaczyć obraz Diego Velazqueza

z 1656 r. pod tytułem "Las Meninas",

który przedstawia małą księżniczkę

oraz jej damy dworu.

Za jasnowłosą księżniczką widać lustro.

Lustro odbija jej rodziców, 
króla i królową Hiszpanii,

którzy staliby tam, gdzie dzisiaj

stoicie wy, patrząc na obraz.

Velazquez swoim zwyczajem 
umieścił na obrazie również siebie.

Stoi po lewej stronie, z pędzlem w jednej ręce

i z paletą w drugiej.

Richard Serra: Stałem tam, patrząc na niego,

i zrozumiałem, że Velazquez patrzy na mnie.

Pomyślałem: "Ja jestem tematem tego obrazu.

Nie dam rady tak malować".

W tamtym okresie używałem nawet stopera

i malowałem przypadkowe kwadraty,

zmierzałem donikąd. Wyrzuciłem wszystkie obrazy

do rzeki. Postanowiłem zacząć się bawić.

JB: Serra mówi to tak nonszalancko,
że można tego nie uchwycić.

Zobaczył obraz gościa,

który nie żyje od 300 lat, i zrozumiał,

że sam tak nie potrafi. Wrócił do studia

we Florencji, wziął wszystkie swoje prace

i wrzucił je do rzeki.

Richard Serra odpuścił sobie malarstwo,

ale nie sztukę. 
Przeprowadził się do Nowego Jorku,

i spisał ponad 100 czasowników:

"zwijać, zgnieść, złożyć",

i zgodnie z obietnicą zaczął się bawić.

Oddawał słowa w różnych materiałach.

Brał ogromny arkusz blachy ołowianej,

zwijał go i rozwijał.
Robił to samo z gumą,

Przy słowie "podnosić" stworzył to,

co stoi teraz w Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Richard Serra musiał porzucić malarstwo,

aby wyruszyć na swoje radosne poszukiwania,

które zaowocowały dziełami, 
z których dziś słynie:

ogromne stalowe łuki, których doświadczenie

wymaga od widza czasu i ruchu. W rzeźbie,

Richard Serra umie zrobić to, 
czego nie mógł w malarstwie.

To my stajemy się 
przedmiotem jego sztuki.

Doświadczenia, wyzwania i ograniczenia

trzeba najpierw zaakceptować,

by kreatywność mogła kwitnąć.

Jest też czwarte pojęcie, najtrudniejsze.

Jest to pogodzenie się ze stratą,

najstarszym i najtrwalszym 
ludzkim doświadczeniem.

Aby tworzyć, musimy stanąć pomiędzy tym,

co widzimy na świecie, 
a własnymi nadziejami,

patrząc bez emocji 
na odrzucenie, zawód miłosny,

wojnę, śmierć.

Bardzo ciężko stoi się w tym miejscu.

Wychowawca Parker Palmer 
nazywa to "tragiczną luką",

nie dlatego, że budzi smutek, 
ale dlatego, że jest nieunikniona.

Mój przyjaciel Dick Nodel powtarza:

"Można trwać w napięciu, 
jak struna w skrzypcach,

i zrobić coś pięknego".

To napięcie rezonuje 
w pracach Joela Meyerowitza,

fotografa, który na początku kariery słynął

z fotografii ulicznej,

a także z pięknych pejzaży Toskanii,

czy Cape Cod,

czy światła.

Joel pochodzi z Nowego Jorku i przez wiele lat

miał studio w Chelsea, z widokiem na centrum,

na World Trade Centre.

Fotografował te budynki w każdym świetle.

Domyślacie się, dokąd zmierza ta historia.

9 września nie było go w Nowym Jorku,

ale natychmiast wrócił i popędził

na miejsce zniszczenia.

Joel Meyerowitz: Tak jak inni przechodnie

stałem pod siatką 
przy skrzyżowaniu Chambers

i Greenwich. Widziałem tylko dym

i trochę gruzu. 
Podniosłem aparat, żeby spojrzeć,

sprawdzić tylko, czy coś widać,

a policjantka szturchnęła mnie w ramię

i powiedziała: "Hej, żadnych zdjęć!".

Ten cios mnie obudził,

w taki sposób, jak to chyba miało zadziałać.

Na pytanie, czemu nie wolno 
robić zdjęć, odparła:

"To miejsce zbrodni. 
Fotografowanie wzbronione".

Zapytałem: "A gdybym był z prasy?"

Odpowiedziała:

"Patrz tam". Przecznicę dalej stali dziennikarze,

stłoczeni na małym ogrodzonym terenie.

Zapytałem, kiedy będą mogli wejść.

Odpowiedziała: "Prawdopodobnie nigdy".

Odchodząc stamtąd doznałem olśnienia,

pewnie od kuksańca, 
który był rodzajem obelgi.

Pomyślałem: "Jeżeli nie ma zdjęć,

nie będzie żadnego zapisu. 
Musimy mieć relację."

I pomyślałem, że zrobię tę relację.

Znajdę sposób, żeby się tam zostać, 
bo nie chcę,

żeby ta historia zniknęła.

JB: Tak zrobił. Wykorzystał wszelkie kontakty

i dostał przepustkę 
na teren World Trade Center,

gdzie robił zdjęcia 
każdego dnia, przez 9 miesięcy.

Oglądanie ich dzisiaj 
przywołuje zapach dymu,

którymi przesiąkło mi ubranie,

kiedy wracałam wieczorami do domu.

Moje biuro było tylko kilka przecznic dalej.

Niektóre z tych zdjęć są piękne.

Czy Joel Meyerowitz miał trudności,

żeby stworzyć piękno 
z takiego spustoszenia?

JM: Okropne, przejmujące,

tragiczne i przerażające,

ale na swój sposób 
było to także ogromne wydarzenie,

które później przekształciło się 
w ten osad,

i jak wiele innych ruin,

jak ruiny Koloseum 
albo ruiny jakiejś katedry,

nabrało nowego znaczenia 
przy obserwacji pogody.

Czasem przychodziłem po południu

i światło było różowe 
a powietrze zamglone,

stałem wśród gruzu. 
Zacząłem rozpoznawać

zarówno wrodzone piękno natury,

jak i fakt, że natura, podobnie jak czas,

leczy tę ranę.

Niepowstrzymany czas odmienia wydarzenie.

Coraz bardziej oddala się od tamtego dnia,

a światło i pory roku jakoś to łagodzą.

Nie jestem romantykiem. Jestem realistą.

A realnie stoi tam 
budynek Woolworth spowity dymem

co teraz wygląda 
jak rozproszone światło w teatrze

i barwi się na różowo,

a tam poniżej woda tryska z węży,

zapalają się lampy, 
woda robi się żrąco zielona

bo włączono lampy sodowe.

Kto mógłby sobie wyśnić coś takiego?

Ale jestem tu, 
wszystko właśnie tak wygląda

i trzeba zrobić zdjęcie.

JB. Trzeba zrobić zdjęcie. 
To poczucie konieczności, pracy

jest tak silne w historii Joela.

Widząc go ostatnio powiedziałam,

że podziwiam jego zapalczywy upór, determinację,

by przepchnąć się przez biurokrację, by pracować.

Uśmiechnął się i powiedział: "Jestem uparty,

ale ważniejszy jest chyba

mój zapalczywy optymizm".

Kiedy opowiadałam pierwszy raz, ktoś na widowni

podniósł rękę i powiedział: 
"Ci wszyscy artyści opowiadają

o swojej pracy, a nie sztuce, 
więc pomyślałem sobie

o własnej pracy i gdzie w niej 
jest miejsce na kreatywność,

a nie jestem artystą". 
Ma rację. Wszyscy zmagamy się

z doświadczeniami i wyzwaniami, 
ograniczeniami i stratami.

Kreatywność jest niezbędna nam wszystkim,

czy jesteśmy naukowcami, czy nauczycielami,

rodzicami, czy przedsiębiorcami.

Chciałabym zostawić was 
z jeszcze jednym obrazem

japońskiego naczynia do herbaty.

Stoi we Freer Gallery w Waszyngtonie.

Ma ponad sto lat i wciąż można zobaczyć

ślady palców garncarza.

Jak także widać, to naczynie pękło

w którymś momencie 
swojej stuletniej historii.

Osoba, która je poskładała

zamiast ukryć pęknięcia,

postanowiła podkreślić je złotym lakierem.

Pęknięta miseczka 
jest teraz jeszcze piękniejsza,

niż w pierwotnej postaci.

Możemy popatrzyć na te pęknięcia,

bo opowiadają historię 
życia każdego z nas,

proces tworzenia i zniszczenia,

kontrolowania i odpuszczania, 
zbierania fragmentów

i tworzenia czegoś nowego.

Dziękuję. (Oklaski)