WEBVTT
00:00:00.000 --> 00:00:03.409
♪ (Dynamische muziek) ♪
00:00:03.409 --> 00:00:05.014
De originele sluitsteen
00:00:05.014 --> 00:00:08.380
verwijst naar een wigvormige plaat
op de top van een stenen boog.
00:00:08.380 --> 00:00:12.230
Als je de keystone verwijdert, riskeer je
dat het hele ding naar beneden tuimelt.
00:00:12.230 --> 00:00:14.784
En sommige ecosystemen
werken op dezelfde manier,
00:00:14.784 --> 00:00:17.080
afhankelijk van één sleutelsoort.
00:00:17.080 --> 00:00:18.906
In de biologie hebben hoeksteensoorten
00:00:18.906 --> 00:00:22.127
een onevenredig grote
impact op hun leefgebied
00:00:22.127 --> 00:00:23.700
gezien hun grootte of aantallen.
00:00:23.700 --> 00:00:26.840
Hun dagelijkse activiteiten beïnvloeden
allerlei andere soorten,
00:00:26.840 --> 00:00:28.430
direct of indirect.
00:00:28.430 --> 00:00:32.155
En een verandering in hun aantal
kan een trofische cascade veroorzaken,
00:00:32.155 --> 00:00:34.407
waar effecten door
het ecosysteem rimpelen,
00:00:34.407 --> 00:00:37.080
vaak op verrassende manieren.
Neem de grijze wolven van
00:00:37.080 --> 00:00:40.120
Yellowstone Nationaal park in Wyoming.
Hun aantal daalde tot nul
00:00:40.120 --> 00:00:41.605
rond de vroege jaren 1930,
00:00:41.605 --> 00:00:42.860
voornamelijk door jacht.
00:00:42.860 --> 00:00:46.580
Maar in 1995 waren wolven
opnieuw geïntroduceerd in het park,
00:00:46.580 --> 00:00:49.138
en de impact van de wolven
wordt sindsdien gemonitord.
00:00:49.138 --> 00:00:52.140
Het blijkt dat die
impact erg belangrijk is.
00:00:52.140 --> 00:00:54.510
De afwezigheid en
herintroductie van de wolven
00:00:54.510 --> 00:00:58.130
veranderde Yellowstone veel
en vaak op verrassende manieren:
00:00:58.130 --> 00:01:00.160
tot aan hoe de rivieren stromen.
00:01:00.160 --> 00:01:03.309
Om te beginnen jagen wolven
op elanden, en de elanden weten het.
00:01:03.309 --> 00:01:06.050
Hun gedrag verandert dus
als er wolven in de buurt zijn.
00:01:06.050 --> 00:01:09.880
Elanden zijn normaal nomadisch, in
beweging blijvend terwijl ze planten eten
00:01:09.880 --> 00:01:13.825
Maar zonder wolven in de buurt
werden de elanden veel minder voorzichtig.
00:01:13.825 --> 00:01:16.780
Ze bleven liever op één plek
om daar veel te eten.
00:01:16.780 --> 00:01:19.160
De eland at zelfs helemaal
tot aan de rivieroever,
00:01:19.160 --> 00:01:22.240
Daar zouden ze niet durven blijven
als er wolven dichtbij waren.
00:01:22.240 --> 00:01:25.290
In plaats van veel verschillende
planten een beetje te eten
00:01:25.290 --> 00:01:29.015
aten ze zoveel tegelijk dat
espen en populieren achteruitgingen.
00:01:29.015 --> 00:01:30.712
Dat gold ook voor
wilgen langs de rivier
00:01:30.712 --> 00:01:32.843
waar bevers en enkele zangvogels
afhankelijk van zijn.
00:01:32.843 --> 00:01:37.090
En bevers zijn ook sleutelsoorten vanwege
hun speciale technische talenten.
00:01:37.090 --> 00:01:39.210
Hun dammen vertragen
de stroom van rivieren.
00:01:39.210 --> 00:01:41.721
Het voorkomt overstromingen
en biedt een breed scala
00:01:41.721 --> 00:01:43.840
aan habitats voor allerlei soorten.
00:01:43.840 --> 00:01:47.140
Al sinds er wolven opnieuw
geïntroduceerd werden in Yellowstone,
00:01:47.140 --> 00:01:48.846
zijn wilgen beter gaan groeien,
00:01:48.846 --> 00:01:51.767
beverkolonies zijn toegenomen
van slechts één tot negen,
00:01:51.767 --> 00:01:53.490
en zangvogels bloeien ook op.
00:01:53.490 --> 00:01:56.897
Het aantal elanden nam eerder af,
maar dit lijkt te zijn gestabiliseerd.
00:01:56.897 --> 00:01:58.485
En het aantal bizons is gestegen,
00:01:58.485 --> 00:02:01.050
waarschijnlijk door minder
concurrentie van de eland.
00:02:01.050 --> 00:02:04.750
Onderzoek wordt gedaan om te beoordelen
wat de lange termijn impact is van wolven
00:02:04.750 --> 00:02:07.043
gezien de vele subtiele
onderlinge verbanden
00:02:07.043 --> 00:02:08.729
in dit complexe ecosysteem.
00:02:08.729 --> 00:02:10.268
Maar als toproofdieren,
00:02:10.268 --> 00:02:12.618
is het duidelijk dat de
aanwezigheid, afwezigheid
00:02:12.618 --> 00:02:14.290
en herintroductie van wolven
00:02:14.290 --> 00:02:16.331
impact heeft in heel Yellowstone.
00:02:16.331 --> 00:02:19.814
En onderzoek naar andere leefgebieden
van wolven zal helpen ontdekken wat
00:02:19.814 --> 00:02:22.820
uniek is aan Yellowstone
en wat elders kan worden toegepast.
00:02:22.820 --> 00:02:25.610
Olifanten doen ook veel
om hun omgeving te beheren,
00:02:25.610 --> 00:02:28.880
van hun mond tot wat er
aan de andere kant uitkomt.
00:02:28.880 --> 00:02:32.290
Ze zijn soms bekend als de
"mega-tuiniers van het bos".
00:02:32.290 --> 00:02:35.145
Bijvoorbeeld,
zonder Afrikaanse bosolifanten,
00:02:35.145 --> 00:02:39.230
een enkele soort acaciaboom heeft de
neiging om Afrikaanse bossen te domineren.
00:02:39.230 --> 00:02:41.870
Het groeit snel en ontneemt
het licht van andere planten
00:02:41.870 --> 00:02:43.710
Olifanten helpen dat tegen te gaan.
00:02:43.710 --> 00:02:46.515
Ze slaan soms acacia neer
in hun zoektocht naar voedsel,
00:02:46.515 --> 00:02:48.965
zo maken ze ruimte vrij
wat kritiek is voor licht
00:02:48.965 --> 00:02:53.090
Andere plantensoorten grijpen hun kans
wat de biodiversiteit van het bos vergroot
00:02:53.090 --> 00:02:57.029
De kleinere takken die ze omver werpen
bieden schuilplaatsen voor hagedissen,
00:02:57.029 --> 00:02:59.402
die diverser zijn op
plekken met olifanten.
00:02:59.402 --> 00:03:01.212
Bij het reiken naar bladeren of fruit,
00:03:01.212 --> 00:03:03.000
zullen ze er vaak
nog veel afslaan.
00:03:03.000 --> 00:03:04.855
En deze meevallers worden opgepikt door
00:03:04.855 --> 00:03:07.115
kleinere grondbewoners,
zoals wrattenzwijnen,
00:03:07.115 --> 00:03:09.480
evenals de kudu,
wat een soort antilope is.
00:03:09.480 --> 00:03:14.530
Al dit eten resulteert in veel mest,
ongeveer een ton per week.
00:03:14.530 --> 00:03:18.095
En al die poep wordt
een mini-ecosysteem op zich,
00:03:18.095 --> 00:03:20.975
omdat het rijk is aan voedingsstoffen
die de olifanten niet konden verwerken
00:03:20.975 --> 00:03:24.979
Er leven schimmels in, net als insecten
zoals keverlarven, krekels en spinnen.
00:03:24.979 --> 00:03:27.651
In 2009 werden drie
soorten kikkers gevonden,
00:03:27.651 --> 00:03:29.775
gelukkig levend in
Aziatische olifantenpoep.
00:03:29.775 --> 00:03:32.100
En het is natuurlijk
een uitstekende meststof.
00:03:32.100 --> 00:03:36.460
Veel plantensoorten groeien beter in
olifant mest dan in poep van andere dieren
00:03:36.460 --> 00:03:39.813
Hun wijde omzwervingen en variatie
in beweging maakt ze bijzonder goed
00:03:39.813 --> 00:03:41.643
in verspreiding van zaden
naar nieuwe plaatsen.
00:03:41.643 --> 00:03:44.115
Maar je hoeft niet zo
groot te zijn als een olifant
00:03:44.115 --> 00:03:46.849
om een jumbo-formaat effect
te hebben op je ecosysteem.
00:03:46.849 --> 00:03:50.320
Papegaaivissen zijn genoemd naar hun
taaie, bijna snavelachtige monddelen.
00:03:50.320 --> 00:03:53.909
Deze verharde lippen zijn aangepast
voor het plukken van algen van koraal,
00:03:53.909 --> 00:03:56.480
hun belangrijkste voedselbron
in hun warme rifomgeving.
00:03:56.480 --> 00:03:58.060
Het is misschien niet glamoureus,
00:03:58.060 --> 00:04:00.830
maar het blijkt van levensbelang
voor een gezond rif.
00:04:00.830 --> 00:04:02.149
Zonder papegaaivis kunnen
00:04:02.149 --> 00:04:05.528
macroalgen het koraal verstikken
tot het punt het te doden.
00:04:05.528 --> 00:04:08.706
En geen koraal betekent geen rif,
wat een groot probleem zou zijn
00:04:08.706 --> 00:04:10.800
voor deze soorten die
wonen in koraalriffen
00:04:10.800 --> 00:04:14.390
Een belangrijk rapport over 4 decennia
van onderzoek in het Caribisch gebied
00:04:14.390 --> 00:04:17.487
identificeerde papegaaivissen als
een groep om te monitoren.
00:04:17.487 --> 00:04:20.276
Koraalriffen hebben over het algemeen
een moeilijke tijd,
00:04:20.276 --> 00:04:23.276
met klimaatverandering, verzuring
en vervuiling van de oceaan
00:04:23.276 --> 00:04:25.040
die het ecosysteem gestaag aantasten.
00:04:25.040 --> 00:04:28.273
Het onderhoud van papegaaivissen
helpt riffen veerkrachtig te houden,
00:04:28.273 --> 00:04:31.617
zodat het kan herstellen van iets als
plotselinge opwarming en orkanen
00:04:31.617 --> 00:04:35.330
Caribische riffen, waar de papegaaivissen
zwaar worden bevist, lijden het meest
00:04:35.330 --> 00:04:38.023
Het rapport beveelt aan dat meer landen
beleid aannemen
00:04:38.023 --> 00:04:39.640
om de papegaaivis te redden en
00:04:39.640 --> 00:04:41.530
hopelijk de riffen er mee te redden.
00:04:41.530 --> 00:04:43.546
Dus, zoals alle keystone-soorten,
00:04:43.546 --> 00:04:45.611
ze houden echt hun ecosystemen samen.
00:04:45.611 --> 00:04:47.746
Bedankt voor het kijken
naar deze aflevering van SciShow,
00:04:47.746 --> 00:04:50.250
die u werd gebracht door
onze klanten op Patreon.
00:04:50.250 --> 00:04:53.604
Als je deze show wilt steunen,
ga naar patreon.com/scishow
00:04:53.604 --> 00:04:56.010
en vergeet niet naar
youtube.com/scishow te gaan
00:04:56.010 --> 00:04:57.790
en je te abonneren.
00:04:57.790 --> 00:04:59.660
En sommige microben bijvoorbeeld,
00:04:59.660 --> 00:05:02.382
gebruiken energie van de zon
om hun voedsel te produceren.
00:05:02.382 --> 00:05:04.228
Daarna worden ze opgegeten
door kleine consumenten,
00:05:04.228 --> 00:05:07.451
die vervolgens worden opgegeten
door grotere roofdieren. Al deze-