[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:00.00,0:00:03.41,Default,,0000,0000,0000,,♪ (Dynamische muziek) ♪
Dialogue: 0,0:00:03.41,0:00:05.01,Default,,0000,0000,0000,,De originele sluitsteen
Dialogue: 0,0:00:05.01,0:00:08.38,Default,,0000,0000,0000,,verwijst naar een wigvormige plaat\Nop de top van een stenen boog.
Dialogue: 0,0:00:08.38,0:00:12.23,Default,,0000,0000,0000,,Als je de keystone verwijdert, riskeer je \Ndat het hele ding naar beneden tuimelt.
Dialogue: 0,0:00:12.23,0:00:14.78,Default,,0000,0000,0000,,En sommige ecosystemen\Nwerken op dezelfde manier,
Dialogue: 0,0:00:14.78,0:00:17.08,Default,,0000,0000,0000,,afhankelijk van één {\i1}sleutelsoort{\i0}.
Dialogue: 0,0:00:17.08,0:00:18.91,Default,,0000,0000,0000,,In de biologie hebben hoeksteensoorten
Dialogue: 0,0:00:18.91,0:00:22.13,Default,,0000,0000,0000,,een onevenredig grote \Nimpact op hun leefgebied
Dialogue: 0,0:00:22.13,0:00:23.70,Default,,0000,0000,0000,,gezien hun grootte of aantallen.
Dialogue: 0,0:00:23.70,0:00:26.84,Default,,0000,0000,0000,,Hun dagelijkse activiteiten beïnvloeden\Nallerlei andere soorten,
Dialogue: 0,0:00:26.84,0:00:28.43,Default,,0000,0000,0000,,direct of indirect.
Dialogue: 0,0:00:28.43,0:00:32.16,Default,,0000,0000,0000,,En een verandering in hun aantal\Nkan een {\i1}trofische cascade{\i0} veroorzaken,
Dialogue: 0,0:00:32.16,0:00:34.41,Default,,0000,0000,0000,,waar effecten door \Nhet ecosysteem rimpelen,
Dialogue: 0,0:00:34.41,0:00:37.08,Default,,0000,0000,0000,,vaak op verrassende manieren.\NNeem de grijze wolven van
Dialogue: 0,0:00:37.08,0:00:40.12,Default,,0000,0000,0000,,Yellowstone Nationaal park in Wyoming.\NHun aantal daalde tot nul
Dialogue: 0,0:00:40.12,0:00:41.60,Default,,0000,0000,0000,,rond de vroege jaren 1930,
Dialogue: 0,0:00:41.60,0:00:42.86,Default,,0000,0000,0000,,voornamelijk door jacht.
Dialogue: 0,0:00:42.86,0:00:46.58,Default,,0000,0000,0000,,Maar in 1995 waren wolven \Nopnieuw geïntroduceerd in het park,
Dialogue: 0,0:00:46.58,0:00:49.14,Default,,0000,0000,0000,,en de impact van de wolven\Nwordt sindsdien gemonitord.
Dialogue: 0,0:00:49.14,0:00:52.14,Default,,0000,0000,0000,,Het blijkt dat die \Nimpact erg belangrijk is.
Dialogue: 0,0:00:52.14,0:00:54.51,Default,,0000,0000,0000,,De afwezigheid en \Nherintroductie van de wolven
Dialogue: 0,0:00:54.51,0:00:58.13,Default,,0000,0000,0000,,veranderde Yellowstone veel\Nen vaak op verrassende manieren:
Dialogue: 0,0:00:58.13,0:01:00.16,Default,,0000,0000,0000,,tot aan hoe de rivieren stromen.
Dialogue: 0,0:01:00.16,0:01:03.31,Default,,0000,0000,0000,,Om te beginnen jagen wolven\Nop elanden, en de elanden weten het.
Dialogue: 0,0:01:03.31,0:01:06.05,Default,,0000,0000,0000,,Hun gedrag verandert dus\Nals er wolven in de buurt zijn.
Dialogue: 0,0:01:06.05,0:01:09.88,Default,,0000,0000,0000,,Elanden zijn normaal nomadisch, in \Nbeweging blijvend terwijl ze planten eten
Dialogue: 0,0:01:09.88,0:01:13.82,Default,,0000,0000,0000,,Maar zonder wolven in de buurt \Nwerden de elanden veel minder voorzichtig.
Dialogue: 0,0:01:13.82,0:01:16.86,Default,,0000,0000,0000,,Ze bleven liever op één plek \Nom daar veel te eten.
Dialogue: 0,0:01:16.86,0:01:19.27,Default,,0000,0000,0000,,De eland at zelfs helemaal \Ntot aan de rivieroever,
Dialogue: 0,0:01:19.27,0:01:22.24,Default,,0000,0000,0000,,Daar zouden ze niet durven blijven \Nhangen als er wolven dichtbij waren.
Dialogue: 0,0:01:22.24,0:01:25.29,Default,,0000,0000,0000,,In plaats van een beetje te eten\Nvan heel veel verschillende planten,
Dialogue: 0,0:01:25.29,0:01:29.08,Default,,0000,0000,0000,,aten ze zoveel tegelijk dat \Nespen en populieren achteruitgingen,
Dialogue: 0,0:01:29.08,0:01:31.35,Default,,0000,0000,0000,,En dat gold ook voor de wilgen \Nlangs de rivier waar bevers
Dialogue: 0,0:01:31.35,0:01:32.84,Default,,0000,0000,0000,,en sommige zangvogels \Nafhankelijk van zijn.
Dialogue: 0,0:01:32.84,0:01:34.99,Default,,0000,0000,0000,,En bevers zijn ook sleutelsoorten
Dialogue: 0,0:01:34.99,0:01:37.09,Default,,0000,0000,0000,,vanwege hun speciale\Ntechnische talenten.
Dialogue: 0,0:01:37.09,0:01:39.21,Default,,0000,0000,0000,,Hun dammen vertragen \Nde stroom van rivieren.
Dialogue: 0,0:01:39.21,0:01:41.72,Default,,0000,0000,0000,,Het voorkomt overstromingen\Nen biedt een breed scala
Dialogue: 0,0:01:41.72,0:01:43.84,Default,,0000,0000,0000,,aan habitats voor allerlei soorten.
Dialogue: 0,0:01:43.84,0:01:47.14,Default,,0000,0000,0000,,Al sinds er wolven opnieuw \Ngeïntroduceerd werden in Yellowstone,
Dialogue: 0,0:01:47.14,0:01:48.85,Default,,0000,0000,0000,,zijn wilgen beter gaan groeien,
Dialogue: 0,0:01:48.85,0:01:51.77,Default,,0000,0000,0000,,beverkolonies zijn toegenomen \Nvan slechts één tot negen,
Dialogue: 0,0:01:51.77,0:01:53.49,Default,,0000,0000,0000,,en zangvogels bloeien ook op.
Dialogue: 0,0:01:53.49,0:01:55.24,Default,,0000,0000,0000,,Het aantal elanden \Nnam aanvankelijk af,
Dialogue: 0,0:01:55.24,0:01:56.93,Default,,0000,0000,0000,,maar lijkt nu \Nte zijn gestabiliseerd.
Dialogue: 0,0:01:56.93,0:01:58.42,Default,,0000,0000,0000,,En het aantal bizons is gestegen,
Dialogue: 0,0:01:58.42,0:02:01.20,Default,,0000,0000,0000,,waarschijnlijk door een daling\Nin concurrentie met de eland.
Dialogue: 0,0:02:01.20,0:02:02.79,Default,,0000,0000,0000,,Onderzoek is aan de\Ngang om te beoordelen
Dialogue: 0,0:02:02.79,0:02:04.67,Default,,0000,0000,0000,,wat de impact van de \Nwolven is op lange termijn,
Dialogue: 0,0:02:04.67,0:02:07.06,Default,,0000,0000,0000,,gezien de vele subtiele \Nonderlinge verbanden
Dialogue: 0,0:02:07.06,0:02:08.75,Default,,0000,0000,0000,,in dit complexe ecosysteem.
Dialogue: 0,0:02:08.75,0:02:10.41,Default,,0000,0000,0000,,Maar als toproofdieren,
Dialogue: 0,0:02:10.41,0:02:12.62,Default,,0000,0000,0000,,is het duidelijk dat de \Naanwezigheid, afwezigheid,
Dialogue: 0,0:02:12.62,0:02:14.29,Default,,0000,0000,0000,,en vervolgens de \Nherintroductie van wolven
Dialogue: 0,0:02:14.29,0:02:16.33,Default,,0000,0000,0000,,impact heeft in heel Yellowstone.
Dialogue: 0,0:02:16.33,0:02:19.81,Default,,0000,0000,0000,,En onderzoek naar andere leefgebieden \Nvan wolven zal helpen ontdekken wat
Dialogue: 0,0:02:19.81,0:02:22.82,Default,,0000,0000,0000,,uniek is aan Yellowstone\Nen wat elders kan worden toegepast.
Dialogue: 0,0:02:22.82,0:02:25.61,Default,,0000,0000,0000,,Olifanten doen ook veel\Nom hun omgeving te beheren,
Dialogue: 0,0:02:25.61,0:02:28.88,Default,,0000,0000,0000,,van hun mond tot wat er \Naan de andere kant uitkomt.
Dialogue: 0,0:02:28.88,0:02:32.29,Default,,0000,0000,0000,,Ze zijn soms bekend als de \N{\i1}"mega-tuiniers van het bos"{\i0}.
Dialogue: 0,0:02:32.29,0:02:35.14,Default,,0000,0000,0000,,Bijvoorbeeld,\Nzonder Afrikaanse bosolifanten,
Dialogue: 0,0:02:35.14,0:02:39.23,Default,,0000,0000,0000,,een enkele soort acaciaboom heeft de \Nneiging om Afrikaanse bossen te domineren.
Dialogue: 0,0:02:39.23,0:02:41.87,Default,,0000,0000,0000,,Het groeit snel en ontneemt\Nhet licht van andere planten
Dialogue: 0,0:02:41.87,0:02:43.71,Default,,0000,0000,0000,,Olifanten helpen dat tegen te gaan.
Dialogue: 0,0:02:43.71,0:02:46.52,Default,,0000,0000,0000,,Ze slaan soms acacia neer\Nin hun zoektocht naar voedsel,
Dialogue: 0,0:02:46.52,0:02:48.96,Default,,0000,0000,0000,,zo maken ze ruimte vrij \Nwat kritiek is voor licht
Dialogue: 0,0:02:48.96,0:02:51.06,Default,,0000,0000,0000,,Andere plantensoorten grijpen hun kans
Dialogue: 0,0:02:51.06,0:02:53.13,Default,,0000,0000,0000,,wat bijdraagt aan de \Nbiodiversiteit van het bos.
Dialogue: 0,0:02:53.13,0:02:57.03,Default,,0000,0000,0000,,De kleinere takken die ze omver werpen\Nbieden schuilplaatsen voor hagedissen,
Dialogue: 0,0:02:57.03,0:02:59.40,Default,,0000,0000,0000,,die diverser zijn op \Nplekken met olifanten.
Dialogue: 0,0:02:59.40,0:03:01.21,Default,,0000,0000,0000,,Bij het reiken naar bladeren of fruit,
Dialogue: 0,0:03:01.21,0:03:03.00,Default,,0000,0000,0000,,zullen ze er vaak \Nnog veel afslaan.
Dialogue: 0,0:03:03.00,0:03:04.86,Default,,0000,0000,0000,,En deze meevallers worden opgepikt door
Dialogue: 0,0:03:04.86,0:03:07.12,Default,,0000,0000,0000,,kleinere grondbewoners, \Nzoals wrattenzwijnen,
Dialogue: 0,0:03:07.12,0:03:09.48,Default,,0000,0000,0000,,evenals de kudu, \Nwat een soort antilope is.
Dialogue: 0,0:03:09.48,0:03:14.53,Default,,0000,0000,0000,,Al dit eten resulteert in veel mest,\Nongeveer een ton per week.
Dialogue: 0,0:03:14.53,0:03:18.10,Default,,0000,0000,0000,,En al die poep wordt\Neen mini-ecosysteem op zich,
Dialogue: 0,0:03:18.10,0:03:19.55,Default,,0000,0000,0000,,omdat het rijk is \Naan voedingsstoffen
Dialogue: 0,0:03:19.55,0:03:20.98,Default,,0000,0000,0000,,die de olifanten \Nniet konden verwerken.
Dialogue: 0,0:03:20.98,0:03:24.98,Default,,0000,0000,0000,,Er leven schimmels in, net als insecten\Nzoals keverlarven, krekels en spinnen.
Dialogue: 0,0:03:24.98,0:03:27.65,Default,,0000,0000,0000,,In 2009 werden drie \Nsoorten kikkers gevonden,
Dialogue: 0,0:03:27.65,0:03:29.78,Default,,0000,0000,0000,,gelukkig levend in \NAziatische olifantenpoep.
Dialogue: 0,0:03:29.78,0:03:32.10,Default,,0000,0000,0000,,En het is natuurlijk \Neen uitstekende meststof.
Dialogue: 0,0:03:32.10,0:03:36.46,Default,,0000,0000,0000,,Veel plantensoorten groeien beter in\Nolifant mest dan in poep van andere dieren
Dialogue: 0,0:03:36.46,0:03:38.77,Default,,0000,0000,0000,,Hun wijde omzwervingen\Nen variatie in beweging
Dialogue: 0,0:03:38.77,0:03:40.40,Default,,0000,0000,0000,,maakt ze bijzonder goed \Nin het verspreiden
Dialogue: 0,0:03:40.40,0:03:41.64,Default,,0000,0000,0000,,van zaden naar\Nnieuwe plaatsen.
Dialogue: 0,0:03:41.64,0:03:44.12,Default,,0000,0000,0000,,Maar je hoeft niet zo \Ngroot te zijn als een olifant
Dialogue: 0,0:03:44.12,0:03:46.85,Default,,0000,0000,0000,,om een jumbo-formaat effect \Nte hebben op het ecosysteem.
Dialogue: 0,0:03:46.85,0:03:50.32,Default,,0000,0000,0000,,Papegaaivissen zijn genoemd naar hun\Ntaaie, bijna snavelachtige monddelen.
Dialogue: 0,0:03:50.32,0:03:53.100,Default,,0000,0000,0000,,Deze verharde lippen zijn aangepast\Nvoor het plukken van algen van koraal,
Dialogue: 0,0:03:53.100,0:03:56.52,Default,,0000,0000,0000,,hun belangrijkste voedselbron\Nin hun warme rifomgeving.
Dialogue: 0,0:03:56.52,0:03:57.98,Default,,0000,0000,0000,,Het is misschien \Nniet glamoureus,
Dialogue: 0,0:03:57.98,0:04:00.83,Default,,0000,0000,0000,,maar het blijkt van levensbelang\Nom het rif gezond te houden.
Dialogue: 0,0:04:00.83,0:04:02.15,Default,,0000,0000,0000,,Zonder papegaaivis kunnen
Dialogue: 0,0:04:02.15,0:04:05.53,Default,,0000,0000,0000,,macroalgen het koraal verstikken\Ntot het punt het te doden.
Dialogue: 0,0:04:05.53,0:04:08.71,Default,,0000,0000,0000,,En geen koraal betekent geen rif,\Nwat een groot probleem zou zijn
Dialogue: 0,0:04:08.71,0:04:10.80,Default,,0000,0000,0000,,voor deze soorten die \Nwonen in koraalriffen
Dialogue: 0,0:04:10.80,0:04:14.42,Default,,0000,0000,0000,,Een belangrijk rapport over vier decennia\Nvan onderzoek in het Caribisch gebied
Dialogue: 0,0:04:14.42,0:04:17.49,Default,,0000,0000,0000,,identificeerde papegaaivissen als \Neen groep om in de gaten te houden.
Dialogue: 0,0:04:17.49,0:04:21.57,Default,,0000,0000,0000,,Koraalriffen hebben over het algemeen\Neen moeilijke tijd, met klimaatverandering,
Dialogue: 0,0:04:21.57,0:04:25.03,Default,,0000,0000,0000,,verzuring en vervuiling van de oceaan\Ndie het ecosysteem gestaag aantasten.
Dialogue: 0,0:04:25.03,0:04:28.26,Default,,0000,0000,0000,,Het onderhoudswerk van de papegaaivis\Nhelpt riffen veerkrachtig te houden,
Dialogue: 0,0:04:28.26,0:04:31.55,Default,,0000,0000,0000,,zodat ze kunnen herstellen van klappen\Nzoals plotselinge opwarming of een orkaan.
Dialogue: 0,0:04:31.55,0:04:35.21,Default,,0000,0000,0000,,Caribische riffen waar de papegaaivissen\Nzwaar worden bevist, lijden het meest,
Dialogue: 0,0:04:35.21,0:04:38.02,Default,,0000,0000,0000,,Het rapport beveelt aan dat meer landen\Nbeleid aannemen
Dialogue: 0,0:04:38.02,0:04:39.64,Default,,0000,0000,0000,,om de papegaaivis te redden en
Dialogue: 0,0:04:39.64,0:04:41.53,Default,,0000,0000,0000,,hopelijk de riffen er mee te redden.
Dialogue: 0,0:04:41.53,0:04:43.55,Default,,0000,0000,0000,,Dus, zoals alle keystone-soorten,
Dialogue: 0,0:04:43.55,0:04:45.69,Default,,0000,0000,0000,,ze houden echt hun ecosystemen samen.
Dialogue: 0,0:04:45.69,0:04:47.73,Default,,0000,0000,0000,,Bedankt voor het kijken \Nnaar deze aflevering van SciShow,
Dialogue: 0,0:04:47.73,0:04:50.25,Default,,0000,0000,0000,,die u werd gebracht door\Nonze klanten op Patreon.
Dialogue: 0,0:04:50.25,0:04:53.60,Default,,0000,0000,0000,,Als je deze show wilt steunen,\Nga naar patreon.com/scishow
Dialogue: 0,0:04:53.60,0:04:56.01,Default,,0000,0000,0000,,en vergeet niet naar \Nyoutube.com/scishow te gaan
Dialogue: 0,0:04:56.01,0:04:57.79,Default,,0000,0000,0000,,en je te abonneren.
Dialogue: 0,0:04:57.79,0:04:59.66,Default,,0000,0000,0000,,{\i1}En sommige microben bijvoorbeeld,{\i0}
Dialogue: 0,0:04:59.66,0:05:02.39,Default,,0000,0000,0000,,{\i1}gebruiken energie van de zon om \Nhun eigen voedsel te produceren.{\i0}
Dialogue: 0,0:05:02.39,0:05:04.41,Default,,0000,0000,0000,,{\i1}Vervolgens worden ze opgegeten\N door kleine consumenten,{\i0}
Dialogue: 0,0:05:04.41,0:05:07.05,Default,,0000,0000,0000,,{\i1}die vervolgens worden opgegeten \Ndoor grotere roofdieren. Elk van deze-{\i0}