WEBVTT

00:00:17.852 --> 00:00:21.094
Сёння 17 сакавіка 73 года нашай эры.

00:00:21.118 --> 00:00:24.748
Мы знаходзімся ў старажытным Рыме,
каб стаць сведкамі святкавання лібералій,

00:00:24.748 --> 00:00:29.136
штогадовага свята 
вольнасці грамадзян Рыма.

00:00:30.418 --> 00:00:36.251
Зараз мы бачым 17-гадовага хлапчука,
яго завуць Люцыюс Папідзіюс Секундус.

00:00:36.275 --> 00:00:41.111
Ён з заможнай сям'і, але жыве
ў раёне, які завецца Субура,

00:00:41.135 --> 00:00:45.940
гэты раён Рыма хаця і ляжыць недалёка
ад цэнтру, але селяцца ў ім беднякі.

00:00:48.084 --> 00:00:51.205
У кватэрах месціцца зашмат жыхароў,
таму яны перапоўнены,

00:00:51.574 --> 00:00:53.629
што даволі небяспечна.

00:00:54.851 --> 00:01:00.225
Пажары здараюцца даволі часта, і ўранку
даволі звыкла пачуць запах попелу і дыму.

00:01:01.635 --> 00:01:07.154
Люцыюс прачнуўся на світанні,
і ў яго шмат абавязкаў на сёння.

00:01:08.809 --> 00:01:11.917
Яго пятнаццацігадовы брат
сёння стане дарослым.

00:01:12.302 --> 00:01:16.812
Палова дзяцей у старажытным Рыме
паміраюць да паўналецця,

00:01:16.836 --> 00:01:20.106
таму гэта важны этап у жыцці.

00:01:20.702 --> 00:01:23.970
Люцыюс глядзіць, як яго брат,
апрануты ў новую тогу,

00:01:23.994 --> 00:01:27.459
падыходзіць да хатняга свяцілішча
з багамі-заступнікамі

00:01:27.483 --> 00:01:31.440
і аддае сваю булу, ахоўны амулет,

00:01:31.464 --> 00:01:34.660
выказваючы ў малітвах падзякі.

00:01:35.737 --> 00:01:38.237
Була дапамагла яму: яна абараніла яго.

00:01:39.118 --> 00:01:43.256
У адрозненне ад іншых,
ён выжыў і стаў дарослым.

00:01:44.440 --> 00:01:49.778
У сямнаццаць год Люцыюс
амаль скончыў адукацыю.

00:01:49.802 --> 00:01:53.035
Ён добра вывучыўся размаўляць,
выступаць з прамовамі,

00:01:53.059 --> 00:01:56.159
а таксама чытаць і пісаць
на латыні і на грэчаскай мове.

00:01:57.088 --> 00:01:59.873
Бацька навучыў яго таму,

00:01:59.897 --> 00:02:02.389
што нельга вывучыць у школе:

00:02:02.413 --> 00:02:04.142
як добра бегаць,

00:02:04.166 --> 00:02:06.832
добра плаваць

00:02:06.856 --> 00:02:08.270
і добра змагацца.

00:02:08.294 --> 00:02:13.394
У 17 гадоў Люцыюс мог бы
ўжо стаць вайсковым трыбунам

00:02:13.418 --> 00:02:16.432
і камандаваць салдатамі
на памежжы Імперыі.

00:02:18.068 --> 00:02:22.008
Але ў астатнім Люцыюс яшчэ дзіця.

00:02:22.032 --> 00:02:24.871
Яму не могуць даручыць
заключэнне гандлёвых здзелак.

00:02:24.895 --> 00:02:29.656
Яго бацька паклапоціцца пра гэта,
пакуль яму не споўніцца 25 гадоў.

00:02:30.335 --> 00:02:36.460
Яшчэ бацька паклапоціцца пра тое, каб
знайсці яму нявесту, малодшую на 10 гадоў.

00:02:36.460 --> 00:02:41.696
Бацька ужо мае на ўвазе адну сям'ю,
дзе ёсць сямігадовая дзяўчынка.

00:02:41.696 --> 00:02:43.229
Але вернемся да лібералій.

00:02:43.253 --> 00:02:45.409
Люцыюс з сям'ёй выйшлі з хаты,

00:02:45.433 --> 00:02:49.058
навокал адчыненыя крамы,
і людзі ходзяць па сваіх справах.

00:02:50.588 --> 00:02:54.511
Навокал шмат вандроўных гандляроў,
што гандлююць дробезямі,

00:02:54.535 --> 00:02:57.712
а вуліцы запаланілі людзі, 
што рухаюцца ў розных напрамках.

00:02:57.801 --> 00:03:02.254
Вялікім павозкам нельга ўязджаць у горад
да дзявятай гадзіны,

00:03:02.278 --> 00:03:04.875
але вуліцы ўсё роўна перапоўненыя.

00:03:06.183 --> 00:03:10.328
Ба́цькі ды дзядзькі 
вядуць дзяцей да Форума Аўгуста,

00:03:10.352 --> 00:03:14.107
там яны змогуць пабачыць статуі
знакамітых рымскіх ваяроў,

00:03:14.140 --> 00:03:18.243
такіх як Эней, што прывёў траянцаў, 
продкаў рымлян, у Італію.

00:03:19.069 --> 00:03:20.932
Ці Ромул, заснавальнік Рыму.

00:03:21.948 --> 00:03:25.677
А таксама вядомых генералаў Рэспублікі,
што існуе ўжо больш за 100 гадоў.

00:03:27.569 --> 00:03:30.971
З замілаваннем мы можам уявіць сабе,
як бацькі ці апякуны

00:03:30.971 --> 00:03:33.444
разам з дзецьмі, 
што ўжо сталіся падлеткамі,

00:03:33.468 --> 00:03:36.664
узгадваюць гісторыі
са слаўнай спадчыны Рыма

00:03:36.688 --> 00:03:41.258
і апавядаюць пра добрыя ўчынкі
і выказванні вялікіх дзеячоў мінулага,

00:03:41.356 --> 00:03:43.688
павучаючы пра тое, як трэба добра жыць

00:03:43.712 --> 00:03:46.560
і як пераадолець капрызы юнацтва.

00:03:47.674 --> 00:03:51.835
У гэтым месцы ёсць гісторыя, 
актуальная і для іх цяперашняга жыцця.

00:03:53.354 --> 00:03:57.806
Рымляне пабудавалі 
бязмежную імперыю на векі вечныя.

00:03:58.855 --> 00:04:01.518
Рым існаваў за кошт бясконцых войнаў.

00:04:02.769 --> 00:04:06.879
І нават у 73 годзе нашай эры
войны былі даволі звыклай з'явай.

00:04:06.903 --> 00:04:10.994
Рымляне ваявалі на поўначы Англіі
з мэтай захапіць Шатландыю,

00:04:11.018 --> 00:04:13.678
а таксама на поўначы ракі Дунай
за Румынію

00:04:13.702 --> 00:04:18.583
і на межах Сірыі і Ірака
ў рамках усходняй кампаніі.

00:04:18.607 --> 00:04:22.249
Зараз восьмая гадзіна —
час адпачыць у лазні.

00:04:22.273 --> 00:04:26.461
Люцыюс з сям'ёй рухаюцца
па шырокай вуліцы Віа Лата

00:04:26.485 --> 00:04:30.396
да Марсава поля
і вялізарных Тэрмаў Агрыпы.

00:04:31.684 --> 00:04:35.403
Члены сям'і развітваюцца 
з рабамі і вольнаадпушчанікамі

00:04:35.427 --> 00:04:38.341
і ўваходзяць у тэрмы з роўнымі па статусу.

00:04:38.981 --> 00:04:43.109
У тэрмах цёмныя парныя
перамяжоўваюцца са светлымі заламі.

00:04:44.149 --> 00:04:47.742
Рымляне дасягнулі дасканаласці 
ў вытворчасці аконнага шкла.

00:04:47.768 --> 00:04:51.311
Лазеншчыкі ходзяць з халодных пакояў

00:04:51.335 --> 00:04:53.168
да цеплаватых

00:04:53.959 --> 00:04:56.752
і нават вельмі гарачых пакояў.

00:04:57.173 --> 00:05:00.577
Праз якую гадзіну лазеншчыкі 
пакідаюць тэрмы

00:05:00.601 --> 00:05:03.997
пасля сеансаў масажу, 
расцірання духмянымі рэчывамі

00:05:03.997 --> 00:05:06.731
і скрабення стрыгілем,

00:05:06.755 --> 00:05:09.081
каб вывесці рэшткі бруду.

00:05:10.066 --> 00:05:14.126
А дзявятай гадзіне, праз сем
хадзін пасля таго, як яны пайшлі з дому,

00:05:14.150 --> 00:05:17.558
мужыкі вяртаюцца, 
каб сесці за святочную вячэру.

00:05:17.829 --> 00:05:20.278
Вячэра — справа даволі прыватная,

00:05:20.302 --> 00:05:25.062
у ёй удзельнічае дзевяць чалавек,
паўлежачы вакол нізкага стала.

00:05:25.085 --> 00:05:27.708
Падчас вячэры пра ўсе 
пажаданні гасцей клапоцяцца рабы,

00:05:27.708 --> 00:05:32.555
а гаспадары праз жэсты
патрабуюць сабе яшчэ ежы або віна.

00:05:33.675 --> 00:05:38.223
Дзень набліжаецца да канца, нам чуваць,
як на вуліцы грукочуць павозкі.

00:05:38.247 --> 00:05:39.646
Рабы і вольнаадпушчальнікі

00:05:39.670 --> 00:05:43.796
добра, хаця і не гэдак вытанчана,
павячэраўшы,

00:05:43.820 --> 00:05:46.028
цягнуцца да ўжо трохі астылых тэрмаў,

00:05:46.052 --> 00:05:48.760
пасля чаго яны пойдуць дахаты.

00:05:49.453 --> 00:05:54.345
Але вернемся да сям'і Люцыюса,
там гулянка цягнецца ўсю ноч.

00:05:54.369 --> 00:05:57.346
Люцыюсу і ягонаму зводнаму брату
не вельмі хораша.

00:05:57.370 --> 00:06:01.866
Раб заўжды побач,
калі б некаму з іх захацелася ванітаваць.

00:06:05.051 --> 00:06:07.910
З гісторыі мы можам даведацца
пра будучыню Люцыюса.

00:06:07.934 --> 00:06:13.345
Праз 20 гадоў Даміціян — малодшы сын 
імператара Веспасіяна —

00:06:13.369 --> 00:06:14.997
распачне ў краіне 
эпоху тэрору.

00:06:15.021 --> 00:06:17.607
Але ці дажыве Люцыюс да гэтых часоў?

00:06:17.607 --> 00:06:19.150
Канец