1
00:00:17,852 --> 00:00:21,094
Сёння 17 сакавіка 73 года нашай эры.

2
00:00:21,118 --> 00:00:24,748
Мы знаходзімся ў старажытным Рыме,
каб стаць сведкамі святкавання лібералій,

3
00:00:24,748 --> 00:00:29,136
штогадовага свята 
вольнасці грамадзян Рыма.

4
00:00:30,418 --> 00:00:36,251
Зараз мы бачым 17-гадовага хлапчука,
яго завуць Люцыюс Папідзіюс Секундус.

5
00:00:36,275 --> 00:00:41,111
Ён з заможнай сям'і, але жыве
ў раёне, які завецца Субура,

6
00:00:41,135 --> 00:00:45,940
гэты раён Рыма хаця і ляжыць недалёка
ад цэнтру, але селяцца ў ім беднякі.

7
00:00:48,084 --> 00:00:51,205
У кватэрах месціцца зашмат жыхароў,
таму яны перапоўнены,

8
00:00:51,574 --> 00:00:53,629
што даволі небяспечна.

9
00:00:54,851 --> 00:01:00,225
Пажары здараюцца даволі часта, і ўранку
даволі звыкла пачуць запах попелу і дыму.

10
00:01:01,635 --> 00:01:07,154
Люцыюс прачнуўся на світанні,
і ў яго шмат абавязкаў на сёння.

11
00:01:08,809 --> 00:01:11,917
Яго пятнаццацігадовы брат
сёння стане дарослым.

12
00:01:12,302 --> 00:01:16,812
Палова дзяцей у старажытным Рыме
паміраюць да паўналецця,

13
00:01:16,836 --> 00:01:20,106
таму гэта важны этап у жыцці.

14
00:01:20,702 --> 00:01:23,970
Люцыюс глядзіць, як яго брат,
апрануты ў новую тогу,

15
00:01:23,994 --> 00:01:27,459
падыходзіць да хатняга свяцілішча
з багамі-заступнікамі

16
00:01:27,483 --> 00:01:31,440
і аддае сваю булу, ахоўны амулет,

17
00:01:31,464 --> 00:01:34,660
выказваючы ў малітвах падзякі.

18
00:01:35,737 --> 00:01:38,237
Була дапамагла яму: яна абараніла яго.

19
00:01:39,118 --> 00:01:43,256
У адрозненне ад іншых,
ён выжыў і стаў дарослым.

20
00:01:44,440 --> 00:01:49,778
У сямнаццаць год Люцыюс
амаль скончыў адукацыю.

21
00:01:49,802 --> 00:01:53,035
Ён добра вывучыўся размаўляць,
выступаць з прамовамі,

22
00:01:53,059 --> 00:01:56,159
а таксама чытаць і пісаць
на латыні і на грэчаскай мове.

23
00:01:57,088 --> 00:01:59,873
Бацька навучыў яго таму,

24
00:01:59,897 --> 00:02:02,389
што нельга вывучыць у школе:

25
00:02:02,413 --> 00:02:04,142
як добра бегаць,

26
00:02:04,166 --> 00:02:06,832
добра плаваць

27
00:02:06,856 --> 00:02:08,270
і добра змагацца.

28
00:02:08,294 --> 00:02:13,394
У 17 гадоў Люцыюс мог бы
ўжо стаць вайсковым трыбунам

29
00:02:13,418 --> 00:02:16,432
і камандаваць салдатамі
на памежжы Імперыі.

30
00:02:18,068 --> 00:02:22,008
Але ў астатнім Люцыюс яшчэ дзіця.

31
00:02:22,032 --> 00:02:24,871
Яму не могуць даручыць
заключэнне гандлёвых здзелак.

32
00:02:24,895 --> 00:02:29,656
Яго бацька паклапоціцца пра гэта,
пакуль яму не споўніцца 25 гадоў.

33
00:02:30,335 --> 00:02:36,460
Яшчэ бацька паклапоціцца пра тое, каб
знайсці яму нявесту, малодшую на 10 гадоў.

34
00:02:36,460 --> 00:02:41,696
Бацька ужо мае на ўвазе адну сям'ю,
дзе ёсць сямігадовая дзяўчынка.

35
00:02:41,696 --> 00:02:43,229
Але вернемся да лібералій.

36
00:02:43,253 --> 00:02:45,409
Люцыюс з сям'ёй выйшлі з хаты,

37
00:02:45,433 --> 00:02:49,058
навокал адчыненыя крамы,
і людзі ходзяць па сваіх справах.

38
00:02:50,588 --> 00:02:54,511
Навокал шмат вандроўных гандляроў,
што гандлююць дробезямі,

39
00:02:54,535 --> 00:02:57,712
а вуліцы запаланілі людзі, 
што рухаюцца ў розных напрамках.

40
00:02:57,801 --> 00:03:02,254
Вялікім павозкам нельга ўязджаць у горад
да дзявятай гадзіны,

41
00:03:02,278 --> 00:03:04,875
але вуліцы ўсё роўна перапоўненыя.

42
00:03:06,183 --> 00:03:10,328
Ба́цькі ды дзядзькі 
вядуць дзяцей да Форума Аўгуста,

43
00:03:10,352 --> 00:03:14,107
там яны змогуць пабачыць статуі
знакамітых рымскіх ваяроў,

44
00:03:14,140 --> 00:03:18,243
такіх як Эней, што прывёў траянцаў, 
продкаў рымлян, у Італію.

45
00:03:19,069 --> 00:03:20,932
Ці Ромул, заснавальнік Рыму.

46
00:03:21,948 --> 00:03:25,677
А таксама вядомых генералаў Рэспублікі,
што існуе ўжо больш за 100 гадоў.

47
00:03:27,569 --> 00:03:30,971
З замілаваннем мы можам уявіць сабе,
як бацькі ці апякуны

48
00:03:30,971 --> 00:03:33,444
разам з дзецьмі, 
што ўжо сталіся падлеткамі,

49
00:03:33,468 --> 00:03:36,664
узгадваюць гісторыі
са слаўнай спадчыны Рыма

50
00:03:36,688 --> 00:03:41,258
і апавядаюць пра добрыя ўчынкі
і выказванні вялікіх дзеячоў мінулага,

51
00:03:41,356 --> 00:03:43,688
павучаючы пра тое, як трэба добра жыць

52
00:03:43,712 --> 00:03:46,560
і як пераадолець капрызы юнацтва.

53
00:03:47,674 --> 00:03:51,835
У гэтым месцы ёсць гісторыя, 
актуальная і для іх цяперашняга жыцця.

54
00:03:53,354 --> 00:03:57,806
Рымляне пабудавалі 
бязмежную імперыю на векі вечныя.

55
00:03:58,855 --> 00:04:01,518
Рым існаваў за кошт бясконцых войнаў.

56
00:04:02,769 --> 00:04:06,879
І нават у 73 годзе нашай эры
войны былі даволі звыклай з'явай.

57
00:04:06,903 --> 00:04:10,994
Рымляне ваявалі на поўначы Англіі
з мэтай захапіць Шатландыю,

58
00:04:11,018 --> 00:04:13,678
а таксама на поўначы ракі Дунай
за Румынію

59
00:04:13,702 --> 00:04:18,583
і на межах Сірыі і Ірака
ў рамках усходняй кампаніі.

60
00:04:18,607 --> 00:04:22,249
Зараз восьмая гадзіна —
час адпачыць у лазні.

61
00:04:22,273 --> 00:04:26,461
Люцыюс з сям'ёй рухаюцца
па шырокай вуліцы Віа Лата

62
00:04:26,485 --> 00:04:30,396
да Марсава поля
і вялізарных Тэрмаў Агрыпы.

63
00:04:31,684 --> 00:04:35,403
Члены сям'і развітваюцца 
з рабамі і вольнаадпушчанікамі

64
00:04:35,427 --> 00:04:38,341
і ўваходзяць у тэрмы з роўнымі па статусу.

65
00:04:38,981 --> 00:04:43,109
У тэрмах цёмныя парныя
перамяжоўваюцца са светлымі заламі.

66
00:04:44,149 --> 00:04:47,742
Рымляне дасягнулі дасканаласці 
ў вытворчасці аконнага шкла.

67
00:04:47,768 --> 00:04:51,311
Лазеншчыкі ходзяць з халодных пакояў

68
00:04:51,335 --> 00:04:53,168
да цеплаватых

69
00:04:53,959 --> 00:04:56,752
і нават вельмі гарачых пакояў.

70
00:04:57,173 --> 00:05:00,577
Праз якую гадзіну лазеншчыкі 
пакідаюць тэрмы

71
00:05:00,601 --> 00:05:03,997
пасля сеансаў масажу, 
расцірання духмянымі рэчывамі

72
00:05:03,997 --> 00:05:06,731
і скрабення стрыгілем,

73
00:05:06,755 --> 00:05:09,081
каб вывесці рэшткі бруду.

74
00:05:10,066 --> 00:05:14,126
А дзявятай гадзіне, праз сем
хадзін пасля таго, як яны пайшлі з дому,

75
00:05:14,150 --> 00:05:17,558
мужыкі вяртаюцца, 
каб сесці за святочную вячэру.

76
00:05:17,829 --> 00:05:20,278
Вячэра — справа даволі прыватная,

77
00:05:20,302 --> 00:05:25,062
у ёй удзельнічае дзевяць чалавек,
паўлежачы вакол нізкага стала.

78
00:05:25,085 --> 00:05:27,708
Падчас вячэры пра ўсе 
пажаданні гасцей клапоцяцца рабы,

79
00:05:27,708 --> 00:05:32,555
а гаспадары праз жэсты
патрабуюць сабе яшчэ ежы або віна.

80
00:05:33,675 --> 00:05:38,223
Дзень набліжаецца да канца, нам чуваць,
як на вуліцы грукочуць павозкі.

81
00:05:38,247 --> 00:05:39,646
Рабы і вольнаадпушчальнікі

82
00:05:39,670 --> 00:05:43,796
добра, хаця і не гэдак вытанчана,
павячэраўшы,

83
00:05:43,820 --> 00:05:46,028
цягнуцца да ўжо трохі астылых тэрмаў,

84
00:05:46,052 --> 00:05:48,760
пасля чаго яны пойдуць дахаты.

85
00:05:49,453 --> 00:05:54,345
Але вернемся да сям'і Люцыюса,
там гулянка цягнецца ўсю ноч.

86
00:05:54,369 --> 00:05:57,346
Люцыюсу і ягонаму зводнаму брату
не вельмі хораша.

87
00:05:57,370 --> 00:06:01,866
Раб заўжды побач,
калі б некаму з іх захацелася ванітаваць.

88
00:06:05,051 --> 00:06:07,910
З гісторыі мы можам даведацца
пра будучыню Люцыюса.

89
00:06:07,934 --> 00:06:13,345
Праз 20 гадоў Даміціян — малодшы сын 
імператара Веспасіяна —

90
00:06:13,369 --> 00:06:14,997
распачне ў краіне 
эпоху тэрору.

91
00:06:15,021 --> 00:06:17,607
Але ці дажыве Люцыюс да гэтых часоў?

92
00:06:17,607 --> 00:06:19,150
Канец