0:00:17.852,0:00:21.094
Сёння 17 сакавіка 73 года нашай эры.

0:00:21.118,0:00:24.748
Мы знаходзімся ў старажытным Рыме,[br]каб стаць сведкамі святкавання лібералій,

0:00:24.748,0:00:29.136
штогадовага свята [br]вольнасці грамадзян Рыма.

0:00:30.418,0:00:36.251
Зараз мы бачым 17-гадовага хлапчука,[br]яго завуць Люцыюс Папідзіюс Секундус.

0:00:36.275,0:00:41.111
Ён з заможнай сям'і, але жыве[br]ў раёне, які завецца Субура,

0:00:41.135,0:00:45.940
гэты раён Рыма хаця і ляжыць недалёка[br]ад цэнтру, але селяцца ў ім беднякі.

0:00:48.084,0:00:51.205
У кватэрах месціцца зашмат жыхароў,[br]таму яны перапоўнены,

0:00:51.574,0:00:53.629
што даволі небяспечна.

0:00:54.851,0:01:00.225
Пажары здараюцца даволі часта, і ўранку[br]даволі звыкла пачуць запах попелу і дыму.

0:01:01.635,0:01:07.154
Люцыюс прачнуўся на світанні,[br]і ў яго шмат абавязкаў на сёння.

0:01:08.809,0:01:11.917
Яго пятнаццацігадовы брат[br]сёння стане дарослым.

0:01:12.302,0:01:16.812
Палова дзяцей у старажытным Рыме[br]паміраюць да паўналецця,

0:01:16.836,0:01:20.106
таму гэта важны этап у жыцці.

0:01:20.702,0:01:23.970
Люцыюс глядзіць, як яго брат,[br]апрануты ў новую тогу,

0:01:23.994,0:01:27.459
падыходзіць да хатняга свяцілішча[br]з багамі-заступнікамі

0:01:27.483,0:01:31.440
і аддае сваю булу, ахоўны амулет,

0:01:31.464,0:01:34.660
выказваючы ў малітвах падзякі.

0:01:35.737,0:01:38.237
Була дапамагла яму: яна абараніла яго.

0:01:39.118,0:01:43.256
У адрозненне ад іншых,[br]ён выжыў і стаў дарослым.

0:01:44.440,0:01:49.778
У сямнаццаць год Люцыюс[br]амаль скончыў адукацыю.

0:01:49.802,0:01:53.035
Ён добра вывучыўся размаўляць,[br]выступаць з прамовамі,

0:01:53.059,0:01:56.159
а таксама чытаць і пісаць[br]на латыні і на грэчаскай мове.

0:01:57.088,0:01:59.873
Бацька навучыў яго таму,

0:01:59.897,0:02:02.389
што нельга вывучыць у школе:

0:02:02.413,0:02:04.142
як добра бегаць,

0:02:04.166,0:02:06.832
добра плаваць

0:02:06.856,0:02:08.270
і добра змагацца.

0:02:08.294,0:02:13.394
У 17 гадоў Люцыюс мог бы[br]ўжо стаць вайсковым трыбунам

0:02:13.418,0:02:16.432
і камандаваць салдатамі[br]на памежжы Імперыі.

0:02:18.068,0:02:22.008
Але ў астатнім Люцыюс яшчэ дзіця.

0:02:22.032,0:02:24.871
Яму не могуць даручыць[br]заключэнне гандлёвых здзелак.

0:02:24.895,0:02:29.656
Яго бацька паклапоціцца пра гэта,[br]пакуль яму не споўніцца 25 гадоў.

0:02:30.335,0:02:36.460
Яшчэ бацька паклапоціцца пра тое, каб[br]знайсці яму нявесту, малодшую на 10 гадоў.

0:02:36.460,0:02:41.696
Бацька ужо мае на ўвазе адну сям'ю,[br]дзе ёсць сямігадовая дзяўчынка.

0:02:41.696,0:02:43.229
Але вернемся да лібералій.

0:02:43.253,0:02:45.409
Люцыюс з сям'ёй выйшлі з хаты,

0:02:45.433,0:02:49.058
навокал адчыненыя крамы,[br]і людзі ходзяць па сваіх справах.

0:02:50.588,0:02:54.511
Навокал шмат вандроўных гандляроў,[br]што гандлююць дробезямі,

0:02:54.535,0:02:57.712
а вуліцы запаланілі людзі, [br]што рухаюцца ў розных напрамках.

0:02:57.801,0:03:02.254
Вялікім павозкам нельга ўязджаць у горад[br]да дзявятай гадзіны,

0:03:02.278,0:03:04.875
але вуліцы ўсё роўна перапоўненыя.

0:03:06.183,0:03:10.328
Ба́цькі ды дзядзькі [br]вядуць дзяцей да Форума Аўгуста,

0:03:10.352,0:03:14.107
там яны змогуць пабачыць статуі[br]знакамітых рымскіх ваяроў,

0:03:14.140,0:03:18.243
такіх як Эней, што прывёў траянцаў, [br]продкаў рымлян, у Італію.

0:03:19.069,0:03:20.932
Ці Ромул, заснавальнік Рыму.

0:03:21.948,0:03:25.677
А таксама вядомых генералаў Рэспублікі,[br]што існуе ўжо больш за 100 гадоў.

0:03:27.569,0:03:30.971
З замілаваннем мы можам уявіць сабе,[br]як бацькі ці апякуны

0:03:30.971,0:03:33.444
разам з дзецьмі, [br]што ўжо сталіся падлеткамі,

0:03:33.468,0:03:36.664
узгадваюць гісторыі[br]са слаўнай спадчыны Рыма

0:03:36.688,0:03:41.258
і апавядаюць пра добрыя ўчынкі[br]і выказванні вялікіх дзеячоў мінулага,

0:03:41.356,0:03:43.688
павучаючы пра тое, як трэба добра жыць

0:03:43.712,0:03:46.560
і як пераадолець капрызы юнацтва.

0:03:47.674,0:03:51.835
У гэтым месцы ёсць гісторыя, [br]актуальная і для іх цяперашняга жыцця.

0:03:53.354,0:03:57.806
Рымляне пабудавалі [br]бязмежную імперыю на векі вечныя.

0:03:58.855,0:04:01.518
Рым існаваў за кошт бясконцых войнаў.

0:04:02.769,0:04:06.879
І нават у 73 годзе нашай эры[br]войны былі даволі звыклай з'явай.

0:04:06.903,0:04:10.994
Рымляне ваявалі на поўначы Англіі[br]з мэтай захапіць Шатландыю,

0:04:11.018,0:04:13.678
а таксама на поўначы ракі Дунай[br]за Румынію

0:04:13.702,0:04:18.583
і на межах Сірыі і Ірака[br]ў рамках усходняй кампаніі.

0:04:18.607,0:04:22.249
Зараз восьмая гадзіна —[br]час адпачыць у лазні.

0:04:22.273,0:04:26.461
Люцыюс з сям'ёй рухаюцца[br]па шырокай вуліцы Віа Лата

0:04:26.485,0:04:30.396
да Марсава поля[br]і вялізарных Тэрмаў Агрыпы.

0:04:31.684,0:04:35.403
Члены сям'і развітваюцца [br]з рабамі і вольнаадпушчанікамі

0:04:35.427,0:04:38.341
і ўваходзяць у тэрмы з роўнымі па статусу.

0:04:38.981,0:04:43.109
У тэрмах цёмныя парныя[br]перамяжоўваюцца са светлымі заламі.

0:04:44.149,0:04:47.742
Рымляне дасягнулі дасканаласці [br]ў вытворчасці аконнага шкла.

0:04:47.768,0:04:51.311
Лазеншчыкі ходзяць з халодных пакояў

0:04:51.335,0:04:53.168
да цеплаватых

0:04:53.959,0:04:56.752
і нават вельмі гарачых пакояў.

0:04:57.173,0:05:00.577
Праз якую гадзіну лазеншчыкі [br]пакідаюць тэрмы

0:05:00.601,0:05:03.997
пасля сеансаў масажу, [br]расцірання духмянымі рэчывамі

0:05:03.997,0:05:06.731
і скрабення стрыгілем,

0:05:06.755,0:05:09.081
каб вывесці рэшткі бруду.

0:05:10.066,0:05:14.126
А дзявятай гадзіне, праз сем[br]хадзін пасля таго, як яны пайшлі з дому,

0:05:14.150,0:05:17.558
мужыкі вяртаюцца, [br]каб сесці за святочную вячэру.

0:05:17.829,0:05:20.278
Вячэра — справа даволі прыватная,

0:05:20.302,0:05:25.062
у ёй удзельнічае дзевяць чалавек,[br]паўлежачы вакол нізкага стала.

0:05:25.085,0:05:27.708
Падчас вячэры пра ўсе [br]пажаданні гасцей клапоцяцца рабы,

0:05:27.708,0:05:32.555
а гаспадары праз жэсты[br]патрабуюць сабе яшчэ ежы або віна.

0:05:33.675,0:05:38.223
Дзень набліжаецца да канца, нам чуваць,[br]як на вуліцы грукочуць павозкі.

0:05:38.247,0:05:39.646
Рабы і вольнаадпушчальнікі

0:05:39.670,0:05:43.796
добра, хаця і не гэдак вытанчана,[br]павячэраўшы,

0:05:43.820,0:05:46.028
цягнуцца да ўжо трохі астылых тэрмаў,

0:05:46.052,0:05:48.760
пасля чаго яны пойдуць дахаты.

0:05:49.453,0:05:54.345
Але вернемся да сям'і Люцыюса,[br]там гулянка цягнецца ўсю ноч.

0:05:54.369,0:05:57.346
Люцыюсу і ягонаму зводнаму брату[br]не вельмі хораша.

0:05:57.370,0:06:01.866
Раб заўжды побач,[br]калі б некаму з іх захацелася ванітаваць.

0:06:05.051,0:06:07.910
З гісторыі мы можам даведацца[br]пра будучыню Люцыюса.

0:06:07.934,0:06:13.345
Праз 20 гадоў Даміціян — малодшы сын [br]імператара Веспасіяна —

0:06:13.369,0:06:14.997
распачне ў краіне [br]эпоху тэрору.

0:06:15.021,0:06:17.607
Але ці дажыве Люцыюс да гэтых часоў?

0:06:17.607,0:06:19.150
Канец