WEBVTT

00:00:00.800 --> 00:00:02.256
Nasze życie zależy

00:00:02.280 --> 00:00:04.040
od niewidzialnego świata.

00:00:04.920 --> 00:00:06.936
Pomyślmy o tym tygodniu,

00:00:06.960 --> 00:00:10.176
zapewne oglądaliśmy już TV,
używaliśmy GPS-a,

00:00:10.200 --> 00:00:13.160
sprawdzaliśmy pogodę
lub wyszukiwaliśmy restaurację.

00:00:13.720 --> 00:00:16.416
Wiele z naszego codziennego życia

00:00:16.440 --> 00:00:19.296
zależy pośrednio czy bezpośrednio

00:00:19.320 --> 00:00:21.016
od pracy satelitów.

00:00:21.040 --> 00:00:22.976
Często nie doceniamy usług,

00:00:23.000 --> 00:00:25.536
dostarczanych przez satelity.

00:00:25.560 --> 00:00:28.376
Satelity zasługują na uwagę,

00:00:28.400 --> 00:00:30.495
bo zostawiają po sobie trwały ślad

00:00:30.496 --> 00:00:32.598
w przestrzeni, gdzie się znajdują.

00:00:32.720 --> 00:00:36.040
Wszyscy codziennie korzystamy
z satelitarnej infrastruktury

00:00:36.360 --> 00:00:40.416
dla informacji, komunikacji czy rozrywki.

00:00:40.440 --> 00:00:43.296
Monitorujemy rolnictwo
i środowisko naturalne,

00:00:43.320 --> 00:00:46.376
korzystamy z łączności
internetowej, nawigacji.

00:00:46.400 --> 00:00:48.165
Satelity mają też znaczenie

00:00:48.166 --> 00:00:51.600
w operacjach finansowych
i rynku energetycznego.

00:00:52.120 --> 00:00:54.016
Jenak satelity,

00:00:54.040 --> 00:00:55.696
na których codziennie polegamy,

00:00:55.720 --> 00:00:57.376
mają ograniczoną żywotność.

00:00:57.400 --> 00:00:59.296
Może im się skończyć paliwo,

00:00:59.320 --> 00:01:00.856
mogą się popsuć

00:01:00.880 --> 00:01:04.575
lub ich misja została zakończona.

00:01:04.599 --> 00:01:08.736
Wtedy stają się kosmicznymi śmieciami,

00:01:08.760 --> 00:01:11.080
zagracając środowisko orbitalne.

00:01:11.840 --> 00:01:15.456
Wyobraźmy sobie, że jedziemy drogą
w piękny, słoneczny dzień,

00:01:15.460 --> 00:01:16.945
załatwiając sprawunki.

00:01:16.946 --> 00:01:18.549
Muzyka gra,

00:01:18.550 --> 00:01:20.095
przez opuszczoną szybę

00:01:20.096 --> 00:01:22.776
wpada delikatna bryza, rozwiewająca włosy.

00:01:22.800 --> 00:01:24.450
Brzmi nieźle, co?

00:01:24.640 --> 00:01:27.016
Wszystko pięknie,

00:01:27.040 --> 00:01:29.696
aż tu nagle auto krztusi się i gaśnie,

00:01:29.720 --> 00:01:31.560
dokładnie w połowie drogi.

00:01:32.160 --> 00:01:35.495
Jedyne, co można zrobić,

00:01:35.496 --> 00:01:37.240
to zostawić auto na drodze.

00:01:38.200 --> 00:01:39.805
Czasem uda się

00:01:39.806 --> 00:01:42.456
przestawić auto na pobocze,

00:01:42.480 --> 00:01:44.616
by nie stało na drodze innym pojazdom.

00:01:44.640 --> 00:01:46.655
Wcześniej przydatna maszyna

00:01:46.656 --> 00:01:50.400
codziennego użytku,

00:01:51.000 --> 00:01:53.536
teraz bezużyteczny kawałek metalu,

00:01:53.560 --> 00:01:57.240
blokujący ważną sieć komunikacyjną.

00:01:57.920 --> 00:02:02.096
Wyobraźmy sobie trasę międzynarodową
zaśmieconą zepsutymi pojazdami,

00:02:02.120 --> 00:02:04.976
blokującymi ruch.

00:02:05.000 --> 00:02:07.896
Wszędzie porozsypywane są odłamki.

00:02:07.920 --> 00:02:10.098
W przypadku kolizji

00:02:10.100 --> 00:02:12.776
tysiące mniejszych kawałków

00:02:12.800 --> 00:02:14.960
staje się dodatkową przeszkodą.

00:02:15.680 --> 00:02:19.256
Tak wygląda środowisko satelitarne.

00:02:19.280 --> 00:02:21.445
Niedziałające satelity,

00:02:21.446 --> 00:02:25.256
poddaje się procesowi
deorbitacji na wiele lat

00:02:25.280 --> 00:02:28.816
lub tymczasowo usuwa z drogi.

00:02:28.840 --> 00:02:31.096
Żadna konwencja prawa międzynarodowego

00:02:31.120 --> 00:02:33.760
nie nakłada obowiązku
do sprzątania po sobie w kosmosie.

00:02:34.680 --> 00:02:36.936
Pierwszy sztuczny 
satelita Ziemi, Sputnik 1,

00:02:36.960 --> 00:02:39.216
wystrzelono w 1957 roku.

00:02:39.240 --> 00:02:42.880
Tamtego roku przeprowadzono
w sumie trzy takie próby.

00:02:43.520 --> 00:02:47.056
Dekady później wiele innych krajów

00:02:47.080 --> 00:02:50.456
wysłało na orbitę tysiące satelitów,

00:02:50.480 --> 00:02:54.096
a tendencja zapewne będzie wzrastać.

00:02:54.140 --> 00:02:57.086
Zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę
inwestycje, takie jak OneWeb,

00:02:57.086 --> 00:03:00.440
planujące stworzenie konstelacji
około 900 satelitów.

00:03:01.560 --> 00:03:03.616
Obecnie wysyła się satelity
na różne orbity,

00:03:03.640 --> 00:03:05.696
w zależności od ich przeznaczenia.

00:03:05.720 --> 00:03:08.056
Jedna z najpopularniejszych,

00:03:08.080 --> 00:03:09.656
to niska orbita okołoziemska.

00:03:09.680 --> 00:03:11.716
Stąd mapuje się powierzchnię Ziemi

00:03:11.720 --> 00:03:14.719
z wysokości około 2 tysięcy kilometrów.

00:03:14.720 --> 00:03:18.176
Satelity są tam naturalnie
spychane przez ziemską atmosferę,

00:03:18.200 --> 00:03:20.136
więc ich orbity się oczywiście zmieniają

00:03:20.160 --> 00:03:21.696
aż do całkowitego ich spalenia

00:03:21.720 --> 00:03:23.680
po paru dekadach.

00:03:24.440 --> 00:03:26.519
Kolejnym miejscem umieszczania satelitów

00:03:26.520 --> 00:03:28.255
jest orbita geostacjonarna,

00:03:28.256 --> 00:03:31.010
znajdująca się na wysokości
około 25 tysięcy kilometrów.

00:03:31.320 --> 00:03:35.496
Satelity utrzymują swoje pozycje
podczas obrotów Ziemi,

00:03:35.520 --> 00:03:39.800
co umożliwia komunikację
czy transmisję TV na żywo.

00:03:40.440 --> 00:03:44.760
Na tak wysokich orbitach satelity
mogą pozostawać na wieki.

00:03:45.960 --> 00:03:49.136
Kolejną jest orbita cmentarna,

00:03:49.160 --> 00:03:51.536
złowieszcze złomowisko,

00:03:51.560 --> 00:03:53.829
gdzie celowo umieszcza się satelity,

00:03:53.830 --> 00:03:55.925
które osiągnęły kres swojego życia,

00:03:55.926 --> 00:03:59.680
by nie blokowały ruchu na innych orbitach.

00:04:00.800 --> 00:04:05.635
Z blisko 7 tysięcy satelitów
wystrzelonych od późnych lat 50.,

00:04:05.636 --> 00:04:08.760
tylko około jeden na siedem
jest ciągle sprawny.

00:04:09.360 --> 00:04:12.256
Oprócz niedziałających satelitów,

00:04:12.280 --> 00:04:15.769
są także setki tysięcy odłamków
wielkości szklanej kulki

00:04:15.770 --> 00:04:18.404
oraz miliony wielkości opiłków,

00:04:18.406 --> 00:04:20.459
krążących dookoła Ziemi.

00:04:20.880 --> 00:04:23.735
Kosmiczne śmieci to główne ryzyko
tak dla misji kosmicznych,

00:04:23.736 --> 00:04:27.680
jak i satelitów, na których
polegamy na co dzień.

00:04:28.420 --> 00:04:32.035
Ponieważ stają się
coraz bardziej uciążliwe,

00:04:32.036 --> 00:04:34.576
podejmuje się państwowe
i międzynarodowe wysiłki,

00:04:34.600 --> 00:04:36.135
by ustanowić standardy,

00:04:36.136 --> 00:04:39.040
pozwalające ograniczyć dalsze zaśmiecanie.

00:04:39.480 --> 00:04:41.736
Uzgodniono już,

00:04:41.760 --> 00:04:44.275
że niskoorbitowe statki
kosmiczne będą tworzone tak,

00:04:44.276 --> 00:04:47.296
by mogły deorbitować po okresie 25 lat.

00:04:47.320 --> 00:04:49.416
To jednak wciąż bardzo długo,

00:04:49.440 --> 00:04:52.760
szczególnie jeśli satelita
nie działa już lata.

00:04:53.320 --> 00:04:56.376
Zaleca się również, by niesprawne
statki geostacjonarne,

00:04:56.400 --> 00:04:58.640
przekierowywać na orbitę cmentarną.

00:04:59.400 --> 00:05:03.365
Jednak żadne z tych zaleceń
nie jest wiążące w prawie międzynarodowym.

00:05:03.366 --> 00:05:07.976
Zakłada się, że wprowadzą je
mechanizmy państwowe.

00:05:08.000 --> 00:05:10.456
Wytyczne nie są ani długoterminowe

00:05:10.480 --> 00:05:11.955
ani proaktywne.

00:05:11.956 --> 00:05:15.256
Nie dotyczą również śmieci,
które już krążą po orbitach.

00:05:15.280 --> 00:05:19.120
Mają za zadanie tylko ograniczyć
powstawanie więcej śmieci.

00:05:19.680 --> 00:05:22.840
Nikt nie odpowiada za kosmiczne śmieci.

00:05:23.680 --> 00:05:26.536
Mount Everest jest dobrym przykładem

00:05:26.560 --> 00:05:29.776
naszego podejścia
i interakcji ze środowiskiem.

00:05:29.800 --> 00:05:32.236
Często przyznaje się mu
wątpliwie zaszczytne miejsce

00:05:32.290 --> 00:05:35.120
największego, światowego wysypiska.

00:05:36.040 --> 00:05:39.296
Dekady od pierwszego zdobycia
najwyższego szczytu świata,

00:05:39.320 --> 00:05:41.576
tony śmieci pozostawione przez himalaistów

00:05:41.600 --> 00:05:43.536
w końcu zaczęły niepokoić.

00:05:43.560 --> 00:05:46.296
Ostatnio spekuluje się,

00:05:46.320 --> 00:05:48.376
że Nepal rozprawi się z himalaistami

00:05:48.400 --> 00:05:51.960
surowszym egzekwowaniem kar
i prawnymi zobowiązaniami.

00:05:52.600 --> 00:05:55.016
Celem jest oczywiście
zmuszenie wspinających się

00:05:55.040 --> 00:05:57.255
do sprzątania po sobie.

00:05:57.256 --> 00:06:02.136
Lokalne NGOsy mogą również zacząć
płacić za znoszenie z góry śmieci

00:06:02.160 --> 00:06:05.640
lub organizować wolontariackie
wyprawy sprzątające.

00:06:06.120 --> 00:06:08.435
Wielu wspinaczy wciąż jednak uważa,

00:06:08.436 --> 00:06:11.640
że wyprawy powinny same się pilnować.

00:06:12.120 --> 00:06:14.936
Nie ma na to prostej recepty,

00:06:14.960 --> 00:06:18.016
a te dobre, mające 
na względzie środowisko,

00:06:18.040 --> 00:06:20.220
często napotykają na przeszkody.

00:06:20.320 --> 00:06:23.416
I tak powinniśmy robić
wszystko, co w naszej mocy,

00:06:23.440 --> 00:06:26.760
by chronić środowisko
od którego tak zależymy.

00:06:27.440 --> 00:06:31.456
Tak jak w przypadku Everestu,
odległość i kiepska infrastruktura

00:06:31.480 --> 00:06:32.896
środowiska orbitalnego

00:06:32.920 --> 00:06:35.280
sprawia, że zaśmiecanie
stanowi poważne wyzwanie.

00:06:35.920 --> 00:06:38.456
Nie możemy sobie jednak pozwolić

00:06:38.480 --> 00:06:41.536
na tworzenie takich gór śmieci,

00:06:41.560 --> 00:06:43.720
szczególnie tych pozaziemskich.

00:06:45.280 --> 00:06:46.496
W przestrzeni kosmicznej

00:06:46.520 --> 00:06:49.096
jeśli jakiś komponent
satelity się zepsuje,

00:06:49.120 --> 00:06:52.016
możliwości jego naprawy
są naprawdę ograniczone

00:06:52.040 --> 00:06:54.080
i ogromnie kosztowne.

00:06:54.760 --> 00:06:58.256
A gdyby tak zacząć
konstruować satelity mądrzej?

00:06:58.280 --> 00:06:59.576
Gdyby wszystkie satelity,

00:06:59.600 --> 00:07:01.896
niezależnie od państwa powstania,

00:07:01.920 --> 00:07:03.946
musiały spełniać
pewne określone standardy

00:07:03.970 --> 00:07:06.376
recyklingu, serwisowania

00:07:06.400 --> 00:07:08.160
i sposobu deorbitowania?

00:07:08.560 --> 00:07:11.809
Gdyby prawo międzynarodowe

00:07:11.810 --> 00:07:14.896
nakładało obowiązek recyklingu,

00:07:14.920 --> 00:07:17.056
zamiast tylko usuwać
satelity z drogi innym,

00:07:17.080 --> 00:07:18.930
jako tymczasowe rozwiązanie?

00:07:19.560 --> 00:07:22.496
Może należałoby,
nakładać na producentów depozyt

00:07:22.520 --> 00:07:24.816
już przed wystrzeleniem satelity,

00:07:24.840 --> 00:07:27.776
zwracany tylko, gdy satelita
zostanie prawidłowo usunięta

00:07:29.880 --> 00:07:32.600
lub gdy sprzątnięte zostaną
jej pozostałości.

00:07:33.440 --> 00:07:36.016
Może satelity powinny
posiadać technologię,

00:07:36.040 --> 00:07:37.800
pomagającą przyspieszyć deorbitację.

00:07:38.720 --> 00:07:40.976
Jest już kilka zachęcających pomysłów.

00:07:41.000 --> 00:07:45.349
Wystrzelony w 2014 roku
TechDemoSat-1 z Wielkiej Brytanii

00:07:45.350 --> 00:07:49.086
wyposażono w niewielki
żagiel deorbitujący.

00:07:49.640 --> 00:07:52.216
Sprawdza się to
w przypadku małych satelitów.

00:07:52.240 --> 00:07:55.936
Satelity znajdujące się wyżej

00:07:55.960 --> 00:07:58.816
lub są większe,
rozmiaru autobusu szkolnego,

00:07:58.840 --> 00:08:01.256
wymagają innych sposobów,

00:08:01.280 --> 00:08:04.256
jak choćby laserów o dużej mocy,

00:08:04.280 --> 00:08:06.336
ściągnięcia za pomocą sieci lub łańcuchów.

00:08:06.470 --> 00:08:08.440
Jakkolwiek szaleńczo by to nie brzmiało.

00:08:09.160 --> 00:08:11.056
Inny świetny pomysł,

00:08:11.080 --> 00:08:14.400
to stworzenie kosmicznych lawet
z mechanikami na pokładzie.

00:08:14.840 --> 00:08:16.795
Wyobraźmy sobie, kosmiczna laweta

00:08:16.796 --> 00:08:18.765
z mechanicznym ramieniem,

00:08:18.766 --> 00:08:22.446
mogącym naprawić
popsute elementy satelity.

00:08:23.240 --> 00:08:25.205
Podobne ramię

00:08:25.206 --> 00:08:27.536
mogłoby uzupełnić paliwo
statku kosmicznego

00:08:27.560 --> 00:08:29.536
o chemicznym napędzie tak,

00:08:29.560 --> 00:08:33.039
jak robi się to w przypadku samochodu.

00:08:33.558 --> 00:08:35.216
Robotyczna naprawa i konserwacja

00:08:35.240 --> 00:08:38.960
mogłaby wydłużyć życie setek satelitów
krążących wokół Ziemi.

00:08:40.280 --> 00:08:43.176
Niezależnie, na co
się ostatecznie zdecydujemy,

00:08:43.200 --> 00:08:46.176
pozostają jeszcze inne kwestie
poza technicznymi.

00:08:46.200 --> 00:08:51.256
Kwestie polityczno-prawne.

00:08:51.280 --> 00:08:55.440
Krótko mówiąc, nie znaleźliśmy sposobu na
zrównoważone używanie miejsca w kosmosie.

00:08:56.720 --> 00:08:59.616
Odkrycia i innowacje
odnośnie do naszego życia i pracy

00:08:59.640 --> 00:09:01.616
przychodzą ludzkości naturalnie.

00:09:01.640 --> 00:09:03.245
W eksploracji kosmosu

00:09:03.246 --> 00:09:06.416
dosłownie przekraczamy granice Ziemi.

00:09:06.440 --> 00:09:10.096
Robiąc to w imię nauki i innowacji,
musimy jednak pamiętać,

00:09:10.120 --> 00:09:15.600
że musimy brać odpowiedzialność
za nasze środowisko.

00:09:16.520 --> 00:09:20.696
Na niskiej orbicie okołoziemskiej
i geostacjonarnej zrobił się zator.

00:09:20.720 --> 00:09:23.056
Nie można wystrzeliwać nowych

00:09:23.080 --> 00:09:25.376
w miejsce popsutych,

00:09:25.400 --> 00:09:27.456
nie robiąc wcześniej porządku.

00:09:27.480 --> 00:09:29.936
Tak jak nie porzuca się zepsutego auta

00:09:29.960 --> 00:09:31.560
na środku autostrady.

00:09:31.760 --> 00:09:33.485
Następnym razem, używając telefonu,

00:09:33.486 --> 00:09:35.856
GPSa czy sprawdzając pogodę,

00:09:35.880 --> 00:09:40.136
pomyślmy o technologii satelitarnej,
umożliwiającej te rzeczy.

00:09:40.160 --> 00:09:42.016
Pomyślmy również o ogromnym wpływie,

00:09:42.040 --> 00:09:45.336
jaki satelity mają
na środowisko okołoziemskie.

00:09:45.360 --> 00:09:50.056
I głośno mówmy o tym,
że należy ograniczać nasz negatywny wpływ.

00:09:50.080 --> 00:09:52.616
Orbita ziemska jest oszałamiająco piękna

00:09:52.640 --> 00:09:55.216
i jest naszą bramą do badań.

00:09:55.240 --> 00:09:57.760
To od nas zależy, żeby tak pozostało.

00:09:59.160 --> 00:10:00.376
Dziękuję.

00:10:00.400 --> 00:10:02.480
(Brawa)