1
00:00:00,800 --> 00:00:02,256
Nasze życie zależy

2
00:00:02,280 --> 00:00:04,040
od niewidzialnego świata.

3
00:00:04,920 --> 00:00:06,936
Pomyślmy o tym tygodniu,

4
00:00:06,960 --> 00:00:10,176
zapewne oglądaliśmy już TV,
używaliśmy GPS-a,

5
00:00:10,200 --> 00:00:13,160
sprawdzaliśmy pogodę
lub wyszukiwaliśmy restaurację.

6
00:00:13,720 --> 00:00:16,416
Wiele z naszego codziennego życia

7
00:00:16,440 --> 00:00:19,296
zależy pośrednio czy bezpośrednio

8
00:00:19,320 --> 00:00:21,016
od pracy satelitów.

9
00:00:21,040 --> 00:00:22,976
Często nie doceniamy usług,

10
00:00:23,000 --> 00:00:25,536
dostarczanych przez satelity.

11
00:00:25,560 --> 00:00:28,376
Satelity zasługują na uwagę,

12
00:00:28,400 --> 00:00:30,495
bo zostawiają po sobie trwały ślad

13
00:00:30,496 --> 00:00:32,598
w przestrzeni, gdzie się znajdują.

14
00:00:32,720 --> 00:00:36,040
Wszyscy codziennie korzystamy
z satelitarnej infrastruktury

15
00:00:36,360 --> 00:00:40,416
dla informacji, komunikacji czy rozrywki.

16
00:00:40,440 --> 00:00:43,296
Monitorujemy rolnictwo
i środowisko naturalne,

17
00:00:43,320 --> 00:00:46,376
korzystamy z łączności
internetowej, nawigacji.

18
00:00:46,400 --> 00:00:48,165
Satelity mają też znaczenie

19
00:00:48,166 --> 00:00:51,600
w operacjach finansowych
i rynku energetycznego.

20
00:00:52,120 --> 00:00:54,016
Jenak satelity,

21
00:00:54,040 --> 00:00:55,696
na których codziennie polegamy,

22
00:00:55,720 --> 00:00:57,376
mają ograniczoną żywotność.

23
00:00:57,400 --> 00:00:59,296
Może im się skończyć paliwo,

24
00:00:59,320 --> 00:01:00,856
mogą się popsuć

25
00:01:00,880 --> 00:01:04,575
lub ich misja została zakończona.

26
00:01:04,599 --> 00:01:08,736
Wtedy stają się kosmicznymi śmieciami,

27
00:01:08,760 --> 00:01:11,080
zagracając środowisko orbitalne.

28
00:01:11,840 --> 00:01:15,456
Wyobraźmy sobie, że jedziemy drogą
w piękny, słoneczny dzień,

29
00:01:15,460 --> 00:01:16,945
załatwiając sprawunki.

30
00:01:16,946 --> 00:01:18,549
Muzyka gra,

31
00:01:18,550 --> 00:01:20,095
przez opuszczoną szybę

32
00:01:20,096 --> 00:01:22,776
wpada delikatna bryza, rozwiewająca włosy.

33
00:01:22,800 --> 00:01:24,450
Brzmi nieźle, co?

34
00:01:24,640 --> 00:01:27,016
Wszystko pięknie,

35
00:01:27,040 --> 00:01:29,696
aż tu nagle auto krztusi się i gaśnie,

36
00:01:29,720 --> 00:01:31,560
dokładnie w połowie drogi.

37
00:01:32,160 --> 00:01:35,495
Jedyne, co można zrobić,

38
00:01:35,496 --> 00:01:37,240
to zostawić auto na drodze.

39
00:01:38,200 --> 00:01:39,805
Czasem uda się

40
00:01:39,806 --> 00:01:42,456
przestawić auto na pobocze,

41
00:01:42,480 --> 00:01:44,616
by nie stało na drodze innym pojazdom.

42
00:01:44,640 --> 00:01:46,655
Wcześniej przydatna maszyna

43
00:01:46,656 --> 00:01:50,400
codziennego użytku,

44
00:01:51,000 --> 00:01:53,536
teraz bezużyteczny kawałek metalu,

45
00:01:53,560 --> 00:01:57,240
blokujący ważną sieć komunikacyjną.

46
00:01:57,920 --> 00:02:02,096
Wyobraźmy sobie trasę międzynarodową
zaśmieconą zepsutymi pojazdami,

47
00:02:02,120 --> 00:02:04,976
blokującymi ruch.

48
00:02:05,000 --> 00:02:07,896
Wszędzie porozsypywane są odłamki.

49
00:02:07,920 --> 00:02:10,098
W przypadku kolizji

50
00:02:10,100 --> 00:02:12,776
tysiące mniejszych kawałków

51
00:02:12,800 --> 00:02:14,960
staje się dodatkową przeszkodą.

52
00:02:15,680 --> 00:02:19,256
Tak wygląda środowisko satelitarne.

53
00:02:19,280 --> 00:02:21,445
Niedziałające satelity,

54
00:02:21,446 --> 00:02:25,256
poddaje się procesowi
deorbitacji na wiele lat

55
00:02:25,280 --> 00:02:28,816
lub tymczasowo usuwa z drogi.

56
00:02:28,840 --> 00:02:31,096
Żadna konwencja prawa międzynarodowego

57
00:02:31,120 --> 00:02:33,760
nie nakłada obowiązku
do sprzątania po sobie w kosmosie.

58
00:02:34,680 --> 00:02:36,936
Pierwszy sztuczny 
satelita Ziemi, Sputnik 1,

59
00:02:36,960 --> 00:02:39,216
wystrzelono w 1957 roku.

60
00:02:39,240 --> 00:02:42,880
Tamtego roku przeprowadzono
w sumie trzy takie próby.

61
00:02:43,520 --> 00:02:47,056
Dekady później wiele innych krajów

62
00:02:47,080 --> 00:02:50,456
wysłało na orbitę tysiące satelitów,

63
00:02:50,480 --> 00:02:54,096
a tendencja zapewne będzie wzrastać.

64
00:02:54,140 --> 00:02:57,086
Zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę
inwestycje, takie jak OneWeb,

65
00:02:57,086 --> 00:03:00,440
planujące stworzenie konstelacji
około 900 satelitów.

66
00:03:01,560 --> 00:03:03,616
Obecnie wysyła się satelity
na różne orbity,

67
00:03:03,640 --> 00:03:05,696
w zależności od ich przeznaczenia.

68
00:03:05,720 --> 00:03:08,056
Jedna z najpopularniejszych,

69
00:03:08,080 --> 00:03:09,656
to niska orbita okołoziemska.

70
00:03:09,680 --> 00:03:11,716
Stąd mapuje się powierzchnię Ziemi

71
00:03:11,720 --> 00:03:14,719
z wysokości około 2 tysięcy kilometrów.

72
00:03:14,720 --> 00:03:18,176
Satelity są tam naturalnie
spychane przez ziemską atmosferę,

73
00:03:18,200 --> 00:03:20,136
więc ich orbity się oczywiście zmieniają

74
00:03:20,160 --> 00:03:21,696
aż do całkowitego ich spalenia

75
00:03:21,720 --> 00:03:23,680
po paru dekadach.

76
00:03:24,440 --> 00:03:26,519
Kolejnym miejscem umieszczania satelitów

77
00:03:26,520 --> 00:03:28,255
jest orbita geostacjonarna,

78
00:03:28,256 --> 00:03:31,010
znajdująca się na wysokości
około 25 tysięcy kilometrów.

79
00:03:31,320 --> 00:03:35,496
Satelity utrzymują swoje pozycje
podczas obrotów Ziemi,

80
00:03:35,520 --> 00:03:39,800
co umożliwia komunikację
czy transmisję TV na żywo.

81
00:03:40,440 --> 00:03:44,760
Na tak wysokich orbitach satelity
mogą pozostawać na wieki.

82
00:03:45,960 --> 00:03:49,136
Kolejną jest orbita cmentarna,

83
00:03:49,160 --> 00:03:51,536
złowieszcze złomowisko,

84
00:03:51,560 --> 00:03:53,829
gdzie celowo umieszcza się satelity,

85
00:03:53,830 --> 00:03:55,925
które osiągnęły kres swojego życia,

86
00:03:55,926 --> 00:03:59,680
by nie blokowały ruchu na innych orbitach.

87
00:04:00,800 --> 00:04:05,635
Z blisko 7 tysięcy satelitów
wystrzelonych od późnych lat 50.,

88
00:04:05,636 --> 00:04:08,760
tylko około jeden na siedem
jest ciągle sprawny.

89
00:04:09,360 --> 00:04:12,256
Oprócz niedziałających satelitów,

90
00:04:12,280 --> 00:04:15,769
są także setki tysięcy odłamków
wielkości szklanej kulki

91
00:04:15,770 --> 00:04:18,404
oraz miliony wielkości opiłków,

92
00:04:18,406 --> 00:04:20,459
krążących dookoła Ziemi.

93
00:04:20,880 --> 00:04:23,735
Kosmiczne śmieci to główne ryzyko
tak dla misji kosmicznych,

94
00:04:23,736 --> 00:04:27,680
jak i satelitów, na których
polegamy na co dzień.

95
00:04:28,420 --> 00:04:32,035
Ponieważ stają się
coraz bardziej uciążliwe,

96
00:04:32,036 --> 00:04:34,576
podejmuje się państwowe
i międzynarodowe wysiłki,

97
00:04:34,600 --> 00:04:36,135
by ustanowić standardy,

98
00:04:36,136 --> 00:04:39,040
pozwalające ograniczyć dalsze zaśmiecanie.

99
00:04:39,480 --> 00:04:41,736
Uzgodniono już,

100
00:04:41,760 --> 00:04:44,275
że niskoorbitowe statki
kosmiczne będą tworzone tak,

101
00:04:44,276 --> 00:04:47,296
by mogły deorbitować po okresie 25 lat.

102
00:04:47,320 --> 00:04:49,416
To jednak wciąż bardzo długo,

103
00:04:49,440 --> 00:04:52,760
szczególnie jeśli satelita
nie działa już lata.

104
00:04:53,320 --> 00:04:56,376
Zaleca się również, by niesprawne
statki geostacjonarne,

105
00:04:56,400 --> 00:04:58,640
przekierowywać na orbitę cmentarną.

106
00:04:59,400 --> 00:05:03,365
Jednak żadne z tych zaleceń
nie jest wiążące w prawie międzynarodowym.

107
00:05:03,366 --> 00:05:07,976
Zakłada się, że wprowadzą je
mechanizmy państwowe.

108
00:05:08,000 --> 00:05:10,456
Wytyczne nie są ani długoterminowe

109
00:05:10,480 --> 00:05:11,955
ani proaktywne.

110
00:05:11,956 --> 00:05:15,256
Nie dotyczą również śmieci,
które już krążą po orbitach.

111
00:05:15,280 --> 00:05:19,120
Mają za zadanie tylko ograniczyć
powstawanie więcej śmieci.

112
00:05:19,680 --> 00:05:22,840
Nikt nie odpowiada za kosmiczne śmieci.

113
00:05:23,680 --> 00:05:26,536
Mount Everest jest dobrym przykładem

114
00:05:26,560 --> 00:05:29,776
naszego podejścia
i interakcji ze środowiskiem.

115
00:05:29,800 --> 00:05:32,236
Często przyznaje się mu
wątpliwie zaszczytne miejsce

116
00:05:32,290 --> 00:05:35,120
największego, światowego wysypiska.

117
00:05:36,040 --> 00:05:39,296
Dekady od pierwszego zdobycia
najwyższego szczytu świata,

118
00:05:39,320 --> 00:05:41,576
tony śmieci pozostawione przez himalaistów

119
00:05:41,600 --> 00:05:43,536
w końcu zaczęły niepokoić.

120
00:05:43,560 --> 00:05:46,296
Ostatnio spekuluje się,

121
00:05:46,320 --> 00:05:48,376
że Nepal rozprawi się z himalaistami

122
00:05:48,400 --> 00:05:51,960
surowszym egzekwowaniem kar
i prawnymi zobowiązaniami.

123
00:05:52,600 --> 00:05:55,016
Celem jest oczywiście
zmuszenie wspinających się

124
00:05:55,040 --> 00:05:57,255
do sprzątania po sobie.

125
00:05:57,256 --> 00:06:02,136
Lokalne NGOsy mogą również zacząć
płacić za znoszenie z góry śmieci

126
00:06:02,160 --> 00:06:05,640
lub organizować wolontariackie
wyprawy sprzątające.

127
00:06:06,120 --> 00:06:08,435
Wielu wspinaczy wciąż jednak uważa,

128
00:06:08,436 --> 00:06:11,640
że wyprawy powinny same się pilnować.

129
00:06:12,120 --> 00:06:14,936
Nie ma na to prostej recepty,

130
00:06:14,960 --> 00:06:18,016
a te dobre, mające 
na względzie środowisko,

131
00:06:18,040 --> 00:06:20,220
często napotykają na przeszkody.

132
00:06:20,320 --> 00:06:23,416
I tak powinniśmy robić
wszystko, co w naszej mocy,

133
00:06:23,440 --> 00:06:26,760
by chronić środowisko
od którego tak zależymy.

134
00:06:27,440 --> 00:06:31,456
Tak jak w przypadku Everestu,
odległość i kiepska infrastruktura

135
00:06:31,480 --> 00:06:32,896
środowiska orbitalnego

136
00:06:32,920 --> 00:06:35,280
sprawia, że zaśmiecanie
stanowi poważne wyzwanie.

137
00:06:35,920 --> 00:06:38,456
Nie możemy sobie jednak pozwolić

138
00:06:38,480 --> 00:06:41,536
na tworzenie takich gór śmieci,

139
00:06:41,560 --> 00:06:43,720
szczególnie tych pozaziemskich.

140
00:06:45,280 --> 00:06:46,496
W przestrzeni kosmicznej

141
00:06:46,520 --> 00:06:49,096
jeśli jakiś komponent
satelity się zepsuje,

142
00:06:49,120 --> 00:06:52,016
możliwości jego naprawy
są naprawdę ograniczone

143
00:06:52,040 --> 00:06:54,080
i ogromnie kosztowne.

144
00:06:54,760 --> 00:06:58,256
A gdyby tak zacząć
konstruować satelity mądrzej?

145
00:06:58,280 --> 00:06:59,576
Gdyby wszystkie satelity,

146
00:06:59,600 --> 00:07:01,896
niezależnie od państwa powstania,

147
00:07:01,920 --> 00:07:03,946
musiały spełniać
pewne określone standardy

148
00:07:03,970 --> 00:07:06,376
recyklingu, serwisowania

149
00:07:06,400 --> 00:07:08,160
i sposobu deorbitowania?

150
00:07:08,560 --> 00:07:11,809
Gdyby prawo międzynarodowe

151
00:07:11,810 --> 00:07:14,896
nakładało obowiązek recyklingu,

152
00:07:14,920 --> 00:07:17,056
zamiast tylko usuwać
satelity z drogi innym,

153
00:07:17,080 --> 00:07:18,930
jako tymczasowe rozwiązanie?

154
00:07:19,560 --> 00:07:22,496
Może należałoby,
nakładać na producentów depozyt

155
00:07:22,520 --> 00:07:24,816
już przed wystrzeleniem satelity,

156
00:07:24,840 --> 00:07:27,776
zwracany tylko, gdy satelita
zostanie prawidłowo usunięta

157
00:07:29,880 --> 00:07:32,600
lub gdy sprzątnięte zostaną
jej pozostałości.

158
00:07:33,440 --> 00:07:36,016
Może satelity powinny
posiadać technologię,

159
00:07:36,040 --> 00:07:37,800
pomagającą przyspieszyć deorbitację.

160
00:07:38,720 --> 00:07:40,976
Jest już kilka zachęcających pomysłów.

161
00:07:41,000 --> 00:07:45,349
Wystrzelony w 2014 roku
TechDemoSat-1 z Wielkiej Brytanii

162
00:07:45,350 --> 00:07:49,086
wyposażono w niewielki
żagiel deorbitujący.

163
00:07:49,640 --> 00:07:52,216
Sprawdza się to
w przypadku małych satelitów.

164
00:07:52,240 --> 00:07:55,936
Satelity znajdujące się wyżej

165
00:07:55,960 --> 00:07:58,816
lub są większe,
rozmiaru autobusu szkolnego,

166
00:07:58,840 --> 00:08:01,256
wymagają innych sposobów,

167
00:08:01,280 --> 00:08:04,256
jak choćby laserów o dużej mocy,

168
00:08:04,280 --> 00:08:06,336
ściągnięcia za pomocą sieci lub łańcuchów.

169
00:08:06,470 --> 00:08:08,440
Jakkolwiek szaleńczo by to nie brzmiało.

170
00:08:09,160 --> 00:08:11,056
Inny świetny pomysł,

171
00:08:11,080 --> 00:08:14,400
to stworzenie kosmicznych lawet
z mechanikami na pokładzie.

172
00:08:14,840 --> 00:08:16,795
Wyobraźmy sobie, kosmiczna laweta

173
00:08:16,796 --> 00:08:18,765
z mechanicznym ramieniem,

174
00:08:18,766 --> 00:08:22,446
mogącym naprawić
popsute elementy satelity.

175
00:08:23,240 --> 00:08:25,205
Podobne ramię

176
00:08:25,206 --> 00:08:27,536
mogłoby uzupełnić paliwo
statku kosmicznego

177
00:08:27,560 --> 00:08:29,536
o chemicznym napędzie tak,

178
00:08:29,560 --> 00:08:33,039
jak robi się to w przypadku samochodu.

179
00:08:33,558 --> 00:08:35,216
Robotyczna naprawa i konserwacja

180
00:08:35,240 --> 00:08:38,960
mogłaby wydłużyć życie setek satelitów
krążących wokół Ziemi.

181
00:08:40,280 --> 00:08:43,176
Niezależnie, na co
się ostatecznie zdecydujemy,

182
00:08:43,200 --> 00:08:46,176
pozostają jeszcze inne kwestie
poza technicznymi.

183
00:08:46,200 --> 00:08:51,256
Kwestie polityczno-prawne.

184
00:08:51,280 --> 00:08:55,440
Krótko mówiąc, nie znaleźliśmy sposobu na
zrównoważone używanie miejsca w kosmosie.

185
00:08:56,720 --> 00:08:59,616
Odkrycia i innowacje
odnośnie do naszego życia i pracy

186
00:08:59,640 --> 00:09:01,616
przychodzą ludzkości naturalnie.

187
00:09:01,640 --> 00:09:03,245
W eksploracji kosmosu

188
00:09:03,246 --> 00:09:06,416
dosłownie przekraczamy granice Ziemi.

189
00:09:06,440 --> 00:09:10,096
Robiąc to w imię nauki i innowacji,
musimy jednak pamiętać,

190
00:09:10,120 --> 00:09:15,600
że musimy brać odpowiedzialność
za nasze środowisko.

191
00:09:16,520 --> 00:09:20,696
Na niskiej orbicie okołoziemskiej
i geostacjonarnej zrobił się zator.

192
00:09:20,720 --> 00:09:23,056
Nie można wystrzeliwać nowych

193
00:09:23,080 --> 00:09:25,376
w miejsce popsutych,

194
00:09:25,400 --> 00:09:27,456
nie robiąc wcześniej porządku.

195
00:09:27,480 --> 00:09:29,936
Tak jak nie porzuca się zepsutego auta

196
00:09:29,960 --> 00:09:31,560
na środku autostrady.

197
00:09:31,760 --> 00:09:33,485
Następnym razem, używając telefonu,

198
00:09:33,486 --> 00:09:35,856
GPSa czy sprawdzając pogodę,

199
00:09:35,880 --> 00:09:40,136
pomyślmy o technologii satelitarnej,
umożliwiającej te rzeczy.

200
00:09:40,160 --> 00:09:42,016
Pomyślmy również o ogromnym wpływie,

201
00:09:42,040 --> 00:09:45,336
jaki satelity mają
na środowisko okołoziemskie.

202
00:09:45,360 --> 00:09:50,056
I głośno mówmy o tym,
że należy ograniczać nasz negatywny wpływ.

203
00:09:50,080 --> 00:09:52,616
Orbita ziemska jest oszałamiająco piękna

204
00:09:52,640 --> 00:09:55,216
i jest naszą bramą do badań.

205
00:09:55,240 --> 00:09:57,760
To od nas zależy, żeby tak pozostało.

206
00:09:59,160 --> 00:10:00,376
Dziękuję.

207
00:10:00,400 --> 00:10:02,480
(Brawa)