WEBVTT

00:00:00.880 --> 00:00:03.310
To opowieść o tym,

00:00:03.310 --> 00:00:05.043
skąd wiemy to, co wiemy.

NOTE Paragraph

00:00:05.690 --> 00:00:07.825
To opowieść o tej kobiecie,

00:00:08.611 --> 00:00:10.547
Natalii Rybczynski.

00:00:10.912 --> 00:00:12.960
Jest paleobiologiem,

00:00:12.984 --> 00:00:16.813
co oznacza, że zna się na wykopywaniu 
starych i martwych rzeczy.

NOTE Paragraph

00:00:16.837 --> 00:00:20.090
(Audio) Natalia Rybczynski: Tak.
Ktoś nazwał mnie "Dr Matrwocie".

NOTE Paragraph

00:00:20.193 --> 00:00:22.426
Latif Nasser: Jest wyjątkowo interesująca

00:00:22.426 --> 00:00:24.884
ze względu na miejsce,
gdzie wykopuje te rzeczy,

00:00:24.884 --> 00:00:29.149
daleko za kołem podbiegunowym
w odległej tundrze kanadyjskiej.

NOTE Paragraph

00:00:29.901 --> 00:00:32.860
Pewnego letniego dnia w 2006 roku

00:00:32.860 --> 00:00:36.125
była na miejscu wykopalisk
zwanym "Fyles Leaf Bed",

00:00:36.125 --> 00:00:39.017
mniej niż o 10 stopni 
szerokości geograficznej

NOTE Paragraph

00:00:39.017 --> 00:00:41.388
od północnego bieguna magnetycznego.

00:00:41.388 --> 00:00:43.642
(Audio) NR: To nie będzie bardzo ciekawe,

00:00:43.642 --> 00:00:48.220
bo to był dzień wędrowania z plecakiem,
GPS-em i notatnikiem

NOTE Paragraph

00:00:48.220 --> 00:00:51.420
i zbierania wszystkiego,
co mogło być skamieniałością.

NOTE Paragraph

00:00:51.857 --> 00:00:54.438
LN: W pewnym momencie coś zauważyła.

00:00:54.438 --> 00:00:56.783
(Audio) NR: Rdzawe, w kolorze rdzy,

00:00:56.783 --> 00:00:58.705
wielkości mojej dłoni.

NOTE Paragraph

00:00:58.705 --> 00:01:00.760
Leżało na powierzchni.

00:01:01.161 --> 00:01:04.404
LN: Najpierw pomyślała,
że to drewniana drzazga,

00:01:04.404 --> 00:01:06.124
bo takie rzeczy znajdowano


00:01:06.124 --> 00:01:09.499
w "Fyles Leaf Bed" wcześniej,
czyli prehistoryczne kawałki roślin.

NOTE Paragraph

00:01:09.499 --> 00:01:12.973
Jednak tamtej nocy, w obozie...

00:01:12.973 --> 00:01:14.254
(Audio) NR:. Wzięłam lupę,

00:01:14.254 --> 00:01:16.572
przypatrzyłam się z bliska,
uświadamiając sobie,

00:01:16.572 --> 00:01:19.780
że nie wygląda tak,
jakby miało pierścienie drzewne.

00:01:19.780 --> 00:01:21.648
Może to kwestia zakonserwowania,

00:01:21.648 --> 00:01:23.593
ale to naprawdę wyglądało...

NOTE Paragraph

00:01:23.593 --> 00:01:25.876
jak kość.

00:01:25.876 --> 00:01:28.157
LN: Przez cztery kolejne lata

00:01:28.168 --> 00:01:30.979
wracała do tego miejsca na okrągło

00:01:30.979 --> 00:01:35.821
i w końcu uzbierała
30 fragmentów tej samej kości,

NOTE Paragraph

00:01:36.466 --> 00:01:38.603
większość z nich jest naprawdę niewielka.

NOTE Paragraph

00:01:38.603 --> 00:01:42.633
(Audio) NR: To niedużo.
Mieści się w małej torebce plastykowej.

00:01:43.241 --> 00:01:46.070
LN: Próbowała je ułożyć jak puzzle.

NOTE Paragraph

00:01:47.145 --> 00:01:48.732
Było to jednak wyzwaniem.

00:01:48.732 --> 00:01:50.985
(Audio) NR: Jest połamana 
na wiele kawałeczków.

00:01:50.985 --> 00:01:55.431
Próbowałam piasku i kitu,
ale nie wyglądało to dobrze.

NOTE Paragraph

00:01:55.431 --> 00:02:00.286
W końcu zdecydowaliśmy się
użyć skanera powierzchni 3D.

NOTE Paragraph

00:02:00.591 --> 00:02:01.495
LN: Och!


NOTE Paragraph

00:02:01.495 --> 00:02:03.172
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:02:03.807 --> 00:02:06.099
LN: Okazało się,
że łatwiej zrobić to wirtualnie.

NOTE Paragraph

00:02:06.099 --> 00:02:08.878
(Audio) NR: To magiczne,
kiedy wszystko pasuje do siebie.

00:02:08.878 --> 00:02:10.743
LN: Czy byliście pewni, że się udało

00:02:10.743 --> 00:02:12.961
i ułożyliście wszystko prawidłowo?

00:02:12.961 --> 00:02:15.326
Czy można było ułożyć to inaczej

NOTE Paragraph

00:02:15.326 --> 00:02:18.639
i dostać na przykład papużkę falistą?

NOTE Paragraph

00:02:19.040 --> 00:02:20.073
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:02:20.524 --> 00:02:23.713
(Audio) NR: (Śmiech) Nie. Dobrze wyszło.

00:02:24.329 --> 00:02:28.280
LN: Tym, co odkryła,
była piszczel, kość nogi,

00:02:28.280 --> 00:02:32.102
a konkretnie taka, która należała
do zwierzęta mającego racice,

00:02:32.102 --> 00:02:34.998
jak na przykład krowa czy owca.

00:02:35.258 --> 00:02:37.382
Nie mogła jednak należeć
do żadnego z nich.

NOTE Paragraph

00:02:37.382 --> 00:02:39.399
Była po prostu za duża.

NOTE Paragraph

00:02:40.154 --> 00:02:43.327
(Audio) NR: Jej rozmiar był ogromny.
To było duże zwierzę.

00:02:44.084 --> 00:02:47.113
LN: Jakie zwierzę mogło to być?

00:02:47.525 --> 00:02:49.908
Z braku innych pomysłów
pokazała jeden z fragmentów

00:02:49.908 --> 00:02:52.644
swoim kolegom z Kolorado,

NOTE Paragraph

00:02:52.644 --> 00:02:54.619
a oni wpadli na pewien pomysł.

00:02:54.619 --> 00:02:58.567
(Audio) NR: Wzięliśmy piłę
i nacięliśmy jej brzeg.

NOTE Paragraph

00:02:59.655 --> 00:03:05.634
Unosił się z niej naprawdę ciekawy zapach.

00:03:06.464 --> 00:03:09.639
LN: Śmierdziała jak nadpalone mięso.

00:03:09.639 --> 00:03:12.356
Natalia znała ten smród

00:03:12.356 --> 00:03:15.162
z krojenia czaszek
na zajęciach z anatomii,

00:03:15.903 --> 00:03:17.212
kolagen.

00:03:17.212 --> 00:03:20.038
Kolagen to budulec kości.

00:03:20.038 --> 00:03:22.021
Zazwyczaj po tak wielu latach

00:03:22.021 --> 00:03:23.500
rozpada się.

NOTE Paragraph

00:03:23.500 --> 00:03:27.317
Arktyka, w tym przypadku,
zadziałała jak zamrażarka i zachowała go.

00:03:28.442 --> 00:03:31.927
Rok czy dwa lata później
Natalia była na konferencji w Bristolu,

00:03:31.927 --> 00:03:34.924
gdzie zobaczyła,
jak jej kolega Mike Buckley

00:03:34.924 --> 00:03:40.679
przedstawiał proces zwany 
"pobieraniem odciskiem palca" kolagenu.

00:03:41.191 --> 00:03:45.739
Okazuje się, że różne gatunki
mają nieco inne struktury kolagenu,

00:03:45.739 --> 00:03:49.142
dlatego, mając profil kolagenowy
nieznanej kości,

00:03:49.142 --> 00:03:52.079
można porównać go do tego,
który pochodzi od znanych gatunków,

NOTE Paragraph

00:03:52.079 --> 00:03:54.793
i być może uda się znaleźć podobieństwo.

00:03:54.793 --> 00:03:57.439
Wysłała mu jeden z fragmentów

NOTE Paragraph

00:03:57.439 --> 00:03:59.668
kurierem.

NOTE Paragraph

00:03:59.668 --> 00:04:03.228
(Audio) NR: Chcesz śledzić 
przesyłkę. To ważne.

NOTE Paragraph

00:04:03.247 --> 00:04:04.762
(Śmiech)

00:04:04.792 --> 00:04:05.967
LN: Zbadał go,


00:04:05.967 --> 00:04:09.781
porównał do 37 znanych
i współczesnych gatunków ssaków.

00:04:10.709 --> 00:04:12.502
Znalazł podobieństwo.

00:04:12.520 --> 00:04:17.421
Okazało się, że kość
datowana na 3,5 miliona lat,

00:04:17.421 --> 00:04:20.928
którą Natalia odkopała
na północy Arktyki,

00:04:21.899 --> 00:04:23.616
należała do...

NOTE Paragraph

00:04:23.771 --> 00:04:25.677
wielbłąda dwugarbnego.

NOTE Paragraph

00:04:25.941 --> 00:04:27.271
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:04:27.271 --> 00:04:31.232
(Audio) NR: Co takiego?
To niesamowite, jeśli okaże się prawdą.

00:04:31.684 --> 00:04:33.877
LN: Sprawdzono wiele z tych fragmentów

00:04:33.877 --> 00:04:37.325
i za każdym razem wyniki były takie same.

00:04:37.325 --> 00:04:42.123
Uwzględniając rozmiar znalezionej kości,

00:04:42.123 --> 00:04:47.790
oznaczało to, że ten wielbłąd był
o 30% większy od współczesnego.

00:04:48.100 --> 00:04:51.374
Ten wielbłąd miał około 2,7 metra

NOTE Paragraph

00:04:51.374 --> 00:04:52.649
i ważył około tony.

NOTE Paragraph

00:04:52.649 --> 00:04:53.712
(Publiczność reaguje)

00:04:53.712 --> 00:04:54.545
Tak.

NOTE Paragraph

00:04:54.641 --> 00:04:58.486
Natalia odkryła gigantycznego,
arktycznego wielbłąda.

NOTE Paragraph

00:04:58.505 --> 00:05:01.843
(Śmiech)

00:05:02.754 --> 00:05:04.981
Kiedy słyszycie słowo "wielbłąd",


00:05:04.981 --> 00:05:09.853
może przychodzi wam na myśl jeden z tych:

00:05:09.853 --> 00:05:12.497
baktrian z Azji Wschodniej i Środkowej.

00:05:12.497 --> 00:05:16.423
Jednak możliwe, że macie w głowie
ten obraz z pocztówek

00:05:16.423 --> 00:05:19.908
i myślicie o dromaderze,

00:05:20.068 --> 00:05:22.181
typowym stworzeniu pustynnym,

00:05:22.743 --> 00:05:26.979
występującym w piaszczystych,
gorących miejscach Azji Środkowej, Sahary,

00:05:26.979 --> 00:05:28.707
który ma wielki garb na plecach

00:05:28.707 --> 00:05:31.193
do magazynowania wody
na długie, pustynne przeprawy,

00:05:31.193 --> 00:05:34.108
wielkie, szerokie stopy pomocne
w stąpaniu po wydmach.

NOTE Paragraph

00:05:35.163 --> 00:05:40.683
Jak jednak pojawiły się
w północnej Arktyce.

00:05:41.907 --> 00:05:44.545
Naukowcy wiedzieli od dawna,
jak się okazało,

00:05:44.545 --> 00:05:46.925
nawet przed odkryciem,
którego dokonała Natalia,

NOTE Paragraph

00:05:47.472 --> 00:05:52.369
że wielbłądy pochodzą z Ameryki.

NOTE Paragraph

00:05:53.087 --> 00:05:57.533
(Muzyka: Hymn Ameryki)

NOTE Paragraph

00:05:57.533 --> 00:06:00.152
(Śmiech)

00:06:00.152 --> 00:06:01.499
Tutaj się zaczęło.

00:06:01.560 --> 00:06:06.415
Przez prawie 40 z 45 milionów lat,
odkąd pojawiły się wielbłądy,

00:06:06.415 --> 00:06:09.566
można było je znaleźć
jedynie w Ameryce Północnej,

NOTE Paragraph

00:06:09.566 --> 00:06:12.460
około 20 różnych gatunków, a może więcej.

NOTE Paragraph

00:06:12.627 --> 00:06:15.913
(Audio) LN: Gdybyśy ustawili je w rzędzie,
to czy wyglądałyby inaczej?

00:06:15.913 --> 00:06:17.937
NR: Tak. Mają inne rozmiary ciała.

00:06:17.937 --> 00:06:20.242
Niektóre mają bardzo długie szyje,

NOTE Paragraph

00:06:20.242 --> 00:06:23.481
więc zachowałyby się jak żyrafy.

NOTE Paragraph

00:06:23.481 --> 00:06:26.644
LN: Niektóre mają pyski jak krokodyle.

00:06:26.645 --> 00:06:29.703
(Audio) NR: Te prymitywne,
starsze gatunki byłyby malutkie,

NOTE Paragraph

00:06:29.703 --> 00:06:32.280
prawie jak króliki.

NOTE Paragraph

00:06:33.028 --> 00:06:35.315
LN: Co? Wielbłądy wielkości królika?

00:06:35.315 --> 00:06:36.854
(Audio) NR: Te najwcześniejsze.

NOTE Paragraph

00:06:36.854 --> 00:06:39.424
Tych prawdopodobnie byś nie rozpoznał.

NOTE Paragraph

00:06:39.458 --> 00:06:41.751
LN: Chcę takiego domowego "królikobłąda".

NOTE Paragraph

00:06:41.751 --> 00:06:43.976
(Audio) NR: Wiem.
Czy nie byłoby to wspaniałe?

NOTE Paragraph

00:06:44.179 --> 00:06:45.114
(Śmiech)

00:06:45.179 --> 00:06:47.363
LN: Około 3 do 7 milionów lat temu

00:06:47.363 --> 00:06:50.392
jeden odłam wielbłądów powędrował
do Ameryki Południowej,

00:06:50.401 --> 00:06:53.020
gdzie przekształcił się w lamy i alpaki,

00:06:53.020 --> 00:06:56.045
a inne odgałęzienie przekroczyło
pomost lądowy Beringa

00:06:56.045 --> 00:06:58.037
i przywędrowało do Azji i Afryki.

00:06:58.037 --> 00:07:00.279
Pod koniec ostatniej epoki lodowcowej

NOTE Paragraph

00:07:00.279 --> 00:07:03.160
północno-amerykańskie wielbłądy wyginęły.

00:07:03.946 --> 00:07:08.805
Naukowcy już to wiedzieli,
ale nadal nie tłumaczy to tego,

00:07:08.805 --> 00:07:12.244
jak Natalia znalazła jednego z nich
tak daleko na północy.

00:07:12.791 --> 00:07:16.854
Biorąc pod uwagę temperaturę,
to biegunowe przeciwieństwo Sahary.

00:07:17.376 --> 00:07:19.435
Choć trzeba przyznać,

00:07:19.780 --> 00:07:21.379
że 3,5 miliona lat temu

00:07:21.379 --> 00:07:25.265
było tam 22 stopni Celsjusza cieplej.

00:07:25.829 --> 00:07:28.328
Był to las borealny,

00:07:28.660 --> 00:07:32.170
taki jak na przykład
dzisiejszy Jukon czy Syberia.

00:07:32.867 --> 00:07:36.396
Mimo to panowały tam
sześciomiesięczne zimy,

00:07:36.727 --> 00:07:38.884
podczas których zamarzały stawy.

00:07:38.884 --> 00:07:40.655
Były tam burze śnieżne.

00:07:40.655 --> 00:07:43.656
Ciemność przez całą dobę.

00:07:44.076 --> 00:07:45.158
Jak...?

00:07:45.443 --> 00:07:50.707
Jak to możliwe, że któryś
z saharyjskich megagwiazdorów

NOTE Paragraph

00:07:51.267 --> 00:07:54.121
mógł kiedykolwiek przetrwać
w arktycznych warunkach?

NOTE Paragraph

00:07:54.890 --> 00:07:56.621
(Śmiech)

00:07:57.616 --> 00:08:01.047
Natalia i jej koledzy sądzą,
że znają odpowiedź.

00:08:01.813 --> 00:08:03.662
To genialne.

00:08:04.874 --> 00:08:08.794
Co by było, gdyby cechy, które sprawiają,


00:08:08.794 --> 00:08:11.684
że wielbłąd jest doskonale przystosowany

00:08:11.684 --> 00:08:13.276
do takich miejsc jak Sahara,

00:08:13.287 --> 00:08:16.931
wyewoluowały po to, aby pomóc mu
w przetrwaniu zimy?

00:08:17.618 --> 00:08:21.564
Co by było, gdyby szerokie stopy
nie miały stąpać po piasku,

00:08:21.564 --> 00:08:24.883
ale po śniegu, niczym para karpli?

00:08:25.900 --> 00:08:28.445
Co by było, gdyby garb,
co jest dla mnie nowością,

NOTE Paragraph

00:08:28.445 --> 00:08:31.091
który nie zawiera wody, ale tłuszcz...

NOTE Paragraph

00:08:31.091 --> 00:08:32.871
(Śmiech)

00:08:32.871 --> 00:08:36.277
miał pomóc wielbłądowi 
w przetrwaniu 6-miesięcznej zimy,

00:08:36.281 --> 00:08:38.202
kiedy brakowało jedzenia?

00:08:38.202 --> 00:08:41.494
I dopiero później, 
po przejściu pomostu lądowego,

00:08:41.966 --> 00:08:46.214
przystosował cechy potrzebne w zimie 
do gorącego, pustynnego środowiska?

00:08:46.214 --> 00:08:50.487
Na przykład garb może się przydać
wielbłądom w gorętszych klimatach,

00:08:50.487 --> 00:08:53.024
bo zebranie tłuszczu w jednym miejscu,

00:08:53.024 --> 00:08:55.649
coś w stylu plecaka z tłuszczem,

00:08:55.649 --> 00:08:58.063
oznacza, że nie trzeba mieć tej izolacji

00:08:58.063 --> 00:09:00.097
na pozostałych częściach ciała.

00:09:00.097 --> 00:09:02.548
Dzięki temu ciepło łatwiej się rozprasza.

00:09:02.873 --> 00:09:05.787
To szalona idea,

00:09:05.787 --> 00:09:10.095
że to, co wydaje się dowodem
na pustynną naturę wielbłąda,

NOTE Paragraph

00:09:10.787 --> 00:09:14.523
może okazać się dowodem
jego arktycznej przeszłości.

00:09:15.822 --> 00:09:19.775
Nie jestem pierwszą osobą,
która opowiada tę historię.

00:09:19.775 --> 00:09:24.204
Inni opowiedzieli ją po to,
by zachwycać się biologią ewolucyjną

00:09:24.649 --> 00:09:27.762
lub wejrzeć w przyszłość
zmian klimatycznych.

00:09:29.114 --> 00:09:31.490
Ja kocham ją jednak z innego powodu.

00:09:31.851 --> 00:09:34.416
Według mnie to historia o nas,

00:09:34.803 --> 00:09:36.913
o tym, jak postrzegamy świat

NOTE Paragraph

00:09:36.920 --> 00:09:39.086
i jak to się zmienia.

00:09:39.835 --> 00:09:42.991
Z wykształcenia jestem historykiem.

00:09:43.397 --> 00:09:47.684
Odkryłem, że wielu naukowców
to także historycy.

00:09:47.684 --> 00:09:49.837
Próbują zrozumieć przeszłość.

00:09:49.841 --> 00:09:53.880
Opowiadają historię wszechświata,
naszej planety i życia na tej planecie.

00:09:54.934 --> 00:09:56.491
Tak jak w przypadku historyka

NOTE Paragraph

00:09:56.491 --> 00:10:00.611
zaczyna się od idei,
jak ta historia mogła wyglądać.

00:10:00.984 --> 00:10:03.452
(Audio) NR: Wymyślamy historie
i trzymamy się ich,

00:10:03.452 --> 00:10:05.484
tak jak tej z wielbłądem na pustyni.

00:10:05.484 --> 00:10:07.964
To wspaniała historia!
Jest przystosowany do tego.

NOTE Paragraph

00:10:07.964 --> 00:10:10.034
To jasne, że zawsze tak żył.

00:10:10.379 --> 00:10:14.625
LN: W każdej chwili można odkryć
niewielki kawałek dowodu.

00:10:14.625 --> 00:10:17.084
Można nauczyć się czegoś,

00:10:17.084 --> 00:10:20.577
co zmusza do przewartościowania
wszystkiego, co się wie.

00:10:20.961 --> 00:10:24.609
Tak jak w tym przypadku.
Jeden naukowiec znajduje kawałek czegoś,

00:10:24.609 --> 00:10:26.519
co wygląda na drewno,

00:10:26.539 --> 00:10:31.470
przez co w nauce pojawia się
nowa, sprzeczna z intuicją teoria,

00:10:31.470 --> 00:10:35.182
dlaczego to absurdalne stworzenie
wyjęte z bajek Dr. Seussa,

00:10:35.187 --> 00:10:36.829
właśnie tak wygląda.

00:10:36.829 --> 00:10:41.658
Moje postrzeganie wielbłąda
uległo całkowitej zmianie.

00:10:41.875 --> 00:10:46.404
Od niszowego stworzenia


00:10:46.404 --> 00:10:49.271
przystosowanego do jednego,
określonego środowiska,

00:10:49.271 --> 00:10:54.040
zmienił się w światowego podróżnika,
który po prostu trafił na Saharę,

NOTE Paragraph

00:10:54.040 --> 00:10:57.344
ale mógł żyć gdziekolwiek indziej.

NOTE Paragraph

00:10:58.926 --> 00:11:03.378
(Brawa)

00:11:14.481 --> 00:11:15.788
To Azuri.

00:11:18.313 --> 00:11:21.413
Jak się masz, Azuri?
Mam tutaj coś dla ciebie.

NOTE Paragraph

00:11:22.291 --> 00:11:24.647
(Śmiech)

00:11:25.033 --> 00:11:28.006
Azuri ma przerwę w regularnych występach

NOTE Paragraph

00:11:28.812 --> 00:11:30.928
w "Radio City Music Hall".

NOTE Paragraph

00:11:31.209 --> 00:11:32.388
(Śmiech)

00:11:32.855 --> 00:11:34.703
To nawet nie jest kawał.

NOTE Paragraph

00:11:34.732 --> 00:11:36.207
Tak czy owak.

00:11:36.740 --> 00:11:40.290
Azuri jest tutaj żyjącym dowodem,

00:11:41.226 --> 00:11:44.903
że historia świata jest dynamiczna.

NOTE Paragraph

00:11:45.513 --> 00:11:49.942
Wymaga od nas woli, by przystosować się
i wyobrazić ją sobie na nowo.

NOTE Paragraph

00:11:50.572 --> 00:11:53.538
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:11:54.275 --> 00:11:55.834
Prawda, Azuri?

00:11:57.033 --> 00:12:01.645
Tylko kawałek kości dzieli nas

NOTE Paragraph

00:12:02.185 --> 00:12:04.245
od postrzegania świata na nowo.

NOTE Paragraph

00:12:04.611 --> 00:12:06.277
Dziękuję bardzo.

00:12:06.948 --> 00:12:10.152
(Brawa)