WEBVTT

00:00:00.570 --> 00:00:04.100
Son videoda qaldığımız yerdə
Toussaint Louvertur

00:00:04.100 --> 00:00:09.250
Leclercin tərəfində olduğu
üçün, daha doğrusu

00:00:09.250 --> 00:00:13.310
Leclercə üsyan etməyi
dayandırdığı üçün

00:00:13.310 --> 00:00:16.020
sağ qolu olan adamları tərəfindən 
xəyanətə uğramışdı,

00:00:16.020 --> 00:00:18.750
bu da insanları Leclercin o 
qədər də pis insan olmadığına,

00:00:18.750 --> 00:00:21.850
quldarlığı geri gətirmək
və Afrika əsilli azad insanları

00:00:21.850 --> 00:00:26.100
hüquqlarından məhrum etmək 
niyyətində olmadığına inandırmışdı.

00:00:26.100 --> 00:00:28.960
Bu Leclercin başqa 
bir şəkilidir.

00:00:28.960 --> 00:00:31.820
Bu Leclercdir.

00:00:31.820 --> 00:00:35.410
Buna görə də sağ qollarından
vaz keçməli oldu. Leclerclə

00:00:35.410 --> 00:00:38.590
danışıqlar aparmağa getdi, 
Leclerc isə onu həbs etdi,

00:00:38.590 --> 00:00:41.150
bir qayığa mindirib Fransaya 
göndərdi və o, növbəti il

00:00:41.150 --> 00:00:42.120
1803-cü ildə öldü.

00:00:42.120 --> 00:00:43.370
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır.

00:00:50.230 --> 00:00:53.570
O həqiqətən də yalnız Haiti
tarixində yox ümumilikdə

00:00:53.570 --> 00:00:56.400
vacib liderlərdən biri idi.

00:00:56.400 --> 00:00:57.500
-

00:00:57.500 --> 00:01:00.990
Əvvəl də dediyim kimi, o
hakimiyyətə gələndə ağdərili

00:01:00.990 --> 00:01:02.390
əhalidən intiqam almamışdı.

00:01:02.390 --> 00:01:07.840
Haiti iqtisadiyyatının 
dirçəlməsinə kömək etmişdi.

00:01:07.840 --> 00:01:11.630
İndiki Haiti, o zaman
Santo-Dominqo adlanan

00:01:11.630 --> 00:01:16.550
əraziləri Britaniya donanmasına
qarşı müdafiə etmişdi.

00:01:16.550 --> 00:01:18.400
Bunu qeyd etməyi unutmuşdum.

00:01:18.400 --> 00:01:28.300
Britaniya donanmasına qarşı
müdafiə etmişdi, o vaxt bu

00:01:28.300 --> 00:01:30.850
dünyada ən üstün
donanma idi.

00:01:30.850 --> 00:01:33.960
Ona böyük general olaraq 
yalnız rəqabət axtarmaması,

00:01:33.960 --> 00:01:37.620
kəskin taktikaları olması 
və düşmənlərini məhv

00:01:37.620 --> 00:01:40.620
etməsindən əlavə, belə 
bir şöhrət qazandıran

00:01:40.620 --> 00:01:44.430
həm də bu idi.

00:01:44.430 --> 00:01:48.580
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır və
Leclercin həqiqətən də şeytan

00:01:48.580 --> 00:01:51.600
buynuzlarına layiq olduğunu
göstərmək üçün--

00:01:51.600 --> 00:01:54.620
buna baxmayaraq, biz indi
şeytan buynuzlarına daha

00:01:54.620 --> 00:01:57.340
çox layiq olan biri ilə
tanış olmaq üzrəyik,

00:01:57.340 --> 00:01:59.880
ya da ona layiq olan biri üçün 
əlaltı idi desəm daha düz olar--

00:01:59.880 --> 00:02:03.400
1802-ci ilin mayında Napoleon
köləliyi aradan qaldırılmadığı

00:02:03.400 --> 00:02:14.470
yerlərdə bərpa edən 
qanun qəbul edir.

00:02:14.470 --> 00:02:15.720
Bu biraz qeyri-müəyyən idi.

00:02:25.780 --> 00:02:27.720
Bəzi bölgələr var 
idi ki, köləlik ortadan

00:02:27.720 --> 00:02:30.860
qaldırılmamışdı.

00:02:30.860 --> 00:02:32.250
Bunlara Martinikadakı,
Sent-Lüsiyadakı və

00:02:32.250 --> 00:02:39.430
Tobaqodakı fransız koloniyaları aiddir.

00:02:39.430 --> 00:02:43.620
Lakin Haitidə-- daha doğrusu 
o zamankı Santo-Dominqoda--

00:02:43.620 --> 00:02:47.090
işlər biraz qarışıq idi.

00:02:47.090 --> 00:02:48.680
Köləlik ləğv olunmuşdu, yoxsa
hələ də qalmaqda idi?

00:02:48.680 --> 00:02:52.600
Görünür ki, Haitidə
qullar azad idi.

00:02:52.600 --> 00:02:54.440
Yəni bunun Haiti üçün tam
olaraq nə mənaya

00:02:54.440 --> 00:02:58.660
gəldiyi dəqiq deyildi, bununla
yanaşı, Haiti əhalisi bunun

00:02:58.660 --> 00:03:00.180
baş verdiyindən belə xəbərsiz idi.

00:03:00.180 --> 00:03:01.020
Bu 1802-ci ilin mayında idi.

00:03:01.020 --> 00:03:03.750
Dəqiqləşdirsək, Napoleon
Leclercə uyğun bir vaxtda

00:03:03.750 --> 00:03:09.500
köləliyi geri gətirmək üçün

00:03:09.500 --> 00:03:13.630
qeyd göndərdi.

00:03:13.630 --> 00:03:14.880
Bu insanlar zarafat
etmirdilər.

00:03:26.800 --> 00:03:29.540
Onlar vəziyyətdən xəbərdar idilər.

00:03:29.540 --> 00:03:31.020
Onlar bilirdi ki, Haitidə
nəzarəti əldə saxlamaq

00:03:31.020 --> 00:03:35.260
üçün Toussaint Louverturun
keçmiş generallarına, sağ

00:03:35.260 --> 00:03:39.570
qollarına ehtiyacları olacaq.

00:03:39.570 --> 00:03:41.860
Lakin bütün bu vaxt 
ərzində əsas niyyət

00:03:41.860 --> 00:03:44.670
üstünlük qazandıqda köləliyi
yenidən bərpa etmək və

00:03:44.670 --> 00:03:49.090
ağdərili olmayan insanların
hüquqlarını əlindən almaq idi.

00:03:49.090 --> 00:03:53.350
Artıq bu adamlar da ağılsız
deyildilər.

00:03:53.350 --> 00:03:56.000
Dessalinesi xatırlayarsınız.

00:03:56.000 --> 00:03:58.450
Bu onun şəkillərindən biridir.

00:03:58.450 --> 00:04:00.560
O da keçmiş kölə idi və eyni zamanda 
Toussaint Louverturun sağ qollarından

00:04:00.560 --> 00:04:05.560
biri və çox bacarıqlı 
bir general idi.

00:04:05.560 --> 00:04:09.560
Xatırlaya biləcəyiniz kimi, Leclercə
qarşı mübarizənin sonuna yaxın

00:04:09.560 --> 00:04:12.840
döyüşü dayandırıb
Toussaint Louvertura

00:04:12.840 --> 00:04:15.850
yönəldiyini deyə bilərik.

00:04:15.850 --> 00:04:18.410
Lakin o və Louverturun
digər keçmiş izləyiciləri

00:04:18.410 --> 00:04:22.140
olacaqları görə bilirdi.

00:04:22.140 --> 00:04:24.170
O gizli qeydə müdaxilə
etməklərinə belə ehtiyac yox idi.

00:04:24.170 --> 00:04:26.320
Martinika, Tobaqo və 
Sent-Lüsiyadan köləliyin

00:04:26.320 --> 00:04:31.750
geri gətirələcəyinə dair 
xəbər aldılar.

00:04:31.750 --> 00:04:35.120
O zamanlar fransızlar köləlik 
məsələrinə gəldikdə bəhsə

00:04:35.120 --> 00:04:38.030
girə biləcəyiniz yaxud güvənə 
biləcəyiniz insanlar deyildilər.

00:04:38.030 --> 00:04:42.360
Beləliklə, Dessalines və yoldaşları 
yenidən silahlandılar.

00:04:42.360 --> 00:04:50.720
Dessalines Troussaint Louverturdan
çox fərqli biri idi.

00:04:50.720 --> 00:04:54.210
-

00:04:54.210 --> 00:04:56.080
Tək oxşarlıq o idi ki,
hər ikisi güclü hərbi

00:04:56.080 --> 00:04:59.760
əsgərlər idi.

00:04:59.760 --> 00:05:01.220
Ən böyük fərqlilik isə
Dessalinesin geri çəkiləcək

00:05:01.220 --> 00:05:05.390
biri olmaması idi.

00:05:05.390 --> 00:05:06.900
O göz qarşılığında göz
almaqdan

00:05:12.380 --> 00:05:17.665
qorxmurdu, deyə bilərik.

00:05:17.665 --> 00:05:18.660
Yəni burada, qulların
üsyan ordusunun başında

00:05:18.660 --> 00:05:22.670
Dessalines var idi.

00:05:22.670 --> 00:05:25.200
Digər tərəfdə isə 40,000
əsgərlik qoşunu ilə Napoleon

00:05:25.200 --> 00:05:28.800
ilə birlikdə Leclerc var idi.

00:05:28.800 --> 00:05:33.540
Ancaq Dessalinesin
bəxtindən, sarı qızdırma--

00:05:33.540 --> 00:05:37.830
bu əslində o qədər də bəxt deyil.

00:05:37.830 --> 00:05:38.660
Hər tərəfdə insanlar öldü.

00:05:38.660 --> 00:05:40.910
Ancaq bu, mübaribənin
gedişatını adadakı Afrika

00:05:40.910 --> 00:05:46.900
əsilli insanların lehinə
çevirdi.

00:05:46.900 --> 00:05:49.370
Sarı qızdırma adanı bürüdü, 
Leclerci öldürdü və

00:05:49.370 --> 00:05:58.595
iyirmi minə yaxın-- ya da

00:05:58.595 --> 00:06:02.000
oxuduğum rəqəmə görə
24,000-- fransız əsgərinin

00:06:02.000 --> 00:06:06.670
axırına çıxdı, digər 8,000
xəstəxanaya aparıldı.

00:06:06.670 --> 00:06:08.430
Bu 32,000 əsgərin xidmətdən
çıxması deməkdir, beləliklə,

00:06:08.430 --> 00:06:11.270
geriyə 8,000 əsgər qalır.

00:06:11.270 --> 00:06:15.485
Bu birdən-birə gedişatı
tamamilə dəyişdirir,

00:06:15.485 --> 00:06:17.910
üsyançı ordunun vuruşmalı
olduğu qüvvələrdə

00:06:17.910 --> 00:06:22.530
rəqəmlər dəyişdi.

00:06:22.530 --> 00:06:27.370
Lakin vəziyyət o qədər də
yaxşı deyildi çünki Leclerc--

00:06:27.370 --> 00:06:32.030
qeyd etdiyim kimi, ona kiçik 
şeytan buynuzları vermişdim--

00:06:32.030 --> 00:06:35.110
o daha böyük şeytan buynuzlarına 
layiq Rochambeau

00:06:35.110 --> 00:06:41.440
adlı biri tərəfindən əvəz olundu.

00:06:41.440 --> 00:06:42.690
Onu Amerika İnqilabının
qəhrəmanı olan və onunla

00:06:45.310 --> 00:06:48.770
eyni ada sahib olan atası
ilə qarışdırmaq olmaz.

00:06:48.770 --> 00:06:52.380
O amerikalıların tərəfində
Fransa üçün vuruşmuşdu.

00:06:52.380 --> 00:06:56.810
Anladığım qədəri ilə
yaxşı birinə oxşayırdı.

00:06:56.810 --> 00:07:00.040
Lakin oğlu həqiqətən pis biri idi.

00:07:00.040 --> 00:07:03.570
Tarixdə birmənalı olaraq pis
deyə biləcəyiniz çox az

00:07:03.570 --> 00:07:06.690
adam var.

00:07:06.690 --> 00:07:08.990
O isə onlardan biridir.

00:07:08.990 --> 00:07:10.700
Artıq bir növ çarəsiz
vəziyyətdə idi, qüvvələri

00:07:10.700 --> 00:07:15.090
sarı qızdırmadan məhv olmuşdu,
olduqca aqressiv bir

00:07:15.090 --> 00:07:19.120
düşmənlə mübarizə aparırdı,
o müəyyən-- bunları

00:07:19.120 --> 00:07:25.990
yazım, çünki həqiqətən
dəhşətli idilər.

00:07:25.990 --> 00:07:28.180
Afrikalıları basdırırdı--
ya da təxminimcə,

00:07:28.180 --> 00:07:33.035
Afrikalı amerikalılar deməliyəm.

00:07:33.035 --> 00:07:34.070
Keçmiş kölələri ya da Afrika 
əsilli insanları basdırırdı--

00:07:34.070 --> 00:07:37.605
canlı olaraq həşərat
çuxurlarına basdırırdı.

00:07:37.605 --> 00:07:44.985
İnsanları bəkməzdə 
canlı-canlı qaynadırdı.

00:07:47.960 --> 00:07:50.440
Oxuduğum bir məqalədə
deyirdi ki, bir nöqtədə o

00:07:58.580 --> 00:08:01.650
evində bal keçirir və bütün nüfuzlu,
qarışıq irqli insanları çağırıb,

00:08:01.650 --> 00:08:07.670
gecə yarısı olduğunda əmr 
verirdi ki, bütün bu insanlar

00:08:07.670 --> 00:08:11.630
qətl olunsun.

00:08:11.630 --> 00:08:12.920
-

00:08:12.920 --> 00:08:14.170
Bu qəddarlığının tək sərhədi
ələ keçirə bildiyi insanlar idi,

00:08:18.980 --> 00:08:22.710
xüsusilə Afrika əsilli
insanlar.

00:08:22.710 --> 00:08:26.000
Zülmünün tək müsbət tərəfi
o idi ki, ilk dəfə

00:08:26.000 --> 00:08:30.480
Afrika əsilli əhalini adada

00:08:30.480 --> 00:08:36.549
birləşdirmişdi.

00:08:36.549 --> 00:08:37.419
Beləliklə, o, kölələri, keçmiş
kölələri və qarışıq irqli insanları

00:08:37.419 --> 00:08:49.280
birləşdirmişdi.

00:08:49.280 --> 00:08:50.530
Eyni vaxtda biz indi 
1803-cü ildəyik.

00:08:56.530 --> 00:09:03.160
Daha öncə də dediyim kimi,

00:09:03.160 --> 00:09:05.090
Britaniya ilə hələ də müharibədəyik.

00:09:05.090 --> 00:09:06.340
Britaniya-- bunu daha öncə
qeyd edtmişdim-- onlar

00:09:11.120 --> 00:09:14.500
dünyadakı ən üstün 
donanmaya sahib idi.

00:09:14.500 --> 00:09:17.000
Bu adam, nə qədər pis və
qəddar olsa da, Dessalineslə

00:09:25.600 --> 00:09:30.200
üzləşmək məcburiyyətində
olacaqdısa, Napoleonun

00:09:30.200 --> 00:09:33.210
dəstəyinə ehtiyacı var idi.

00:09:33.210 --> 00:09:34.360
Bunu aydın ifadə eləyim.

00:09:34.360 --> 00:09:37.390
Dessalines, daha öncə də
qeyd etdiyim kimi göz

00:09:37.390 --> 00:09:40.800
qarşılığında göz almağa hazır idi.

00:09:40.800 --> 00:09:42.150
Bir hadisə zamanı, Rochambeau
500 üsyançı məhbusu diri-diri

00:09:42.150 --> 00:09:47.670
basdırdı, sonra isə Dessalines
gedib 500 fransız məhbusunu asdı.

00:09:47.670 --> 00:09:52.790
Yəni o qandan utanan
biri deyildi.

00:09:52.790 --> 00:09:55.600
-

00:09:55.600 --> 00:09:58.540
Bu Toussaint Louverturdan
fərqli bir cəhət idi.

00:09:58.540 --> 00:10:01.610
Bu bir növ dərsdir.

00:10:01.610 --> 00:10:02.470
Əgər bir düşmənlə döyüşürsüzsə,
düşməninizin daha məqbul liderlərini

00:10:02.470 --> 00:10:05.980
aradan çıxarsanız, onlara xəyanət
etsəniz, özünüzə oxşar bir lider və

00:10:05.980 --> 00:10:13.850
qəddarlığınız ortaya çıxa bilər.

00:10:13.850 --> 00:10:18.050
-

00:10:18.050 --> 00:10:22.620
Hər nəysə, bu qədər 
şərh bəsdi.

00:10:22.620 --> 00:10:25.330
Beləliklə, səhnə quruldu.

00:10:25.330 --> 00:10:27.470
Britaniya ilə müharibə.

00:10:27.470 --> 00:10:28.340
Britaniya dənizlərdə, xüsusilə 
Karib dənizində hökmranlıq edirdi.

00:10:28.340 --> 00:10:31.940
Bu adamın keçmiş kölə
üsyanlarının liderinə qarşı

00:10:31.940 --> 00:10:37.900
dəstəyə ehtiyacı var.

00:10:37.900 --> 00:10:42.160
Napoleon onun itkilərini 
azaldan biri kimi bilinir.

00:10:42.160 --> 00:10:45.890
O bunu Misirdəki 
qoşunları ilə etdi.

00:10:45.890 --> 00:10:47.380
O, fərdləri həqiqətən 
vecinə alan

00:10:47.380 --> 00:10:49.970
biri deyildi.

00:10:49.970 --> 00:10:50.495
Ona daha çox eqosu və
gücü vacib idi.

00:10:50.495 --> 00:10:54.280
Beləliklə, Napoleon onları
yarı yolda buraxır.

00:10:54.280 --> 00:10:55.910
Napoleon baş verəcəkləri
görə bilirdi.

00:11:02.790 --> 00:11:03.800
O Britaniya donanmasından
qurtula bilməyəcəkdi.

00:11:03.800 --> 00:11:06.655
Eyni vaxtda Napoleon avropada 
bütün bu müharibələrdə

00:11:06.655 --> 00:11:08.460
mübarizə aparırdı.

00:11:08.460 --> 00:11:09.550
Xatırlayacağınız kimi, Fransa
inqilabı Fransanın

00:11:09.550 --> 00:11:11.720
müflisləşməsi ilə sürətləndi.

00:11:11.720 --> 00:11:14.090
Beləliklə, Napoleon bu adamdan
əl çəkməkdən əlavə-- o isə

00:11:14.090 --> 00:11:17.010
sonda layiq olduğunu alır--
Napoleon həm də

00:11:17.010 --> 00:11:18.205
qərb yarımkürəsində hər hansı
hakimiyyət yaxud koloniya

00:11:18.205 --> 00:11:19.400
saxlamaqdan da əl çəkir.

NOTE Paragraph

00:11:19.400 --> 00:11:23.910
Bundan əlavə, pul yığmaq üçün
Napoleon Luiziananı da

00:11:23.910 --> 00:11:25.150
amerikalılara satır.

00:11:25.150 --> 00:11:30.320
Luiziana dedikdə yalnız
Luiziana ştatının indiki

00:11:30.320 --> 00:11:31.346
vəziyyətindən danışmıram, 
hansı ki, bu qədər

00:11:31.346 --> 00:11:34.300
böyüklükdədir.

00:11:34.300 --> 00:11:36.930
Bura əslində mənim
doğulduğum yerdir.

00:11:36.930 --> 00:11:37.900
Biz bütün-- hardasa Birləşmiş 
Ştatların 1/3-i qədər ərazi

00:11:37.900 --> 00:11:39.800
haqqında danışırıq.

00:11:39.800 --> 00:11:42.080
Bunun hamısını satmışdı.

00:11:42.080 --> 00:11:44.180
O çox çarəsiz vəziyyətdə idi.

00:11:44.180 --> 00:11:45.580
Bu ərazini 15 milyon dollara
satmışdı, bu

00:11:48.140 --> 00:11:51.780
60 milyon frankın
qarşılığıdır.

00:11:51.780 --> 00:11:56.330
Öyrəndiyimə görə, bu günün
pul dəyəri ilə ölçdükdə

00:11:56.330 --> 00:12:03.350
bu 10 milyard edir.

00:12:03.350 --> 00:12:06.220
Əgər kimsə sizə desə ki,
10 milyard qarşılığında

00:12:06.220 --> 00:12:10.480
ABŞ-ın 1/3-i sizin olacaq,
bu çox yaxşı təklif olardı.

00:12:10.480 --> 00:12:13.720
-

00:12:13.720 --> 00:12:15.470
Bu günün pulu ilə 10 milyard.

00:12:15.470 --> 00:12:16.850
Beləliklə, 1803-cü ildə 15 milyon,
bu gün üçün isə 10 milyard,

00:12:16.850 --> 00:12:19.100
yenə də böyük pul deyil,
ancaq o çarəsiz idi.

00:12:19.100 --> 00:12:23.120
Britaniyanın dənizlərdə ağalıq
etdiyi və Avropada öz

00:12:23.120 --> 00:12:24.730
problemləri ilə məşğul olduğu
bir dönəmdə dünyanın

00:12:24.730 --> 00:12:27.660
o biri ucunda olan torpaqları
nəzarətdə saxlaya bilməyəcəkdi.

00:12:27.660 --> 00:12:30.920
Beləliklə, bu, amerikalılar 
üçün yaxşı bir təklif oldu.

00:12:30.920 --> 00:12:34.300
Açığı, o buranı amerikalılara
satmasaydı belə, ya britaniyalılar

00:12:34.300 --> 00:12:36.410
ya da amerikalılar buranı
onsuz da

00:12:36.410 --> 00:12:38.580
alacaqdılar.

00:12:38.580 --> 00:12:40.860
Beləliklə, Napoleon tərəfindən
kənarda buraxılan Dessalines

00:12:40.860 --> 00:12:43.890
Rochambeaunu məğlub edir
və sonda

00:12:43.890 --> 00:12:48.510
Santo-Dominqonu
azad edir.

00:12:48.510 --> 00:12:55.230
1804-cü il, 1 yanvar.

00:12:55.230 --> 00:13:00.410
Dessalines onu azad elan 
edir, və yeni ölkəni

00:13:00.410 --> 00:13:09.250
yerli insanların adaya 
verdiyi ada uyğun olaraq

00:13:09.250 --> 00:13:13.830
Haiti adlandırır.

00:13:13.830 --> 00:13:17.560
Bu, dağlar ölkəsi 
mənasına gəlir.

00:13:17.560 --> 00:13:18.640
Bir qeyd etmək istəyirəm,
çünki bunu bilməyə

00:13:18.640 --> 00:13:21.010
bilərsiz.

00:13:21.010 --> 00:13:26.380
Haiti hələ də çox kasıb
bir ölkədir.

00:13:26.380 --> 00:13:27.100
Bununla yanaşı, Dessalinesdən
sonra onun--

00:13:27.100 --> 00:13:32.030
sonra bu haqda videolar
çəkəcəm-- bir-birinin ardınca

00:13:32.030 --> 00:13:35.230
bir çox diktatorları oldu.

00:13:35.230 --> 00:13:38.620
İnsanlar çox çətin
zamanlar keçirdi.

00:13:38.620 --> 00:13:39.280
Bunu göstərmək istəyirəm ki,
həqiqətən pis bir

00:13:39.280 --> 00:13:41.120
başlanğıc etdilər.

00:13:41.120 --> 00:13:42.880
Çünki Dessalinesin 1804-cü ildə
müstəqilliyini elan etməsinə

00:13:42.880 --> 00:13:45.330
baxmayaraq, Fransızlar Haitini
1805-ci ilə qədər--

00:13:45.330 --> 00:13:51.660
üzr istəyirəm-- 1825-ci ilə qədər
tanımadılar.

00:13:51.660 --> 00:13:55.230
Deyə bilərsiniz ki, tanımaqları
kimin vecinədir?

00:13:55.230 --> 00:14:04.730
Keçmiş müstəmləkəçinin nə
düşündüyü kimin vecinədir?

00:14:04.730 --> 00:14:08.490
Ancaq onlar Haitini tanıyana
qədər ona embarqo

00:14:08.490 --> 00:14:11.180
tətbiq edirdilər.

00:14:11.180 --> 00:14:12.890
Haiti ilə hər hansı ticarət
əlaqələri qurulmasına

00:14:12.890 --> 00:14:14.050
imkan vemirdilər.

00:14:14.050 --> 00:14:16.000
Beləlikə, bu işləri
çətinləşdirirdi.

00:14:16.000 --> 00:14:17.740
Tanınmaq üçün isə Haiti
Fransaya 90 milyon

00:14:17.740 --> 00:14:20.130
borc ilə razılaşmalı idi.

00:14:20.130 --> 00:14:27.030
Bunun nə qədər pul elədiyini
aydınlaşdırsaq, bura kiçik

00:14:27.030 --> 00:14:33.710
bir adadır-- ya da adanın
yarısı-- yeni azad olunmuş

00:14:39.290 --> 00:14:42.680
kölələrdən ibarətdir və onlar
Fransaya borclu olurlar--

00:14:42.680 --> 00:14:50.440
bu əslində ABŞ və Böyük
Britaniya tərəfindən

00:14:50.440 --> 00:14:55.330
daha da gücləndirilir.

00:14:55.330 --> 00:14:58.850
Bu sizə hətta keçmiş düşmənlərin
kiçik, yoxsul adaları sıxışdırmaq

00:14:58.850 --> 00:15:00.140
üçün necə bir araya gələ

00:15:00.140 --> 00:15:03.460
biləcəyini göstərir.

00:15:03.460 --> 00:15:06.210
Lakin onlar Fransaya Amerikanın
Luiziana üçün ödədiyi

00:15:06.210 --> 00:15:08.100
puldan 1.5 dəfə çox
borclu olacaqdılar.

00:15:08.100 --> 00:15:14.090
Bu 60 milyon frank idi.

00:15:14.090 --> 00:15:18.240
Bütün Luiziananı ələ keçirmişdilər.

00:15:18.240 --> 00:15:19.530
İndi isə Fransa Haitiyə deyirdi ki,
bizə 90 milyon frank borclusan.

00:15:19.530 --> 00:15:20.720
Bu, bu günün pulu ilə təxminən 
14 ya da 15 milyard

00:15:20.720 --> 00:15:24.830
dollar edir. Bu yarım milyon
əhalisi olan yeni azad olunmuş

00:15:24.830 --> 00:15:28.470
kölələr üçün keçərli idi.

00:15:28.470 --> 00:15:33.580
Yəni bir növ dəhşətli
miqdarda borc idi.

00:15:33.580 --> 00:15:36.230
Aydınlaşdırsaq, bu, 19-cu
əsrin əvvəlində çılğın

00:15:36.230 --> 00:15:37.970
müstəmləkəçilərin bunu etməyə
məcbur etməsi kimi deyildi.

00:15:37.970 --> 00:15:41.290
Bu borc faizlə birlikdə 1947-ci 
ilə qədər ödənmədi.

00:15:41.290 --> 00:15:46.150
Borc ödəməyə 
davam edirdilər.

00:15:46.150 --> 00:15:58.720
Yaraya duz bassaq, borcun
səbəbinin əmlak itkisi

00:15:58.720 --> 00:16:00.480
olduğunu iddia edirdilər.

00:16:00.480 --> 00:16:05.580
Buna görə də Fransa 
iddia edirdi ki, Haiti

00:16:05.580 --> 00:16:09.740
onlara əmlak itkisi üçün
pul borcludur.

00:16:09.740 --> 00:16:12.420
Əmlak itkisinin sırasına
torpaq və qullar da

00:16:12.420 --> 00:16:13.775
daxil idi.

00:16:17.690 --> 00:16:20.840
İndi azadlığınıza qovuşduğunuza
görə sizə sahib olma hüququnu

00:16:20.840 --> 00:16:23.300
itirdiyimiz üçün bizə
xeyli pul borclusunuz.

00:16:23.300 --> 00:16:26.860
Bu bir növ yaraya duz basmaq kimi idi.

00:16:26.860 --> 00:16:31.480
Əslində bu rəqəmi ilk dəfə öyrənəndə
çox təəccüblənmişdim ki,

00:16:31.480 --> 00:16:32.890
belə bir kasıb, kiçik ölkə
azadlığını əldə etmək üçün

00:16:32.890 --> 00:16:34.810
inkişaf etmiş qərb ölkəsinə
1947-ci ilə qədər

00:16:34.810 --> 00:16:38.310
borc ödəməyə davam edib.

00:16:38.310 --> 00:16:43.360
-