0:00:00.570,0:00:04.100
Son videoda qaldığımız yerdə[br]Toussaint Louvertur

0:00:04.100,0:00:09.250
Leclercin tərəfində olduğu[br]üçün, daha doğrusu

0:00:09.250,0:00:13.310
Leclercə üsyan etməyi[br]dayandırdığı üçün

0:00:13.310,0:00:16.020
sağ qolu olan adamları tərəfindən [br]xəyanətə uğramışdı,

0:00:16.020,0:00:18.750
bu da insanları Leclercin o [br]qədər də pis insan olmadığına,

0:00:18.750,0:00:21.850
quldarlığı geri gətirmək[br]və Afrika əsilli azad insanları

0:00:21.850,0:00:26.100
hüquqlarından məhrum etmək [br]niyyətində olmadığına inandırmışdı.

0:00:26.100,0:00:28.960
Bu Leclercin başqa [br]bir şəkilidir.

0:00:28.960,0:00:31.820
Bu Leclercdir.

0:00:31.820,0:00:35.410
Buna görə də sağ qollarından[br]vaz keçməli oldu. Leclerclə

0:00:35.410,0:00:38.590
danışıqlar aparmağa getdi, [br]Leclerc isə onu həbs etdi

0:00:38.590,0:00:41.150
bir qayığa mindirib Fransaya [br]göndərdi və o, növbəti il

0:00:41.150,0:00:42.120
1803-cü ildə öldü.

0:00:42.120,0:00:43.370
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır.

0:00:50.230,0:00:53.570
O həqiqətən də yalnız Haiti[br]tarixində yox ümumilikdə

0:00:53.570,0:00:56.400
vacib liderlərdən biri idi.

0:00:56.400,0:00:57.500
-

0:00:57.500,0:01:00.990
Əvvəl də dediyim kimi, o[br]hakimiyyətə gələndə ağdərili

0:01:00.990,0:01:02.390
əhalidən intiqam almamışdı.

0:01:02.390,0:01:07.840
Haiti iqtisadiyyatının [br]dirçəlməsinə kömək etmişdi.

0:01:07.840,0:01:11.630
İndiki Haiti, o zaman[br]Santo-Dominqo adlanan

0:01:11.630,0:01:16.550
əraziləri Britaniya donanmasına[br]qarşı müdafiə etmişdi.

0:01:16.550,0:01:18.400
Bunu qeyd etməyi unutmuşdum.

0:01:18.400,0:01:28.300
Britaniya donanmasına qarşı[br]müdafiə etmişdi, o vaxt bu

0:01:28.300,0:01:30.850
dünyada ən üstün[br]donanma idi.

0:01:30.850,0:01:33.960
Ona böyük general olaraq [br]yalnız rəqabət axtarmaması,

0:01:33.960,0:01:37.620
kəskin taktikaları olması [br]və düşmənlərini məhv

0:01:37.620,0:01:40.620
etməsindən əlavə, belə [br]bir şöhrət qazandıran

0:01:40.620,0:01:44.430
həm də bu idi.

0:01:44.430,0:01:48.580
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır və[br]Leclercin həqiqətən də şeytan

0:01:48.580,0:01:51.600
buynuzlarına layiq olduğunu[br]göstərmək üçün--

0:01:51.600,0:01:54.620
buna baxmayaraq, biz indi[br]şeytan buynuzlarına daha

0:01:54.620,0:01:57.340
çox layiq olan biri ilə[br]tanış olmaq üzərəyik,

0:01:57.340,0:01:59.880
ya da ona layiq olan biri üçün [br]əlaltı idi desəm daha düz olar--

0:01:59.880,0:02:03.400
1802-ci ilin mayında Napoleon[br]köləliyi aradan qaldırılmadığı

0:02:03.400,0:02:14.470
yerlərdə bərpa edən [br]qanun qəbul edir.

0:02:14.470,0:02:15.720
Bu biraz qeyri-müəyyən idi.

0:02:25.780,0:02:27.720
Bəzi bölgələr var [br]idi ki, köləlik ortadan

0:02:27.720,0:02:30.860
qaldırılmamışdı.

0:02:30.860,0:02:32.250
Bunlara Martinikadakı,[br]Sent-Lüsiyadakı və

0:02:32.250,0:02:39.430
Tobaqodakı fransız koloniyaları aiddir.

0:02:39.430,0:02:43.620
Lakin Haitidə-- daha doğrusu [br]o zamankı Santo-Dominqoda

0:02:43.620,0:02:47.090
işlər biraz qarışıq idi.

0:02:47.090,0:02:48.680
Köləlik ləğv olunmuşdu, yoxsa[br]hələ də qalmaqda idi?

0:02:48.680,0:02:52.600
Görünür ki, Haitidə[br]qullar azad idi.

0:02:52.600,0:02:54.440
Yəni bunun Haiti üçün tam[br]olaraq nə mənaya

0:02:54.440,0:02:58.660
gəldiyi dəqiq deyildi, bununla[br]yanaşı, Haiti əhalisi bunun

0:02:58.660,0:03:00.180
baş verdiyindən belə xəbərsiz idi.

0:03:00.180,0:03:01.020
Bu 1802-ci ilin mayında idi.

0:03:01.020,0:03:03.750
Dəqiqləşdirsək, Napoleon[br]Leclercə uyğun bir vaxtda

0:03:03.750,0:03:09.500
köləliyi geri gətirmək üçün

0:03:09.500,0:03:13.630
qeyd göndərdi.

0:03:13.630,0:03:14.880
Bu insanlar zarafat[br]etmirdilər.

0:03:26.800,0:03:29.540
Onlar vəziyyətdən xəbərdar idilər.

0:03:29.540,0:03:31.020
Onlar bilirdi ki, Haitidə[br]nəzarəti əldə saxlamaq

0:03:31.020,0:03:35.260
üçün Toussaint Louverturun[br]keçmiş generallarına, sağ

0:03:35.260,0:03:39.570
qollarına ehtiyacları olacaq.

0:03:39.570,0:03:41.860
Lakin bütün bu vaxt [br]ərzində əsas niyyət

0:03:41.860,0:03:44.670
üstünlük qazandıqda köləliyi[br]yenidən bərpa etmək və

0:03:44.670,0:03:49.090
ağdərili olmayan insanların[br]hüquqlarını əlindən almaq idi.

0:03:49.090,0:03:53.350
Artıq bu adamlar da ağılsız[br]deyildilər.

0:03:53.350,0:03:56.000
Dessalinesi xatırlayarsınız.

0:03:56.000,0:03:58.450
Bu onun şəkillərindən biridir.

0:03:58.450,0:04:00.560
O da keçmiş kölə idi və eyni zamanda [br]Toussaint Louverturun sağ qollarından

0:04:00.560,0:04:05.560
biri və çox bacarıqlı [br]bir general idi.

0:04:05.560,0:04:09.560
Xatırlaya biləcəyiniz kimi, Leclercə[br]qarşı mübarizənin sonuna yaxın

0:04:09.560,0:04:12.840
döyüşü dayandırıb[br]Toussaint Louvertura

0:04:12.840,0:04:15.850
yönəldiyini deyə bilərik.

0:04:15.850,0:04:18.410
Lakin o və Louverturun[br]digər keçmiş izləyiciləri

0:04:18.410,0:04:22.140
olacaqları görə bilirdi.

0:04:22.140,0:04:24.170
O gizli qeydə müdaxilə[br]etməklərinə belə ehtiyac yox idi.

0:04:24.170,0:04:26.320
Martinika, Tobaqo və [br]Sent-Lüsiyadan köləliyin

0:04:26.320,0:04:31.750
geri gətirələcəyinə dair [br]xəbər aldılar.

0:04:31.750,0:04:35.120
O zamanlar fransızlar köləlik [br]məsələrinə gəldikdə bəhsə

0:04:35.120,0:04:38.030
girə biləcəyiniz yaxud güvənə [br]biləcəyiniz insanlar deyildilər.

0:04:38.030,0:04:42.360
Beləliklə, Dessalines və yoldaşları [br]yenidən silahlandılar.

0:04:42.360,0:04:50.720
Dessalines Troussaint Louverturdan[br]çox fərqli biri idi.

0:04:50.720,0:04:54.210
-

0:04:54.210,0:04:56.080
Tək oxşarlıq o idi ki,[br]hər ikisi güclü hərbi

0:04:56.080,0:04:59.760
əsgərlər idi.

0:04:59.760,0:05:01.220
Ən böyük fərqlilik isə[br]Dessalinesin geri çəkiləcək

0:05:01.220,0:05:05.390
biri olmaması idi.

0:05:05.390,0:05:06.900
O göz qarşılığında göz[br]almaqdan

0:05:12.380,0:05:17.665
qorxmurdu, deyə bilərik.

0:05:17.665,0:05:18.660
Yəni burada, qulların[br]üsyan ordusunun başında

0:05:18.660,0:05:22.670
Dessalines var idi.

0:05:22.670,0:05:25.200
Digər tərəfdə isə 40,000[br]əsgərlik qoşunu ilə Napoleon

0:05:25.200,0:05:28.800
ilə birlikdə Leclerc var idi.

0:05:28.800,0:05:33.540
Ancaq Dessalinesin[br]bəxtindən, sarı qızdırma--

0:05:33.540,0:05:37.830
bu əslində o qədər də bəxt deyil.

0:05:37.830,0:05:38.660
Hər tərəfdə insanlar öldü.

0:05:38.660,0:05:40.910
Ancaq bu, mübaribənin[br]gedişatını adadakı Afrika

0:05:40.910,0:05:46.900
əsilli insanların lehinə[br]çevirdi.

0:05:46.900,0:05:49.370
Sarı qızdırma adanı bürüdü, [br]Leclerci öldürdü və

0:05:49.370,0:05:58.595
iyirmi minə yaxın-- ya da

0:05:58.595,0:06:02.000
oxuduğum rəqəmə görə[br]24,000-- fransız əsgərinin

0:06:02.000,0:06:06.670
axırına çıxdı, digər 8,000[br]xəstəxanaya aparıldı.

0:06:06.670,0:06:08.430
Bu 32,000 əsgərin xidmətdə[br]çıxması deməkdir, beləliklə,

0:06:08.430,0:06:11.270
geridə 8,000 əsgər qalır.

0:06:11.270,0:06:15.485
Bu birdən-birə gedişatı[br]tamamilə dəyişdirir,

0:06:15.485,0:06:17.910
üsyançı ordunun vuruşmalı[br]olduğu qüvvələrdə

0:06:17.910,0:06:22.530
rəqəmlər dəyişdi.

0:06:22.530,0:06:27.370
Lakin işlər o qədər də[br]yaxşı deyildi çünki Leclerc--

0:06:27.370,0:06:32.030
qeyd etdiyim kimi, ona kiçik [br]şeytan buynuzları vermişdim--

0:06:32.030,0:06:35.110
o daha böyük şeytan buynuzlarına [br]layiq Rochambeau

0:06:35.110,0:06:41.440
adlı biri tərəfindən əvəz olundu.

0:06:41.440,0:06:42.690
Onu Amerika İnqilabının[br]qəhrəmanı olan və onunla

0:06:45.310,0:06:48.770
eyni ada sahib olan atası[br]ilə qarışdırmaq olmaz.

0:06:48.770,0:06:52.380
O amerikalıların tərəfində[br]Fransa üçün vuruşmuşdu.

0:06:52.380,0:06:56.810
O anladığım qədəri ilə[br]yaxşı birinə oxşayırdı.

0:06:56.810,0:07:00.040
Lakin oğlu həqiqətən pis biri idi.

0:07:00.040,0:07:03.570
Tarixdə birmənalı olaraq pis[br]deyə biləcəyiniz çox az

0:07:03.570,0:07:06.690
adam var.

0:07:06.690,0:07:08.990
O isə onlardan biridir.

0:07:08.990,0:07:10.700
Artıq bir növ çarəsiz[br]vəziyyətdə idi, qüvvələri

0:07:10.700,0:07:15.090
sarı qızdırmadan məhv olmuşdu,[br]olduqca aqressiv bir

0:07:15.090,0:07:19.120
düşmənlə mübarizə aparırdı,[br]o müəyyən-- bunları

0:07:19.120,0:07:25.990
yazım, çünki həqiqətən[br]dəhşətli idilər.

0:07:25.990,0:07:28.180
Afrikalıları basdırırdı--[br]ya da təxminimcə,

0:07:28.180,0:07:33.035
Afrikalı amerikalılar deməliyəm.

0:07:33.035,0:07:34.070
Keçmiş kölələri ya da Afrika [br]əsilli insanları basdırırdı--

0:07:34.070,0:07:37.605
canlı olaraq həşərat[br]çuxurlarına basdırırdı.

0:07:37.605,0:07:44.985
İnsanları bəkməzdə [br]canlı-canlı qaynadırdı.

0:07:47.960,0:07:50.440
Oxuduğum bir məqalədə[br]deyirdi ki, bir nöqtədə o

0:07:58.580,0:08:01.650
evində bal keçirir və bütün nüfuzlu,[br]qarışıq irqli insanları çağırıb,

0:08:01.650,0:08:07.670
gecə yarısı olduğunda əmr [br]verirdi ki, bütün bu insanlar

0:08:07.670,0:08:11.630
qətl olunsun.

0:08:11.630,0:08:12.920
-

0:08:12.920,0:08:14.170
Bu qəddarlığının tək sərhədi[br]ələ keçirə bildiyi insanlar idi,

0:08:18.980,0:08:22.710
xüsusilə Afrika əsilli[br]insanlar.

0:08:22.710,0:08:26.000
Zülmünün tək müsbət tərəfi[br]o idi ki, ilk dəfə

0:08:26.000,0:08:30.480
Afrika əsilli əhalini adada

0:08:30.480,0:08:36.549
birləşdirmişdi.

0:08:36.549,0:08:37.419
Beləliklə, o, kölələri, keçmiş[br]kölələri və qarışıq irqli insanları

0:08:37.419,0:08:49.280
birləşdirmişdi.

0:08:49.280,0:08:50.530
Eyni vaxtda biz indi [br]1803-cü ildəyik.

0:08:56.530,0:09:03.160
Daha öncə də dediyim kimi,

0:09:03.160,0:09:05.090
Britaniya ilə hələ də müharibədəyik.

0:09:05.090,0:09:06.340
Britaniya-- bunu daha öncə[br]qeyd edtmişdim-- onlar

0:09:11.120,0:09:14.500
dünyadakı ən üstün [br]donanmaya sahib idi.

0:09:14.500,0:09:17.000
Bu adam, nə qədər pis və[br]qəddar olsa da, Dessalineslə

0:09:25.600,0:09:30.200
üzləşmək məcburiyyətində[br]olacaqdısa, Napoleonun

0:09:30.200,0:09:33.210
dəstəyinə ehtiyacı var idi.

0:09:33.210,0:09:34.360
Bunu aydın ifadə eləyim.

0:09:34.360,0:09:37.390
Dessalines, daha öncə də[br]qeyd etdiyim kimi göz

0:09:37.390,0:09:40.800
qarşılığında göz almağa hazır idi.

0:09:40.800,0:09:42.150
Bir hadisə zamanı, Rochambeau[br]500 üsyançı məhbusu diri-diri

0:09:42.150,0:09:47.670
basdırdı, sonra isə Dessalines[br]gedib 500 fransız məhbusunu asdı.

0:09:47.670,0:09:52.790
Yəni o qandan utanan[br]biri deyildi.

0:09:52.790,0:09:55.600
-

0:09:55.600,0:09:58.540
Bu Toussaint Louverturdan[br]fərqli bir cəhət idi.

0:09:58.540,0:10:01.610
Bu bir növ dərsdir.

0:10:01.610,0:10:02.470
Əgər bir düşmənlə döyüşürsüzsə,[br]düşməninizin daha məqbul liderlərini

0:10:02.470,0:10:05.980
aradan çıxarsanız, onlara xəyanət[br]etsəniz, özünüzə oxşar bir lider və

0:10:05.980,0:10:13.850
qəddarlığınız ortaya çıxa bilər.

0:10:13.850,0:10:18.050
-

0:10:18.050,0:10:22.620
Hər nəysə, bu qədər [br]şərh bəsdi.

0:10:22.620,0:10:25.330
Beləliklə, səhnə quruldu.

0:10:25.330,0:10:27.470
Britaniya ilə müharibə.

0:10:27.470,0:10:28.340
Britaniya dənizlərdə, xüsusilə [br]Karib dənizində hökmranlıq edirdi.

0:10:28.340,0:10:31.940
Bu adamın keçmiş kölələrin[br]üsyanlarının liderinə qarşı

0:10:31.940,0:10:37.900
dəstəyə ehtiyacı var.

0:10:37.900,0:10:42.160
Napoleon onun itkilərini [br]azaldan biri kimi bilinir.

0:10:42.160,0:10:45.890
O bunu Misirdəki [br]qoşunları ilə etdi.

0:10:45.890,0:10:47.380
O, fərdləri həqiqətən [br]vecinə alan

0:10:47.380,0:10:49.970
biri deyildi.

0:10:49.970,0:10:50.495
Ona daha çox eqosu və[br]gücü vacib idi.

0:10:50.495,0:10:54.280
Beləliklə, Napoleon onları[br]yarı yolda buraxır.

0:10:54.280,0:10:55.910
Napoleon baş verəcəkləri[br]görə bilirdi.

0:11:02.790,0:11:03.800
O Britaniya donanmasından[br]qurtula bilməyəcəkdi.

0:11:03.800,0:11:06.655
Eyni vaxtda Napoleon avropada [br]bütün bu müharibələrdə

0:11:06.655,0:11:08.460
mübarizə aparırdı.

0:11:08.460,0:11:09.550
Xatırlayacağınız kimi, Fransa[br]inqilabı Fransanın

0:11:09.550,0:11:11.720
müflisləşməsi ilə sürətləndi.

0:11:11.720,0:11:14.090
Beləliklə, Napoleon bu adamdan[br]əl çəkməkdən əlavə-- o isə

0:11:14.090,0:11:17.010
sonda layiq olduğunu alır--[br]Napoleon həm də

0:11:17.010,0:11:18.205
qərb yarımkürəsində hər hansı[br]hakimiyyət yaxud koloniya

0:11:18.205,0:11:19.400
saxlamaqdan da əl çəkir.

0:11:19.400,0:11:23.910
Bundan əlavə, pul yığmaq üçün[br]Napoleon Luiziananı da

0:11:23.910,0:11:25.150
amerikalılara satır.

0:11:25.150,0:11:30.320


0:11:30.320,0:11:31.346


0:11:31.346,0:11:34.300


0:11:34.300,0:11:36.930


0:11:36.930,0:11:37.900


0:11:37.900,0:11:39.800


0:11:39.800,0:11:42.080


0:11:42.080,0:11:44.180


0:11:44.180,0:11:45.580


0:11:48.140,0:11:51.780


0:11:51.780,0:11:56.330


0:11:56.330,0:12:03.350


0:12:03.350,0:12:06.220


0:12:06.220,0:12:10.480


0:12:10.480,0:12:13.720


0:12:13.720,0:12:15.470


0:12:15.470,0:12:16.850


0:12:16.850,0:12:19.100


0:12:19.100,0:12:23.120


0:12:23.120,0:12:24.730


0:12:24.730,0:12:27.660


0:12:27.660,0:12:30.920


0:12:30.920,0:12:34.300


0:12:34.300,0:12:36.410


0:12:36.410,0:12:38.580


0:12:38.580,0:12:40.860


0:12:40.860,0:12:43.890


0:12:43.890,0:12:48.510


0:12:48.510,0:12:55.230


0:12:55.230,0:13:00.410


0:13:00.410,0:13:09.250


0:13:09.250,0:13:13.830


0:13:13.830,0:13:17.560


0:13:17.560,0:13:18.640


0:13:18.640,0:13:21.010


0:13:21.010,0:13:26.380


0:13:26.380,0:13:27.100


0:13:27.100,0:13:32.030


0:13:32.030,0:13:35.230


0:13:35.230,0:13:38.620


0:13:38.620,0:13:39.280


0:13:39.280,0:13:41.120


0:13:41.120,0:13:42.880


0:13:42.880,0:13:45.330


0:13:45.330,0:13:51.660


0:13:51.660,0:13:55.230


0:13:55.230,0:14:04.730


0:14:04.730,0:14:08.490


0:14:08.490,0:14:11.180


0:14:11.180,0:14:12.890


0:14:12.890,0:14:14.050


0:14:14.050,0:14:16.000


0:14:16.000,0:14:17.740


0:14:17.740,0:14:20.130


0:14:20.130,0:14:27.030


0:14:27.030,0:14:33.710


0:14:39.290,0:14:42.680


0:14:42.680,0:14:50.440


0:14:50.440,0:14:55.330


0:14:55.330,0:14:58.850


0:14:58.850,0:15:00.140


0:15:00.140,0:15:03.460


0:15:03.460,0:15:06.210


0:15:06.210,0:15:08.100


0:15:08.100,0:15:14.090


0:15:14.090,0:15:18.240


0:15:18.240,0:15:19.530


0:15:19.530,0:15:20.720


0:15:20.720,0:15:24.830


0:15:24.830,0:15:28.470


0:15:28.470,0:15:33.580


0:15:33.580,0:15:36.230


0:15:36.230,0:15:37.970


0:15:37.970,0:15:41.290


0:15:41.290,0:15:46.150


0:15:46.150,0:15:58.720


0:15:58.720,0:16:00.480


0:16:00.480,0:16:05.580


0:16:05.580,0:16:09.740


0:16:09.740,0:16:12.420


0:16:12.420,0:16:13.775


0:16:17.690,0:16:20.840


0:16:20.840,0:16:23.300


0:16:23.300,0:16:26.860


0:16:26.860,0:16:31.480


0:16:31.480,0:16:32.890


0:16:32.890,0:16:34.810


0:16:34.810,0:16:38.310


0:16:38.310,0:16:43.360


0:16:43.360,0:16:46.830


0:16:46.830,0:16:53.200