WEBVTT

00:00:00.473 --> 00:00:05.001
- [Nauczyciel] Na początku III wieku p.n.e.

00:00:05.001 --> 00:00:09.168
Republika Rzymska, założona w 509 r. p.n.e.

00:00:10.254 --> 00:00:13.350
sprawuje władzę nad większością

00:00:13.350 --> 00:00:15.869
Półwyspu Apenińskiego.

00:00:15.869 --> 00:00:18.203
Lecz nie jest to jedyna licząca się siła Morza Śródziemnego.

00:00:18.203 --> 00:00:21.880
Istnieją pozostałości Imperium Aleksandra Wielkiego

00:00:21.880 --> 00:00:24.160
a także Kartagina.

00:00:24.160 --> 00:00:26.740
Obszar zaznaczony na niebiesko pokazuje,

00:00:26.741 --> 00:00:28.878
że Kartagina władała sporym imperium,

00:00:28.878 --> 00:00:32.930
które kontrolowało zachodni basen Morza Śródziemnego.

00:00:32.930 --> 00:00:35.437
Jak możecie to sobie przedstawić, kwestią czasu było,

00:00:35.437 --> 00:00:38.145
zanim te dwie potęgi wejdą ze sobą w konflikt.

00:00:38.145 --> 00:00:40.447
Wyszło tak, że właściwie zaistnieją

00:00:40.447 --> 00:00:42.830
trzy znaczące wojny.

00:00:42.830 --> 00:00:46.137
Niektórzy historycy uważają je za najważniejsze

00:00:46.137 --> 00:00:48.443
i największe w skali wojny

00:00:48.443 --> 00:00:51.232
od początku świata.

00:00:51.232 --> 00:00:53.165
Pierwsza

00:00:53.165 --> 00:00:55.300
rozpoczeła się w 264 r.

00:00:55.480 --> 00:00:56.940
p.n.e.

00:00:56.946 --> 00:01:00.107
i trwała 23 lata

00:01:00.107 --> 00:01:01.340
do 241 r.

00:01:02.020 --> 00:01:03.377
p.n.e.

00:01:03.377 --> 00:01:05.544
Jest znana jako pierwsza

00:01:08.452 --> 00:01:10.030
wojna punicka.

00:01:10.030 --> 00:01:12.596
Widzicie to na osi czasu tutaj,

00:01:12.596 --> 00:01:14.254
od 264

00:01:14.254 --> 00:01:15.087
do 241

00:01:19.057 --> 00:01:20.845
właśnie tu.

00:01:20.845 --> 00:01:23.410
Przyczyną był konflikt

00:01:23.410 --> 00:01:27.207
pomiędzy dwoma miastami - państwami na Sycylii.

00:01:27.207 --> 00:01:30.745
Sycylia to wyspa w tym miejscu.

00:01:30.745 --> 00:01:32.997
Mamy miasto-państwo Syrakuzy,

00:01:32.997 --> 00:01:34.580
które jest potężnym,

00:01:35.563 --> 00:01:38.338
założonym niegdyś przez Greków miastem,

00:01:38.338 --> 00:01:40.637
i które poróżniło się z Mesyną,

00:01:40.637 --> 00:01:43.713
kolejnym miastem-państwem na północnym,

00:01:43.713 --> 00:01:46.360
północno-wschodnim cyplu Sycylii.

00:01:46.360 --> 00:01:50.157
Rzym i Kartagina, te dwie potęgi, wplątały się weń,

00:01:50.157 --> 00:01:53.733
a wynikiem był konflikt na całej Sycylii,

00:01:53.733 --> 00:01:58.562
gdzie Kartagina już miała przyczółek na zachodnim wybrzeżu.

00:01:58.562 --> 00:02:01.593
Ciekawe w tej wojnie jest to,

00:02:01.593 --> 00:02:03.411
że Kartagina miała potężną,

00:02:03.411 --> 00:02:06.538
możecie ją postrzegać jako potęgę morską,

00:02:06.538 --> 00:02:08.802
miała bardzo silną flotę.

00:02:08.802 --> 00:02:11.101
Rzym z kolei miał potężną piechotę,

00:02:11.101 --> 00:02:13.748
za to prawie nie miał marynarki.

00:02:13.748 --> 00:02:17.208
Jak zobaczymy omawiając I wojnę punicką,

00:02:17.208 --> 00:02:18.916
to się zmieni.

00:02:18.916 --> 00:02:23.094
Pierwsza ważna bitwa rozegrała się pod Akragas,

00:02:23.094 --> 00:02:25.216
pewnie źle to wymawiam,

00:02:25.216 --> 00:02:26.049
na Sycylii.

00:02:26.922 --> 00:02:29.488
Rzymianie wygrali decydująco,

00:02:29.488 --> 00:02:31.087
a Kartagińczycy, jak się domyślacie,

00:02:31.087 --> 00:02:31.920
powiedzieli

00:02:31.920 --> 00:02:34.605
"Cóż, może powinniśmy bardziej walczyć z nimi na morzu."

00:02:34.605 --> 00:02:38.227
To nastąpiło w 260 r. w bitwie koło Wysp Liparyjskich,

00:02:38.227 --> 00:02:39.853
które leżą tutaj.

00:02:39.853 --> 00:02:42.152
Kiedy Rzymianie zostali pokonani powiedzieli

00:02:42.152 --> 00:02:45.774
"Hej, może przydałoby się więcej okrętów."

00:02:45.774 --> 00:02:49.520
Więc w ciągu tych kilku dekad,

00:02:49.520 --> 00:02:50.749
trwały

00:02:50.749 --> 00:02:53.089
ciągłe walki.

00:02:53.089 --> 00:02:56.072
Kartagińczycy, Punijczycy, kilka razy wygrali,

00:02:56.072 --> 00:02:57.288
mówiliśmy o tym w poprzednim filime.

00:02:57.288 --> 00:02:59.808
Punijczycy to rzymskie określenie

00:02:59.808 --> 00:03:02.234
Kartagińczyków, które nawiązuje

00:03:02.234 --> 00:03:04.707
do ich Fenickich korzeni.

00:03:04.707 --> 00:03:08.724
Punijczycy wygrali kilkukrotnie, lecz generalnie

00:03:08.724 --> 00:03:10.849
prowadzili Rzymianie.

00:03:10.849 --> 00:03:13.333
I tak, pod koniec I wojny punickiej,

00:03:13.333 --> 00:03:14.750
wydarzyło się kilka rzeczy.

00:03:14.750 --> 00:03:17.785
Kartagina opuszcza Sycylię.

00:03:17.785 --> 00:03:19.202
Kartagina wygnana

00:03:21.960 --> 00:03:22.793
z

00:03:24.432 --> 00:03:25.265
Sycylii.

00:03:28.196 --> 00:03:30.627
Mamy odszkodowanie wojenne.

00:03:30.627 --> 00:03:34.215
Rzym rzekł Kartaginie "Hej, musicie zapłacić

00:03:34.215 --> 00:03:35.709
za wszystkie szkody, jakie wyrządziliście!"

00:03:35.709 --> 00:03:37.845
Jest to ciężkie dla Kartaginy, bo

00:03:37.845 --> 00:03:39.587
sama wojna kosztowała ją sporo,

00:03:39.587 --> 00:03:42.695
a Kartagina nie miała żołnierzy obywateli.

00:03:42.695 --> 00:03:44.945
Jej armia złożona była ....

00:03:46.108 --> 00:03:49.059
miała obywateli w marynarce, żeglarzy.

00:03:49.059 --> 00:03:53.059
Lecz armia składała się głównie z najemników.

00:03:54.797 --> 00:03:56.297
Są to żołnierze,

00:03:57.327 --> 00:03:59.116
którzy, jeśli im wystarczająco zapłacisz,

00:03:59.116 --> 00:03:59.949
będą za ciebie walczyć.

00:03:59.949 --> 00:04:01.346
Nie mieli więzi

00:04:01.346 --> 00:04:04.747
zbudowanych na ideologii, czy przynależności.

00:04:04.747 --> 00:04:07.522
Kartagina, w ciągu tych dekad wojny,

00:04:07.522 --> 00:04:09.693
musiała sporo zapłacić tym najemnikom.

00:04:09.693 --> 00:04:11.144
Miała też własne wydatki.

00:04:11.144 --> 00:04:14.302
A teraz Rzym chce odszkodowania.

00:04:14.302 --> 00:04:17.340
Odszkodowanie wojenne

00:04:18.840 --> 00:04:19.880
dla Rzymu.

00:04:20.880 --> 00:04:23.312
Kolejnym, rzeknijmy, bocznym skutkiem

00:04:23.312 --> 00:04:24.814
I wojny punickiej

00:04:24.814 --> 00:04:29.581
jest rozbudowa Rzymskiej floty wojennej.

00:04:29.581 --> 00:04:30.905
Rzym

00:04:30.905 --> 00:04:31.740
buduje

00:04:32.460 --> 00:04:34.780
flotę.

00:04:34.780 --> 00:04:38.660
Pewnie się domyślacie, że szczególnie koszt I wojny punickiej

00:04:38.670 --> 00:04:40.899
jest dużym ciężarem dla Kartaginy.

00:04:40.899 --> 00:04:43.148
Właściwie ją destabilizuje.

00:04:43.148 --> 00:04:45.540
Wielu najemników, którzy nie dostają zapłaty,

00:04:45.540 --> 00:04:48.698
jaką powinni dostać, urządzają bunt.

00:04:48.698 --> 00:04:52.460
Od 240 do 238 mamy wojnę z najemnikami,

00:04:52.460 --> 00:04:53.841
więc 240

00:04:53.841 --> 00:04:54.674
do 238

00:04:55.931 --> 00:04:56.764
p.n.e.

00:04:59.902 --> 00:05:01.985
wojna z najemnikami.

00:05:03.571 --> 00:05:07.274
W końcu są oni pokonani przez Kartagińczyków,

00:05:07.274 --> 00:05:09.628
lecz efektem jest utrata wpływów

00:05:09.628 --> 00:05:11.416
na Sardynii i Korsyce.

00:05:11.416 --> 00:05:14.749
I tak, pod koniec wojny z najemnikami

00:05:17.391 --> 00:05:21.539
mapa wygląda następująco.

00:05:21.539 --> 00:05:22.898
Ta mapa przedstawia

00:05:22.898 --> 00:05:27.388
wygląd regionu Morza Śródziemnego w 238 r.

00:05:27.388 --> 00:05:28.607
p.n.e.

00:05:28.607 --> 00:05:29.977
Jak widzicie, Rzymianie

00:05:29.977 --> 00:05:31.890
mają teraz kontrolę nie tylko nad Półwyspem Apenińskim,

00:05:31.890 --> 00:05:36.415
lecz też nad Korsyką, Sardynią

00:05:36.420 --> 00:05:37.260
i Sycylią.

00:05:37.820 --> 00:05:42.740
Potęga Rzymu będzie tylko rosnąć,

00:05:42.747 --> 00:05:45.696
lecz Kartagina, to dumne imperium,

00:05:45.696 --> 00:05:47.375
jeszcze się nie poddaje.

00:05:47.375 --> 00:05:48.208
W 218 r.

00:05:49.262 --> 00:05:51.404
Kartagiński wódz Hannibal,

00:05:51.404 --> 00:05:55.230
przesławny Hannibal, atakuje Rzymian.

00:05:55.230 --> 00:05:57.796
Czyni to w niekonwencjonalny sposób.

00:05:57.796 --> 00:05:59.375
Atakuje od północy.

00:05:59.375 --> 00:06:02.788
Kieruje swoją armię, w tym słonie

00:06:02.788 --> 00:06:04.402
przez Alpy Szwajcarskie.

00:06:04.402 --> 00:06:06.283
Oto jest wizja artystyczna

00:06:06.283 --> 00:06:09.742
armii Hannibala ze słoniami w trakcie marszu

00:06:09.742 --> 00:06:11.020
przez Alpy.

00:06:11.020 --> 00:06:15.029
Sieją zniszczenie na całym Półwyspie Apenińskim.

00:06:15.029 --> 00:06:17.862
Trwa to z grubsza 15 lat.

00:06:19.688 --> 00:06:20.930
Od

00:06:20.930 --> 00:06:21.763
218

00:06:23.357 --> 00:06:24.190
p.n.e.

00:06:25.539 --> 00:06:27.153
do 201

00:06:27.153 --> 00:06:28.395
p.n.e.

00:06:28.395 --> 00:06:30.895
trwa druga wojna punicka.

00:06:36.066 --> 00:06:39.134
Pomimo tego, że Hannibal miażdżył wszystko

00:06:39.134 --> 00:06:41.432
przez ponad dekadę w Italii,

00:06:41.432 --> 00:06:44.831
nie był w stanie przejąć władzy nad Rzymem.

00:06:44.831 --> 00:06:47.292
Istnieje kilka wytłumaczeń.

00:06:47.292 --> 00:06:49.127
Jedno głosi, że podbici ludzie

00:06:49.127 --> 00:06:50.772
ciągle buntowali się przeciw niemu.

00:06:50.772 --> 00:06:52.781
Nie byli zadowoleni z poddaństwa

00:06:52.781 --> 00:06:54.839
Kartagińczykom,

00:06:54.839 --> 00:06:57.901
Punijczykom, można by rzec.

00:06:57.901 --> 00:07:00.505
Nigdy nie otrzymał też posiłków potrzebnych

00:07:00.505 --> 00:07:03.953
do pełnego podporządkowania Rzymu.

00:07:03.953 --> 00:07:06.054
Pod koniec drugiej wojny punickiej,

00:07:06.060 --> 00:07:09.460
Rzymianie decydują się przenieść wojnę pod Kartaginę.

00:07:09.460 --> 00:07:10.740
W 202 r.

00:07:10.751 --> 00:07:12.918
p.n.e. w bitwie pod Zamą,

00:07:14.511 --> 00:07:17.752
Rzymianie odnoszą decydujące zwycięstwo nad Hannibalem.

00:07:17.752 --> 00:07:20.782
Hannibal jest odwołany do obrony ojczyzny

00:07:20.782 --> 00:07:23.510
i zostaje pokonany pod Zamą.

00:07:23.510 --> 00:07:27.353
W 201 r. p.n.e. mamy koniec II wojny punickiej.

00:07:27.353 --> 00:07:30.799
W owym czasie, pod koniec II wojny punickiej,

00:07:30.799 --> 00:07:31.799
Rzym

00:07:33.238 --> 00:07:34.488
władał

00:07:35.327 --> 00:07:37.796
sporym obszarem Półwyspu Iberyjskiego,

00:07:37.796 --> 00:07:40.320
wcześniej będącego pod kontrolą Kartaginy.

00:07:40.320 --> 00:07:42.871
A Kartagina zostaje sprowadzona do roli

00:07:42.871 --> 00:07:45.358
państwa satelickiego Rzymu.

00:07:45.358 --> 00:07:49.084
Mapa mniej więcej wygląda tak.

00:07:49.084 --> 00:07:51.303
Po tym wszystkim Rzym nie jest szczęśliwy.

00:07:51.303 --> 00:07:53.230
To była bardzo paskudna wojna.

00:07:53.230 --> 00:07:55.703
Hannibal niszczył wszystko na Półwyspie Apenińskim.

00:07:55.703 --> 00:07:58.861
Prawie udało mu się podbić Rzym.

00:07:58.861 --> 00:08:03.028
To było krytyczne zagrożenie dla Republiki Rzymu.

00:08:05.123 --> 00:08:07.664
Kartagina jest państwem satelickim Rzymu.

00:08:07.664 --> 00:08:09.028
Muszą płacić odszkodowanie wojenne.

00:08:09.028 --> 00:08:12.134
Nie mogą posiadać dużej armii,

00:08:12.134 --> 00:08:13.967
ani dużej floty.

00:08:14.827 --> 00:08:17.474
Mnóstwo ludzi w Rzymie w ciągu następnych dekad,

00:08:17.474 --> 00:08:18.940
nawet pomimo osłabienia Kartaginy,

00:08:18.940 --> 00:08:20.203
zaczyna się domagać

00:08:20.203 --> 00:08:24.429
"Hej, powinniśmy całkowicie zniszczyć to miasto,

00:08:24.429 --> 00:08:28.724
bo za każdym razem, kiedy ich niszczymy, lub pokonujemy,

00:08:28.724 --> 00:08:29.977
mamy potem pokój,

00:08:29.977 --> 00:08:31.434
ale oni na powrót stają się potężni i potem

00:08:31.434 --> 00:08:32.621
znowu mamy z nimi wojnę."

00:08:32.621 --> 00:08:35.188
A były to paskudne wojny.

00:08:35.188 --> 00:08:36.521
W końcu, w 149 r.

00:08:40.303 --> 00:08:41.903
pozwólcie, że zapiszę,

00:08:41.903 --> 00:08:43.370
149 r.

00:08:43.370 --> 00:08:44.203
p.n.e.

00:08:45.298 --> 00:08:49.612
Kartagina odzyskuje nieco sił,

00:08:49.612 --> 00:08:52.612
próbuje odtworzyć wojsko,

00:08:53.501 --> 00:08:55.611
Rzymianie są przestraszeni.

00:08:55.611 --> 00:08:58.038
Mówią "Wiecie co, po prostu ich wykończmy,

00:08:58.038 --> 00:08:59.617
raz na zawsze."

00:08:59.617 --> 00:09:00.450
Mówią "OK."

00:09:00.450 --> 00:09:04.049
Żądają od Kartagińczyków różnych trudnych rzeczy.

00:09:04.049 --> 00:09:06.951
Mówią "Hej, przenieście swoje miasto wgłąb lądu.

00:09:06.951 --> 00:09:08.786
Nie chcemy, żebyście wzrośli w siłę."

00:09:08.786 --> 00:09:11.224
Kartagińczycy oczywiście nie mogą.

00:09:11.224 --> 00:09:13.186
Mówią "Hej, nie możemy przenieść całego miasta

00:09:13.186 --> 00:09:16.437
i zrobić tego, czego żądacie."

00:09:16.437 --> 00:09:21.301
Rzymianie używają tego jako podstawy do ataku.

00:09:21.301 --> 00:09:22.837
Od 149

00:09:22.837 --> 00:09:23.670
p.n.e. do 146

00:09:25.206 --> 00:09:26.529
p.n.e.

00:09:26.529 --> 00:09:28.946
mamy III wojnę punicką,

00:09:31.255 --> 00:09:33.405
podczas której

00:09:33.405 --> 00:09:36.133
Rzym niszczy Kartaginę,

00:09:36.133 --> 00:09:40.274
udaje im się zniszczyć

00:09:40.274 --> 00:09:41.107
700 - letnie

00:09:42.222 --> 00:09:46.139
miasto-państwo, imperium, jak zwał.

00:09:48.370 --> 00:09:50.857
Miasto Kartagina jest kompletnie zrujnowane.

00:09:50.857 --> 00:09:53.104
Mieszkańcy zostają zniewoleni,

00:09:53.104 --> 00:09:55.655
Rzymianie lubili to robić z podbitymi ludami.

00:09:55.660 --> 00:09:58.780
Miasto jest palone bardzo

00:09:58.780 --> 00:10:02.240
systematycznie przez 17 dni

00:10:02.380 --> 00:10:04.380
Rzymianie chcą się upewnić, że Kartagina

00:10:04.388 --> 00:10:08.637
nigdy więcej nie zagrozi Rzymowi.

00:10:08.637 --> 00:10:10.727
Po III wojnie punickiej

00:10:10.727 --> 00:10:14.268
Rzym jest dominującą potęgą

00:10:14.268 --> 00:10:16.137
Morza Śródziemnego.

00:10:16.137 --> 00:10:18.158
Nie tylko władają tym,

00:10:18.158 --> 00:10:20.748
co mieli na początku III wojny punickiej,

00:10:20.748 --> 00:10:22.665
ale mają też

00:10:26.123 --> 00:10:28.724
Afrykańskie kolonie Kartaginy.

00:10:28.724 --> 00:10:30.641
W tym samym roku, 146 p.n.e.

00:10:32.971 --> 00:10:36.498
Rzym jest też w stanie podbić Grecję.

00:10:36.498 --> 00:10:39.558
Po III wojnie punickiej

00:10:39.558 --> 00:10:41.573
Rzym

00:10:41.573 --> 00:10:44.157
jest niezwykle potężny

00:10:44.157 --> 00:10:48.352
a Republika Rzymska zaczyna przekształcać się

00:10:48.352 --> 00:10:49.246
w cesarstwo.

00:10:49.246 --> 00:10:50.650
Nie jest oficjalnie imperium.

00:10:50.650 --> 00:10:51.974
Wciąż ustrojowo jest republiką,

00:10:51.974 --> 00:10:53.675
ale ma inne ludy pod władaniem,

00:10:53.675 --> 00:10:55.178
więc możecie myśleć o tym, jako o imperium.

00:10:55.178 --> 00:10:59.563
Zaczyna wyglądać jak ta ważna cywilizacja,

00:10:59.563 --> 00:11:03.730
która w końcu podbije całe Morze Śródziemne.