WEBVTT

00:00:01.520 --> 00:00:04.296
Koliko nas je nekada videlo nešto

00:00:04.320 --> 00:00:07.540
i pomislilo da bi to trebalo prijaviti,
ali smo odlučili suprotno?

00:00:09.120 --> 00:00:11.136
Nije da treba da vidim podignute ruke,

00:00:11.160 --> 00:00:14.216
ali sam sigurna da se ovo desilo
ranije nekome u ovoj prostoriji.

00:00:14.240 --> 00:00:17.416
U stvari, kad je ovo pitanje
bilo postavljeno grupi zaposlenih,

00:00:17.440 --> 00:00:20.936
46% njih je odgovorilo da je videlo nešto

00:00:20.960 --> 00:00:22.576
i da su odlučili da to ne prijave.

00:00:22.600 --> 00:00:25.736
Dakle, ako ste podigli ruku,
ili ste blago podigli ruku,

00:00:25.760 --> 00:00:28.056
ne osećajte se loše, niste jedini.

NOTE Paragraph

00:00:28.080 --> 00:00:31.456
Ta poruka "ako vidiš nešto, kaži",

00:00:31.480 --> 00:00:33.256
je stvarno svuda oko nas.

00:00:33.280 --> 00:00:36.976
Čak i kad se vozite auto-putem,
vidite bilborde kao što je ovaj,

00:00:37.000 --> 00:00:40.456
koji nas podstiču da prijavimo zločin
ne otkrivajući ko smo.

00:00:40.480 --> 00:00:43.216
I dalje imam utisak
da je mnogima od nas neprijatno

00:00:43.240 --> 00:00:45.416
da istupimo u ime istine.

NOTE Paragraph

00:00:45.440 --> 00:00:48.016
Ja sam profesorka računovodstva
i istražujem prevare.

00:00:48.040 --> 00:00:52.216
Na časovima ohrabrujem studente
da istupe sa informacijom,

00:00:52.240 --> 00:00:53.456
ako je imaju.

00:00:53.480 --> 00:00:57.216
Ili drugim rečima, ohrabrujem studente
da postanu uzbunjivači.

00:00:57.240 --> 00:01:00.296
Da budem skroz iskrena prema sebi,

00:01:00.320 --> 00:01:03.936
imam problem sa ovom porukom
koju šaljem studentima.

00:01:03.960 --> 00:01:05.160
A evo i zašto.

00:01:06.000 --> 00:01:08.800
Uzbunjivači su pod napadom.

00:01:09.560 --> 00:01:12.760
Naslov za naslovom nam pokazuje ovo.

00:01:13.960 --> 00:01:16.336
Mnogi ljudi biraju
da ne postanu uzbunjivači

00:01:16.360 --> 00:01:18.616
zbog straha od osvete.

00:01:18.640 --> 00:01:22.336
Od nazadovanja do pretnji smrću,

00:01:22.360 --> 00:01:24.256
do gubitka posla -

00:01:24.280 --> 00:01:26.136
gubitka posla zauvek.

00:01:26.160 --> 00:01:29.536
Izbor da postanete uzbunjivač
je veoma teška borba.

00:01:29.560 --> 00:01:31.976
Njihova lojalnost se dovodi u pitanje.

00:01:32.000 --> 00:01:35.216
Njihovi motivi, njihova pouzdanost.

00:01:35.240 --> 00:01:38.976
Dakle, mogu li ja, kao profesor
koji stvarno brine o svojim studentima,

00:01:39.000 --> 00:01:41.096
da ih ohrabrim da postanu uzbunjivači,

00:01:41.120 --> 00:01:43.680
kad znam šta svet zaista misli o njima?

NOTE Paragraph

00:01:44.560 --> 00:01:47.770
Jednog dana sam se pripremala
za godišnje predavanje o uzbunjivačima

00:01:47.770 --> 00:01:48.850
sa svojim studentima.

00:01:48.850 --> 00:01:50.730
Radila sam na članku za „Forbs“,

00:01:50.730 --> 00:01:53.440
sa nazivom „Vels Fargo
i milenijalci uzbunjivači.

00:01:53.440 --> 00:01:54.720
Šta da im kažemo?“

00:01:54.720 --> 00:01:58.176
Dok sam radila na ovom članku
i čitala o slučaju,

00:01:58.200 --> 00:01:59.576
pobesnela sam.

00:01:59.600 --> 00:02:03.736
Iznerviralo me je
kad sam došla do činjenice

00:02:03.760 --> 00:02:06.416
da su zaposleni
koji su pokušali uzbunjivanje

00:02:06.440 --> 00:02:08.136
zapravo bili otpušteni.

00:02:08.160 --> 00:02:09.646
To me je nateralo da razmislim

00:02:09.646 --> 00:02:12.240
o poruci koju sam delila studentima.

00:02:12.240 --> 00:02:13.590
Nateralo me je da se zapitam

00:02:13.590 --> 00:02:17.120
šta bi bilo da su moji studenti
zaposleni u Vels Fargu?

00:02:17.120 --> 00:02:21.256
Sa jedne strane, kad bi uzbunjivali,
bili bi otpušteni.

00:02:21.280 --> 00:02:22.616
Ali sa druge strane,

00:02:22.640 --> 00:02:25.336
ako ne bi prijavili prevare
za koje su znali,

00:02:25.360 --> 00:02:27.696
prema onome kako su napisani
trenutni propisi,

00:02:27.720 --> 00:02:30.296
zaposleni su odgovorni

00:02:30.320 --> 00:02:32.616
ako su znali nešto, a nisu prijavili.

00:02:32.640 --> 00:02:35.616
Krivično gonjenje je stvarna opcija.

00:02:35.640 --> 00:02:38.816
Šta bi osoba trebalo da uradi
sa tim mogućnostima?

NOTE Paragraph

00:02:38.840 --> 00:02:42.776
Ja od svih ljudi znam za vredan doprinos

00:02:42.800 --> 00:02:44.336
koji uzbunjivači imaju.

00:02:44.360 --> 00:02:47.896
U stvari, većinu prevara
otkriju uzbunjivači.

00:02:47.920 --> 00:02:50.856
Četrdeset dva odsto prevara
su otkrili uzbunjivači,

00:02:50.880 --> 00:02:52.736
u poređenju sa drugim metodama

00:02:52.760 --> 00:02:55.336
kao što su pregled merenja
i spoljašnja revizija.

00:02:55.360 --> 00:02:57.680
Kad pomislite o nekim više klasičnim

00:02:57.680 --> 00:02:59.426
ili istorijskim slučajevima prevara,

00:02:59.426 --> 00:03:02.096
uvek tu postoji uzbunjivač.

00:03:02.120 --> 00:03:04.856
Setite se afere Votergejt
koju je uzbunjivač otkrio.

00:03:04.880 --> 00:03:07.776
Setite se afere Enron
koju je takođe otkrio uzbunjivač.

00:03:07.800 --> 00:03:12.376
I ko može da zaboravi na Bernarda Medofa,
kog je otkrio uzbunjivač?

00:03:12.400 --> 00:03:16.856
Potrebna je ogromna količina hrabrosti
da istupite u ime istine.

00:03:16.880 --> 00:03:19.576
Ali kad razmišljamo o terminu uzbunjivač,

00:03:19.600 --> 00:03:23.256
često pomišljamo
na neke veoma opisne reči:

00:03:23.280 --> 00:03:24.480
prevrtljivac,

00:03:25.360 --> 00:03:26.560
mutljivac,

00:03:27.200 --> 00:03:28.816
izdajnik,

00:03:28.840 --> 00:03:31.216
tužibaba, licemer.

00:03:31.240 --> 00:03:34.816
A to su lepe reči,
one koje mogu da kažem sa pozornice.

NOTE Paragraph

00:03:34.840 --> 00:03:36.240
Kada nisam na predavanjima,

00:03:36.240 --> 00:03:39.396
idem po zemlji i intervjuišem
prestupnike kancelarijskih profesija,

00:03:39.396 --> 00:03:41.216
uzbunjivače i žrtve prevara.

00:03:41.240 --> 00:03:44.176
Jer u stvari pokušavam
da razumem šta ih motiviše,

00:03:44.200 --> 00:03:47.060
i da donesem ta iskustva nazad u učionicu.

00:03:47.680 --> 00:03:51.536
Međutim, intervjui sa uzbunjivačima
su ti koje zaista pamtim.

00:03:51.560 --> 00:03:52.776
Ostaju mi u glavi,

00:03:52.800 --> 00:03:55.096
jer me teraju da ispitujem
sopstvenu hrabrost.

00:03:55.120 --> 00:03:58.976
Kad bi mi se ukazala prilika,
da li bih ja zapravo progovorila?

00:03:59.000 --> 00:04:01.870
Ovo je par priča
koje želim da podelim sa vama.

NOTE Paragraph

00:04:01.870 --> 00:04:03.216
Ovo je Meri.

00:04:03.216 --> 00:04:06.952
Meri Vilingem je uzbunjivačica
sa Univerziteta Severne Karoline

00:04:06.960 --> 00:04:10.136
u Čapel Hilu, akademski slučaj prevare.

00:04:10.160 --> 00:04:13.616
Meri je bila specijalista
za učenje na univerzitetu

00:04:13.640 --> 00:04:16.656
i radila je sa studentima,
naročito sa studentima sportistima.

00:04:16.680 --> 00:04:19.375
A ono što je primetila
dok je radila sa studentima,

00:04:19.399 --> 00:04:22.136
je da su oni predavali seminarske radove

00:04:22.160 --> 00:04:25.256
koji su se činili znatno iznad
njihovog nivoa čitanja.

00:04:25.280 --> 00:04:27.216
Počela je da postavlja par pitanja

00:04:27.240 --> 00:04:29.256
i otkrila je da postoji baza podataka,

00:04:29.280 --> 00:04:32.656
gde su studenti sportisti mogli
da preuzmu radove i da ih predaju.

00:04:32.680 --> 00:04:35.136
Onda je otkrila da su neke njene kolege

00:04:35.160 --> 00:04:41.376
upućivale studente na lažne časove,
samo da bi ostali kvalifikovani da igraju.

00:04:41.400 --> 00:04:44.136
Kada je Meri ovo otkrila, bila je besna.

00:04:44.160 --> 00:04:47.096
Pokušala je da ode kod svog supervizora.

00:04:47.120 --> 00:04:48.976
Ali nisu ništa učinili.

00:04:49.000 --> 00:04:52.816
Onda je Meri pokušala da ode do nekih
internih univerzitetskih administratora.

00:04:52.840 --> 00:04:54.456
Ni oni nisu uradili ništa.

NOTE Paragraph

00:04:54.480 --> 00:04:56.856
Dakle, šta se desi kad niko ne sluša?

00:04:56.880 --> 00:04:58.096
Pišete blog.

00:04:58.120 --> 00:04:59.976
Meri je odlučila da napravi blog.

00:05:00.000 --> 00:05:02.656
Njen blog se proširio
na internetu u roku od 24 časa,

00:05:02.680 --> 00:05:05.176
i jedan novinar je stupio
u kontakt sa njom.

00:05:05.200 --> 00:05:07.496
Kada je novinar kontaktirao sa njom,

00:05:07.520 --> 00:05:09.296
njen identitet je bio poznat.

00:05:09.320 --> 00:05:10.656
Bila je otkrivena.

00:05:10.680 --> 00:05:14.496
Kada je bila otkrivena,
nazadovala je na poslu,

00:05:14.520 --> 00:05:17.560
primila je pretnje smrću,
zbog fakultetskog sporta.

00:05:18.280 --> 00:05:22.096
Meri nije uradila ništa loše.
Nije učestvovala u prevari.

00:05:22.120 --> 00:05:24.336
Stvarno je mislila da iznosi istinu

00:05:24.360 --> 00:05:26.656
u ime studenata koji to nisu mogli.

00:05:26.680 --> 00:05:29.056
Ali njena lojalnost je dovedena u pitanje.

00:05:29.080 --> 00:05:31.720
Njena pouzdanost i motivi.

NOTE Paragraph

00:05:33.480 --> 00:05:38.576
Uzbunjivanje ne mora uvek da se završi
nazadovanjem na poslu ili pretnjama smrću.

00:05:38.600 --> 00:05:42.536
Zapravo, ovo je bila naslovna strana
magazina „Tajm“ 2002. godine,

00:05:42.560 --> 00:05:45.896
gde smo odavali počast
trima hrabrima uzbunjivačima

00:05:45.920 --> 00:05:48.856
zbog njihove odluke
da istupe u ime istine.

00:05:48.880 --> 00:05:50.536
Kada pogledate istraživanje,

00:05:50.560 --> 00:05:54.136
22% uzbunjivača prijavi odmazdu.

00:05:54.160 --> 00:05:57.660
Dakle, postoji velika populacija
ljudi koji prijavljuju,

00:05:57.660 --> 00:05:59.640
a koji nisu napadnuti zauzvrat,

00:05:59.640 --> 00:06:01.160
i to mi daje nade.

NOTE Paragraph

00:06:02.280 --> 00:06:03.936
Ovo je Keti.

00:06:03.960 --> 00:06:08.376
Keti Svonson je penzionisana
gradska službenica iz Diksona.

00:06:08.400 --> 00:06:12.056
Jednog dana Keti je radila
svoj posao, baš kao i uvek,

00:06:12.080 --> 00:06:15.816
i naletela je na vrlo interesantan slučaj.

00:06:15.840 --> 00:06:17.696
Vidite, Keti je bila pri kraju meseca,

00:06:17.720 --> 00:06:20.496
radila je na izveštaj o gradskom budžetu,

00:06:20.520 --> 00:06:24.576
i po običaju, njena šefica Rita Krandvel,
dala joj je listu računa i rekla:

00:06:24.600 --> 00:06:27.576
„Keti, zovi banku
i pogledaj ove konkretne račune.“

00:06:27.600 --> 00:06:29.256
Keti je obavila svoj posao.

00:06:29.280 --> 00:06:30.656
Ali baš ovog dana,

00:06:30.680 --> 00:06:33.136
Rita je bila van grada,
a Keti je bila zauzeta.

00:06:33.160 --> 00:06:38.336
Podiže slušalicu, zove banku i kaže:
„Pošaljite mi faksom sve račune.“

00:06:38.360 --> 00:06:41.480
Kad je dobila faks,
zapazila je da postoji račun

00:06:41.480 --> 00:06:43.856
odakle je novac bio podizan
i na koji je uplaćivan,

00:06:43.856 --> 00:06:45.296
a za koji ona nije znala.

00:06:45.320 --> 00:06:48.616
Bio je to račun koji je kontrolisala Rita.

NOTE Paragraph

00:06:48.640 --> 00:06:52.616
Tako da je Keti pogledala informaciju,
prijavila je to njenom supervizoru,

00:06:52.640 --> 00:06:54.776
koji je bio tadašnji gradonačelnik Burk,

00:06:54.800 --> 00:06:58.560
a ovo je dovelo do ogromne,
šestomesečne istrage.

00:06:59.200 --> 00:07:04.216
Došlo se do saznanja da je Ketina šefica,
Rita Krandvel, proneverila novac.

00:07:04.240 --> 00:07:09.456
Rita je zatajila 53 miliona dolara
u periodu od 20 godina,

00:07:09.480 --> 00:07:11.960
a zadesilo se da je Keti naletela na to.

00:07:13.080 --> 00:07:16.016
Keti je heroina.

00:07:16.040 --> 00:07:17.736
Zapravo, imala sam priliku

00:07:17.760 --> 00:07:21.136
da intervjuišem Keti za svoj dokumentarac,
„Svi kraljičini konji“.

00:07:21.160 --> 00:07:23.496
Keti nije tražila slavu.

00:07:23.520 --> 00:07:26.976
U stvari, ona baš dugo vremena
stvarno nije želela da priča sa mnom,

00:07:27.000 --> 00:07:30.096
ali putem strateškog uhođenja,
na kraju je pristala na intervju.

NOTE Paragraph

00:07:30.120 --> 00:07:31.256
(Smeh)

NOTE Paragraph

00:07:31.280 --> 00:07:33.496
Ali tražila je pravdu, ne slavu.

00:07:33.520 --> 00:07:35.136
A da nije bilo Keti,

00:07:35.160 --> 00:07:37.800
ko zna da li bi ova prevara
ikad bila otkrivena.

NOTE Paragraph

00:07:39.120 --> 00:07:41.736
Sećate se Forbsovog članka
o kom sam pričala,

00:07:41.760 --> 00:07:43.665
na kom sam radila pre svog predavanja?

00:07:43.689 --> 00:07:47.256
Objavila sam ga i nešto
stvarno fantastično se desilo.

00:07:47.280 --> 00:07:51.976
Počela sam da primam imejlove
od uzbunjivača iz celog sveta.

00:07:52.000 --> 00:07:55.576
Kako sam primala te imejlove
i odgovarala na njih,

00:07:55.600 --> 00:07:58.256
postojala je zajednička tema
u poruci koju sam primila,

00:07:58.280 --> 00:07:59.496
a to je bilo ovo -

00:07:59.520 --> 00:08:03.896
svi su rekli: „Istupio sam sa dokazima,
a sada me ljudi stvarno mrze.

00:08:03.920 --> 00:08:06.096
Otpušten sam, ali pogodite šta?

00:08:06.120 --> 00:08:09.496
Uradio bih sve to ponovo da mogu.“

00:08:09.520 --> 00:08:12.736
Kako sam nastavila da čitam sve te poruke,

00:08:12.760 --> 00:08:15.576
htela sam da smislim
šta bih mogla podeliti sa studentima.

00:08:15.600 --> 00:08:19.176
Sakupila sam sve
i ovo je ono što sam naučila.

NOTE Paragraph

00:08:19.200 --> 00:08:22.296
Važno je za nas da gajimo nadu.

00:08:22.320 --> 00:08:24.256
Uzbunjivači su puni nade.

00:08:24.280 --> 00:08:25.696
Uprkos popularnom verovanju,

00:08:25.720 --> 00:08:30.016
oni nisu svi nezadovoljni zaposleni
koji imaju problem sa kompanijom.

00:08:30.040 --> 00:08:34.216
Njihova nada je razlog
koji ih vodi ka tome da istupe.

00:08:34.240 --> 00:08:36.655
Takođe moramo da gajimo posvećenost.

00:08:36.679 --> 00:08:38.535
Uzbunjivači su posvećeni.

00:08:38.559 --> 00:08:41.056
A strast prema njihovoj organizaciji

00:08:41.080 --> 00:08:43.496
ih tera da žele da istupe.

00:08:43.520 --> 00:08:45.136
Uzbunjivači su skromni.

00:08:45.160 --> 00:08:49.216
Još jednom, oni ne traže slavu,
ali traže pravdu.

00:08:49.240 --> 00:08:52.096
Moramo da nastavimo da gajimo hrabrost.

00:08:52.120 --> 00:08:53.696
Uzbunjivači su hrabri.

00:08:53.720 --> 00:08:57.416
Oni često potcenjuju

00:08:57.440 --> 00:09:00.056
uticaj koji je uzbunjivanje imalo
na njihovu porodicu,

00:09:00.080 --> 00:09:05.000
ali nastavljaju da komentarišu
koliko je teško sakriti istinu.

NOTE Paragraph

00:09:05.960 --> 00:09:08.776
Sa tim u vezi, želim da vam ostavim
još jedno dodatno ime -

00:09:08.800 --> 00:09:10.120
Piter Bakston.

00:09:11.160 --> 00:09:17.336
Piter Bakston je imao 27 godina i radio je
u Američkoj službi za javno zdravlje.

00:09:17.360 --> 00:09:21.296
Angažovali su ga da intervjuiše ljude

00:09:21.320 --> 00:09:23.696
koji su imali seksualno prenosive bolesti.

00:09:23.720 --> 00:09:25.776
Kroz svoj posao,

00:09:25.800 --> 00:09:29.736
zapazio je kliničku studiju
koja se dešavala unutar organizacije.

00:09:29.760 --> 00:09:33.840
A to je bila studija koja je posmatrala
tok razvoja nelečenog sifilisa.

00:09:33.840 --> 00:09:36.600
Bilo je 600 afroameričkih muškaraca

00:09:36.600 --> 00:09:37.946
koji su bili uključeni.

00:09:37.946 --> 00:09:39.496
Bili su navedeni da učestvuju

00:09:39.520 --> 00:09:43.456
tako što su im dali besplatne preglede,
pogrebna osiguranja.

00:09:43.480 --> 00:09:47.176
Ono što se desilo tokom ove studije

00:09:47.200 --> 00:09:52.096
jeste da je otkriven penicilin
da pomogne u lečenju sifilisa.

00:09:52.120 --> 00:09:54.056
A Piter je zapazio

00:09:54.080 --> 00:09:58.016
da učesnicima u ovoj studiji
nije dat penicilin

00:09:58.040 --> 00:09:59.536
da bi ih izlečili od sifilisa.

00:09:59.560 --> 00:10:01.376
A učesnici to nisu znali.

NOTE Paragraph

00:10:01.400 --> 00:10:06.576
Kao i Meri, Piter je pokušao da to prijavi
i da priča sa internim supervizorom,

00:10:06.600 --> 00:10:08.336
ali niko nije slušao.

00:10:08.360 --> 00:10:10.776
Piter je mislio
da je ovo potpuno nepravedno

00:10:10.800 --> 00:10:12.376
i pokušao je da ponovo prijavi,

00:10:12.400 --> 00:10:16.056
pa je na kraju pričao sa novinarom -
veoma slično kao Meri.

00:10:16.080 --> 00:10:20.376
Godine 1972, ovo je bila
naslovna strana „Njujork Tajmsa“ -

00:10:20.400 --> 00:10:24.480
„Žrtve sifilisa u američkoj studiji
bile su nelečene 40 godina“.

00:10:25.640 --> 00:10:30.056
Ovo nam je danas poznato
kao studija sifilisa u Taskigiju.

00:10:30.080 --> 00:10:32.296
A Piter je bio uzbunjivač.

00:10:32.320 --> 00:10:36.376
Šta se desilo sa tih 600 muškaraca,
pitate se, prvobitnih 600 muškaraca?

00:10:36.400 --> 00:10:39.376
Dvadeset osmoro njih je umrlo od sifilisa.

00:10:39.400 --> 00:10:42.536
Sto je umrlo od komplikacija
usled sifilisa,

00:10:42.560 --> 00:10:44.416
40 supruga je bilo inficirano,

00:10:44.440 --> 00:10:47.296
i desetoro dece je bilo rođeno
sa urođenim sifilisom.

00:10:47.320 --> 00:10:49.656
Ko zna koje bi to cifre bile

00:10:49.680 --> 00:10:53.776
da nije bilo Piterovog hrabrog,
odvažnog postupka?

NOTE Paragraph

00:10:53.800 --> 00:10:56.296
Svi smo zapravo povezani sa Piterom.

00:10:56.320 --> 00:10:58.896
Ako znate bilo koga
ko je u kliničkoj studiji,

00:10:58.920 --> 00:11:02.096
razlog što danas imamo
formular saglasnosti

00:11:02.120 --> 00:11:04.240
je zbog Piterovog odvažnog dela.

NOTE Paragraph

00:11:05.180 --> 00:11:06.816
Dopustite da vam postavim pitanje.

00:11:06.840 --> 00:11:09.736
To originalno pitanje,
varijaciju originalnog pitanja.

00:11:09.760 --> 00:11:12.856
Koliko nas je ikada koristilo termine

00:11:12.880 --> 00:11:15.856
cinkaroš, prevrtljivac,

00:11:15.880 --> 00:11:17.456
tužibaba,

00:11:17.480 --> 00:11:19.136
mutljivac,

00:11:19.160 --> 00:11:20.656
licemer,

00:11:20.680 --> 00:11:21.880
dojavljivač?

00:11:22.920 --> 00:11:24.120
Bilo ko?

NOTE Paragraph

00:11:27.700 --> 00:11:30.696
Pre nego što budete imali potrebu
da uradite to ponovo,

00:11:30.720 --> 00:11:32.536
želim da razmislite malo.

00:11:32.560 --> 00:11:36.440
To može biti neka Meri,
Piter, Keti u svetu.

00:11:37.480 --> 00:11:40.416
Možete biti osoba
koja bi mogla oblikovati istoriju,

00:11:40.440 --> 00:11:42.976
ili oni mogu biti osoba
koja oblikuje vašu.

NOTE Paragraph

00:11:43.000 --> 00:11:44.216
Hvala vam.

NOTE Paragraph

00:11:44.240 --> 00:11:48.000
(Aplauz)