WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.000
Մի քանի շաբաթ առաջ

00:00:02.000 --> 00:00:05.000
ես հնարավորություն ունեցա այցելել Սաուդյան Արաբիա

00:00:05.000 --> 00:00:08.000
Եվ առաջին բանը, որ ցանկացա անել որպես մահմեդական,

00:00:08.000 --> 00:00:10.000
Մեքքա գնալ և Քաաբա այցելելն էր`

00:00:10.000 --> 00:00:12.000
Իսլամի ամենակարևոր սրբատեղին:

00:00:12.000 --> 00:00:14.000
Եվ ես արեցի դա. հագա իմ ծիսական հագուստը,

00:00:14.000 --> 00:00:16.000
գնացի Սուրբ Մզկիթ,

00:00:16.000 --> 00:00:18.000
աղոթեցի,

00:00:18.000 --> 00:00:20.000
հետևեցի բոլոր ծեսերին,

00:00:20.000 --> 00:00:22.000
Եվ միաժամանակ

00:00:22.000 --> 00:00:24.000
բացի այդ ամբողջ հոգևոր արարողակարգից,

00:00:24.000 --> 00:00:26.000
Քաաբայում տեսա մի աշխարհիկ երևույթ,

00:00:26.000 --> 00:00:28.000
որն ինձ շատ հետաքրքրեց:

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
Չկար սեռերի բաժանում:

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
Այլ կերպ ասած, տղամարդիկ և կանայք

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
միասին էին պաշտամունք անում:

00:00:34.000 --> 00:00:36.000
Նրանք միասին էին Թաուաֆի ժամանակ`

00:00:36.000 --> 00:00:39.000
Քաաբայի շուրջ քայլելիս:

00:00:39.000 --> 00:00:41.000
Նրանք միասին էին աղոթելիս:

NOTE Paragraph

00:00:41.000 --> 00:00:44.000
Եվ եթե մտածում եք` ինչու է սա ընդհանրապես հետաքրքիր,

00:00:44.000 --> 00:00:47.000
ապա պետք է Սաուդյան Արաբիայի մյուս մասերում լինեք,

00:00:47.000 --> 00:00:49.000
քանի որ այս երկիրը

00:00:49.000 --> 00:00:52.000
կտրուկ կերպով բաժանված է սեռերի միջև:

00:00:52.000 --> 00:00:54.000
Այլ կերպ ասած,

00:00:54.000 --> 00:00:56.000
որպես տղամարդ, դու ուղղակի չպետք է գտնվես

00:00:56.000 --> 00:00:58.000
կնոջ հետ միևնույն ֆիզիկական տարածությունում:

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
Եվ դա ես նկատեցի շատ զավեշտալի կերպով:

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
Ես մեկնեցի Քաաբաից

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
Մեքքայի կենտրնում ինչ-որ բան ուտելու համար:

00:01:04.000 --> 00:01:06.000
Ուղևորվեցի մոտակա Բուրգեր Քինգ ռեստորան:

00:01:06.000 --> 00:01:08.000
Երբ գնացի այնտեղ,

00:01:08.000 --> 00:01:10.000
նկատեցի, որ կար տղամարդկանց բաժին,

00:01:10.000 --> 00:01:13.000
որը զգուշորեն առանձնացված էր կանանց բաժնից:

00:01:13.000 --> 00:01:16.000
Եվ ես պետք է վճարեի, պատվիրեի և ուտեի տղամարդկանց բաժնում:

00:01:16.000 --> 00:01:18.000
"Զավեշտալի է", - ասացի ինքս ինձ, -

00:01:18.000 --> 00:01:21.000
"դու կարող ես խառնվել հակառակ սեռի հետ Սուրբ Քաաբայում,

00:01:21.000 --> 00:01:23.000
իսկ Բուրգեր Քինգում` ոչ:

NOTE Paragraph

00:01:23.000 --> 00:01:25.000
Բավականին հեգնական է:

00:01:25.000 --> 00:01:28.000
Բացի հեգնական լինելուց, այն նաև իմ կարծիքով շատ բան է ասում:

00:01:28.000 --> 00:01:31.000
Քանի որ Քաաբան և դրա շուրջ ծեսերը

00:01:31.000 --> 00:01:34.000
Իսլամի վաղ շրջանի մասունքներ են,

00:01:34.000 --> 00:01:36.000
Մուհամեդ մարգարեի շրջանից:

00:01:36.000 --> 00:01:38.000
Եվ եթե այդ ժամանակ մեծ շեշտադրում լիներ

00:01:38.000 --> 00:01:40.000
առանձնացնելու տղամարդկանց և կանանց,

00:01:40.000 --> 00:01:43.000
Քաաբայի շուրջ ծեսերը կկատարվեին համապատասխանաբար:

00:01:43.000 --> 00:01:45.000
Սակայն, ըստ երևույթին, դա հարց չէր այն ժամանակ:

00:01:45.000 --> 00:01:47.000
Այսպիսով, ծեսերը այդպես էին:

00:01:47.000 --> 00:01:49.000
Սա նույնպես, կարծում եմ, հաստատվում է

00:01:49.000 --> 00:01:51.000
այն փաստով, որ կանանց մեկուսացումը

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
բաժանված հասարակություն ստեղծելու գործում

00:01:53.000 --> 00:01:56.000
չեք գտնի Ղուրանում,

00:01:56.000 --> 00:01:58.000
իսլամի առանցքում,

00:01:58.000 --> 00:02:00.000
իսլամի սուրբ առանցքում,

00:02:00.000 --> 00:02:03.000
որին հավասարապես հավատում են բոլոր մահմեդականները, այդ թվում և ես:

00:02:03.000 --> 00:02:05.000
Եվ կարծում եմ, պատահական չէ,

00:02:05.000 --> 00:02:07.000
որ դուք չեք գտնի այս գաղափարը

00:02:07.000 --> 00:02:09.000
իսլամի բուն ծագման մեջ:

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
Որովհետև շատ գիտնականներ,

00:02:11.000 --> 00:02:13.000
ովքեր ուսումնասիրում են մահմեդական մտքի պատմություն,

00:02:13.000 --> 00:02:15.000
թե մահմեդական, թե արևմտյան գիտնականներ,

00:02:15.000 --> 00:02:17.000
կարծում են, որ

00:02:17.000 --> 00:02:19.000
կանանց և տղամարդկանց ֆիզիկապես բաժանելու սովորությունը

00:02:19.000 --> 00:02:22.000
եկավ իսլամի հետագա զարգացման արդյունքում,

00:02:22.000 --> 00:02:24.000
երբ մահմեդականները ընդունեցին

00:02:24.000 --> 00:02:27.000
Մերձավոր Արևելքի նախկին որոշ մշակույթներ և ավանդույթներ:

00:02:27.000 --> 00:02:29.000
Կանանց մեկուսացումն իրականում

00:02:29.000 --> 00:02:31.000
բյուզանդական և պարսկական սովորույթ էր,

00:02:31.000 --> 00:02:34.000
և մահմեդականներն այն ընդունելով,

00:02:34.000 --> 00:02:36.000
դարձրեցին իրենց կրոնի մի մաս:

NOTE Paragraph

00:02:36.000 --> 00:02:38.000
Իրականում սա միայն մի օրինակ է

00:02:38.000 --> 00:02:40.000
շատ ավելի մեծ մի երևույթի:

00:02:40.000 --> 00:02:43.000
Այն, ինչ այսօր մենք անվանում ենք մահմեդական օրենք կամ հատկապես մահմեդական մշակույթ,

00:02:43.000 --> 00:02:45.000
և իսկապես գոյություն ունեն բազմաթիվ իսլամական մշակույթներ,

00:02:45.000 --> 00:02:47.000
Սաուդյան Արաբիայինը շատ տարբեր է

00:02:47.000 --> 00:02:50.000
այնտեղից, որտեղից ես եմ գալիս` Ստամբուլ կամ Թուրքիա:

00:02:50.000 --> 00:02:52.000
Այնուամենայնիվ,

00:02:52.000 --> 00:02:54.000
եթե խոսում եք մահմեդական մշակույթի մասին,

00:02:54.000 --> 00:02:56.000
այն ունի առանցք, աստվածային հաղորդագրություն,

00:02:56.000 --> 00:02:58.000
որը հիմք դրեց կրոնին,

00:02:58.000 --> 00:03:00.000
սակայն հետագայում բազմաթիվ ավանդույթներ, ընկալումներ,

00:03:00.000 --> 00:03:03.000
շատ սովորույթներ ավելացվեցին դրա վրա:

00:03:03.000 --> 00:03:06.000
Եվ դրանք Մերձավոր Արևելքի ավանդույթներն էին, միջնադարյան ավանդույթներ:

NOTE Paragraph

00:03:07.000 --> 00:03:10.000
Եվ երկու կարևոր հաղորդագրություն կամ երկու դասեր կան, որ

00:03:10.000 --> 00:03:13.000
պետք է վերցնենք այդ իրականությունից:

00:03:13.000 --> 00:03:15.000
Նախևառաջ, մահմեդականները,

00:03:15.000 --> 00:03:18.000
բարեպաշտ, պահպանողական, հավատացյալ մահմեդականները, ովքեր ցանկանում են հավատարիմ լինել իրենց կրոնին,

00:03:18.000 --> 00:03:21.000
չպետք է կառչեն իրենց մշակույթում առկա ամեն ինչից,

00:03:21.000 --> 00:03:23.000
մտածելով, որ այն աստվածայնորեն պարտադիր է:

00:03:23.000 --> 00:03:25.000
Միգուցե որոշ բաներ վատ ավանդույթներ են

00:03:25.000 --> 00:03:27.000
և պետք է փոխվեն:

00:03:27.000 --> 00:03:29.000
Մյուս կողմից, Արևմուտքի բնակիչները,

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
ովքեր նայում են մահմեդական մշակույթին,

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
և տեսնում որոշ անհանգստացնող հանգամանքներ,

00:03:33.000 --> 00:03:36.000
չպետք է պատրաստակամորեն հետևություն անեն, որ սա այն է, ինչ իսլամն է սահմանում:

00:03:36.000 --> 00:03:38.000
Միգուցե մերձվորարևելյան մշակույթն է, որ

00:03:38.000 --> 00:03:40.000
շփոթում են իսլամի հետ:

NOTE Paragraph

00:03:40.000 --> 00:03:43.000
Գոյություն ունի սովորույթ, որը կոչվում է կնոջ թլփատում:

00:03:43.000 --> 00:03:46.000
Սա մի սարսափելի, ահավոր երևույթ է:

00:03:46.000 --> 00:03:48.000
Իրականում սա վիրահատություն է,

00:03:48.000 --> 00:03:51.000
որը կանանց զրկում է սեռական հաճույքից:

00:03:51.000 --> 00:03:53.000
Եվ Արևմուտքի բնակիչները, եվրոպացիներն ու ամերիկացիները,

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
ովքեր նախկինում չգիտեին սրա մասին,

00:03:56.000 --> 00:03:58.000
հանդիպեցին այս սովորույթին

00:03:58.000 --> 00:04:00.000
որոշ մահմեդական համայնքներում,

00:04:00.000 --> 00:04:02.000
ովքեր ներգաղթել էին հյուսիսային Աֆրիկայից:

00:04:02.000 --> 00:04:05.000
Եվ նրաք մտածեցին. "Օ, ինչ սարսափելի կրոն է սա,

00:04:05.000 --> 00:04:07.000
որը սահմանում է նման բան":

00:04:07.000 --> 00:04:09.000
Սակայն երբ նայում եք կնոջ թլփատմանը,

00:04:09.000 --> 00:04:11.000
տեսնում եք, որ դա իսլամի հետ կապ չունի,

00:04:11.000 --> 00:04:13.000
այլ ուղղակի հյուսւսաֆրիկյան սովորույթ է,

00:04:13.000 --> 00:04:15.000
որը նախորդում է իսլամին:

00:04:15.000 --> 00:04:17.000
Այն գոյություն ուներ հազարավոր տարիներ:

00:04:17.000 --> 00:04:20.000
Եվ, բնականաբար, որոշ մահմեդականներ հետևում են այդ սովորույթին:

00:04:20.000 --> 00:04:23.000
Հյուսիսային Աֆրիկայի մահմեդականները, ոչ թե այլ վայրերի:

00:04:23.000 --> 00:04:26.000
Սակայն Հյուսիսային Աֆրիկայի ոչ-մահմեդական համայնքները`

00:04:26.000 --> 00:04:28.000
անիմիստները, նույնիսկ որոշ քրիստոնյաներ,

00:04:28.000 --> 00:04:30.000
և նույնիսկ հրեական մի ցեղ Հյուսիսային Աֆրիկայում

00:04:30.000 --> 00:04:33.000
հետևում է թլփատման ավանդույթին:

00:04:33.000 --> 00:04:36.000
Այսպիսով, այն, ինչ թվում է խնդիր

00:04:36.000 --> 00:04:38.000
իսլամական կրոնի մեջ,

00:04:38.000 --> 00:04:40.000
կարող է պարզվել, որ ավանդույթ է,

00:04:40.000 --> 00:04:42.000
որին հետևում են մահմեդականները:

NOTE Paragraph

00:04:42.000 --> 00:04:44.000
Նույնը կարելի է ասել նաև պատվո սպանությունների մասին,

00:04:44.000 --> 00:04:47.000
որը արևմտյան լրատվամիջոցների հերթական թեմաներից է,

00:04:47.000 --> 00:04:50.000
և որը, իհարկե, սարսափելի ավանդույթ է:

00:04:50.000 --> 00:04:53.000
Եվ մենք իսկապես տեսնում ենք այդ ավանդույթը որոշ մահմեդական համայնքներում:

00:04:53.000 --> 00:04:56.000
Սակայն Մերձավոր Արևելքի ոչ մահմեդական համայնքներում,

00:04:56.000 --> 00:04:58.000
ինչպես օրինակ քրիստոնեական կամ արևելյան համայնքում,

00:04:58.000 --> 00:05:00.000
տեսնում ենք նույն սովորույթը:

00:05:00.000 --> 00:05:02.000
Մենք ունեցանք պատվո սպանության դժբախտ մի դեպք

00:05:02.000 --> 00:05:04.000
Թուրքիայի հայկական համայնքում

00:05:04.000 --> 00:05:06.000
մի քանի ամիս առաջ:

NOTE Paragraph

00:05:06.000 --> 00:05:08.000
Սրանք ընդհանուր մշակույթի դեպքեր են,

00:05:08.000 --> 00:05:11.000
բայց ես նաև շատ հետաքրքրված եմ քաղաքական մշակույթով,

00:05:11.000 --> 00:05:14.000
և արդյոք ազատությունն ու ժողովրդավարությունը գնահատվում են,

00:05:14.000 --> 00:05:17.000
թե գոյություն ունի ավտորիտար քաղաքական մշակույթ,

00:05:17.000 --> 00:05:20.000
որի դեպքում պետությունը քաղաքացիներին պարտադրում է որոշ բաներ:

00:05:20.000 --> 00:05:22.000
Եվ գաղտնիք չէ,

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
որ Մերձավոր Արևելքի բազմաթիվ մահմեդական շարժումներ

00:05:24.000 --> 00:05:26.000
հակված են լինել ավտորիտար,

00:05:26.000 --> 00:05:29.000
և որոշ այսպես կոչված "մահմեդական վարչակարգեր",

00:05:29.000 --> 00:05:31.000
ինչպիսիք են Սաուդյան Արաբիան, Իրանը,

00:05:31.000 --> 00:05:34.000
և վատագույն դեպքը Թալիբանն էր Աֆղանստանում,

00:05:34.000 --> 00:05:36.000
կասկած չկա, որ նրանք բավականին ավտորիտար են:

NOTE Paragraph

00:05:36.000 --> 00:05:38.000
Օրինակ, Սաուդյան Արաբիայում

00:05:38.000 --> 00:05:41.000
գոյություն ունի մի երևույթ, որը կոչվում է կրոնական ոստիկանություն:

00:05:41.000 --> 00:05:43.000
Եվ այդ կրոնական ոստիկանությունը պարտադրում է

00:05:43.000 --> 00:05:45.000
մահմեդական ենթադրյալ կենսակերպը

00:05:45.000 --> 00:05:47.000
բոլոր քաղաքացիներին, ուժով,

00:05:47.000 --> 00:05:49.000
ինչպես օրինակ կանայք ստիպված են ծածկել իրենց գլուխները,

00:05:49.000 --> 00:05:52.000
կրել հիջաբ, մահմեդական գլխաշոր:

00:05:52.000 --> 00:05:54.000
Այսօր դա բավականին ավտորիտար է,

00:05:54.000 --> 00:05:57.000
և մեկն է այն երևույթներից, որ ես խիստ քննադատում եմ:

00:05:57.000 --> 00:06:00.000
Բայց երբ գիտակցեցի,

00:06:00.000 --> 00:06:02.000
որ ոչ մահմեդական

00:06:02.000 --> 00:06:05.000
կամ ոչ-մահմեդական-մտածելակերպով դերակատարները նույն տարածքում

00:06:05.000 --> 00:06:07.000
երբեմն նույն կերպ էին վարվում,

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
գիտակցեցի, որ միգուցե խնդիրը

00:06:09.000 --> 00:06:12.000
կայանում է ողջ տարածաշրջանի քաղաքական մշակույթի մեջ, ոչ թե իսլամի:

00:06:12.000 --> 00:06:15.000
Թույլ տվեք մի օրինակ բերել. Ես Թուրքիայից եմ,

00:06:15.000 --> 00:06:17.000
որը գերաշխարհիկ պետություն է,

00:06:17.000 --> 00:06:19.000
դեռ բոլորովին վերջերս

00:06:19.000 --> 00:06:22.000
գոյություն ուներ այն, ինչ կոչում եմ աշխարհիկ ոստիկանություն,

00:06:22.000 --> 00:06:25.000
որը պահպանում էր համալսարանները

00:06:25.000 --> 00:06:27.000
գլխաշորով ուսանողներից:

00:06:27.000 --> 00:06:30.000
Այլ կերպ ասած, նրանք պարտադրում էին ուսանողներին

00:06:30.000 --> 00:06:32.000
գլուխները չծածկել:

00:06:32.000 --> 00:06:34.000
Եվ ես կարծում եմ, որ ստիպել մարդկանց չծածկել իրենց գլուխները

00:06:34.000 --> 00:06:37.000
այնքան բռնապետական է, որքան ստիպել ծածկել:

00:06:37.000 --> 00:06:39.000
Դա պետք է լինի քաղաքացու որոշումը:

NOTE Paragraph

00:06:39.000 --> 00:06:41.000
Սակայն երբ ես դա տեսա, մտածեցի.

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
"Միգուցե խնդիրը

00:06:43.000 --> 00:06:45.000
ուղղակի տարածաշրջանում ավտորիտար մշակույթն է,

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
և որոշ մահմեդականներ կրել են այդ ազդեցությունը"

00:06:47.000 --> 00:06:50.000
Սակայն աշխարհիկ մտածելակերպ ունեցող անձինք ևս կարող են կրել այդ ազդեցությունը:

00:06:50.000 --> 00:06:52.000
Միգուցե դա քաղաքական մշակույթի հիմնախնդիր է,

00:06:52.000 --> 00:06:54.000
և մենք պետք է մտածենք

00:06:54.000 --> 00:06:56.000
ինչպես փոփոխել քաղաքական մշակույթը:

00:06:56.000 --> 00:06:58.000
Սրանք են այն հարցերից մի քանիսը,

00:06:58.000 --> 00:07:00.000
որոնք կային իմ մտքում մի քանի տարի առաջ,

00:07:00.000 --> 00:07:02.000
երբ նստեցի գիրք գրելու:

00:07:02.000 --> 00:07:04.000
Ես ասացի. "Լավ, ես հետազոտություն կիրականացնեմ,

00:07:04.000 --> 00:07:09.000
թե ինչպես է իսլամը դարձել այն, ինչ այժմ է,

00:07:09.000 --> 00:07:11.000
ինչ ճանապարհներ է անցել,

00:07:11.000 --> 00:07:13.000
և ինչ ճանապարհներ կարող էր անցնել:

00:07:13.000 --> 00:07:18.000
Գրքի անվանումն է "Իսլամն առանց ծայրահեղությունների. Մահմեդական դեպք ազատության համար":

00:07:18.000 --> 00:07:20.000
Եվ ինչպես ենթավերնագիրն է հուշում,

00:07:20.000 --> 00:07:23.000
ես ուսումնասիրեցի իսլամական ավանդույթն ու իսլամական միտքի պատմությունը

00:07:23.000 --> 00:07:25.000
անհատի ազատության տեսանկյունից

00:07:25.000 --> 00:07:27.000
և փորձեցի գտնել` որոնք են ուժեղ կողմերը

00:07:27.000 --> 00:07:29.000
անհատի ազատության տեսանկյունից:

NOTE Paragraph

00:07:29.000 --> 00:07:31.000
Եվ այդ ուժեղ կողմերը գոյություն ունեն իսլամական ավանդույթում:

00:07:31.000 --> 00:07:34.000
Իսլամը իրականում, որպես միաստված կրոն,

00:07:34.000 --> 00:07:38.000
որը սահմանեց մարդուն որպես պատասխանատու էակ,

00:07:38.000 --> 00:07:40.000
ստեղծեց անհատի գաղափարը Մերձավոր Արևելքում

00:07:40.000 --> 00:07:43.000
և փրկեց այն համայնքայնությունից` կոլեկտիվիզմից

00:07:43.000 --> 00:07:45.000
ցեղի:

00:07:45.000 --> 00:07:47.000
Սրանից կարելի է բազմաթիվ մտքեր առանձնացնել:

00:07:47.000 --> 00:07:50.000
Սակայն, բացի դա, ես նաև նկատեցի հիմնախնդիրներ իսլամական մշակույթի մեջ:

00:07:50.000 --> 00:07:52.000
Բայց մի բան հետաքրքրաշարժ էր.

00:07:52.000 --> 00:07:55.000
Պարզվեց, որ այդ խնդիրների մեծ մասը հետագայում են առաջացել,

00:07:55.000 --> 00:07:58.000
ոչ թե Իսլամի աստվածային հիմքից, Ղուրանից,

00:07:58.000 --> 00:08:01.000
այլ նորից ավանդույթներից և մտածելակերպից

00:08:01.000 --> 00:08:03.000
կամ Ղուրանի այն մեկնաբանություններից,

00:08:03.000 --> 00:08:05.000
որոնք արվել էին մահմեդականների կողմից Միջնադարում:

00:08:05.000 --> 00:08:07.000
Ղուրանն, օրինակ,

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
չի թույլատրում քարկոծելը:

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
Պատիժ չկա դասալքության համար:

00:08:11.000 --> 00:08:14.000
Պատիժ չկա անձնական քայլերի համար, ինչպես օրինակ, ալկոհոլային խմիչք օգտագործելը:

00:08:14.000 --> 00:08:18.000
Նման բաները, որոնք կազմում են Իսլամական Օրենքը,

00:08:18.000 --> 00:08:21.000
Իսլամական Օրենքի մտահոգիչ կողմերը

00:08:21.000 --> 00:08:24.000
հետագայում են զարգացել իսլամի հետագա մեկնաբանությունների մեջ:

00:08:24.000 --> 00:08:26.000
Սա նշանակում է, որ այսօր մահմեդականները կարող են

00:08:26.000 --> 00:08:28.000
նայել այդ երևույթնորին և ասել.

00:08:28.000 --> 00:08:30.000
"Մեր կրոնի բուն հիմքը

00:08:30.000 --> 00:08:32.000
այստեղ է, մեզ հետ:

00:08:32.000 --> 00:08:34.000
Դա մեր հավատքն է. և մենք դրան հավատարիմ կլինենք":

00:08:34.000 --> 00:08:36.000
Բայց մենք կարող ենք փոխել դրա մեկնաբանությունը,

00:08:36.000 --> 00:08:39.000
քանի որ այն մեկնաբանվել է միջնադարի ժամանակների ու միջավայրի համապատասխան:

00:08:39.000 --> 00:08:41.000
Հիմա մենք ապրում ենք բազմազան աշխարհում™

00:08:41.000 --> 00:08:43.000
տարբեր արժեքներով ու տարբեր քաղաքական համակարգերով:

00:08:43.000 --> 00:08:46.000
Այդ մեկնաբանությունը բավականին հնարավոր և իրագործելի է:

NOTE Paragraph

00:08:47.000 --> 00:08:50.000
Եթե ես լինեի միակը, ով այսպես է մտածում,

00:08:50.000 --> 00:08:53.000
խնդիրներ կառաջանային:

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
Բայց դա բոլորովին այդպես չէ:

00:08:55.000 --> 00:08:58.000
Իրականում, 19-րդ դարից սկսած

00:08:58.000 --> 00:09:01.000
գոյքւթյուն ունի ռևիզիոնիստական, բարեփոխական

00:09:01.000 --> 00:09:03.000
կոչեք ինչպես ուզում եք,

00:09:03.000 --> 00:09:05.000
ավանդույթ,

00:09:05.000 --> 00:09:07.000
միտում իսլամական մտածողության մեջ:

00:09:07.000 --> 00:09:09.000
Եվ նրանք մտավորականները կամ պետական գործիչներն էին

00:09:09.000 --> 00:09:12.000
19րդ, ապա նաև 20-րդ դարերի,

00:09:12.000 --> 00:09:14.000
ովքեր նայում էին հիմնականում Եվրոպային

00:09:14.000 --> 00:09:16.000
և տեսնում, որ Եվրոպան հիացմունքի արժանի շատ բաներ ունի,

00:09:16.000 --> 00:09:18.000
ինչպես օրինակ գիտությունն ու տեխնոլոգիան:

00:09:18.000 --> 00:09:20.000
Բայց ոչ միայն այդ. նաև ժողովրդավարություն, խորհրդարան,.

00:09:20.000 --> 00:09:22.000
ներկայացուցչության գաղափարը,

00:09:22.000 --> 00:09:24.000
հավասար քաղաքացիության գաղափարը:

00:09:24.000 --> 00:09:27.000
Այդ մահմեդական մտածողները, մտավորականներն ու պետական գործիչները

00:09:27.000 --> 00:09:30.000
19-րդ դարի նայում էին Եվրոպային, տեսնում այդ ամենը:

00:09:30.000 --> 00:09:32.000
Նրանք ասում էին. "Ինչու մենք չունենք այդ ամենը"

00:09:32.000 --> 00:09:34.000
Եվ նրանք հայացք էին նետում մահմեդական ավանդույթին,

00:09:34.000 --> 00:09:37.000
տեսնում խնդրահարույց առումները,

00:09:37.000 --> 00:09:40.000
որոնք, սակայն, կրոնի հիմնաքարը չէն, ուստի կարելի է վերաիմաստավորել,

00:09:40.000 --> 00:09:42.000
և Ղուրանը կարող է վերընթերցվել

00:09:42.000 --> 00:09:44.000
ժամանակակից աշխարհում:

NOTE Paragraph

00:09:44.000 --> 00:09:46.000
Այդ միտումն

00:09:46.000 --> 00:09:49.000
ընդհանուր առմամբ կոչվում է իսլամական մոդեռնիզմ,

00:09:49.000 --> 00:09:52.000
և այն զարգացվել է մտավորականների ու պետական գործիչների կողմից

00:09:52.000 --> 00:09:54.000
սակայն ոչ թե որպես միայն ինտելեկտուալ գաղափար,

00:09:54.000 --> 00:09:56.000
այլ նաև որպես քաղաքական ծրագիր:

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
Ահա թե ինչու փաստորեն 19-րդ դարում

00:09:58.000 --> 00:10:01.000
Օսմանյան կայսրությունը, որն այն ժամանակ ընդգրկում էր ողջ Մերձավոր Արևելքը,

00:10:01.000 --> 00:10:04.000
շատ կարևոր բարեփոխումներ արեց, ինչպես օրինակ

00:10:04.000 --> 00:10:06.000
քրիստոնյաներին ու հրեաներին

00:10:06.000 --> 00:10:08.000
հավասար քաղաքացիություն տալը,

00:10:08.000 --> 00:10:10.000
սահնամադրություն ընդունելը,

00:10:10.000 --> 00:10:12.000
ներկայացուցչական խորհրդարան ընդունելը,

00:10:12.000 --> 00:10:15.000
կրոնի ազատության գաղափարը զարգացնելը:

00:10:15.000 --> 00:10:18.000
Ահա թե ինչու Օսմանյան կայսրությունն իր վերջին տասնամյակներում

00:10:18.000 --> 00:10:20.000
վերածվեց նախա-ժողովրդավարության,

00:10:20.000 --> 00:10:22.000
սահմանադրական միապետության:

00:10:22.000 --> 00:10:25.000
Եվ ազատությունն այդ ժամանակ շատ կարևոր քաղաքական արժեք էր:

NOTE Paragraph

00:10:25.000 --> 00:10:27.000
Նմանապես, արաբական աշխարհում

00:10:27.000 --> 00:10:30.000
կար այն, ինչ մեծ արաբ պատմաբան Ալբերտ Հուրանին

00:10:30.000 --> 00:10:32.000
սահմանում է որպես Ազատական Դարաշրջան:

00:10:32.000 --> 00:10:34.000
Նա ունի գիրք ` "Արաբական միտքն Ազատական դարաշրջանում":

00:10:34.000 --> 00:10:36.000
Եվ Ազատական դարաշրջան ասելով նա նկատի ունի

00:10:36.000 --> 00:10:39.000
19-րդ և վաղ 20-րդ դարերը:

00:10:39.000 --> 00:10:42.000
Սա հատկապես գերիշխող ուղղություն էր

00:10:42.000 --> 00:10:44.000
20-րդ դարի սկզբին

00:10:44.000 --> 00:10:48.000
իսլամական մտածողների, պետական գործիչների և աստվածաբանների շրջանում:

00:10:48.000 --> 00:10:50.000
Սակայն մի շատ հետաքրքիր մոդել կա

00:10:50.000 --> 00:10:52.000
20-րդ դարի մյուս ժամանակահատվածում,

00:10:52.000 --> 00:10:54.000
քանի որ մենք տեսնում ենք սուր հետընթաց

00:10:54.000 --> 00:10:56.000
իսլամական մոդեռնիստական ուղղությունում:

00:10:56.000 --> 00:10:58.000
Եվ տվյալ դեպքում

00:10:58.000 --> 00:11:01.000
Իսլամիզմն աճում է

00:11:01.000 --> 00:11:04.000
որպես մի գաղափարախոսություն, որն ավտորիտար է,

00:11:04.000 --> 00:11:06.000
որը բավականին սուր է,

00:11:06.000 --> 00:11:08.000
բավականին հակաարևմտյան

00:11:08.000 --> 00:11:10.000
և որը փորձում է ձևավորել հասարակություն

00:11:10.000 --> 00:11:12.000
ուտոպիական տեսլականի հիման վրա:

NOTE Paragraph

00:11:12.000 --> 00:11:15.000
Այսպիսով, իսլամիզմը խնդրահարույց գաղափար է,

00:11:15.000 --> 00:11:17.000
որն առաջացրեց բազմաթիվ հիմնախնդիրներ

00:11:17.000 --> 00:11:20.000
20-րդ դարի իսլամական աշխարհում:

00:11:20.000 --> 00:11:23.000
Եվ նույնիսկ իսլամիզիմի ամենածայրահեղ ձևերը

00:11:23.000 --> 00:11:26.000
հանգեցրին ահաբեկչության ` հանուն իսլամի,

00:11:26.000 --> 00:11:29.000
որն իմ կարծիքով իրականում դեմ է իսլամին,

00:11:29.000 --> 00:11:32.000
սակայն, որոշ ակնհայտորեն ծայրահեղականներ այդպես չէին կարծում:

00:11:32.000 --> 00:11:34.000
Սակայն այստեղ կա մի հետաքրքիր հարց.

00:11:34.000 --> 00:11:37.000
եթե իսլամական մոդեռնիզմն այդքան հայտնի էր

00:11:37.000 --> 00:11:39.000
19-րդ և վաղ 20-րդ դարերում,

00:11:39.000 --> 00:11:41.000
ինչու իսլամիզմը դարձավ այսքան հայտնի

00:11:41.000 --> 00:11:43.000
20-րդ դարի մյուս ժամանակահատվածում:

00:11:43.000 --> 00:11:45.000
Եվ կարծում եմ այս հարցը

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
անհրաժեշտ է զգուշորեն քննարկել:

00:11:47.000 --> 00:11:49.000
Եվ իմ գրքում ես այդ հարցին ևս անդրադարձել եմ:

00:11:49.000 --> 00:11:53.000
Եվ ընդհանրապես, պետք չէ լինել հրթիռային գիտնական` դա հասկանալու համար:

00:11:53.000 --> 00:11:55.000
Պետք է ուղղակի նայել 20-րդ դարի քաղաքական պատմությունը

00:11:55.000 --> 00:11:57.000
և կտեսնեք, որ շատ բան է փոխվել:

00:11:57.000 --> 00:11:59.000
Համատեքստն է փոխվել:

NOTE Paragraph

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
19-րդ դարում,

00:12:01.000 --> 00:12:03.000
երբ մահմեդականները որպես օրինակ Եվրոպային էին նայում,

00:12:03.000 --> 00:12:06.000
նրանք անկախ էին, ավելի ինքնավստահ:

00:12:06.000 --> 00:12:09.000
Վաղ 20-րդ դարում, Օսմանյան կայսրության անկմահ հետ,

00:12:09.000 --> 00:12:12.000
ողջ Մերձավոր Արևելքը գաղութացվեց:

00:12:12.000 --> 00:12:14.000
Եվ երբ ունենք գաղութատիրություն, ի՞նչ ունենք։

00:12:14.000 --> 00:12:16.000
Ունենք հակա-գաղութատիրություն:

00:12:16.000 --> 00:12:19.000
Այսպիսով, Եվրոպան այլևս նախանձի առարկա չէ,

00:12:19.000 --> 00:12:22.000
այն մի թշնամի է, որին պետք է ընդդիմանալ և որի դեմ պետք է պայքարել:

00:12:22.000 --> 00:12:24.000
Այսպիսով, կա շատ սուր մի հետընթաց

00:12:24.000 --> 00:12:26.000
մահմեդական աշխարհի ազատախոհ հայացքներում

00:12:26.000 --> 00:12:29.000
և այն, ինչ տեսնում եք, ավելի շատ պաշտպանական,

00:12:29.000 --> 00:12:32.000
կոշտ, ռեակցիոն լարվածություն է,

00:12:32.000 --> 00:12:34.000
որը բերեց Արաբական սոցիալիզմի, արաբական նացիոնալիզմի,

00:12:34.000 --> 00:12:37.000
և վերջապես, իսլամական գաղափարախոսության:

00:12:37.000 --> 00:12:40.000
Եվ երբ ավարտվեց գաղութատիրական շրջանը,

00:12:40.000 --> 00:12:42.000
այն, ինչ ստացվեց,

00:12:42.000 --> 00:12:44.000
ընդհանուր առմամբ աշխարհիկ դիկտատորներն էին.

00:12:44.000 --> 00:12:46.000
ովքեր ասում են` իրենք են երկիրը

00:12:46.000 --> 00:12:48.000
սակայն չբերեցին ժողովրդավարություն երկրին

00:12:48.000 --> 00:12:50.000
և հիմնեցին իրենց դիկտատուրան:

00:12:50.000 --> 00:12:53.000
Եվ ես կարծում եմ Արևմուտքը կամ որոշ ուժեր Արևմուտքում,

00:12:53.000 --> 00:12:55.000
մասնավորապես ԱՄՆ-ը,

00:12:55.000 --> 00:12:58.000
գործեցին այդ դիկտատորներին աջակցելու սխալ քայլը`

00:12:58.000 --> 00:13:01.000
նրանց համարելով իրենց շահերի համար ավելի օգտակար:

00:13:01.000 --> 00:13:03.000
Բայց այն փաստը, որ այդ դիկտատորները

00:13:03.000 --> 00:13:05.000
ճնշում էին ժողովրդավարությունն իրենց երկրում,

00:13:05.000 --> 00:13:07.000
և ճնշում էին իսլամական խմբերն իրենց երկրում,

00:13:07.000 --> 00:13:09.000
փաստորեն իսլամիստներին շատ ավելի կոշտ դարձրեց:

NOTE Paragraph

00:13:09.000 --> 00:13:11.000
Այսպիսով, 20-րդ դարում

00:13:11.000 --> 00:13:13.000
արաբական աշխարհում ստացվեց այս արատավոր շրջանը,

00:13:13.000 --> 00:13:16.000
որտեղ բռնապետությունը ճնշում է իր իսկ ժողովրդին,

00:13:16.000 --> 00:13:18.000
ներառյալ իսլամական բարեպաշտներին,

00:13:18.000 --> 00:13:21.000
և նրանք արձագանքում են ռեակցիոն կերպով:

00:13:21.000 --> 00:13:23.000
Սակայն կար մի երկիր,

00:13:23.000 --> 00:13:26.000
որը կարողացավ խուսափել կամ զերծ մնալ

00:13:26.000 --> 00:13:28.000
այդ թունավոր շրջանից:

00:13:28.000 --> 00:13:31.000
Եվ դա այն երկիրն է, որտեղից ես եմ. Թուրքիան:

00:13:31.000 --> 00:13:33.000
Թուրքիա երբեք չի գաղութացվել,

00:13:33.000 --> 00:13:36.000
և մնաց անկախ ազգ Օսմանյան կայսրության անկումից հետո:

00:13:36.000 --> 00:13:38.000
Սա մեկ:

00:13:38.000 --> 00:13:41.000
Նրանք չէին կիսում նույն հակա-գաղութային հուզումները,

00:13:41.000 --> 00:13:44.000
որոնք տեսնում ենք տարածաշրջանի մյուս երկրներում:

00:13:44.000 --> 00:13:46.000
Երկրորդ, որն ամենակարևորն է,

00:13:46.000 --> 00:13:48.000
Թուրքիան դարձավ ժողովրդավար

00:13:48.000 --> 00:13:50.000
ավելի վաղ, քան այդ մյուս երկրները:

00:13:50.000 --> 00:13:52.000
1950 թ Թուրքիայում ացկացվեցին առաջին ազատ և արդար ընտրությունները,

00:13:52.000 --> 00:13:55.000
ինչը վերջ դրեց ավելի միահեծան աշխարհիկ ռեժիմին,

00:13:55.000 --> 00:13:57.000
որը Թուրքիայի սկիզբն էր:

00:13:57.000 --> 00:13:59.000
Եվ Թուրքիայում բարեպաշտ մահմեդականները

00:13:59.000 --> 00:14:03.000
տեսան, որ կարող են ընտրելու միջոցով փոխել քաղաքական համակարգը:

00:14:03.000 --> 00:14:06.000
Եվ գիտակցեցին, որ ժողովրդավարությունը համատեղելի է իսլամի հետ,

00:14:06.000 --> 00:14:08.000
համատեղելի իրենց արժեքների հետ,

00:14:08.000 --> 00:14:10.000
և նրանք աջակցեցին ժողովրդավարությանը:

00:14:10.000 --> 00:14:12.000
Սա մի փորձ է,

00:14:12.000 --> 00:14:14.000
որ Մերձավոր Արևելքի ոչ բոլոր մահմեդական ազգերն են ունեցել

00:14:14.000 --> 00:14:16.000
մինչև բոլորովին վերջերս:

NOTE Paragraph

00:14:16.000 --> 00:14:18.000
Երկրորդ, անցած երկու տասնամյակներում

00:14:18.000 --> 00:14:21.000
շնորհիվ գլոբալիզացիայի և շուկայական տնտեության,

00:14:21.000 --> 00:14:23.000
շնորհիվ միջին խավի աճի,

00:14:23.000 --> 00:14:25.000
մենք Թուրքիայում տեսնում ենք

00:14:25.000 --> 00:14:29.000
այն, ինչ ես սահմանում եմ որպես իսլամական մոդեռնիզմի վերածնունդ:

00:14:29.000 --> 00:14:32.000
Ավելանում են այն քաղաքային միջին խավի բարեպաշտ մահմեդականները,

00:14:32.000 --> 00:14:34.000
ովքեր, նորից, նայում են իրենց ավանդույթին

00:14:34.000 --> 00:14:37.000
և տեսնում, որ մի շարք խնդիրներ կան այդ ավանդույթում:

00:14:37.000 --> 00:14:40.000
Եվ հասկանում են, որ դրանք պետք է փոխվեն, կասկածի տակ առնվեն և բարեփոխվեն:

00:14:40.000 --> 00:14:42.000
Եվ նրանք նայում են Եվրոպային,

00:14:42.000 --> 00:14:45.000
և կրկին տեսնում մի օրինակ, որին կարելի է հետևել:

00:14:45.000 --> 00:14:47.000
Նրանք տեսնում են մի օրինակ, որից կարելի է ոգեշնչվել:

00:14:47.000 --> 00:14:49.000
Ահա թե ինչու ԵՄ գործընթացը`

00:14:49.000 --> 00:14:51.000
Թուրքիայի ջանքերը միանալու Եվրոմիությանը,

00:14:51.000 --> 00:14:53.000
աջակցություն ունի Թուրքիայի ներսում

00:14:53.000 --> 00:14:55.000
իսլամական բարեպաշտների կողմից,

00:14:55.000 --> 00:14:58.000
մինչդեռ որոշ աշխարհիկ ազգեր դեմ էին դրան:

00:14:58.000 --> 00:15:00.000
Այս գործընթացը մի փոքր մշուշվել է

00:15:00.000 --> 00:15:02.000
այն հանգամաքով, որ ոչ բոլոր եվրոպացիներն են այդքան հյուրընկալ,

00:15:02.000 --> 00:15:05.000
բայց սա մեկ այլ քննարկման թեմա է:

00:15:05.000 --> 00:15:08.000
Սակայն պրո-ԵՄ զգացմունքները Թուրքիայում վերջին տասնամյակի արդյունքում

00:15:08.000 --> 00:15:10.000
դարձել են գրեթե մահմեդական ուղղվածության,

00:15:10.000 --> 00:15:12.000
և աջակցություն ունեն իսլամական լիբերալների կողմից,

00:15:12.000 --> 00:15:15.000
և իհարկե, աշխարհիկ լիբերալների կողմից ևս:

NOTE Paragraph

00:15:15.000 --> 00:15:17.000
Եվ, դրա շնորհիվ,

00:15:17.000 --> 00:15:20.000
Թուրքիան կարողացավ ստեղծել հաջողված պատմության օրինակ,

00:15:20.000 --> 00:15:25.000
որում իսլամը և դրա ամենաբարեպաշտ հասկացությունները

00:15:25.000 --> 00:15:27.000
դարձել են ժողովրդավարական խաղի մի մաս,

00:15:27.000 --> 00:15:29.000
և նույնիսկ նպաստում են ժողովրդավարական և տնտեսական

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
զարգացմանը երկրի:

00:15:31.000 --> 00:15:34.000
Եվ սա ոգեշնչող օրինակ է հենց հիմա

00:15:34.000 --> 00:15:36.000
որոշ իսլամական շարժումների համար

00:15:36.000 --> 00:15:39.000
կամ արաբական աշխարհի որոշ երկրների համար:

NOTE Paragraph

00:15:39.000 --> 00:15:41.000
Պետք է տեսնեիք Արաբական Գարունը,

00:15:41.000 --> 00:15:44.000
որը սկիզբ առավ Թունիսում և Եգիպտոսում:

00:15:44.000 --> 00:15:46.000
Արաբական զանգվածները

00:15:46.000 --> 00:15:48.000
ուղղակի ընդվզեցին իրենց դիկտատորների դեմ:

00:15:48.000 --> 00:15:51.000
Նրանք ժողովրդավարություն էին ուզում, ազատություն էին ուզում:

00:15:51.000 --> 00:15:54.000
Եվ պարզվեց, որ նրանք իսլամիստական հրեշներ չէին,

00:15:54.000 --> 00:15:56.000
որ դիկտատորներն անընդհատ օգտագործում էին

00:15:56.000 --> 00:15:59.000
իրենց վարչակաչգն արդարացնելու համար:

00:15:59.000 --> 00:16:02.000
Նրանք ասում էին . "Մենք ցանկանում ենք ազատություն, մենք ցանկանում ենք ժողովրդավարություն:

00:16:02.000 --> 00:16:04.000
Մենք մահմեդական հավատացյալներ ենք,

00:16:04.000 --> 00:16:07.000
բայց մենք ցանկանում ենք ապրել որպես ազատ մարդիկ ազատ հասարակությունում":

00:16:07.000 --> 00:16:09.000
Իհարկե, սա երկար ճանապարհ է,

00:16:09.000 --> 00:16:11.000
Ժողովրդավարության մեկ գիշերում չես հասնի,

00:16:11.000 --> 00:16:13.000
այն գործընթաց է:

00:16:13.000 --> 00:16:15.000
Սակայն սա խոստումնալից ժամանակաշրջան է

00:16:15.000 --> 00:16:17.000
մահմեդական աշխարհում:

NOTE Paragraph

00:16:17.000 --> 00:16:19.000
Եվ ես հավատում եմ, որ իսլամական մոդեռնիզմը,

00:16:19.000 --> 00:16:21.000
որը սկիզբ առավ 19-րդ դարում,

00:16:21.000 --> 00:16:23.000
բայց որը հետընթաց ունեցավ 20-րդ դարում

00:16:23.000 --> 00:16:25.000
մահմեդական աշխարհի քաղաքական խնդիրների պատճառով,

00:16:25.000 --> 00:16:27.000
վերածնունդ է ապրում:

00:16:27.000 --> 00:16:30.000
Եվ կարծում եմ, դրանից բխող հաղորդագրություն

00:16:30.000 --> 00:16:32.000
կլինի այն, որ իսլամը,

00:16:32.000 --> 00:16:35.000
չնայած Արևմուտքի որոշ թերահավատների,

00:16:35.000 --> 00:16:37.000
իր մեջ ունի պոտենցիալ

00:16:37.000 --> 00:16:40.000
ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի ժողովրդավարություն, ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի լիբերալիզմ,

00:16:40.000 --> 00:16:42.000
ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի ազատություն:

00:16:42.000 --> 00:16:44.000
Նրանց պետք է թույլ տալ աշխատել դրա համար:

NOTE Paragraph

00:16:44.000 --> 00:16:46.000
Անչափ շնորհակալություն:

NOTE Paragraph

00:16:46.000 --> 00:16:50.000
(Ծափահարություններ)