0:00:00.000,0:00:02.000
Մի քանի շաբաթ առաջ

0:00:02.000,0:00:05.000
ես հնարավորություն ունեցա այցելել Սաուդյան Արաբիա

0:00:05.000,0:00:08.000
Եվ առաջին բանը, որ ցանկացա անել որպես մահմեդական,

0:00:08.000,0:00:10.000
Մեքքա գնալ և Քաաբա այցելելն էր`

0:00:10.000,0:00:12.000
Իսլամի ամենակարևոր սրբատեղին:

0:00:12.000,0:00:14.000
Եվ ես արեցի դա. հագա իմ ծիսական հագուստը,

0:00:14.000,0:00:16.000
գնացի Սուրբ Մզկիթ,

0:00:16.000,0:00:18.000
աղոթեցի,

0:00:18.000,0:00:20.000
հետևեցի բոլոր ծեսերին,

0:00:20.000,0:00:22.000
Եվ միաժամանակ

0:00:22.000,0:00:24.000
բացի այդ ամբողջ հոգևոր արարողակարգից,

0:00:24.000,0:00:26.000
Քաաբայում տեսա մի աշխարհիկ երևույթ,

0:00:26.000,0:00:28.000
որն ինձ շատ հետաքրքրեց:

0:00:28.000,0:00:30.000
Չկար սեռերի բաժանում:

0:00:30.000,0:00:32.000
Այլ կերպ ասած, տղամարդիկ և կանայք

0:00:32.000,0:00:34.000
միասին էին պաշտամունք անում:

0:00:34.000,0:00:36.000
Նրանք միասին էին Թաուաֆի ժամանակ`

0:00:36.000,0:00:39.000
Քաաբայի շուրջ քայլելիս:

0:00:39.000,0:00:41.000
Նրանք միասին էին աղոթելիս:

0:00:41.000,0:00:44.000
Եվ եթե մտածում եք` ինչու է սա ընդհանրապես հետաքրքիր,

0:00:44.000,0:00:47.000
ապա պետք է Սաուդյան Արաբիայի մյուս մասերում լինեք,

0:00:47.000,0:00:49.000
քանի որ այս երկիրը

0:00:49.000,0:00:52.000
կտրուկ կերպով բաժանված է սեռերի միջև:

0:00:52.000,0:00:54.000
Այլ կերպ ասած,

0:00:54.000,0:00:56.000
որպես տղամարդ, դու ուղղակի չպետք է գտնվես

0:00:56.000,0:00:58.000
կնոջ հետ միևնույն ֆիզիկական տարածությունում:

0:00:58.000,0:01:00.000
Եվ դա ես նկատեցի շատ զավեշտալի կերպով:

0:01:00.000,0:01:02.000
Ես մեկնեցի Քաաբաից

0:01:02.000,0:01:04.000
Մեքքայի կենտրնում ինչ-որ բան ուտելու համար:

0:01:04.000,0:01:06.000
Ուղևորվեցի մոտակա Բուրգեր Քինգ ռեստորան:

0:01:06.000,0:01:08.000
Երբ գնացի այնտեղ,

0:01:08.000,0:01:10.000
նկատեցի, որ կար տղամարդկանց բաժին,

0:01:10.000,0:01:13.000
որը զգուշորեն առանձնացված էր կանանց բաժնից:

0:01:13.000,0:01:16.000
Եվ ես պետք է վճարեի, պատվիրեի և ուտեի տղամարդկանց բաժնում:

0:01:16.000,0:01:18.000
"Զավեշտալի է", - ասացի ինքս ինձ, -

0:01:18.000,0:01:21.000
"դու կարող ես խառնվել հակառակ սեռի հետ Սուրբ Քաաբայում,

0:01:21.000,0:01:23.000
իսկ Բուրգեր Քինգում` ոչ:

0:01:23.000,0:01:25.000
Բավականին հեգնական է:

0:01:25.000,0:01:28.000
Բացի հեգնական լինելուց, այն նաև իմ կարծիքով շատ բան է ասում:

0:01:28.000,0:01:31.000
Քանի որ Քաաբան և դրա շուրջ ծեսերը

0:01:31.000,0:01:34.000
Իսլամի վաղ շրջանի մասունքներ են,

0:01:34.000,0:01:36.000
Մուհամեդ մարգարեի շրջանից:

0:01:36.000,0:01:38.000
Եվ եթե այդ ժամանակ մեծ շեշտադրում լիներ

0:01:38.000,0:01:40.000
առանձնացնելու տղամարդկանց և կանանց,

0:01:40.000,0:01:43.000
Քաաբայի շուրջ ծեսերը կկատարվեին համապատասխանաբար:

0:01:43.000,0:01:45.000
Սակայն, ըստ երևույթին, դա հարց չէր այն ժամանակ:

0:01:45.000,0:01:47.000
Այսպիսով, ծեսերը այդպես էին:

0:01:47.000,0:01:49.000
Սա նույնպես, կարծում եմ, հաստատվում է

0:01:49.000,0:01:51.000
այն փաստով, որ կանանց մեկուսացումը

0:01:51.000,0:01:53.000
բաժանված հասարակություն ստեղծելու գործում

0:01:53.000,0:01:56.000
չեք գտնի Ղուրանում,

0:01:56.000,0:01:58.000
իսլամի առանցքում,

0:01:58.000,0:02:00.000
իսլամի սուրբ առանցքում,

0:02:00.000,0:02:03.000
որին հավասարապես հավատում են բոլոր մահմեդականները, այդ թվում և ես:

0:02:03.000,0:02:05.000
Եվ կարծում եմ, պատահական չէ,

0:02:05.000,0:02:07.000
որ դուք չեք գտնի այս գաղափարը

0:02:07.000,0:02:09.000
իսլամի բուն ծագման մեջ:

0:02:09.000,0:02:11.000
Որովհետև շատ գիտնականներ,

0:02:11.000,0:02:13.000
ովքեր ուսումնասիրում են մահմեդական մտքի պատմություն,

0:02:13.000,0:02:15.000
թե մահմեդական, թե արևմտյան գիտնականներ,

0:02:15.000,0:02:17.000
կարծում են, որ

0:02:17.000,0:02:19.000
կանանց և տղամարդկանց ֆիզիկապես բաժանելու սովորությունը

0:02:19.000,0:02:22.000
եկավ իսլամի հետագա զարգացման արդյունքում,

0:02:22.000,0:02:24.000
երբ մահմեդականները ընդունեցին

0:02:24.000,0:02:27.000
Մերձավոր Արևելքի նախկին որոշ մշակույթներ և ավանդույթներ:

0:02:27.000,0:02:29.000
Կանանց մեկուսացումն իրականում

0:02:29.000,0:02:31.000
բյուզանդական և պարսկական սովորույթ էր,

0:02:31.000,0:02:34.000
և մահմեդականներն այն ընդունելով,

0:02:34.000,0:02:36.000
դարձրեցին իրենց կրոնի մի մաս:

0:02:36.000,0:02:38.000
Իրականում սա միայն մի օրինակ է

0:02:38.000,0:02:40.000
շատ ավելի մեծ մի երևույթի:

0:02:40.000,0:02:43.000
Այն, ինչ այսօր մենք անվանում ենք մահմեդական օրենք կամ հատկապես մահմեդական մշակույթ,

0:02:43.000,0:02:45.000
և իսկապես գոյություն ունեն բազմաթիվ իսլամական մշակույթներ,

0:02:45.000,0:02:47.000
Սաուդյան Արաբիայինը շատ տարբեր է

0:02:47.000,0:02:50.000
այնտեղից, որտեղից ես եմ գալիս` Ստամբուլ կամ Թուրքիա:

0:02:50.000,0:02:52.000
Այնուամենայնիվ,

0:02:52.000,0:02:54.000
եթե խոսում եք մահմեդական մշակույթի մասին,

0:02:54.000,0:02:56.000
այն ունի առանցք, աստվածային հաղորդագրություն,

0:02:56.000,0:02:58.000
որը հիմք դրեց կրոնին,

0:02:58.000,0:03:00.000
սակայն հետագայում բազմաթիվ ավանդույթներ, ընկալումներ,

0:03:00.000,0:03:03.000
շատ սովորույթներ ավելացվեցին դրա վրա:

0:03:03.000,0:03:06.000
Եվ դրանք Մերձավոր Արևելքի ավանդույթներն էին, միջնադարյան ավանդույթներ:

0:03:07.000,0:03:10.000
Եվ երկու կարևոր հաղորդագրություն կամ երկու դասեր կան, որ

0:03:10.000,0:03:13.000
պետք է վերցնենք այդ իրականությունից:

0:03:13.000,0:03:15.000
Նախևառաջ, մահմեդականները,

0:03:15.000,0:03:18.000
բարեպաշտ, պահպանողական, հավատացյալ մահմեդականները, ովքեր ցանկանում են հավատարիմ լինել իրենց կրոնին,

0:03:18.000,0:03:21.000
չպետք է կառչեն իրենց մշակույթում առկա ամեն ինչից,

0:03:21.000,0:03:23.000
մտածելով, որ այն աստվածայնորեն պարտադիր է:

0:03:23.000,0:03:25.000
Միգուցե որոշ բաներ վատ ավանդույթներ են

0:03:25.000,0:03:27.000
և պետք է փոխվեն:

0:03:27.000,0:03:29.000
Մյուս կողմից, Արևմուտքի բնակիչները,

0:03:29.000,0:03:31.000
ովքեր նայում են մահմեդական մշակույթին,

0:03:31.000,0:03:33.000
և տեսնում որոշ անհանգստացնող հանգամանքներ,

0:03:33.000,0:03:36.000
չպետք է պատրաստակամորեն հետևություն անեն, որ սա այն է, ինչ իսլամն է սահմանում:

0:03:36.000,0:03:38.000
Միգուցե մերձվորարևելյան մշակույթն է, որ

0:03:38.000,0:03:40.000
շփոթում են իսլամի հետ:

0:03:40.000,0:03:43.000
Գոյություն ունի սովորույթ, որը կոչվում է կնոջ թլփատում:

0:03:43.000,0:03:46.000
Սա մի սարսափելի, ահավոր երևույթ է:

0:03:46.000,0:03:48.000
Իրականում սա վիրահատություն է,

0:03:48.000,0:03:51.000
որը կանանց զրկում է սեռական հաճույքից:

0:03:51.000,0:03:53.000
Եվ Արևմուտքի բնակիչները, եվրոպացիներն ու ամերիկացիները,

0:03:53.000,0:03:56.000
ովքեր նախկինում չգիտեին սրա մասին,

0:03:56.000,0:03:58.000
հանդիպեցին այս սովորույթին

0:03:58.000,0:04:00.000
որոշ մահմեդական համայնքներում,

0:04:00.000,0:04:02.000
ովքեր ներգաղթել էին հյուսիսային Աֆրիկայից:

0:04:02.000,0:04:05.000
Եվ նրաք մտածեցին. "Օ, ինչ սարսափելի կրոն է սա,

0:04:05.000,0:04:07.000
որը սահմանում է նման բան":

0:04:07.000,0:04:09.000
Սակայն երբ նայում եք կնոջ թլփատմանը,

0:04:09.000,0:04:11.000
տեսնում եք, որ դա իսլամի հետ կապ չունի,

0:04:11.000,0:04:13.000
այլ ուղղակի հյուսւսաֆրիկյան սովորույթ է,

0:04:13.000,0:04:15.000
որը նախորդում է իսլամին:

0:04:15.000,0:04:17.000
Այն գոյություն ուներ հազարավոր տարիներ:

0:04:17.000,0:04:20.000
Եվ, բնականաբար, որոշ մահմեդականներ հետևում են այդ սովորույթին:

0:04:20.000,0:04:23.000
Հյուսիսային Աֆրիկայի մահմեդականները, ոչ թե այլ վայրերի:

0:04:23.000,0:04:26.000
Սակայն Հյուսիսային Աֆրիկայի ոչ-մահմեդական համայնքները`

0:04:26.000,0:04:28.000
անիմիստները, նույնիսկ որոշ քրիստոնյաներ,

0:04:28.000,0:04:30.000
և նույնիսկ հրեական մի ցեղ Հյուսիսային Աֆրիկայում

0:04:30.000,0:04:33.000
հետևում է թլփատման ավանդույթին:

0:04:33.000,0:04:36.000
Այսպիսով, այն, ինչ թվում է խնդիր

0:04:36.000,0:04:38.000
իսլամական կրոնի մեջ,

0:04:38.000,0:04:40.000
կարող է պարզվել, որ ավանդույթ է,

0:04:40.000,0:04:42.000
որին հետևում են մահմեդականները:

0:04:42.000,0:04:44.000
Նույնը կարելի է ասել նաև պատվո սպանությունների մասին,

0:04:44.000,0:04:47.000
որը արևմտյան լրատվամիջոցների հերթական թեմաներից է,

0:04:47.000,0:04:50.000
և որը, իհարկե, սարսափելի ավանդույթ է:

0:04:50.000,0:04:53.000
Եվ մենք իսկապես տեսնում ենք այդ ավանդույթը որոշ մահմեդական համայնքներում:

0:04:53.000,0:04:56.000
Սակայն Մերձավոր Արևելքի ոչ մահմեդական համայնքներում,

0:04:56.000,0:04:58.000
ինչպես օրինակ քրիստոնեական կամ արևելյան համայնքում,

0:04:58.000,0:05:00.000
տեսնում ենք նույն սովորույթը:

0:05:00.000,0:05:02.000
Մենք ունեցանք պատվո սպանության դժբախտ մի դեպք

0:05:02.000,0:05:04.000
Թուրքիայի հայկական համայնքում

0:05:04.000,0:05:06.000
մի քանի ամիս առաջ:

0:05:06.000,0:05:08.000
Սրանք ընդհանուր մշակույթի դեպքեր են,

0:05:08.000,0:05:11.000
բայց ես նաև շատ հետաքրքրված եմ քաղաքական մշակույթով,

0:05:11.000,0:05:14.000
և արդյոք ազատությունն ու ժողովրդավարությունը գնահատվում են,

0:05:14.000,0:05:17.000
թե գոյություն ունի ավտորիտար քաղաքական մշակույթ,

0:05:17.000,0:05:20.000
որի դեպքում պետությունը քաղաքացիներին պարտադրում է որոշ բաներ:

0:05:20.000,0:05:22.000
Եվ գաղտնիք չէ,

0:05:22.000,0:05:24.000
որ Մերձավոր Արևելքի բազմաթիվ մահմեդական շարժումներ

0:05:24.000,0:05:26.000
հակված են լինել ավտորիտար,

0:05:26.000,0:05:29.000
և որոշ այսպես կոչված "մահմեդական վարչակարգեր",

0:05:29.000,0:05:31.000
ինչպիսիք են Սաուդյան Արաբիան, Իրանը,

0:05:31.000,0:05:34.000
և վատագույն դեպքը Թալիբանն էր Աֆղանստանում,

0:05:34.000,0:05:36.000
կասկած չկա, որ նրանք բավականին ավտորիտար են:

0:05:36.000,0:05:38.000
Օրինակ, Սաուդյան Արաբիայում

0:05:38.000,0:05:41.000
գոյություն ունի մի երևույթ, որը կոչվում է կրոնական ոստիկանություն:

0:05:41.000,0:05:43.000
Եվ այդ կրոնական ոստիկանությունը պարտադրում է

0:05:43.000,0:05:45.000
մահմեդական ենթադրյալ կենսակերպը

0:05:45.000,0:05:47.000
բոլոր քաղաքացիներին, ուժով,

0:05:47.000,0:05:49.000
ինչպես օրինակ կանայք ստիպված են ծածկել իրենց գլուխները,

0:05:49.000,0:05:52.000
կրել հիջաբ, մահմեդական գլխաշոր:

0:05:52.000,0:05:54.000
Այսօր դա բավականին ավտորիտար է,

0:05:54.000,0:05:57.000
և մեկն է այն երևույթներից, որ ես խիստ քննադատում եմ:

0:05:57.000,0:06:00.000
Բայց երբ գիտակցեցի,

0:06:00.000,0:06:02.000
որ ոչ մահմեդական

0:06:02.000,0:06:05.000
կամ ոչ-մահմեդական-մտածելակերպով դերակատարները նույն տարածքում

0:06:05.000,0:06:07.000
երբեմն նույն կերպ էին վարվում,

0:06:07.000,0:06:09.000
գիտակցեցի, որ միգուցե խնդիրը

0:06:09.000,0:06:12.000
կայանում է ողջ տարածաշրջանի քաղաքական մշակույթի մեջ, ոչ թե իսլամի:

0:06:12.000,0:06:15.000
Թույլ տվեք մի օրինակ բերել. Ես Թուրքիայից եմ,

0:06:15.000,0:06:17.000
որը գերաշխարհիկ պետություն է,

0:06:17.000,0:06:19.000
դեռ բոլորովին վերջերս

0:06:19.000,0:06:22.000
գոյություն ուներ այն, ինչ կոչում եմ աշխարհիկ ոստիկանություն,

0:06:22.000,0:06:25.000
որը պահպանում էր համալսարանները

0:06:25.000,0:06:27.000
գլխաշորով ուսանողներից:

0:06:27.000,0:06:30.000
Այլ կերպ ասած, նրանք պարտադրում էին ուսանողներին

0:06:30.000,0:06:32.000
գլուխները չծածկել:

0:06:32.000,0:06:34.000
Եվ ես կարծում եմ, որ ստիպել մարդկանց չծածկել իրենց գլուխները

0:06:34.000,0:06:37.000
այնքան բռնապետական է, որքան ստիպել ծածկել:

0:06:37.000,0:06:39.000
Դա պետք է լինի քաղաքացու որոշումը:

0:06:39.000,0:06:41.000
Սակայն երբ ես դա տեսա, մտածեցի.

0:06:41.000,0:06:43.000
"Միգուցե խնդիրը

0:06:43.000,0:06:45.000
ուղղակի տարածաշրջանում ավտորիտար մշակույթն է,

0:06:45.000,0:06:47.000
և որոշ մահմեդականներ կրել են այդ ազդեցությունը"

0:06:47.000,0:06:50.000
Սակայն աշխարհիկ մտածելակերպ ունեցող անձինք ևս կարող են կրել այդ ազդեցությունը:

0:06:50.000,0:06:52.000
Միգուցե դա քաղաքական մշակույթի հիմնախնդիր է,

0:06:52.000,0:06:54.000
և մենք պետք է մտածենք

0:06:54.000,0:06:56.000
ինչպես փոփոխել քաղաքական մշակույթը:

0:06:56.000,0:06:58.000
Սրանք են այն հարցերից մի քանիսը,

0:06:58.000,0:07:00.000
որոնք կային իմ մտքում մի քանի տարի առաջ,

0:07:00.000,0:07:02.000
երբ նստեցի գիրք գրելու:

0:07:02.000,0:07:04.000
Ես ասացի. "Լավ, ես հետազոտություն կիրականացնեմ,

0:07:04.000,0:07:09.000
թե ինչպես է իսլամը դարձել այն, ինչ այժմ է,

0:07:09.000,0:07:11.000
ինչ ճանապարհներ է անցել,

0:07:11.000,0:07:13.000
և ինչ ճանապարհներ կարող էր անցնել:

0:07:13.000,0:07:18.000
Գրքի անվանումն է "Իսլամն առանց ծայրահեղությունների. Մահմեդական դեպք ազատության համար":

0:07:18.000,0:07:20.000
Եվ ինչպես ենթավերնագիրն է հուշում,

0:07:20.000,0:07:23.000
ես ուսումնասիրեցի իսլամական ավանդույթն ու իսլամական միտքի պատմությունը

0:07:23.000,0:07:25.000
անհատի ազատության տեսանկյունից

0:07:25.000,0:07:27.000
և փորձեցի գտնել` որոնք են ուժեղ կողմերը

0:07:27.000,0:07:29.000
անհատի ազատության տեսանկյունից:

0:07:29.000,0:07:31.000
Եվ այդ ուժեղ կողմերը գոյություն ունեն իսլամական ավանդույթում:

0:07:31.000,0:07:34.000
Իսլամը իրականում, որպես միաստված կրոն,

0:07:34.000,0:07:38.000
որը սահմանեց մարդուն որպես պատասխանատու էակ,

0:07:38.000,0:07:40.000
ստեղծեց անհատի գաղափարը Մերձավոր Արևելքում

0:07:40.000,0:07:43.000
և փրկեց այն համայնքայնությունից` կոլեկտիվիզմից

0:07:43.000,0:07:45.000
ցեղի:

0:07:45.000,0:07:47.000
Սրանից կարելի է բազմաթիվ մտքեր առանձնացնել:

0:07:47.000,0:07:50.000
Սակայն, բացի դա, ես նաև նկատեցի հիմնախնդիրներ իսլամական մշակույթի մեջ:

0:07:50.000,0:07:52.000
Բայց մի բան հետաքրքրաշարժ էր.

0:07:52.000,0:07:55.000
Պարզվեց, որ այդ խնդիրների մեծ մասը հետագայում են առաջացել,

0:07:55.000,0:07:58.000
ոչ թե Իսլամի աստվածային հիմքից, Ղուրանից,

0:07:58.000,0:08:01.000
այլ նորից ավանդույթներից և մտածելակերպից

0:08:01.000,0:08:03.000
կամ Ղուրանի այն մեկնաբանություններից,

0:08:03.000,0:08:05.000
որոնք արվել էին մահմեդականների կողմից Միջնադարում:

0:08:05.000,0:08:07.000
Ղուրանն, օրինակ,

0:08:07.000,0:08:09.000
չի թույլատրում քարկոծելը:

0:08:09.000,0:08:11.000
Պատիժ չկա դասալքության համար:

0:08:11.000,0:08:14.000
Պատիժ չկա անձնական քայլերի համար, ինչպես օրինակ, ալկոհոլային խմիչք օգտագործելը:

0:08:14.000,0:08:18.000
Նման բաները, որոնք կազմում են Իսլամական Օրենքը,

0:08:18.000,0:08:21.000
Իսլամական Օրենքի մտահոգիչ կողմերը

0:08:21.000,0:08:24.000
հետագայում են զարգացել իսլամի հետագա մեկնաբանությունների մեջ:

0:08:24.000,0:08:26.000
Սա նշանակում է, որ այսօր մահմեդականները կարող են

0:08:26.000,0:08:28.000
նայել այդ երևույթնորին և ասել.

0:08:28.000,0:08:30.000
"Մեր կրոնի բուն հիմքը

0:08:30.000,0:08:32.000
այստեղ է, մեզ հետ:

0:08:32.000,0:08:34.000
Դա մեր հավատքն է. և մենք դրան հավատարիմ կլինենք":

0:08:34.000,0:08:36.000
Բայց մենք կարող ենք փոխել դրա մեկնաբանությունը,

0:08:36.000,0:08:39.000
քանի որ այն մեկնաբանվել է միջնադարի ժամանակների ու միջավայրի համապատասխան:

0:08:39.000,0:08:41.000
Հիմա մենք ապրում ենք բազմազան աշխարհում™

0:08:41.000,0:08:43.000
տարբեր արժեքներով ու տարբեր քաղաքական համակարգերով:

0:08:43.000,0:08:46.000
Այդ մեկնաբանությունը բավականին հնարավոր և իրագործելի է:

0:08:47.000,0:08:50.000
Եթե ես լինեի միակը, ով այսպես է մտածում,

0:08:50.000,0:08:53.000
խնդիրներ կառաջանային:

0:08:53.000,0:08:55.000
Բայց դա բոլորովին այդպես չէ:

0:08:55.000,0:08:58.000
Իրականում, 19-րդ դարից սկսած

0:08:58.000,0:09:01.000
գոյքւթյուն ունի ռևիզիոնիստական, բարեփոխական

0:09:01.000,0:09:03.000
կոչեք ինչպես ուզում եք,

0:09:03.000,0:09:05.000
ավանդույթ,

0:09:05.000,0:09:07.000
միտում իսլամական մտածողության մեջ:

0:09:07.000,0:09:09.000
Եվ նրանք մտավորականները կամ պետական գործիչներն էին

0:09:09.000,0:09:12.000
19րդ, ապա նաև 20-րդ դարերի,

0:09:12.000,0:09:14.000
ովքեր նայում էին հիմնականում Եվրոպային

0:09:14.000,0:09:16.000
և տեսնում, որ Եվրոպան հիացմունքի արժանի շատ բաներ ունի,

0:09:16.000,0:09:18.000
ինչպես օրինակ գիտությունն ու տեխնոլոգիան:

0:09:18.000,0:09:20.000
Բայց ոչ միայն այդ. նաև ժողովրդավարություն, խորհրդարան,.

0:09:20.000,0:09:22.000
ներկայացուցչության գաղափարը,

0:09:22.000,0:09:24.000
հավասար քաղաքացիության գաղափարը:

0:09:24.000,0:09:27.000
Այդ մահմեդական մտածողները, մտավորականներն ու պետական գործիչները

0:09:27.000,0:09:30.000
19-րդ դարի նայում էին Եվրոպային, տեսնում այդ ամենը:

0:09:30.000,0:09:32.000
Նրանք ասում էին. "Ինչու մենք չունենք այդ ամենը"

0:09:32.000,0:09:34.000
Եվ նրանք հայացք էին նետում մահմեդական ավանդույթին,

0:09:34.000,0:09:37.000
տեսնում խնդրահարույց առումները,

0:09:37.000,0:09:40.000
որոնք, սակայն, կրոնի հիմնաքարը չէն, ուստի կարելի է վերաիմաստավորել,

0:09:40.000,0:09:42.000
և Ղուրանը կարող է վերընթերցվել

0:09:42.000,0:09:44.000
ժամանակակից աշխարհում:

0:09:44.000,0:09:46.000
Այդ միտումն

0:09:46.000,0:09:49.000
ընդհանուր առմամբ կոչվում է իսլամական մոդեռնիզմ,

0:09:49.000,0:09:52.000
և այն զարգացվել է մտավորականների ու պետական գործիչների կողմից

0:09:52.000,0:09:54.000
սակայն ոչ թե որպես միայն ինտելեկտուալ գաղափար,

0:09:54.000,0:09:56.000
այլ նաև որպես քաղաքական ծրագիր:

0:09:56.000,0:09:58.000
Ահա թե ինչու փաստորեն 19-րդ դարում

0:09:58.000,0:10:01.000
Օսմանյան կայսրությունը, որն այն ժամանակ ընդգրկում էր ողջ Մերձավոր Արևելքը,

0:10:01.000,0:10:04.000
շատ կարևոր բարեփոխումներ արեց, ինչպես օրինակ

0:10:04.000,0:10:06.000
քրիստոնյաներին ու հրեաներին

0:10:06.000,0:10:08.000
հավասար քաղաքացիություն տալը,

0:10:08.000,0:10:10.000
սահնամադրություն ընդունելը,

0:10:10.000,0:10:12.000
ներկայացուցչական խորհրդարան ընդունելը,

0:10:12.000,0:10:15.000
կրոնի ազատության գաղափարը զարգացնելը:

0:10:15.000,0:10:18.000
Ահա թե ինչու Օսմանյան կայսրությունն իր վերջին տասնամյակներում

0:10:18.000,0:10:20.000
վերածվեց նախա-ժողովրդավարության,

0:10:20.000,0:10:22.000
սահմանադրական միապետության:

0:10:22.000,0:10:25.000
Եվ ազատությունն այդ ժամանակ շատ կարևոր քաղաքական արժեք էր:

0:10:25.000,0:10:27.000
Նմանապես, արաբական աշխարհում

0:10:27.000,0:10:30.000
կար այն, ինչ մեծ արաբ պատմաբան Ալբերտ Հուրանին

0:10:30.000,0:10:32.000
սահմանում է որպես Ազատական Դարաշրջան:

0:10:32.000,0:10:34.000
Նա ունի գիրք ` "Արաբական միտքն Ազատական դարաշրջանում":

0:10:34.000,0:10:36.000
Եվ Ազատական դարաշրջան ասելով նա նկատի ունի

0:10:36.000,0:10:39.000
19-րդ և վաղ 20-րդ դարերը:

0:10:39.000,0:10:42.000
Սա հատկապես գերիշխող ուղղություն էր

0:10:42.000,0:10:44.000
20-րդ դարի սկզբին

0:10:44.000,0:10:48.000
իսլամական մտածողների, պետական գործիչների և աստվածաբանների շրջանում:

0:10:48.000,0:10:50.000
Սակայն մի շատ հետաքրքիր մոդել կա

0:10:50.000,0:10:52.000
20-րդ դարի մյուս ժամանակահատվածում,

0:10:52.000,0:10:54.000
քանի որ մենք տեսնում ենք սուր հետընթաց

0:10:54.000,0:10:56.000
իսլամական մոդեռնիստական ուղղությունում:

0:10:56.000,0:10:58.000
Եվ տվյալ դեպքում

0:10:58.000,0:11:01.000
Իսլամիզմն աճում է

0:11:01.000,0:11:04.000
որպես մի գաղափարախոսություն, որն ավտորիտար է,

0:11:04.000,0:11:06.000
որը բավականին սուր է,

0:11:06.000,0:11:08.000
բավականին հակաարևմտյան

0:11:08.000,0:11:10.000
և որը փորձում է ձևավորել հասարակություն

0:11:10.000,0:11:12.000
ուտոպիական տեսլականի հիման վրա:

0:11:12.000,0:11:15.000
Այսպիսով, իսլամիզմը խնդրահարույց գաղափար է,

0:11:15.000,0:11:17.000
որն առաջացրեց բազմաթիվ հիմնախնդիրներ

0:11:17.000,0:11:20.000
20-րդ դարի իսլամական աշխարհում:

0:11:20.000,0:11:23.000
Եվ նույնիսկ իսլամիզիմի ամենածայրահեղ ձևերը

0:11:23.000,0:11:26.000
հանգեցրին ահաբեկչության ` հանուն իսլամի,

0:11:26.000,0:11:29.000
որն իմ կարծիքով իրականում դեմ է իսլամին,

0:11:29.000,0:11:32.000
սակայն, որոշ ակնհայտորեն ծայրահեղականներ այդպես չէին կարծում:

0:11:32.000,0:11:34.000
Սակայն այստեղ կա մի հետաքրքիր հարց.

0:11:34.000,0:11:37.000
եթե իսլամական մոդեռնիզմն այդքան հայտնի էր

0:11:37.000,0:11:39.000
19-րդ և վաղ 20-րդ դարերում,

0:11:39.000,0:11:41.000
ինչու իսլամիզմը դարձավ այսքան հայտնի

0:11:41.000,0:11:43.000
20-րդ դարի մյուս ժամանակահատվածում:

0:11:43.000,0:11:45.000
Եվ կարծում եմ այս հարցը

0:11:45.000,0:11:47.000
անհրաժեշտ է զգուշորեն քննարկել:

0:11:47.000,0:11:49.000
Եվ իմ գրքում ես այդ հարցին ևս անդրադարձել եմ:

0:11:49.000,0:11:53.000
Եվ ընդհանրապես, պետք չէ լինել հրթիռային գիտնական` դա հասկանալու համար:

0:11:53.000,0:11:55.000
Պետք է ուղղակի նայել 20-րդ դարի քաղաքական պատմությունը

0:11:55.000,0:11:57.000
և կտեսնեք, որ շատ բան է փոխվել:

0:11:57.000,0:11:59.000
Համատեքստն է փոխվել:

0:11:59.000,0:12:01.000
19-րդ դարում,

0:12:01.000,0:12:03.000
երբ մահմեդականները որպես օրինակ Եվրոպային էին նայում,

0:12:03.000,0:12:06.000
նրանք անկախ էին, ավելի ինքնավստահ:

0:12:06.000,0:12:09.000
Վաղ 20-րդ դարում, Օսմանյան կայսրության անկմահ հետ,

0:12:09.000,0:12:12.000
ողջ Մերձավոր Արևելքը գաղութացվեց:

0:12:12.000,0:12:14.000
Եվ երբ ունենք գաղութատիրություն, ի՞նչ ունենք։

0:12:14.000,0:12:16.000
Ունենք հակա-գաղութատիրություն:

0:12:16.000,0:12:19.000
Այսպիսով, Եվրոպան այլևս նախանձի առարկա չէ,

0:12:19.000,0:12:22.000
այն մի թշնամի է, որին պետք է ընդդիմանալ և որի դեմ պետք է պայքարել:

0:12:22.000,0:12:24.000
Այսպիսով, կա շատ սուր մի հետընթաց

0:12:24.000,0:12:26.000
մահմեդական աշխարհի ազատախոհ հայացքներում

0:12:26.000,0:12:29.000
և այն, ինչ տեսնում եք, ավելի շատ պաշտպանական,

0:12:29.000,0:12:32.000
կոշտ, ռեակցիոն լարվածություն է,

0:12:32.000,0:12:34.000
որը բերեց Արաբական սոցիալիզմի, արաբական նացիոնալիզմի,

0:12:34.000,0:12:37.000
և վերջապես, իսլամական գաղափարախոսության:

0:12:37.000,0:12:40.000
Եվ երբ ավարտվեց գաղութատիրական շրջանը,

0:12:40.000,0:12:42.000
այն, ինչ ստացվեց,

0:12:42.000,0:12:44.000
ընդհանուր առմամբ աշխարհիկ դիկտատորներն էին.

0:12:44.000,0:12:46.000
ովքեր ասում են` իրենք են երկիրը

0:12:46.000,0:12:48.000
սակայն չբերեցին ժողովրդավարություն երկրին

0:12:48.000,0:12:50.000
և հիմնեցին իրենց դիկտատուրան:

0:12:50.000,0:12:53.000
Եվ ես կարծում եմ Արևմուտքը կամ որոշ ուժեր Արևմուտքում,

0:12:53.000,0:12:55.000
մասնավորապես ԱՄՆ-ը,

0:12:55.000,0:12:58.000
գործեցին այդ դիկտատորներին աջակցելու սխալ քայլը`

0:12:58.000,0:13:01.000
նրանց համարելով իրենց շահերի համար ավելի օգտակար:

0:13:01.000,0:13:03.000
Բայց այն փաստը, որ այդ դիկտատորները

0:13:03.000,0:13:05.000
ճնշում էին ժողովրդավարությունն իրենց երկրում,

0:13:05.000,0:13:07.000
և ճնշում էին իսլամական խմբերն իրենց երկրում,

0:13:07.000,0:13:09.000
փաստորեն իսլամիստներին շատ ավելի կոշտ դարձրեց:

0:13:09.000,0:13:11.000
Այսպիսով, 20-րդ դարում

0:13:11.000,0:13:13.000
արաբական աշխարհում ստացվեց այս արատավոր շրջանը,

0:13:13.000,0:13:16.000
որտեղ բռնապետությունը ճնշում է իր իսկ ժողովրդին,

0:13:16.000,0:13:18.000
ներառյալ իսլամական բարեպաշտներին,

0:13:18.000,0:13:21.000
և նրանք արձագանքում են ռեակցիոն կերպով:

0:13:21.000,0:13:23.000
Սակայն կար մի երկիր,

0:13:23.000,0:13:26.000
որը կարողացավ խուսափել կամ զերծ մնալ

0:13:26.000,0:13:28.000
այդ թունավոր շրջանից:

0:13:28.000,0:13:31.000
Եվ դա այն երկիրն է, որտեղից ես եմ. Թուրքիան:

0:13:31.000,0:13:33.000
Թուրքիա երբեք չի գաղութացվել,

0:13:33.000,0:13:36.000
և մնաց անկախ ազգ Օսմանյան կայսրության անկումից հետո:

0:13:36.000,0:13:38.000
Սա մեկ:

0:13:38.000,0:13:41.000
Նրանք չէին կիսում նույն հակա-գաղութային հուզումները,

0:13:41.000,0:13:44.000
որոնք տեսնում ենք տարածաշրջանի մյուս երկրներում:

0:13:44.000,0:13:46.000
Երկրորդ, որն ամենակարևորն է,

0:13:46.000,0:13:48.000
Թուրքիան դարձավ ժողովրդավար

0:13:48.000,0:13:50.000
ավելի վաղ, քան այդ մյուս երկրները:

0:13:50.000,0:13:52.000
1950 թ Թուրքիայում ացկացվեցին առաջին ազատ և արդար ընտրությունները,

0:13:52.000,0:13:55.000
ինչը վերջ դրեց ավելի միահեծան աշխարհիկ ռեժիմին,

0:13:55.000,0:13:57.000
որը Թուրքիայի սկիզբն էր:

0:13:57.000,0:13:59.000
Եվ Թուրքիայում բարեպաշտ մահմեդականները

0:13:59.000,0:14:03.000
տեսան, որ կարող են ընտրելու միջոցով փոխել քաղաքական համակարգը:

0:14:03.000,0:14:06.000
Եվ գիտակցեցին, որ ժողովրդավարությունը համատեղելի է իսլամի հետ,

0:14:06.000,0:14:08.000
համատեղելի իրենց արժեքների հետ,

0:14:08.000,0:14:10.000
և նրանք աջակցեցին ժողովրդավարությանը:

0:14:10.000,0:14:12.000
Սա մի փորձ է,

0:14:12.000,0:14:14.000
որ Մերձավոր Արևելքի ոչ բոլոր մահմեդական ազգերն են ունեցել

0:14:14.000,0:14:16.000
մինչև բոլորովին վերջերս:

0:14:16.000,0:14:18.000
Երկրորդ, անցած երկու տասնամյակներում

0:14:18.000,0:14:21.000
շնորհիվ գլոբալիզացիայի և շուկայական տնտեության,

0:14:21.000,0:14:23.000
շնորհիվ միջին խավի աճի,

0:14:23.000,0:14:25.000
մենք Թուրքիայում տեսնում ենք

0:14:25.000,0:14:29.000
այն, ինչ ես սահմանում եմ որպես իսլամական մոդեռնիզմի վերածնունդ:

0:14:29.000,0:14:32.000
Ավելանում են այն քաղաքային միջին խավի բարեպաշտ մահմեդականները,

0:14:32.000,0:14:34.000
ովքեր, նորից, նայում են իրենց ավանդույթին

0:14:34.000,0:14:37.000
և տեսնում, որ մի շարք խնդիրներ կան այդ ավանդույթում:

0:14:37.000,0:14:40.000
Եվ հասկանում են, որ դրանք պետք է փոխվեն, կասկածի տակ առնվեն և բարեփոխվեն:

0:14:40.000,0:14:42.000
Եվ նրանք նայում են Եվրոպային,

0:14:42.000,0:14:45.000
և կրկին տեսնում մի օրինակ, որին կարելի է հետևել:

0:14:45.000,0:14:47.000
Նրանք տեսնում են մի օրինակ, որից կարելի է ոգեշնչվել:

0:14:47.000,0:14:49.000
Ահա թե ինչու ԵՄ գործընթացը`

0:14:49.000,0:14:51.000
Թուրքիայի ջանքերը միանալու Եվրոմիությանը,

0:14:51.000,0:14:53.000
աջակցություն ունի Թուրքիայի ներսում

0:14:53.000,0:14:55.000
իսլամական բարեպաշտների կողմից,

0:14:55.000,0:14:58.000
մինչդեռ որոշ աշխարհիկ ազգեր դեմ էին դրան:

0:14:58.000,0:15:00.000
Այս գործընթացը մի փոքր մշուշվել է

0:15:00.000,0:15:02.000
այն հանգամաքով, որ ոչ բոլոր եվրոպացիներն են այդքան հյուրընկալ,

0:15:02.000,0:15:05.000
բայց սա մեկ այլ քննարկման թեմա է:

0:15:05.000,0:15:08.000
Սակայն պրո-ԵՄ զգացմունքները Թուրքիայում վերջին տասնամյակի արդյունքում

0:15:08.000,0:15:10.000
դարձել են գրեթե մահմեդական ուղղվածության,

0:15:10.000,0:15:12.000
և աջակցություն ունեն իսլամական լիբերալների կողմից,

0:15:12.000,0:15:15.000
և իհարկե, աշխարհիկ լիբերալների կողմից ևս:

0:15:15.000,0:15:17.000
Եվ, դրա շնորհիվ,

0:15:17.000,0:15:20.000
Թուրքիան կարողացավ ստեղծել հաջողված պատմության օրինակ,

0:15:20.000,0:15:25.000
որում իսլամը և դրա ամենաբարեպաշտ հասկացությունները

0:15:25.000,0:15:27.000
դարձել են ժողովրդավարական խաղի մի մաս,

0:15:27.000,0:15:29.000
և նույնիսկ նպաստում են ժողովրդավարական և տնտեսական

0:15:29.000,0:15:31.000
զարգացմանը երկրի:

0:15:31.000,0:15:34.000
Եվ սա ոգեշնչող օրինակ է հենց հիմա

0:15:34.000,0:15:36.000
որոշ իսլամական շարժումների համար

0:15:36.000,0:15:39.000
կամ արաբական աշխարհի որոշ երկրների համար:

0:15:39.000,0:15:41.000
Պետք է տեսնեիք Արաբական Գարունը,

0:15:41.000,0:15:44.000
որը սկիզբ առավ Թունիսում և Եգիպտոսում:

0:15:44.000,0:15:46.000
Արաբական զանգվածները

0:15:46.000,0:15:48.000
ուղղակի ընդվզեցին իրենց դիկտատորների դեմ:

0:15:48.000,0:15:51.000
Նրանք ժողովրդավարություն էին ուզում, ազատություն էին ուզում:

0:15:51.000,0:15:54.000
Եվ պարզվեց, որ նրանք իսլամիստական հրեշներ չէին,

0:15:54.000,0:15:56.000
որ դիկտատորներն անընդհատ օգտագործում էին

0:15:56.000,0:15:59.000
իրենց վարչակաչգն արդարացնելու համար:

0:15:59.000,0:16:02.000
Նրանք ասում էին . "Մենք ցանկանում ենք ազատություն, մենք ցանկանում ենք ժողովրդավարություն:

0:16:02.000,0:16:04.000
Մենք մահմեդական հավատացյալներ ենք,

0:16:04.000,0:16:07.000
բայց մենք ցանկանում ենք ապրել որպես ազատ մարդիկ ազատ հասարակությունում":

0:16:07.000,0:16:09.000
Իհարկե, սա երկար ճանապարհ է,

0:16:09.000,0:16:11.000
Ժողովրդավարության մեկ գիշերում չես հասնի,

0:16:11.000,0:16:13.000
այն գործընթաց է:

0:16:13.000,0:16:15.000
Սակայն սա խոստումնալից ժամանակաշրջան է

0:16:15.000,0:16:17.000
մահմեդական աշխարհում:

0:16:17.000,0:16:19.000
Եվ ես հավատում եմ, որ իսլամական մոդեռնիզմը,

0:16:19.000,0:16:21.000
որը սկիզբ առավ 19-րդ դարում,

0:16:21.000,0:16:23.000
բայց որը հետընթաց ունեցավ 20-րդ դարում

0:16:23.000,0:16:25.000
մահմեդական աշխարհի քաղաքական խնդիրների պատճառով,

0:16:25.000,0:16:27.000
վերածնունդ է ապրում:

0:16:27.000,0:16:30.000
Եվ կարծում եմ, դրանից բխող հաղորդագրություն

0:16:30.000,0:16:32.000
կլինի այն, որ իսլամը,

0:16:32.000,0:16:35.000
չնայած Արևմուտքի որոշ թերահավատների,

0:16:35.000,0:16:37.000
իր մեջ ունի պոտենցիալ

0:16:37.000,0:16:40.000
ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի ժողովրդավարություն, ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի լիբերալիզմ,

0:16:40.000,0:16:42.000
ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի ազատություն:

0:16:42.000,0:16:44.000
Նրանց պետք է թույլ տալ աշխատել դրա համար:

0:16:44.000,0:16:46.000
Անչափ շնորհակալություն:

0:16:46.000,0:16:50.000
(Ծափահարություններ)