WEBVTT

00:00:13.817 --> 00:00:15.572
Dobry wieczór!

00:00:15.572 --> 00:00:16.854
Co się stało?

00:00:16.854 --> 00:00:19.166
Boisz się wampirów?

00:00:19.166 --> 00:00:21.283
He he, nie bój się.

00:00:21.283 --> 00:00:23.123
Nie zostanę na kolację.

00:00:23.123 --> 00:00:28.251
(Śmiech) Przedstawię ci
krótką historię wampirów,

00:00:28.251 --> 00:00:30.808
pokazując, jak nasz wizerunek zmienił się

00:00:30.808 --> 00:00:33.304
z człapiących zwłok

00:00:33.304 --> 00:00:36.301
na szykownych kawalerów.

00:00:36.301 --> 00:00:39.975
Wampiry są prawie tak stare jak ludzkość.

00:00:39.975 --> 00:00:43.854
Historie o nas pojawiają się w kulturach

00:00:43.854 --> 00:00:46.668
już w czasach prehistorycznych.

00:00:46.668 --> 00:00:49.664
Ale wtedy nie nazywano nas wampirami

00:00:49.664 --> 00:00:52.109
i w większości nie wyglądaliśmy tak,

00:00:52.109 --> 00:00:54.730
jak się nas dziś wyobraża,

00:00:54.730 --> 00:00:56.588
wręcz przeciwnie.

00:00:56.588 --> 00:00:59.258
Lamasztu z Mezopotamii

00:00:59.258 --> 00:01:01.823
był stworem z głową lwa

00:01:01.823 --> 00:01:03.753
i ciałem osła,

00:01:03.753 --> 00:01:05.325
a greckie strzygi

00:01:05.325 --> 00:01:09.804
opisywano jako żądne krwi ptaki.

00:01:09.804 --> 00:01:11.837
Inne były jeszcze dziwniejsze.

00:01:11.837 --> 00:01:15.915
Filipiński manananggal przepoławiał się,

00:01:15.915 --> 00:01:19.641
by wypuścić wielkie nietoperze skrzydła.

00:01:19.641 --> 00:01:23.459
Malajski penanggalan
był latającą głową kobiety,

00:01:23.459 --> 00:01:25.501
z której zwisały wnętrzności.

00:01:25.501 --> 00:01:26.697
He he he he he.

00:01:26.697 --> 00:01:29.207
Australijski Yara-ma-yha-who

00:01:29.207 --> 00:01:32.034
był czerwonym ludkiem z wielką głową,

00:01:32.034 --> 00:01:33.340
ogromnymi ustami

00:01:33.340 --> 00:01:36.944
i przyssawkami na dłoniach i stopach.

00:01:36.944 --> 00:01:40.200
Nie zapomnijmy o sukuyanie z Karaibów,

00:01:40.200 --> 00:01:42.133
obayfo z zachodniej Afryki,

00:01:42.133 --> 00:01:44.677
czy tlahuelpuchi z Meksyku.

00:01:44.677 --> 00:01:47.474
Czyż nie są urocze?

00:01:47.474 --> 00:01:54.832
Mimo różnic w wyglądzie
mają jedną wspólną cechę.

00:01:54.832 --> 00:02:01.899
Żywią się energią życiową istot żywych.

00:02:01.899 --> 00:02:06.243
To właśnie wyróżnia wampira.

00:02:06.243 --> 00:02:09.417
Inne cechy są zmienne.

00:02:09.417 --> 00:02:14.414
Jak więc doszliśmy do
tego ożywionego gościa?

00:02:14.414 --> 00:02:16.407
Współczesny wizerunek ma korzenie

00:02:16.407 --> 00:02:18.800
w XVIII-wiecznej Europie wschodniej.

00:02:18.800 --> 00:02:23.446
Powszechne wampirze zabobony sprawiły,

00:02:23.446 --> 00:02:26.584
że historie wysysających krew istot cienia

00:02:26.584 --> 00:02:29.994
zagościły w sypialniach, siejąc strach.

00:02:29.994 --> 00:02:33.885
Folklor, jak moroi wśród Romów,

00:02:33.885 --> 00:02:35.636
czy lugat w Albanii

00:02:35.636 --> 00:02:39.548
dostarczył wampirom popularne dziś cechy:

00:02:39.548 --> 00:02:42.104
bycie nie-umarłym,

00:02:42.104 --> 00:02:43.486
nocny tryb "życia",

00:02:43.486 --> 00:02:45.611
czy zmiennokształtność.

00:02:45.611 --> 00:02:48.488
Europa wschodnia w XIX wieku

00:02:48.488 --> 00:02:51.913
była mrocznym miejscem

00:02:51.913 --> 00:02:53.680
gdzie ginęło wielu ludzi

00:02:53.680 --> 00:02:57.195
z powodu nieznanych chorób i plag.

00:02:57.195 --> 00:02:59.073
Wobec braku wyjaśnień medycznych

00:02:59.073 --> 00:03:02.335
winiono świat nadprzyrodzony,

00:03:02.335 --> 00:03:04.706
a namiastki potwierdzenia

00:03:04.706 --> 00:03:07.950
znajdowano na ciałach ofiar.

00:03:07.950 --> 00:03:09.779
Kiedy wieśniacy odkopywali ciała,

00:03:09.779 --> 00:03:12.780
by poznać przyczynę tajemniczej śmierci,

00:03:12.780 --> 00:03:15.245
często znajdowali zwłoki

00:03:15.245 --> 00:03:17.918
wyglądające jak żywe.

00:03:17.918 --> 00:03:20.418
Dłuższe włosy i paznokcie,

00:03:20.418 --> 00:03:21.888
nadęte brzuchy,

00:03:21.888 --> 00:03:25.584
krew w kącikach ust.

00:03:25.584 --> 00:03:30.119
He he, ci ludzie nie byli martwi.

00:03:30.119 --> 00:03:32.342
To były wampiry!

00:03:32.342 --> 00:03:37.555
Opuszczali groby, by żerować na żywych.

00:03:38.462 --> 00:03:43.873
Przerażeni wieśniacy wymyślili
rytuał na zabicie nieumarłych.

00:03:43.873 --> 00:03:45.930
Różnił się on w zależności od regionu,

00:03:45.930 --> 00:03:48.791
ale zazwyczaj składało się na niego

00:03:48.791 --> 00:03:52.707
ścięcie głowy, spalenie
i przybicie ciała kołkiem do trumny,

00:03:52.707 --> 00:03:55.595
żeby nie wstało.

00:03:55.595 --> 00:03:58.247
Przerażające!

00:03:58.247 --> 00:04:03.348
Ale widziane przez wieśniaków
nieczyste ożywienie

00:04:03.348 --> 00:04:07.210
to tylko zwyczajne objawy śmierci.

00:04:07.210 --> 00:04:08.774
Postępujący rozkład ciała sprawia,

00:04:08.774 --> 00:04:10.667
że skóra się odwadnia,

00:04:10.667 --> 00:04:14.418
przez co włosy i paznokcie
optycznie rosną.

00:04:14.418 --> 00:04:16.964
Bakterie w żołądku

00:04:16.964 --> 00:04:18.572
wypełniają go gazami,

00:04:18.572 --> 00:04:22.160
które wypychają krew przez usta.

00:04:22.160 --> 00:04:26.075
Wtedy tego nie wiedziano,

00:04:26.075 --> 00:04:29.434
więc wieśniacy nadal kopali.

00:04:29.434 --> 00:04:32.584
Wykopano tak wiele zwłok,

00:04:32.584 --> 00:04:34.621
że cesarzowa Austrii
wysłała własnego lekarza

00:04:34.621 --> 00:04:38.501
żeby obalił te zabobony,

00:04:38.501 --> 00:04:41.104
i stworzyła nawet prawo

00:04:41.104 --> 00:04:43.815
zabraniające kopania w grobach.

00:04:43.815 --> 00:04:47.531
Choć polowania na wampiry ustały,

00:04:47.531 --> 00:04:49.922
to legendy przetrwały

00:04:49.922 --> 00:04:52.249
jako lokalne zabobony,

00:04:52.249 --> 00:04:54.403
co miało odbicie w literaturze

00:04:54.403 --> 00:04:56.497
jak w "Wampirze" Polidoriego,

00:04:56.497 --> 00:04:58.662
gotyckiej powieści "Carmilla"

00:04:58.662 --> 00:05:03.635
i w słynnym "Draculi" Brama Stokera.

00:05:03.635 --> 00:05:06.721
Stoker wplótł nie tylko fakty historyczne,

00:05:06.721 --> 00:05:09.941
jak Elżbieta Batory,
kąpiąca się we krwi dziewic,

00:05:09.941 --> 00:05:13.463
i brutalne egzekucje Włada Diabła,

00:05:13.463 --> 00:05:15.747
ale też lokalne mity,

00:05:15.747 --> 00:05:18.999
które zainspirowały
główne elementy historii:

00:05:18.999 --> 00:05:21.255
krajobraz Siedmiogrodu,

00:05:21.255 --> 00:05:23.855
czosnek jako ochrona

00:05:23.855 --> 00:05:27.070
i przebijanie serca kołkiem.

00:05:27.070 --> 00:05:30.586
Te rzeczy są nam znajome,

00:05:30.586 --> 00:05:33.200
ale rzeczy, które wymyślił sam,

00:05:33.200 --> 00:05:35.920
też się przyjęły:

00:05:35.920 --> 00:05:37.692
strach przed krzyżem,

00:05:37.692 --> 00:05:39.757
wrażliwość na światło słoneczne

00:05:39.757 --> 00:05:43.919
i brak odbicia w lustrze.

00:05:43.919 --> 00:05:45.704
Poprzez dodawanie nowych cech

00:05:45.704 --> 00:05:49.893
Stoker zastosował przyjętą tradycję

00:05:49.893 --> 00:05:51.473
dodawania elementów

00:05:51.473 --> 00:05:54.380
do mitu o wampirach.

00:05:54.380 --> 00:05:57.500
Może poznałeś moich krewnych.

00:05:57.500 --> 00:06:00.847
Wiele stworów grasowało po nocy

00:06:00.847 --> 00:06:03.175
przed Drakulą

00:06:03.175 --> 00:06:05.177
i wiele innych nadal będzie

00:06:05.177 --> 00:06:07.624
wkradać się senne koszmary.

00:06:07.624 --> 00:06:09.641
Jeśli będą się żywić

00:06:09.641 --> 00:06:12.652
energią życiową,

00:06:12.652 --> 00:06:15.289
to będą moimi pobratymcami.

00:06:15.289 --> 00:06:18.730
Nawet błyszczące wampiry się załapują.

00:06:18.730 --> 00:06:21.983
To właśnie ciągłe snucie opowieści

00:06:21.983 --> 00:06:24.933
i nowe oblicza wampirzej legendy

00:06:24.933 --> 00:06:29.412
dają nam prawdziwie wieczne życie.

00:06:29.412 --> 00:06:32.245
(Śmiech)