WEBVTT 00:00:19.706 --> 00:00:23.622 W dowolnym momencie w latach 1750-1930, 00:00:23.851 --> 00:00:29.401 jeśli zapytalibyśmy wykształconych ludzi, jaki jest cel poezji, sztuki, czy muzyki, 00:00:29.421 --> 00:00:31.881 odpowiedzieliby: "piękno". 00:00:38.473 --> 00:00:40.603 A gdybyśmy zapytali o jego cel, 00:00:40.603 --> 00:00:45.489 dowiedzilibyśmy się, że piękno to wartość równie ważna co prawda i dobro. 00:00:52.480 --> 00:00:56.750 Potem w XX w. piękno przestało być ważne. 00:00:58.722 --> 00:01:03.372 Sztuka coraz bardziej miała niepokoić i łamać tematy tabu. 00:01:03.940 --> 00:01:08.300 To nie piękno zdobywa nagrody, ale oryginalność osiągnięta jakkolwiek 00:01:08.314 --> 00:01:10.924 i jakimkolwiek moralnym kosztem. 00:01:16.241 --> 00:01:19.151 Nie dość, że sztuka stworzyła kult brzydoty, 00:01:19.159 --> 00:01:22.549 ale i architektura stała się bezduszna i sterylna. 00:01:23.772 --> 00:01:27.176 Nie tylko nasze fizyczne otoczenie stało się brzydkie. 00:01:30.986 --> 00:01:35.416 Nasz język, muzyka i maniery stają się krzykliwe, 00:01:36.623 --> 00:01:38.804 egoistyczne i obraźliwe, 00:01:38.804 --> 00:01:43.003 jak gdyby nie było miejsca w życiu na piękno i dobry gust. 00:01:46.218 --> 00:01:50.628 Słowo, które widnieje na tych wszystkich brzydkich obiektach, to "ja". 00:01:51.457 --> 00:01:55.053 Moje korzyści, pragnienia, potrzeby. 00:01:55.868 --> 00:01:58.568 A sztuka nie ma nic do powiedzenia poza: 00:01:58.762 --> 00:02:00.582 "Tak, to dobry pomysł." 00:02:03.532 --> 00:02:05.964 Myślę, że tracimy piękno 00:02:06.292 --> 00:02:08.152 i istnieje niebezpieczeństwo, 00:02:08.194 --> 00:02:10.722 że razem z nim stracimy sens życia. 00:02:28.725 --> 00:02:30.665 Nazywam się Roger Scruton. 00:02:30.668 --> 00:02:32.438 Jestem filozofem i pisarzem. 00:02:32.511 --> 00:02:34.961 Zajmuję się zadawaniem pytań. 00:02:36.789 --> 00:02:40.507 Przez ostatnie lata zadawałem pytania o piękno. 00:02:43.862 --> 00:02:48.402 Piękno było w centrum naszej cywilizacji od przeszło 2000 lat. 00:02:49.481 --> 00:02:52.041 Od swoich początków w starożytnej Grecji, 00:02:52.041 --> 00:02:54.933 filozofia zastanawiała się nad miejscem piękna 00:02:54.933 --> 00:02:57.317 w sztuce, poezji, muzyce, architekturze 00:02:57.359 --> 00:02:58.999 i codziennym życiu. 00:03:04.933 --> 00:03:07.623 Filozofowie przekonywali, że przez poszukiwanie piękna, 00:03:07.941 --> 00:03:10.271 czynimy świat naszym domem. 00:03:10.759 --> 00:03:14.919 My także zrozumieliśmy naszą własną naturę jako duchowe istoty. 00:03:17.409 --> 00:03:21.689 Ale nasz świat odwrócił się od piękna i przez to jesteśmy otoczeni 00:03:21.707 --> 00:03:26.167 brzydotą i wyobcowaniem. 00:03:27.605 --> 00:03:30.765 Chcę Was przekonać, że piękno ma znaczenie, 00:03:31.173 --> 00:03:33.554 nie tylko jako subiektywne odczucie, 00:03:33.920 --> 00:03:36.750 ale jako uniwersalna potrzeba ludzi. 00:03:38.597 --> 00:03:42.837 Jeżeli ją ignorujemy, wysyłamy siebie na duchową pustynię. 00:03:43.547 --> 00:03:46.679 Chcę Wam pokazać, jak wyjść z tej pustyni 00:03:46.679 --> 00:03:49.189 drogą, która prowadzi do domu. 00:04:08.579 --> 00:04:11.639 Wielcy artyści przeszłości mieli świadomość, 00:04:11.639 --> 00:04:15.757 że życie ludzkie jest pełne chaosu i cierpienia, 00:04:16.007 --> 00:04:18.357 ale mieli na to lekarstwo. 00:04:18.445 --> 00:04:20.675 A nazywa się ono: piękno. 00:04:28.477 --> 00:04:32.237 Piękne dzieło sztuki przynosi pocieszenie w smutku 00:04:32.237 --> 00:04:34.386 i afirmację w radości. 00:04:37.301 --> 00:04:40.571 Pokazuje, że życie ludzkie ma wartość. 00:04:47.972 --> 00:04:52.222 Wielu współczesnych artystów zmęczyło się tym zadaniem. 00:04:53.277 --> 00:04:55.647 Nieprzewidywalność życia, jak myślą, 00:04:55.647 --> 00:04:58.233 nie może być odkupione przez sztukę. 00:04:58.287 --> 00:05:01.127 Zamiast tego, powinno być wystawiane. 00:05:03.432 --> 00:05:06.442 Pomysł ten zapoczątkował prawie 100 lat temu 00:05:06.442 --> 00:05:08.850 francuski artysta Marcel Duchamp, 00:05:08.850 --> 00:05:12.911 który podpisał pisuar fikcyjnym "R. Mutt" 00:05:12.911 --> 00:05:14.650 i zgłosił na wystawę. 00:05:17.640 --> 00:05:19.530 Jego gest był satyryczny, 00:05:19.594 --> 00:05:22.214 zaprojektowany by wyśmiać świat sztuki 00:05:22.214 --> 00:05:24.008 i związany z nim snobizm. 00:05:26.399 --> 00:05:29.239 Jednak został zinterpretowany inaczej: 00:05:29.314 --> 00:05:32.024 jako dowód, że wszystko może być sztuką. 00:05:33.871 --> 00:05:37.021 Tak jak światło gasnące i zapalające się, 00:05:40.784 --> 00:05:42.614 puszka odchodów 00:05:43.325 --> 00:05:45.625 albo nawet stos cegieł. 00:05:48.335 --> 00:05:50.925 Sztuka nie ma już statusu świętości. 00:05:51.206 --> 00:05:55.258 Nie podnosi nas moralnie ani na duchowe wyżyny. 00:05:56.030 --> 00:05:58.730 To tylko ludzki gest, znaczący nie więcej 00:05:59.460 --> 00:06:01.817 niż śmiech czy krzyk. 00:06:04.196 --> 00:06:08.386 "Oni chyba się z nas śmieją. To stos cegieł" 00:06:13.670 --> 00:06:16.080 Sztuka niegdyś kultywowała piękno. 00:06:16.197 --> 00:06:18.412 Teraz mamy kult brzydoty. 00:06:20.689 --> 00:06:22.689 Skoro świat wzbudza niepokój, 00:06:22.728 --> 00:06:24.368 sztuka także powinna. 00:06:25.240 --> 00:06:27.350 Ci, którzy szukają piękna w sztuce, 00:06:27.424 --> 00:06:29.485 są oderwani od rzeczywistości. 00:06:32.133 --> 00:06:35.113 Czasem intencją jest nas zszokować, 00:06:35.309 --> 00:06:37.989 ale to, co jest szokujące za pierwszym razem, 00:06:38.032 --> 00:06:41.382 z każdym kolejnym staje się nudne i bezsensowne. 00:06:43.113 --> 00:06:45.993 To robi ze sztuki wyrafinowany żart, 00:06:46.084 --> 00:06:49.084 który jednak już przestał być śmieszny. 00:06:49.139 --> 00:06:51.736 Choć krytycy nadal go podtrzymują, 00:06:51.757 --> 00:06:55.127 bojąc się powiedzieć, że król jest nagi. 00:06:58.178 --> 00:07:01.342 Kreatywnej sztuki nie osiąga się ot tak, 00:07:01.369 --> 00:07:03.749 zwyczajnie mając pomysł. 00:07:04.814 --> 00:07:07.904 Oczywiście pomysły mogą być interesujące i zabawne 00:07:07.977 --> 00:07:10.337 ale to nie uzasadnia przywłaszczenia 00:07:10.365 --> 00:07:11.795 etykiety "sztuki", 00:07:13.822 --> 00:07:17.062 Jeśli dzieło sztuki to nie więcej niż pomysł, 00:07:17.372 --> 00:07:19.112 każdy może być artystą 00:07:19.142 --> 00:07:21.672 a każdy obiekt może być dziełem sztuki. 00:07:21.750 --> 00:07:25.940 Nie potrzeba już umiejętności, smaku ani kreatywności. 00:07:31.736 --> 00:07:34.686 - To, co próbował Pan robić, jak rozumiem, 00:07:34.958 --> 00:07:37.858 to odjąć sztuce wartości, 00:07:38.136 --> 00:07:41.534 mówiąc: "nazwanie czegoś sztuką, 00:07:41.794 --> 00:07:43.434 czyni z tego sztukę." 00:07:43.677 --> 00:07:45.167 - Tak, ale dla mnie 00:07:45.200 --> 00:07:48.420 nazwa "dzieło sztuki" nie jest zbyt ważna, 00:07:48.640 --> 00:07:50.800 nie obchodzi mnie słowo "sztuka", 00:07:50.971 --> 00:07:55.651 bo ono było już tyle razy dyskredytowane. 00:07:56.947 --> 00:07:58.317 - Ale, w zasadzie, 00:07:58.317 --> 00:08:00.567 przyczynił się Pan do tego, prawda? 00:08:00.632 --> 00:08:02.601 Tak, zrobiłem to celowo. 00:08:02.601 --> 00:08:05.577 Chcę się go pozbyć. 00:08:05.626 --> 00:08:10.856 tak jak wielu ludzi pozbyło się religii. 00:08:11.909 --> 00:08:15.399 Ludzie zaakceptowali Duchampa i jego ocenę. 00:08:16.057 --> 00:08:18.647 Ja uważam, że on nie pozbył się sztuki, 00:08:18.647 --> 00:08:20.918 a jedynie kreatywności. 00:08:23.252 --> 00:08:26.002 A jednak, prace Duchampa nadal mają wpływ 00:08:26.013 --> 00:08:28.443 na bieg sztuki w dzisiejszych czasach. 00:08:29.632 --> 00:08:31.622 Artysta Michael Craig-Martin, który uczył 00:08:31.637 --> 00:08:34.074 licznych młodych brytyjskich artystów, 00:08:34.074 --> 00:08:36.724 których prace dominują w świecie sztuki, 00:08:36.829 --> 00:08:39.199 podążył za przykładem Duchampa, 00:08:39.213 --> 00:08:41.713 swoją własną pracą zatytułowaną "Dąb". 00:08:43.024 --> 00:08:45.344 Składa się z szklanki z wodą na półce 00:08:46.055 --> 00:08:49.775 i tekstu wyjaśniającego, dlaczego jest to dąb. 00:08:52.515 --> 00:08:55.445 Kiedy po raz pierwszy wszedłem do Kaplicy św. Piotra 00:08:55.445 --> 00:08:58.330 i zobaczyłem "Pietę" Michała Anioła, 00:08:58.166 --> 00:09:00.596 to było dla mnie przemieniające doświadczenie. 00:09:00.617 --> 00:09:02.587 Zmieniło się wtedy moje życie. 00:09:02.587 --> 00:09:04.920 Czy myślisz, że ktoś może doświadczyć tego samego 00:09:04.920 --> 00:09:07.347 z pisuarem Duchampa? 00:09:07.348 --> 00:09:09.328 albo może z Twoim "Dębem", 00:09:09.485 --> 00:09:11.785 które w zasadzie jest podobne? 00:09:11.985 --> 00:09:14.855 - Wiem, że kiedy ja byłem nastolatkiem 00:09:14.855 --> 00:09:17.813 i natknąłem się pierwszy raz na Duchampa 00:09:17.813 --> 00:09:20.967 i jego "Ready-made", 00:09:21.513 --> 00:09:25.730 byłem absolutnie zachwycony. 00:09:25.848 --> 00:09:28.663 Nie wydaje mi się, żeby ludzie byli zachwyceni pięknem, 00:09:28.665 --> 00:09:31.185 kiedy widzą ten pisuar, on nie ma być piękny. 00:09:31.207 --> 00:09:33.867 Ale to nie znaczy, że nie ma w nim czegoś, 00:09:33.938 --> 00:09:35.859 co pobudza wyobraźnię. 00:09:36.730 --> 00:09:38.563 Wydaje mi się, że pobudzanie wyobraźni 00:09:38.563 --> 00:09:41.476 jest kluczem do tego, co jest celem sztuki. 00:09:41.785 --> 00:09:45.580 Duchamp uważał, że sztuka za bardzo skupiała się 00:09:45.616 --> 00:09:48.606 na technice, zbyt interesowała optyką. 00:09:48.646 --> 00:09:52.296 Uważał, że stała się skorumpowana intelektualnie i moralnie. 00:09:52.393 --> 00:09:55.956 Jego powodem tworzenia sztuki nie mieszczącej się w systemie 00:09:56.800 --> 00:09:57.631 nie był cynizm, 00:09:57.641 --> 00:09:59.588 ale próba powiedzenia: 00:09:59.588 --> 00:10:03.778 "Próbuję tworzyć sztukę, która zaprzecza 00:10:03.828 --> 00:10:06.708 temu wszystkiemu, co ludzie uważają 00:10:06.720 --> 00:10:08.670 za konieczne w sztuce. 00:10:08.684 --> 00:10:11.434 Próbuję powiedzieć, że centralne pytanie 00:10:11.504 --> 00:10:13.430 leży gdzieś indziej. 00:10:13.430 --> 00:10:16.170 Rozumiem, że stan rzeczy musiał się zmienić, 00:10:16.217 --> 00:10:18.997 Duchamp próbował to zrobić, 00:10:18.997 --> 00:10:22.863 ale w co chciał zmienić? 00:10:23.338 --> 00:10:26.538 Cóż, nawet w swoich najśmielszych snach nie mógłby sobie wyobrazić 00:10:26.538 --> 00:10:28.386 rzeczy, które się wydarzyły. 00:10:28.386 --> 00:10:31.335 On sam, jestem przekonany, nie miał pojęcia 00:10:31.335 --> 00:10:35.842 jak centralna była kwestia, na którą się natknął. 00:10:35.842 --> 00:10:42.580 W skrócie: dzieło sztuki jest nim, ponieważ my je za takie uważamy. 00:10:42.580 --> 00:10:45.728 I myślę, że to ważne, żeby powiedzieć, że pojęcie piękna zostało rozszerzone 00:10:45.821 --> 00:10:49.761 żeby zawrzeć rzeczy, o których wcześniej by nigdy nie pomyślano. 00:10:49.761 --> 00:10:54.345 Częścią roli artysty jest sprawiać, by ludzie zauważyli w czymś piękno, 00:10:54.345 --> 00:10:57.232 w czymś, co wcześniej nie było uważane za piękne aż do teraz. 00:10:57.232 --> 00:10:58.941 - Jak puszka odchodów. 00:10:58.941 --> 00:11:01.576 - Cóż, co do tego nie jestem pewien, czy to jest piękne. 00:11:01.576 --> 00:11:04.675 Ale jeśli weźmiemy na przykład coś, co nie stara się być piękne, 00:11:04.900 --> 00:11:06.850 jak na przykład Jeff Koons. 00:11:06.850 --> 00:11:11.126 Jeff Koons zrobił rzeczy zachwycająco piękne, 00:11:12.257 --> 00:11:15.767 - Za dużo kiczu. Kiczu posypanego cukrem. 00:11:16.277 --> 00:11:20.107 - To jest przedmiot jego pracy, a nie jego istota. 00:11:20.107 --> 00:11:23.767 - Jaki jest pożytek z takiej sztuki? W czym ona pomaga ludziom? 00:11:23.767 --> 00:11:33.336 - Mam nadzieję, że pozwala ludziom zobaczyć świat, w którym żyją 00:11:33.336 --> 00:11:36.948 w sposób, który da mu więcej znaczenia. 00:11:37.810 --> 00:11:41.761 To nie idealny świat, albo inny świat, jakieś lepsze miejsce, 00:11:41.862 --> 00:11:46.620 ale ten tu i teraz, ten, w którym są, 00:11:46.513 --> 00:11:50.130 żeby próbować w nim żyć trochę łatwiej, 00:11:50.130 --> 00:11:52.763 w tym świecie, który mają. 00:12:00.519 --> 00:12:04.239 A więc dzisiejsza sztuka pokazuje świat, jakim jest, 00:12:04.239 --> 00:12:07.358 tu i teraz, z jego niedoskonałościami, 00:12:07.410 --> 00:12:10.857 ale czy efektem rzeczywiście jest sztuka? 00:12:12.797 --> 00:12:15.717 Z pewnością coś nie jest dziełem sztuki tylko dlatego 00:12:15.717 --> 00:12:19.370 że oferuje kawałek rzeczywistości, łącznie z brzydotą, 00:12:19.370 --> 00:12:20.941 i o tym krzyczy. 00:12:35.261 --> 00:12:37.551 Sztuka potrzebuje kreatywności, 00:12:37.551 --> 00:12:40.190 a kreatywność polega na dzieleniu się. 00:12:40.260 --> 00:12:44.524 To wezwanie dla innych do tego, żeby zobaczyli świat tak jak artysta. 00:12:47.387 --> 00:12:51.119 Dlatego znajdujemy piękno w naiwnej dziecięcej sztuce. 00:12:51.409 --> 00:12:55.129 Dzieci nie dają nam idei w miejscu kreatywnych obrazów, 00:12:55.229 --> 00:12:58.910 ani nie zanurzają się w brzydocie. 00:12:58.611 --> 00:13:01.301 Próbują afirmować świat tak, jak go widzą 00:13:01.301 --> 00:13:03.260 i dzielić się tym, co czują. 00:13:06.520 --> 00:13:11.850 Coś z dziecięcej czystej radości tworzenia zostaje w każdej prawdziwej pracy. 00:13:13.952 --> 00:13:17.622 Ale kreatywność to za mało, a umiejętność prawdziwego artysty 00:13:17.636 --> 00:13:21.416 ukazuje się w pokazywaniu rzeczywistego w świetle idealnego - 00:13:21.416 --> 00:13:24.334 żeby je przekształcić. 00:13:27.800 --> 00:13:31.510 To właśnie osiąga Michał Anioł w swoim wspaniałym przedstawieniu Dawida. 00:13:34.682 --> 00:13:38.116 Ale kiedy natrafiamy na kawałek gipsu w kształcie Dawidowym 00:13:38.116 --> 00:13:40.706 jako dekoracja ogrodowa, 00:13:40.962 --> 00:13:42.902 to w ogóle pięknem nie jest. 00:13:42.902 --> 00:13:45.367 Brakuje mu kluczowego składnika, 00:13:45.378 --> 00:13:47.808 czyli kreatywności. 00:14:04.672 --> 00:14:08.252 Rodzaj dyskusji, które przeprowadzam, jest niebezpieczny. 00:14:08.252 --> 00:14:11.614 W naszej demokratycznej kulturze, ludzie często myślą, że 00:14:11.614 --> 00:14:15.196 krytyka czyjegoś gustu jest grożeniem. 00:14:17.354 --> 00:14:20.152 Niektórzy są wręcz oburzeni sugestią, 00:14:20.152 --> 00:14:22.897 że jest różnica między dobrym i złym gustem. 00:14:22.897 --> 00:14:26.040 Albo że to, na co patrzymy, co czytamy i czego słuchamy 00:14:26.040 --> 00:14:27.283 ma znaczenie. 00:14:28.492 --> 00:14:30.811 Ale to nie jest dla nikogo pomocne. 00:14:30.811 --> 00:14:34.828 Są standardy piękna, które mają mocny fundament w ludzkiej naturze 00:14:34.978 --> 00:14:38.268 Musimy ich szukać i włączyć do naszego życia. 00:14:44.242 --> 00:14:49.281 Może ludzie stracili wiarę w piękno, ponieważ stracili wiarę w ideały. 00:14:49.281 --> 00:14:53.131 Jedyne, co istnieje - jak chcą myśleć - to świat apetytu. 00:14:54.409 --> 00:14:58.589 Nie ma innych wartości jak tylko te utylitarne. 00:14:58.589 --> 00:15:01.762 Coś ma wartość jeśli jest użyteczne. 00:15:01.810 --> 00:15:03.980 A jak piękno jest użyteczne? 00:15:06.921 --> 00:15:09.721 "Cała sztuka jest absolutnie bezużyteczna", 00:15:09.721 --> 00:15:13.685 napisał Oscar Wilde, chcąc chwalić sztukę. 00:15:14.427 --> 00:15:18.657 Dla niego piękno było wartością większą niż użyteczność. 00:15:19.231 --> 00:15:22.661 Ludzie potrzebują bezużytecznych rzeczy tak samo 00:15:22.661 --> 00:15:25.447 a może nawet bardziej niż rzeczy z pożytkiem. 00:15:25.864 --> 00:15:30.304 Pomyśl tylko: jaki jest użytek z miłości, z przyjaźni, z wielbienia? 00:15:31.419 --> 00:15:33.444 Nie ma żadnego. 00:15:33.463 --> 00:15:35.513 I tak samo jest z pięknem. 00:15:38.751 --> 00:15:42.448 Nasza konsumpcyjna kultura stawia użyteczność na pierwszym miejscu, 00:15:42.485 --> 00:15:45.485 a piękno jest niczym więcej niż efektem ubocznym. 00:15:47.006 --> 00:15:49.166 Skoro sztuka jest bezużyteczna, 00:15:49.166 --> 00:15:52.856 nie ma znaczenia co czytasz, na co patrzysz, czego słuchasz. 00:15:59.801 --> 00:16:02.509 Jesteśmy atakowani z każdej strony wiadomościami, 00:16:02.509 --> 00:16:05.789 podniecani, kuszeni nieopisaną żądzą. 00:16:07.469 --> 00:16:11.779 To jest jeden z powodów, dlaczego piękno znika z naszego świata. 00:16:13.840 --> 00:16:16.724 "Biorąc czy dając", pisał Wordsworth, 00:16:16.724 --> 00:16:19.245 "tracimy coś z siebie." 00:16:20.828 --> 00:16:24.958 W naszej kulturze reklama jest ważniejsza niż dzieło sztuki, 00:16:26.060 --> 00:16:30.230 a one często próbują przykuć naszą uwagę tak jak reklamy: 00:16:30.471 --> 00:16:32.921 poprzez bycie krzykliwymi albo oburzającymi, 00:16:32.995 --> 00:16:36.785 jak ta ozdobna platynowa czaszka autorstwa Damiana Hirsta. 00:16:38.216 --> 00:16:42.272 Tak jak reklamy, dzisiejsze dzieła sztuki celują w to, żeby stworzyć markę 00:16:42.272 --> 00:16:46.268 nawet jeśli nie mają do sprzedania żadnego produktu oprócz siebie. 00:17:20.753 --> 00:17:23.751 Napada się na piękno z dwóch stron: 00:17:23.751 --> 00:17:26.577 kultu brzydoty w sztuce 00:17:26.627 --> 00:17:29.807 i kultu użyteczności w codziennym życiu. 00:17:29.942 --> 00:17:34.022 Te dwa kulty połączyły się w świecie nowoczesnej architektury. 00:17:37.882 --> 00:17:42.372 Na początku XX w. architekci, tak jak artyści, 00:17:42.384 --> 00:17:46.664 zaczęli się niecierpliwić pięknem i w jego miejsce wstawili użyteczność. 00:17:50.691 --> 00:17:55.211 Amerykański architekt Louis Sullivan wygłosił credo modernistów, 00:17:55.211 --> 00:17:58.861 kiedy powiedział, że forma podąża za funkcją. 00:17:58.861 --> 00:18:02.779 Innymi słowy, trzeba przestać myśleć o tym, jak budynek wygląda, 00:18:02.781 --> 00:18:05.331 a zamiast tego myśleć o tym, co robi. 00:18:08.553 --> 00:18:10.967 Doktryna Sullivana była używana, 00:18:10.967 --> 00:18:15.147 by uzasadnić największą zbrodnię przeciwko pięknu jaką świat widział, 00:18:15.606 --> 00:18:18.276 a była to zbrodnia współczesnej architektury. 00:18:36.267 --> 00:18:40.417 Wychowywałem się niedaleko Reading, które było uroczym wiktoriańskim miastem 00:18:40.836 --> 00:18:43.874 z małymi uliczkami i gotyckimi kościołami 00:18:43.874 --> 00:18:47.489 zdobione przez eleganckie budynki i dostojne hotele. 00:18:48.455 --> 00:18:51.925 Ale w latach 60. zaczęło się to zmieniać. 00:18:51.925 --> 00:18:55.019 Tutaj, w centrum, przytulne uliczki zostały zniszczone 00:18:55.019 --> 00:18:59.189 żeby zrobić miejsce biurowcom, przystankom i parkingom, 00:18:59.189 --> 00:19:02.429 zaprojektowanym bez względu na piękno, 00:19:03.183 --> 00:19:07.753 a rezultat jasno udowadnia, że jeśli użyteczność jest jedynym kryterium, 00:19:07.753 --> 00:19:11.210 budynki, które budujesz wkrótce staną się bezużyteczne. 00:19:12.704 --> 00:19:16.094 Ten budynek jest zabity deskami, bo nie był nikomu potrzebny. 00:19:16.126 --> 00:19:19.384 Nie był nikomu potrzebny, bo nikt nie chciał w nim być. 00:19:19.384 --> 00:19:22.620 Nikt nie chciał w nim być, bo jest tak okrutnie brzydki. 00:19:35.307 --> 00:19:39.140 Gdzie nie spojrzeć, wszędzie jest brzydota i oszpecenie. 00:19:39.932 --> 00:19:42.372 Biura i stacja autobusów zostały opuszczone, 00:19:43.485 --> 00:19:47.695 i tylko gołębie czują się tu jak w domu, brudząc chodniki. 00:19:48.267 --> 00:19:50.887 Wszystko zostało zdewastowane. 00:19:51.797 --> 00:19:54.157 Ale nie powinniśmy obwiniać wandali. 00:19:54.278 --> 00:19:56.998 To miejsce zostało zbudowane przez wandali, 00:19:56.998 --> 00:19:59.880 a ci, którzy dodali graffiti, zaledwie dokończyli dzieła. 00:20:04.232 --> 00:20:08.222 Większość naszych miast ma miejsca takie, jak te, 00:20:08.222 --> 00:20:11.697 w których budynki zbudowane wyłącznie ze względu na użyteczność 00:20:11.697 --> 00:20:14.369 szybko stały się bezużyteczne. 00:20:14.369 --> 00:20:17.630 Ale architekci nie wyciągnęli z tego wniosków. 00:20:33.889 --> 00:20:36.559 Kiedy opinia publiczna zaczęła reagować przeciwko 00:20:36.559 --> 00:20:39.214 brutalnemu betonowemu stylowi z lat 60. 00:20:39.214 --> 00:20:42.702 architekci zwyczajnie zastąpili go nowym rodzajem złomu. 00:20:43.070 --> 00:20:46.000 Szklane ściany zawieszone na metalowych konstrukcjach 00:20:46.071 --> 00:20:49.061 z absurdalnymi detalami, które do niczego nie pasują. 00:20:49.231 --> 00:20:52.151 Wynikiem jest kolejna tragedia, 00:20:52.151 --> 00:20:54.829 która jest tylko po to, żeby zostać zniszczoną. 00:21:10.686 --> 00:21:13.176 W środku całego tego spustoszenia 00:21:13.176 --> 00:21:16.231 znajdujemy fragment ulic, które zostały zniszczone. 00:21:17.513 --> 00:21:20.414 Niegdyś kuźnia, teraz kawiarnia. 00:21:20.414 --> 00:21:24.611 Ludzie przychodzą tu zewsząd, bo są tu resztki życia, 00:21:25.834 --> 00:21:29.094 życia, które pochodzi z tego budynku. 00:21:40.605 --> 00:21:43.500 Znów wracam do zdania Oscara Wilda, 00:21:43.500 --> 00:21:45.840 że cała sztuka jest bezużyteczna. 00:21:46.840 --> 00:21:49.720 Postaw użyteczność na pierwszym miejscu, a ją stracisz. 00:21:50.232 --> 00:21:52.492 Postaw piękno na pierwszym miejscu, 00:21:52.492 --> 00:21:55.653 a to, co robisz, użyteczności nigdy nie straci. 00:21:55.812 --> 00:21:59.962 Okazuje się, że nie ma nic bardziej użytecznego niż to, co jest bezużyteczne. 00:22:04.851 --> 00:22:07.441 Widać to w tradycyjnej architekturze, 00:22:07.441 --> 00:22:10.542 w jej dekoracyjnych detalach. 00:22:10.549 --> 00:22:13.819 Ozdoby wyzwalają nas z tyranii użyteczności 00:22:13.827 --> 00:22:16.547 i zaspokajają naszą potrzebę harmonii. 00:22:17.106 --> 00:22:19.746 W dziwny sposób sprawiają, że czujemy się jak w domu. 00:22:20.288 --> 00:22:23.438 Przypominają, że mamy coś więcej niż praktyczne potrzeby. 00:22:24.073 --> 00:22:28.373 Nie kierują nami tylko zwierzęce żądze, jak jedzenie czy spanie. 00:22:28.939 --> 00:22:31.785 Mamy też duchowe i moralne potrzeby. 00:22:31.853 --> 00:22:35.084 I jeśli one nie są zaspokajane, my też nie jesteśmy. 00:22:56.739 --> 00:22:59.650 Wszyscy wiemy jak to jest, nawet na co dzień, 00:23:00.158 --> 00:23:03.283 zostać przeniesionym dzięki rzeczom, które widzimy, 00:23:03.533 --> 00:23:05.963 ze zwyczajnego świata naszych łaknień 00:23:05.963 --> 00:23:09.055 do oświeconej sfery kontemplacji. 00:23:12.112 --> 00:23:14.523 Promień słońca, wspomnienie melodii, 00:23:14.596 --> 00:23:16.628 twarz ukochanej osoby, 00:23:16.659 --> 00:23:19.629 docierają do nas w momentach największego rozproszenia, 00:23:20.026 --> 00:23:23.016 i nagle życie staje się interesujące. 00:23:30.585 --> 00:23:34.251 To są ponadczasowe momenty, w których czujemy obecność 00:23:34.251 --> 00:23:36.557 innego i wyższego świata. 00:23:40.330 --> 00:23:42.650 Od początków zachodniej cywilizacji 00:23:42.807 --> 00:23:47.837 poeci i filozofowie widzieli doświadczenie piękna jako wezwanie do boskości. 00:23:51.848 --> 00:23:55.798 Platon, piszący w Atenach w IV w. p.n.e., 00:23:55.957 --> 00:24:00.317 przekonywał, że piękno to znak innego i wyższego porządku. 00:24:03.426 --> 00:24:07.266 Postrzegając piękno okiem umysłu, jak pisał, 00:24:07.371 --> 00:24:09.821 będziesz mógł pielęgnować prawdziwą cnotę 00:24:09.821 --> 00:24:12.022 i stać się przyjacielem Boga. 00:24:16.181 --> 00:24:18.101 Platon był idealistą. 00:24:18.647 --> 00:24:23.267 Wierzył, że ludzie są pielgrzymami i pasażerami w tym świecie, 00:24:23.496 --> 00:24:26.435 stale szukającymi czegoś poza nim, 00:24:26.717 --> 00:24:30.147 wieczności, w której będziemy zjednoczeni z Bogiem. 00:24:36.050 --> 00:24:39.560 Bóg istnieje w transcendentalnym świecie, 00:24:39.629 --> 00:24:41.969 do którego my, ludzie, aspirujemy, 00:24:41.979 --> 00:24:45.029 ale którego nie możemy bezpośrednio poznać. 00:24:47.172 --> 00:24:50.844 Jednym sposobem na złapanie rąbka tej niebiańskiej sfery tu na ziemi 00:24:50.945 --> 00:24:53.425 jest doświadczenie piękna. 00:24:58.325 --> 00:25:00.508 To prowadzi do paradoksu. 00:25:00.890 --> 00:25:05.220 Dla Platona, piękno było przede wszystkim pięknem ludzkiej twarzy 00:25:05.220 --> 00:25:07.148 i ludzkiego kształtu. 00:25:07.884 --> 00:25:10.841 Uwielbienie piękna, jak myślał, pochodzi z miłości eros, 00:25:11.180 --> 00:25:13.540 z pasji, którą każdy z nas czuje. 00:25:13.836 --> 00:25:16.726 My byśmy nazwali to romantyczną miłością. 00:25:17.190 --> 00:25:21.450 Dla Platona, eros to kosmiczna siła, która przepływa przez nas 00:25:21.450 --> 00:25:24.002 w formie seksualnego pożądania. 00:25:28.192 --> 00:25:31.062 Ale jeśli ludzkie piękno wzbudza pożądanie, 00:25:31.594 --> 00:25:34.384 jak może mieć coś wspólnego z boskością? 00:25:35.093 --> 00:25:38.635 Pożądanie jest dla człowieka żyjącego w tym świecie. 00:25:39.764 --> 00:25:41.074 To nagłe uczucie. 00:25:43.848 --> 00:25:46.698 Pożądanie seksualne daje nam dwojaki wybór: 00:25:47.313 --> 00:25:49.783 adoracja albo pragnienie, 00:25:50.639 --> 00:25:52.309 miłość albo pożądanie. 00:25:53.224 --> 00:25:56.684 Pożądanie to branie, a miłość to dawanie. 00:26:01.801 --> 00:26:03.699 Pożądanie przynosi brzydotę. 00:26:03.699 --> 00:26:05.523 Brzydotę ludzkich relacji, 00:26:05.523 --> 00:26:09.537 w których jedna osoba traktuje drugą jak przedmiot, którego można się pozbyć. 00:26:13.135 --> 00:26:16.515 Żeby dostać się do źródła piękna, musimy pokonać pożądanie. 00:26:33.755 --> 00:26:38.305 To pragnienie bez pożądania dzisiaj uznajemy za miłość platoniczną. 00:26:41.443 --> 00:26:44.133 Kiedy widzimy piękno w młodej osobie, 00:26:44.154 --> 00:26:48.384 to dlatego, że dostrzegamy światło wieczności, jaśniejące w jej rysach 00:26:48.384 --> 00:26:51.385 z niebiańskiego źródła spoza naszego świata. 00:26:57.524 --> 00:27:00.327 Piękny ludzki kształt jest zaproszeniem 00:27:00.327 --> 00:27:03.534 do zjednoczenia się z nim duchowo, nie fizycznie. 00:27:05.625 --> 00:27:10.185 Nasze poczucie piękna jest zatem religijnym, a nie zmysłowym uczuciem. 00:27:19.154 --> 00:27:21.711 Ta teoria Platona jest zadziwiająca. 00:27:21.711 --> 00:27:25.512 Według niego, piękno jest gościem z innego świata. 00:27:25.542 --> 00:27:27.452 Nie możemy z nim nic zrobić, 00:27:27.452 --> 00:27:29.627 oprócz kontemplowania jego czystego blasku. 00:27:29.627 --> 00:27:32.527 Wszystko inne zanieczyszcza i profanuje, 00:27:32.970 --> 00:27:35.080 niszcząc jego świętą aurę. 00:27:44.420 --> 00:27:47.793 Teoria Platona może wydawać się dzisiaj dziwaczna, 00:27:48.519 --> 00:27:51.999 ale jest jedną z najbardziej wpływowych teorii w historii. 00:27:52.873 --> 00:27:58.430 W naszej cywilizacji poeci, gawędziarze, malarze, księża i filozofowie 00:27:58.108 --> 00:28:02.658 byli inspirowani poglądami Platona na temat seksu i miłości. 00:28:08.523 --> 00:28:11.445 Jeśli tylko spojrzymy na kącik z poezją, 00:28:11.445 --> 00:28:15.445 szukając osób, które chciały wyrazić Platońską wizję miłości erotycznej, 00:28:15.488 --> 00:28:16.708 zobaczmy, co tu mamy. 00:28:19.579 --> 00:28:21.889 Thomas Malory i "Śmierć Artura" 00:28:21.988 --> 00:28:23.778 poezja Johna Donna, 00:28:23.968 --> 00:28:26.128 Sir Gawain i Zielony Rycerz, 00:28:26.547 --> 00:28:29.314 Chaucer, szczególnie "Opowieść Rycerza", 00:28:29.342 --> 00:28:33.532 Poematy Perły, niezwykły wyraz Platońskiego światopoglądu. 00:28:35.241 --> 00:28:39.441 Cavalcanti, mistrz Dantego i sam Dante oczywiście też, 00:28:40.563 --> 00:28:43.873 Spenser i jego "Królowa Wieszczek" 00:28:43.965 --> 00:28:47.265 "Dafydd i Gwilym", walijska wersja, 00:28:47.506 --> 00:28:53.600 kobieta-trubadur, Christina Rossetti, żeby było bardziej wiktoriańsko. 00:28:55.869 --> 00:28:56.839 i tak dalej. 00:29:09.648 --> 00:29:14.490 Wczesnorenesansowy malarz Sandro Botticelli zilustrował tę teorię 00:29:14.490 --> 00:29:18.860 w swoim sławnym obrazie pokazującym narodziny Wenus, 00:29:18.860 --> 00:29:20.424 bogini miłości erotycznej. 00:29:21.272 --> 00:29:25.322 Wenus patrzy na świat z miejsca dalekiego od pożądania. 00:29:25.907 --> 00:29:29.870 Zaprasza nas do wykroczenia poza nasze ziemskie żądze 00:29:29.151 --> 00:29:32.694 i zjednoczenia się z nią poprzez czystą miłość piękna. 00:29:36.246 --> 00:29:39.183 Modelką Botticellego była Simonetta Vespucci. 00:29:39.818 --> 00:29:42.691 Botticelli kochał ją aż do końca jej krótkiego życia 00:29:43.510 --> 00:29:45.731 i poprosił, żeby go pochować u jej stóp. 00:29:46.325 --> 00:29:49.371 Reprezentowała dla niego platoński ideał. 00:29:49.371 --> 00:29:52.964 Piękno do kontemplowania, nie do posiadania. 00:29:56.624 --> 00:30:02.144 Platon i Botticelli mówią nam, że prawdziwe piękno leży poza seksualnym pożądaniem. 00:30:02.894 --> 00:30:07.214 Możemy je znaleźć nie tylko w atrakcyjnej młodej osobie, 00:30:07.294 --> 00:30:11.434 ale też w twarzy pełnej starości, żałoby i mądrości, 00:30:11.434 --> 00:30:13.756 tak jak malował Rembrandt. 00:30:20.851 --> 00:30:25.171 Piękno twarzy jest symbolem życia, które wyraża. 00:30:25.609 --> 00:30:28.299 To ciało stające się duchem, 00:30:28.299 --> 00:30:30.426 a my, zatrzymując na tym wzrok, 00:30:30.433 --> 00:30:33.030 zdajemy się patrzeć wprost w duszę. 00:30:35.993 --> 00:30:38.349 Malarze tacy jak Rembrandt są ważni, 00:30:38.349 --> 00:30:42.187 gdyż pokazują nam, że piękno to zwyczajna, codzienna rzecz. 00:30:42.724 --> 00:30:44.743 Jest wszędzie dookoła nas. 00:30:44.910 --> 00:30:47.060 Potrzebujemy jedynie oczu, żeby je zobaczyć, 00:30:47.060 --> 00:30:49.253 i serca, żeby je poczuć. 00:30:49.253 --> 00:30:53.444 Nawet najzwyklejsze wydarzenie może stać się czymś pięknym dzięki malarzowi, 00:30:53.444 --> 00:30:56.297 który potrafi zobaczyć sedno sprawy. 00:31:09.149 --> 00:31:13.299 Tak długo, jak wiara w transcendentalnego Boga była silnie zakotwiczona 00:31:13.299 --> 00:31:15.446 w sercu naszej cywilizacji, 00:31:15.612 --> 00:31:19.742 artyści i filozofowie kontynuowali platońską myśl o pięknie. 00:31:21.769 --> 00:31:26.179 Piękno było objawieniem Boga tu i teraz. 00:31:28.940 --> 00:31:32.820 To religijne podejście do piękna trwało przez 2000 lat, 00:31:34.337 --> 00:31:39.437 ale w XVII w. rewolucja przemysłowa zasiała ziarnko niepewności. 00:31:43.382 --> 00:31:46.529 Średniowieczny Kościół zaakceptował starożytny pogląd, 00:31:46.529 --> 00:31:49.501 że Ziemia leży w centrum wszechświata. 00:31:52.175 --> 00:31:56.926 Później Kopernik i Galileusz udowodnili, że Ziemia okrąża Słońce, 00:31:58.223 --> 00:32:02.593 a Newton dokończył ich dzieła, opisując wszechświat zegarowy, 00:32:02.827 --> 00:32:07.047 w którym każdy moment jest mechanicznym efektem poprzedniego ruchu. 00:32:14.794 --> 00:32:17.366 To była oświeceniowa wizja, 00:32:17.366 --> 00:32:21.553 która opisywała świat jak gdyby nie było w nim miejsca na bogów i duchy. 00:32:21.553 --> 00:32:24.671 Na wartości i ideały. 00:32:25.178 --> 00:32:29.508 Nie było miejsca na nic, poza miarowym ruchem zegarowym, 00:32:29.508 --> 00:32:33.794 który sprawia, że Księżyc okrąża Ziemię, a Ziemia Słońce 00:32:34.445 --> 00:32:36.421 bez żadnego celu. 00:32:41.849 --> 00:32:46.109 W samym środku newtonowskiej teorii jest dziura w kształcie Boga, 00:32:46.474 --> 00:32:48.301 duchowa próżnia. 00:32:48.679 --> 00:32:52.409 A jeden filozof w szczególności postanowił wypełnić tę dziurę. 00:32:52.739 --> 00:32:55.781 To trzeci hrabia Shaftesbury. 00:32:58.489 --> 00:33:02.300 Nauka wyjaśnia rzeczy, jak myślał Shaftesbury, 00:33:02.810 --> 00:33:06.300 ale jej obraz świata jest w jednym wymiarze niekompletny. 00:33:06.639 --> 00:33:10.100 My możemy zobaczyć świat z innej perspektywy. 00:33:10.592 --> 00:33:13.962 Nie próbując go użyć, albo wyjaśnić, 00:33:14.039 --> 00:33:16.720 ale tylko kontemplować to, jak wygląda. 00:33:17.295 --> 00:33:20.665 Tak, jak możemy kontemplować krajobraz, albo kwiat. 00:33:24.174 --> 00:33:28.964 Pomysł, że świat jest wewnętrznie pełen znaczenia i oczarowania, 00:33:28.964 --> 00:33:31.876 że nie potrzebuje religijnej doktryny do istnienia, 00:33:31.915 --> 00:33:34.380 odpowiedział na głęboką emocjonalną potrzebę. 00:33:34.444 --> 00:33:37.424 Piękno nie zostało w świecie zasiane przez Boga, 00:33:37.454 --> 00:33:39.624 ale odkryte przez ludzi. 00:33:55.909 --> 00:34:00.059 Shaftsbury i jego teoria zachęcały do kultu piękna, 00:34:00.113 --> 00:34:02.803 który podniósł docenianie sztuki i natury 00:34:02.803 --> 00:34:06.741 do rangi miejsca niegdyś zajmowanego przez uwielbienie Boga. 00:34:07.414 --> 00:34:10.486 Piękno miało wypełnić tę dziurę w kształcie Boga, 00:34:10.486 --> 00:34:12.703 zrobioną przez naukę. 00:34:16.138 --> 00:34:19.646 Artyści nie byli już ilustratorami świętych historii, 00:34:19.656 --> 00:34:22.540 którzy pracowali jako słudzy Kościoła. 00:34:22.540 --> 00:34:27.672 Sami odkrywali historie, interpretując tajemnice natury. 00:34:28.651 --> 00:34:31.944 Krajobrazy, które był kiedyś zaledwie tłem świętych obrazów, 00:34:31.964 --> 00:34:35.974 stały się pierwszym planem, często ukazując ludzką postać 00:34:35.974 --> 00:34:39.096 zagubioną gdzieś w ich zagłębieniach. 00:34:43.273 --> 00:34:48.206 Dla Shaftsbury'ego nie potrzeba dzieła sztuki, żeby zaprezentować nam piękno świata. 00:34:48.708 --> 00:34:53.648 Musimy tylko spojrzeć na rzeczy czystym wzrokiem i wolnymi emocjami. 00:34:57.693 --> 00:35:01.453 Shaftsbury mówi nam, żeby przestać używać rzeczy, 00:35:01.453 --> 00:35:04.049 przestać je wyjaśniać i nadużywać, 00:35:04.049 --> 00:35:06.874 ale żeby zamiast tego na nie spojrzeć. 00:35:06.874 --> 00:35:09.244 Wtedy zrozumiemy, co one znaczą. 00:35:09.316 --> 00:35:12.576 Przesłanie kwiatu to kwiat. 00:35:23.406 --> 00:35:26.726 Buddyści Zen mówili w podobny sposób. 00:35:26.776 --> 00:35:30.317 Tylko poprzez zostawienie naszych interesów i zajęć na stronie, 00:35:30.784 --> 00:35:34.069 możemy doznać prawdziwego sedna kwiatu. 00:35:34.353 --> 00:35:36.573 Patrząc na rzeczy w ten sposób, 00:35:36.573 --> 00:35:38.425 odkrywamy ich piękno. 00:35:45.225 --> 00:35:49.071 Największy filozof Oświecenia, Immanuel Kant, 00:35:49.166 --> 00:35:52.841 był głęboko zainspirowany pomysłami Shaftsbury'ego. 00:35:53.987 --> 00:35:58.187 Kant dowodził, że doświadczenie piękna przychodzi, 00:35:58.250 --> 00:36:00.630 gdy odłożymy na bok nasze zamiary. 00:36:00.865 --> 00:36:04.462 Kiedy patrzymy na rzeczy nie po to, by je użyć do naszych celów 00:36:04.536 --> 00:36:06.754 albo by wyjaśnić, jak działają, 00:36:06.759 --> 00:36:09.917 albo by zaspokoić nasze potrzeby czy żądze, 00:36:09.917 --> 00:36:14.169 ale żeby je wchłaniać i przyjmować, czym są. 00:36:21.902 --> 00:36:24.302 Pomyśl o radości, którą odczuwasz, 00:36:24.302 --> 00:36:27.050 kiedy trzymasz w ramionach dziecko przyjaciela. 00:36:27.686 --> 00:36:30.207 Nie chcesz nic z dzieckiem zrobić, 00:36:30.207 --> 00:36:31.702 nie chcesz go zjeść, 00:36:31.702 --> 00:36:35.926 użyć do czegoś albo przeprowadzić naukowego eksperymentu. 00:36:36.997 --> 00:36:41.327 Chcesz tylko na nie patrzeć i doświadczać fali radości, 00:36:41.493 --> 00:36:44.683 która przychodzi, kiedy skupiasz wszystkie swoje myśli na dziecku, 00:36:44.811 --> 00:36:48.044 i żadnej na sobie. 00:36:52.011 --> 00:36:55.665 To Kant nazywa bezinteresownym podejściem. 00:36:55.677 --> 00:36:59.677 To podejście leży u podstaw naszego doświadczenia piękna. 00:37:03.772 --> 00:37:07.587 Wyjaśnienie tego jest nadzwyczaj trudne, ponieważ jeśli tego nie doświadczyłeś, 00:37:07.587 --> 00:37:09.887 nie będziesz wiedział, czym jest. 00:37:09.887 --> 00:37:13.968 Ale każdy słuchający pięknego utworu, 00:37:13.981 --> 00:37:16.001 oglądający niezwykły krajobraz, 00:37:17.076 --> 00:37:21.306 czytający wiersz, który, jak się zdaje, ujmuje sedno sprawy, 00:37:21.788 --> 00:37:25.988 każdy w doświadczeniu powie: "Tak, to wystarczy" 00:37:33.558 --> 00:37:37.280 Dlaczego jednak to doświadczenie jest tak ważne? 00:37:37.584 --> 00:37:42.374 Spotkanie z pięknem jest tak intensywne, tak natychmiastowe i osobiste, 00:37:42.580 --> 00:37:46.390 ale zdaje się ledwo pasować do zwyczajnego świata. 00:37:47.346 --> 00:37:50.246 Mimo to piękno jaśnieje ze zwyczajnych przedmiotów. 00:37:51.340 --> 00:37:55.124 Czy to część naszego świata, czy wymysł naszej wyobraźni? 00:37:58.734 --> 00:38:03.584 Przez większość czasu, nasze życie jest zorganizowane według codziennych spraw. 00:38:04.983 --> 00:38:09.430 Ale czasem jesteśmy wybijani z naszego samozadowolenia 00:38:09.950 --> 00:38:12.375 w obecności czegoś znacznie ważniejszego 00:38:12.700 --> 00:38:15.910 niż nasze codzienne potrzeby i zainteresowania. 00:38:15.910 --> 00:38:18.606 Czegoś spoza naszego świata. 00:38:20.132 --> 00:38:24.962 Od Platona do Kanta, filozofowie próbowali ująć przedziwny sposób, 00:38:24.966 --> 00:38:27.325 w który piękno nam się objawia, 00:38:28.752 --> 00:38:32.535 jak nagły promień słońca albo przypływ miłości. 00:38:34.680 --> 00:38:37.900 Dla Platona jedynym wyjaśnieniem tego doświadczenia 00:38:37.900 --> 00:38:39.826 było jego transcendentalne pochodzenie. 00:38:39.931 --> 00:38:42.309 Ono przemawia do nas jak głos Boga. 00:38:47.120 --> 00:38:49.970 Kant, w dużo bardziej trzeźwy sposób, 00:38:49.970 --> 00:38:53.290 wierzył, że doświadczenie piękna łączy nas 00:38:53.290 --> 00:38:55.626 z ostateczną tajemnicą istnienia. 00:38:58.306 --> 00:39:02.116 Poprzez piękno, jesteśmy wprowadzeni w obecność świętości. 00:39:07.676 --> 00:39:10.286 Możemy zrozumieć tych filozofów, 00:39:10.339 --> 00:39:14.300 jeśli pomyślimy o tym, co czujemy w obecności śmierci. 00:39:14.578 --> 00:39:16.984 Szczególnie śmierci bliskiej osoby. 00:39:17.977 --> 00:39:21.977 Patrzymy ze zgrozą na ludzkie ciało, z którego uleciało życie. 00:39:22.902 --> 00:39:25.642 Jesteśmy niechętni, by dotknąć nieżywe ciało. 00:39:25.708 --> 00:39:29.258 Nie uważamy go za właściwą część naszego świata, 00:39:29.258 --> 00:39:31.950 raczej jak gdyby za gościa z jakiejś innej sfery. 00:39:39.330 --> 00:39:43.750 To samo poczucie transcendencji pojawia się w doświadczeniu, 00:39:43.750 --> 00:39:45.579 które zainspirowało Platona. 00:39:45.895 --> 00:39:48.231 Doświadczenie zakochiwania się. 00:39:53.979 --> 00:39:57.119 To także jest uniwersum ludzi, 00:39:57.327 --> 00:39:59.898 i jest to doświadczenie przedziwnego rodzaju. 00:40:00.821 --> 00:40:05.851 Twarz i ciało ukochanej osoby są przesycone intensywnością, 00:40:06.461 --> 00:40:10.771 ale w jednym kluczowym aspekcie są jak ciało zmarłego. 00:40:12.309 --> 00:40:15.637 Zdają się nie pasować do świata codziennego. 00:40:16.932 --> 00:40:20.432 Poeci poświęcili tysiące słów doświadczeniu, 00:40:20.908 --> 00:40:23.968 które wydaje się być niemożliwe do ujęcia w słowa. 00:40:27.272 --> 00:40:29.831 Ale te wielkie zmiany w strumieniu życia, 00:40:30.727 --> 00:40:32.867 ta chęć do zjednoczenia się z drugą osobą, 00:40:32.867 --> 00:40:34.965 strata ukochanej osoby, 00:40:35.518 --> 00:40:38.642 są momentami, które uważamy za święte. 00:40:52.156 --> 00:40:54.826 Jeśli popatrzymy na historię idei piękna, 00:40:54.826 --> 00:40:58.636 zobaczymy, że filozofowie i artyści mieli dużo powodów ku temu, 00:40:58.636 --> 00:41:00.795 by łączyć piękne ze świętym 00:41:00.817 --> 00:41:04.743 i widzieć naszą potrzebę piękna jako coś głęboko w naszej naturze, 00:41:04.743 --> 00:41:07.494 część naszej tęsknoty za pocieszeniem 00:41:07.515 --> 00:41:11.600 w świecie zagrożenia, smutku i niepokoju. 00:41:19.737 --> 00:41:23.284 Dzisiaj wielu artystów patrzy na piękno z pogardą, 00:41:23.440 --> 00:41:26.360 pozostałość po sposobie życia, który zniknął, 00:41:26.360 --> 00:41:30.521 który nie ma prawdziwego połączenia z otaczającym nas światem. 00:41:33.676 --> 00:41:38.587 A zatem jest pragnienie, by zbezcześcić doświadczenie seksu i śmierci, 00:41:38.638 --> 00:41:42.640 pokazując je trywialnie i bezosobowo, 00:41:42.714 --> 00:41:46.280 co niszczy całe poczucie ich ważności duchowej. 00:41:56.526 --> 00:41:58.850 Tak jak ci, co odrzucają religię, 00:41:58.860 --> 00:42:01.425 mają potrzebę przedrzeźniać wiarę, którą stracili, 00:42:01.532 --> 00:42:06.232 tak samo artyści czują chęć, by traktować ludzkie życie w poniżający sposób 00:42:07.272 --> 00:42:09.871 i przedrzeźniać podążanie za pięknem. 00:42:14.347 --> 00:42:18.567 To celowe bezczeszczenie jest także zaprzeczeniem miłości, 00:42:18.567 --> 00:42:22.911 próbą stworzenia na nowo świata jak gdyby miłość już nie była jego częścią. 00:42:23.109 --> 00:42:25.579 A to, jak mi się wydaje, 00:42:25.579 --> 00:42:28.906 jest najważniejszą cechą naszej postmodernistycznej kultury, 00:42:29.435 --> 00:42:31.745 że to jest pozbawiona miłości kultura, 00:42:31.745 --> 00:42:35.690 zdeterminowana, by ukazać ludzki świat jako niemożliwy do kochania. 00:42:42.900 --> 00:42:45.802 Oczywiście ten zwyczaj rozwodzenia się nad niepokojącą stroną życia 00:42:45.802 --> 00:42:47.706 nie jest niczym nowym. 00:42:48.105 --> 00:42:50.950 Od początków naszej cywilizacji, 00:42:50.950 --> 00:42:52.303 to było jedno z zadań sztuki, 00:42:52.303 --> 00:42:55.553 by wziąć to, co najbardziej bolesne w życiu, 00:42:55.553 --> 00:42:58.543 i odkupić to w pięknej formie. 00:43:03.342 --> 00:43:06.300 Kamienni z was ludzie! 00:43:06.300 --> 00:43:08.651 Gdybym miał wasze języki i oczy, 00:43:09.226 --> 00:43:13.535 Tak bym ich użył, żeby niebo pękło! 00:43:19.170 --> 00:43:22.443 Ach, ona znikła na zawsze! 00:43:22.443 --> 00:43:25.700 [Król Lear, W. Shakespeare, tłum. Leon Ulrich] 00:43:41.220 --> 00:43:43.572 Sztuka ma możliwość odkupienia życia, 00:43:43.984 --> 00:43:47.303 poprzez znalezienie piękna nawet w najgorszych aspektach. 00:43:50.426 --> 00:43:55.316 "Ukrzyżowanie" Mantegni, ukazujące najbardziej okrutną i najbrzydszą ze śmierci, 00:43:55.316 --> 00:43:58.376 osiąga pewną majestatyczność i spokój. 00:43:58.376 --> 00:44:01.460 Odkupuje horror tego, co pokazuje. 00:44:02.220 --> 00:44:04.863 W obliczu śmierci, ludzie nadal mogą 00:44:04.863 --> 00:44:08.299 pokazać szlachetność, współczucie i godność, 00:44:08.452 --> 00:44:11.232 a sztuka pomaga nam zaakceptować śmierć, 00:44:11.232 --> 00:44:13.449 pokazując ją w takim właśnie świetle. 00:44:19.659 --> 00:44:22.490 Co z rzeczami, które nie są tragiczne, 00:44:22.490 --> 00:44:24.557 lecz tylko wstrętne albo zdeprawowane? 00:44:24.557 --> 00:44:27.400 Czy sztuka potrafi znaleźć piękno nawet tutaj? 00:44:37.243 --> 00:44:40.730 Ten obraz Delacroix pokazuje nam 00:44:40.730 --> 00:44:43.406 łóżko artysty w całym swoim obskurnym nieporządku. 00:44:44.290 --> 00:44:47.684 On też przynosi piękno tam, gdzie go brakuje 00:44:47.684 --> 00:44:52.203 i niejako obdarza błogosławieństwem swój emocjonalny chaos. 00:44:55.330 --> 00:45:00.313 Delacroix mówi: "Spójrz, jak te poplamione prześcieradła zapisują niespokojne sny, 00:45:00.461 --> 00:45:03.292 dręczoną energię osoby, która je zostawiła 00:45:03.811 --> 00:45:08.310 i jak światło pada na nie, jak gdyby były ciągle ożywione śniącym. 00:45:09.748 --> 00:45:13.878 Łóżko jest przemienione twórczym aktem, żeby stało się czymś innym: 00:45:13.878 --> 00:45:16.183 jasnym symbolem stanu człowieka, 00:45:16.183 --> 00:45:19.830 który tworzy łącze między nami i artystą. 00:45:27.977 --> 00:45:31.587 Niektórzy tak samo opisują "Moje łóżko" Tracey Emin, 00:45:31.587 --> 00:45:35.557 ale jest ogromna różnica między prawdziwym dziełem sztuki 00:45:35.565 --> 00:45:38.268 które upiększa to, co brzydkie, 00:45:38.268 --> 00:45:40.180 i fałszywym dziełem sztuki, 00:45:40.180 --> 00:45:43.343 które współdzieli brzydotę, którą pokazuje. 00:45:46.137 --> 00:45:50.497 To jest współczesne życie, z całą swoją losowością i nieporządkiem. 00:45:54.742 --> 00:46:00.794 - Co sprawia, że to jest sztuką, a nie tylko zabałaganionym łóżkiem? 00:46:00.794 --> 00:46:03.880 - Po pierwsze, to jest sztuką, bo ja tak mówię. 00:46:04.042 --> 00:46:07.012 - Pani tak mówi? - Tak, ja tak mówię. 00:46:07.012 --> 00:46:11.932 - A co Pani by chciała, żeby powiedział odwiedzający galerię? 00:46:11.932 --> 00:46:15.882 Chyba nie ma powiedzieć: "Ale to jest piękne!" 00:46:16.102 --> 00:46:18.222 - Nie, nie! Na to nie liczę. 00:46:18.222 --> 00:46:19.729 - Czy Pani myśli, że to piękne? 00:46:19.729 --> 00:46:23.151 - Tak, ja myślę, że tak. Inaczej bym tego nie pokazała. 00:46:24.986 --> 00:46:27.616 Jak to może być piękne dzieło sztuki, 00:46:27.631 --> 00:46:31.841 jeśli nawet nie próbuje przemienić surowego materiału jakiegoś pomysłu? 00:46:32.286 --> 00:46:35.976 To tylko jedna z wielu wstrętnych rzeczywistości, 00:46:35.976 --> 00:46:38.296 dosłownie niepościelone łóżko. 00:46:41.564 --> 00:46:44.974 Wracamy do pytania, które zadał Duchamp swoim pisuarem: 00:46:45.081 --> 00:46:47.284 czy wszystko może być sztuką? 00:46:48.723 --> 00:46:52.014 To pytanie zajmuje zarówno niedoszłych innowatorów, 00:46:52.055 --> 00:46:55.725 i tradycjonalistów takich jak Alexander Stoddart, 00:46:55.736 --> 00:47:00.206 rzeźbiarza pomników, którego prace stoją w publicznych miejscach na całym świecie, 00:47:00.206 --> 00:47:03.473 a także w Galerii Królowej w Pałacu Buckingham. 00:47:04.760 --> 00:47:07.764 - Obrońca sztuki konceptualnej mógłby powiedzieć, 00:47:07.764 --> 00:47:09.703 że pomysł może być piękny. 00:47:11.933 --> 00:47:14.892 Nie ma nic złego w sztuce konceptualnej jako takiej. 00:47:14.892 --> 00:47:20.047 - Tak, ale to dziedzina jak każda inna. 00:47:20.115 --> 00:47:23.801 Prawnik może wpaść na piękny pomysł. 00:47:24.898 --> 00:47:28.898 Polityk, lekarz... "wyleczmy raka". 00:47:28.911 --> 00:47:30.781 Piękny pomysł. 00:47:30.781 --> 00:47:33.661 Ale nie mówi o tym artyście. 00:47:33.661 --> 00:47:37.011 Sztuka konceptualna jest całkowicie ograniczona słowami. 00:47:37.011 --> 00:47:41.231 To rodzaj sztuki, który wyczerpał swój opis słowny. 00:47:42.241 --> 00:47:46.241 więc jak tylko zobaczysz pół krowy w beczce formaldehydu, 00:47:46.337 --> 00:47:49.407 to już nic więcej tam nie znajdziesz. 00:47:49.497 --> 00:47:52.677 Sam przedmiot może trafić na śmietnik, jak łóżko Tracey Emin, 00:47:52.677 --> 00:47:54.998 które jest tego idealnym przykładem. 00:47:54.998 --> 00:47:59.380 Jeśli przeszedłbyś obok śmietnika w jakimś zaułku 00:47:59.380 --> 00:48:03.218 i zobaczył to łóżko stojące tam, poszedłbyś dalej. 00:48:03.900 --> 00:48:08.683 Ale oczywiście gdybyś zobaczył choćby sam tors Apollo Belvedere w tym śmietniku, 00:48:08.683 --> 00:48:14.075 zatrzymałbyś się, pewnie spróbowałbyś się do niego wspiąć i wyjąć rzeźbę. 00:48:14.849 --> 00:48:18.024 Przychodzi do mnie wielu studentów z wydziałów rzeźby, 00:48:18.024 --> 00:48:19.654 oczywiście w tajemnicy, 00:48:20.021 --> 00:48:24.871 bo nie chcą mówić swoim wykładowcom, że przyszli do obozu wroga. 00:48:25.436 --> 00:48:28.054 I mówią: "próbuję zrobić model figury, 00:48:28.321 --> 00:48:32.741 i modelowałem glinę, a wykładowca przyszedł i kazał to przeciąć na pół, 00:48:33.232 --> 00:48:37.662 a na wierzchu rozrzucić trochę odchodów, żeby było bardziej interesująco. 00:48:38.413 --> 00:48:44.073 - Tak się czuję co do znormalizowanej profanacji, 00:48:44.073 --> 00:48:46.203 która dziś uchodzi za sztukę, 00:48:46.203 --> 00:48:48.326 a jest w zasadzie niemoralnością, 00:48:48.326 --> 00:48:53.243 ponieważ próbuje wymazać znaczenie z formy ludzkiej. 00:48:53.243 --> 00:48:55.795 - Próbuje także wymazać wiedzę, 00:49:02.481 --> 00:49:06.481 Działalność artystyczna odwróciła się od starego planu, 00:49:06.481 --> 00:49:10.481 który umieścił sztukę i rzemiosło na szczycie listy zadań. 00:49:10.965 --> 00:49:13.658 Alexander Stoddard i inni, którzy próbowali odtworzyć 00:49:13.658 --> 00:49:17.297 to odwieczne połączenie pomiędzy pięknym i świętym, 00:49:17.297 --> 00:49:20.883 są widziani jako staromodny i absurdalni. 00:49:32.514 --> 00:49:34.924 Ten sam rodzaj krytyki jest kierowany 00:49:34.924 --> 00:49:38.078 w stronę tradycjonalistów w architekturze. 00:49:38.852 --> 00:49:41.192 Jednym z celów jest Leon Krier, 00:49:41.192 --> 00:49:43.842 architekt współczesnego miasta autorstwa Księcia Walii, 00:49:43.842 --> 00:49:45.056 Poundbury. 00:49:49.255 --> 00:49:53.035 Projektując skromne ulice, ułożone w tradycyjny sposób, 00:49:53.666 --> 00:49:56.666 używając wypróbowanych i lubianych szczegółów, 00:49:56.666 --> 00:49:58.650 które służą nam od stuleci, 00:49:58.650 --> 00:50:02.175 Leon Krier stworzył autentyczną osadę. 00:50:02.882 --> 00:50:05.382 Proporcje są ludzkimi proporcjami, 00:50:07.208 --> 00:50:09.666 szczegóły są miłe dla oka. 00:50:14.750 --> 00:50:17.605 To nie jest wspaniała ani oryginalna architektura, 00:50:18.052 --> 00:50:20.442 ani nie próbuje nią być. 00:50:20.442 --> 00:50:23.076 To skromna próba zrobienia jak należy, 00:50:23.076 --> 00:50:26.724 poprzez podążanie za tradycyjnymi wzorami i przykładami. 00:50:27.081 --> 00:50:32.423 To nie nostalgia, ale wiedza przekazywana z pokolenia na pokolenie. 00:50:36.931 --> 00:50:39.861 Architektura, która nie szanuje przeszłości, 00:50:39.861 --> 00:50:42.043 nie szanuje teraźniejszości, 00:50:42.043 --> 00:50:44.698 ponieważ nie szanuje podstawowych potrzeb ludzkich w architekturze, 00:50:44.698 --> 00:50:49.222 czyli budowania długo stojącego domu. 00:50:57.965 --> 00:51:00.925 Pokazałem niektóre ze sposobów, 00:51:00.925 --> 00:51:04.300 jak artyści i architekci odpowiadają na potrzebę piękna. 00:51:05.405 --> 00:51:08.653 Robiąc tak, dali naszemu światu znaczenie. 00:51:12.055 --> 00:51:16.245 Dawni mistrzowie wiedzieli, że mamy zarówno duchowe potrzeby, 00:51:16.270 --> 00:51:18.600 jak i zwierzęce żądze. 00:51:20.838 --> 00:51:23.988 Dla Platona piękno było ścieżką do Boga, 00:51:24.642 --> 00:51:27.816 a oświeceniowi myśliciele widzieli sztukę i piękno 00:51:28.157 --> 00:51:32.177 jako sposób na uratowanie siebie przed bezsensowną codziennością 00:51:32.326 --> 00:51:34.873 i wzniesienie na wyższy poziom. 00:51:37.084 --> 00:51:40.154 Ale sztuka odwróciła się od piękna. 00:51:40.154 --> 00:51:43.306 Stała się niewolnikiem kultury konsumpcyjnej, 00:51:43.306 --> 00:51:45.956 karmiąc nasze przyjemności i uzależnienia, 00:51:45.956 --> 00:51:48.468 tarzając się w samoobrzydzeniu. 00:51:51.565 --> 00:51:53.025 To, jak mi się wydaje, 00:51:53.025 --> 00:51:57.356 jest lekcją najbrzydszych form współczesnej sztuki i architektury. 00:51:57.978 --> 00:52:01.458 Nie pokazują rzeczywistości, ale się na niej mszczą, 00:52:01.715 --> 00:52:04.535 psując to, co mogło być domem, 00:52:04.591 --> 00:52:09.970 zostawiając nas niepocieszonych i osamotnionych na duchowej pustyni. 00:52:13.174 --> 00:52:16.356 Oczywiście to prawda, że w dzisiejszym świecie 00:52:16.356 --> 00:52:19.571 wiele jest rozproszeń i problemów, 00:52:19.712 --> 00:52:22.302 nasze życia są pełne resztek. 00:52:22.374 --> 00:52:25.330 Przedzieramy się przez hałas i rozproszenia, 00:52:25.576 --> 00:52:27.856 a nic się nie rozwiązuje. 00:52:30.904 --> 00:52:35.632 Jednak właściwą odpowiedzią nie jest pogłębianie odosobnienia, 00:52:36.092 --> 00:52:39.319 tylko szukanie drogi powrotnej z tej pustyni, 00:52:39.319 --> 00:52:45.915 takiej, która zaprowadzi nas do miejsca, gdzie idealne i piękne istnieją w harmonii. 00:52:57.525 --> 00:53:02.611 W moim życiu łatwiej było mi znaleźć tę ścieżkę poprzez muzykę 00:53:02.611 --> 00:53:05.124 niż przez jakąkolwiek inną formę sztuki. 00:53:07.865 --> 00:53:12.175 Pergolesi miał 26 lat, kiedy napisał "Stabat Mater", 00:53:12.357 --> 00:53:17.507 które opisuje żałobę Maryi Dziewicy przy krzyżu z umierającym Chrystusem. 00:53:18.557 --> 00:53:23.203 Symbolika całego cierpienia na świecie jest zawarta w tych niezwykłych nutach. 00:53:31.378 --> 00:53:35.538 Biorąc pod uwagę to, że Pergolesi cierpiał na gruźlicę, kiedy pisał "Stabat Mater", 00:53:35.735 --> 00:53:39.235 on także jest synem umierającym na krzyżu. 00:53:40.060 --> 00:53:43.644 W istocie, zmarł kilka miesięcy po ukończeniu dzieła. 00:53:45.120 --> 00:53:48.003 To nie jest bardzo złożony ani ambitny utwór muzyczny, 00:53:48.773 --> 00:53:52.319 jedynie płynący prosto z serca wyraz wiary kompozytora. 00:53:53.253 --> 00:53:56.416 Pokazuje, jak głębokie i drżące emocje 00:53:56.416 --> 00:54:00.122 potrafią osiągnąć jedność i wolność poprzez muzykę. 00:54:01.826 --> 00:54:04.943 Głos Maryi jest rozpisany dla dwóch śpiewających. 00:54:05.354 --> 00:54:09.664 Melodia rośnie powoli, boleśnie, rozwiązując dysonanse, 00:54:10.072 --> 00:54:13.982 tylko po to, by za chwilę znów być w dysonansie, kiedy głosy się ścierają, 00:54:14.178 --> 00:54:17.588 reprezentując konflikt i smutek w jej wnętrzu. 00:54:21.166 --> 00:54:25.316 - Może podam takt osiemnasty? 00:54:25.466 --> 00:54:26.966 - Ok, mam to. 00:54:56.939 --> 00:55:00.269 - Mamy tu bardzo prosty i święty tekst. 00:55:01.797 --> 00:55:04.855 Stoi Matka, w żałobie, płacząca, 00:55:04.855 --> 00:55:08.271 przy krzyżu, na którym wisi jej Syn. 00:55:08.474 --> 00:55:10.550 Nic więcej nie trzeba mówić. 00:55:10.618 --> 00:55:14.378 - Nawet niemuzyczna osoba od razu odczytałaby ten przekaz, 00:55:14.378 --> 00:55:16.879 że to utwór o żałobie. 00:55:16.879 --> 00:55:19.457 Nie może być co do tego żadnych wątpliwości. 00:55:19.467 --> 00:55:23.277 - Muzyka przysłania słowa i mówi wprost do słuchającego 00:55:23.277 --> 00:55:26.023 innym językiem, u każdego w sercu. 00:55:26.527 --> 00:55:31.527 - W dzisiejszym świeckim świecie, to może zachwycać i poruszać ludzi, 00:55:31.527 --> 00:55:35.057 bez ich wiedzy, o czym utwór jest. 00:55:35.074 --> 00:55:40.644 - Uczymy się bez teologicznego narzędzia, że jest coś takiego jak cierpienie, 00:55:40.863 --> 00:55:45.313 i ono jest naszym przeznaczeniem, ale nie naszym końcem. 00:57:11.833 --> 00:57:16.203 W tym filmie opisywałem piękno jako kluczowy zasób. 00:57:17.268 --> 00:57:21.063 Poprzez szukanie piękna, kształtujemy świat jako dom, 00:57:21.102 --> 00:57:24.458 a robiąc to, zarówno wzmacniamy nasze radości, 00:57:24.845 --> 00:57:27.825 jak i znajdujemy pocieszenie w smutkach. 00:57:30.332 --> 00:57:33.342 Sztuka i muzyka rzucają światło nadające znaczenie 00:57:33.342 --> 00:57:35.294 na nasze zwyczajne życia. 00:57:35.294 --> 00:57:39.352 A przez nie, jesteśmy w stanie konfrontować rzeczy, które sprawiają problemy. 00:57:39.352 --> 00:57:42.591 i znaleźć ukojenie i spokój w ich obecności. 00:57:46.012 --> 00:57:49.203 Ta zdolność piękna do odkupienia naszego cierpienia 00:57:49.203 --> 00:57:51.097 jest jednym z powodów, dlaczego piękno 00:57:51.097 --> 00:57:54.066 może być postrzegane jako substytut religii. 00:57:58.229 --> 00:58:00.569 Czemu dawać priorytet religii? 00:58:00.785 --> 00:58:03.941 Czemu by nie powiedzieć, że religia jest substytutem piękna? 00:58:04.397 --> 00:58:07.305 Co więcej, czemu opisywać je jako rywali? 00:58:07.671 --> 00:58:10.981 Święte i piękne stoją bok w bok, 00:58:11.596 --> 00:58:14.654 dwoje drzwi do jednej przestrzeni, 00:58:15.124 --> 00:58:17.956 a w niej znajdujemy nasz dom.