WEBVTT 00:00:14.218 --> 00:00:19.658 Teraz cofnę się 35 lat wstecz. 00:00:25.917 --> 00:00:28.815 Nie, nie mogę. 00:00:37.512 --> 00:00:40.321 Nie potrafię. 00:01:04.103 --> 00:01:12.644 Jestem gotowy. 00:01:13.029 --> 00:01:14.630 W połowie 1942, 00:01:16.100 --> 00:01:18.524 myślałem o tym, żeby kontynuować 00:01:19.255 --> 00:01:20.444 swoją służbę, jako kurier 00:01:21.968 --> 00:01:23.299 pomiędzy polskim podziemiem 00:01:24.541 --> 00:01:26.153 a rządem polskim na uchodźstwie 00:01:26.695 --> 00:01:29.475 w Londynie. 00:01:30.519 --> 00:01:34.519 Dowiedzieli się tym żydowscy przywódcy w Warszawie. 00:01:34.764 --> 00:01:38.514 Zorganizowano spotkanie poza murami getta. 00:01:38.703 --> 00:01:42.703 Było na nim dwóch panów spoza getta. 00:01:47.541 --> 00:01:51.201 Przedstawili się, jako przywódca Bundy, 00:01:52.502 --> 00:01:55.893 Syjonistyczny przywódca. 00:02:02.624 --> 00:02:05.083 Teraz, co wynikło z naszej rozmowy ... 00:02:08.886 --> 00:02:11.310 Na początku nie byłem na to przygotowany. 00:02:13.461 --> 00:02:15.480 Byłem osamotniony w swojej działalności 00:02:15.839 --> 00:02:18.149 w Polsce. 00:02:18.464 --> 00:02:23.549 Nie dostrzegałem wielu spraw. 00:02:24.905 --> 00:02:27.525 Nie wracałem do tych spraw przez 35 lat 00:02:27.575 --> 00:02:29.755 od czasu zakończenia wojny. Nigdy. 00:02:32.008 --> 00:02:34.958 Byłem nauczycielem przez 26 lat. 00:02:36.514 --> 00:02:39.214 Nigdy nie wspominałem o problemie Żydów 00:02:39.239 --> 00:02:40.579 moim studentom. 00:02:42.264 --> 00:02:44.244 Rozumiem, że ten film 00:02:44.800 --> 00:02:47.600 ma służyć jako świadectwo, 00:02:49.253 --> 00:02:51.493 więc spróbuję to zrobić. 00:02:53.099 --> 00:02:55.683 Opowiedzieli mi o sytuacji Żydów. 00:02:56.253 --> 00:02:59.207 Czy o tym wiedziałem ... 00:03:00.427 --> 00:03:03.422 Nie, nie wiedziałem. 00:03:03.952 --> 00:03:06.552 Wytłumaczyli mi, że problem Żydów 00:03:09.148 --> 00:03:11.028 jest bez precedensu. 00:03:11.216 --> 00:03:13.926 Nie może być porównany do problemu 00:03:13.986 --> 00:03:16.676 polskiego czy rosyjskiego, 00:03:16.686 --> 00:03:18.966 czy jakiegokolwiek innego. 00:03:19.444 --> 00:03:22.824 Hitler przegra tą wojnę, 00:03:23.453 --> 00:03:26.533 ale dokona eksterminacji całej populacji 00:03:26.789 --> 00:03:28.679 Żydów. 00:03:29.590 --> 00:03:31.900 Czy ja to rozumiem? 00:03:32.467 --> 00:03:34.807 Alianci walczą o swoich ludzi. 00:03:35.813 --> 00:03:38.083 Walczą o ludzkość. 00:03:38.335 --> 00:03:40.645 Alianci nie mogą zapomnieć, 00:03:40.747 --> 00:03:43.137 że Żydzi zostaną poddani 00:03:43.476 --> 00:03:46.236 całkowitej eksterminacji w Polsce. 00:03:46.776 --> 00:03:49.516 Polscy i europejscy Żydzi. 00:03:56.578 --> 00:03:59.038 Załamywali się, chodzili w te i wewte 00:03:59.118 --> 00:04:00.478 po pokoju. 00:04:00.930 --> 00:04:02.680 Szeptali. 00:04:03.499 --> 00:04:05.519 Mówili sycząc. 00:04:07.790 --> 00:04:09.860 To był koszmar dla mnie. 00:04:10.488 --> 00:04:14.488 "Czy wydawali się zdesperowani?" 00:04:18.885 --> 00:04:20.595 Tak, tak. 00:04:20.605 --> 00:04:24.605 W czasie rozmowy tracili nad sobą kontrolę 00:04:27.527 --> 00:04:30.577 Ja tylko siedziałem i słuchałem. 00:04:31.117 --> 00:04:33.807 Nawet nie reagowałem. 00:04:33.807 --> 00:04:35.937 Nie zadawałem pytań. 00:04:35.959 --> 00:04:38.189 Tylko słuchałem. 00:04:38.935 --> 00:04:41.735 "Chcieli cię przekonać ... ." 00:04:43.216 --> 00:04:46.186 Zdawali sobie sprawę, tak myślę ... 00:04:46.716 --> 00:04:49.596 Od początku zdawali sobie sprawę, 00:04:49.687 --> 00:04:52.147 że nić nie wiem, 00:04:52.157 --> 00:04:54.877 nie rozumiem tego problemu. 00:04:55.057 --> 00:04:58.037 Powiedziałem, że będę przekazywał 00:04:58.039 --> 00:05:00.259 wiadomości od nich. 00:05:00.352 --> 00:05:02.722 Chcieli mnie informować, 00:05:02.792 --> 00:05:04.322 co dzieje się z Żydami. 00:05:04.571 --> 00:05:06.821 Ja nie wiedziałem. 00:05:07.072 --> 00:05:09.452 Nigdy nie byłem w Getcie. 00:05:09.452 --> 00:05:12.362 Nigdy nie zajmowałem się sprawami Żydów. 00:05:12.760 --> 00:05:15.740 "Ale wiedziałeś, że wielu Żydów z Warszawy 00:05:15.849 --> 00:05:18.029 zostało zabitych?" 00:05:18.407 --> 00:05:20.877 Wiedziałem, ale niczego nie widziałem. 00:05:21.907 --> 00:05:24.767 Nie wiedziałem, co dokładnie dzieje się 00:05:24.922 --> 00:05:26.482 z nimi. 00:05:26.482 --> 00:05:28.662 Nigdy tam nie byłem. 00:05:28.662 --> 00:05:31.212 Jedna rzecz, to znać statystyki... 00:05:31.984 --> 00:05:35.334 Setki tysięcy Polaków zostało zabitych. 00:05:35.348 --> 00:05:38.188 Rosjanie, Serbowie, Grecy. 00:05:38.188 --> 00:05:40.108 Wiedzieliśmy o tym. 00:05:40.108 --> 00:05:42.148 Ale to były statystyki. 00:05:47.306 --> 00:05:49.686 "Ale oni nalegali, że sprawa Żydów 00:05:51.119 --> 00:05:53.909 jest wyjątkowa." 00:05:55.415 --> 00:05:58.535 Tak, oni chcieli żebym to zrozumiał. 00:05:58.895 --> 00:06:01.435 A moim zadaniem było sprawić, 00:06:02.039 --> 00:06:05.299 że wszyscy których spotkam zrozumieją, 00:06:06.462 --> 00:06:10.242 że sytuacja Żydów jest bezprecedensowa 00:06:10.371 --> 00:06:12.381 w historii. 00:06:12.381 --> 00:06:15.651 Faraoni egipscy tego nie robili. 00:06:15.757 --> 00:06:18.217 Babilończycy tego nie robili. 00:06:19.052 --> 00:06:21.902 A teraz po raz pierwszy w historii ... 00:06:21.902 --> 00:06:25.902 Właściwie, doszli do wniosku, że 00:06:26.140 --> 00:06:30.040 jeśli alianci nie poczynią jakiś kroków, 00:06:31.986 --> 00:06:35.986 to bez względu, jaki będzie wynik wojny, 00:06:38.120 --> 00:06:42.120 zostanie dokonana całkowita eksterminacja 00:06:42.120 --> 00:06:43.390 Żydów. 00:06:43.400 --> 00:06:46.040 Oni nie mogli tego zaakceptować. 00:06:46.950 --> 00:06:49.900 "Prosili więc, o bardzo konkretne rzeczy?" 00:06:50.750 --> 00:06:52.560 Tak, na zmianę. 00:06:53.154 --> 00:06:55.584 Raz przywódca Bundy. 00:06:56.387 --> 00:06:59.137 Raz przywódca Syjonistów. 00:07:00.699 --> 00:07:04.699 A czego chcieli ... 00:07:05.305 --> 00:07:08.265 Jaką wiadomość miałem przekazać. 00:07:09.661 --> 00:07:12.851 Dali mi więc wiadomości do przekazania. 00:07:13.013 --> 00:07:15.483 Różne wiadomości. 00:07:15.905 --> 00:07:18.705 Wiadomości dla rządów alianckich. 00:07:18.916 --> 00:07:21.956 Miałem spotkać się z tyloma oficjelami, 00:07:21.956 --> 00:07:23.686 ile się da. 00:07:27.526 --> 00:07:28.526 Miałem przekazać 00:07:28.526 --> 00:07:30.878 wiadomość dla polskiego rządu, 00:07:30.878 --> 00:07:33.868 dla prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. 00:07:34.182 --> 00:07:37.332 dla międzynarodowych przywódców 00:07:37.332 --> 00:07:39.562 żydowskich. 00:07:39.715 --> 00:07:42.245 Jak i poszczególnych polityków, 00:07:42.930 --> 00:07:46.300 czołowych intelektualistów. 00:07:46.839 --> 00:07:49.389 Moim zadaniem było 00:07:49.389 --> 00:07:51.919 dotrzeć do jak największej liczby osób. 00:07:52.189 --> 00:07:55.669 A potem dali mi "segmenty" osób 00:07:55.669 --> 00:07:58.019 którym mam zdawać relację. 00:07:58.084 --> 00:08:00.894 W trakcie Tych koszmarnych spotkań ... 00:08:00.894 --> 00:08:03.344 Miałem dwa koszmarne spotkania. Koszmarne. 00:08:06.113 --> 00:08:10.113 Przedstawili swoje żądania, różne żądania. 00:08:20.553 --> 00:08:24.173 Wiadomość była taka ... 00:08:24.173 --> 00:08:27.693 Nie można pozwolić, by Hitler kontynuował 00:08:27.822 --> 00:08:29.982 eksterminację. 00:08:31.370 --> 00:08:35.370 Każdy dzień się liczy. 00:08:44.303 --> 00:08:49.745 Alianci nie mogą patrzeć na tę wojnę 00:08:49.745 --> 00:08:53.745 tylko z militarnego, strategicznego 00:08:53.759 --> 00:08:56.219 punktu widzenia. 00:09:03.616 --> 00:09:05.359 Wygrają wojnę, 00:09:06.292 --> 00:09:09.322 jeśli przyjmą taką postawę. 00:09:10.209 --> 00:09:14.209 Ale co dobrego dla nas z tego wyniknie? 00:09:15.069 --> 00:09:18.728 Nie przeżyjemy tej wojny. 00:09:27.300 --> 00:09:31.548 Rządy alianckie nie mogą przyjmować takiej 00:09:33.868 --> 00:09:35.562 postawy. 00:09:37.589 --> 00:09:39.988 Jesteśmy częścią ludzkości. 00:09:40.668 --> 00:09:42.319 Są wśród nas naukowcy. 00:09:43.696 --> 00:09:44.979 Od tysięcy lat. 00:09:47.376 --> 00:09:50.258 Zapoczątkowaliśmy wielkie religie. 00:09:52.709 --> 00:09:54.300 Jesteśmy ludźmi. 00:09:55.618 --> 00:09:57.858 Rozumiesz to? Rozumiesz? 00:09:59.935 --> 00:10:02.735 Nigdy wcześniej w historii 00:10:02.805 --> 00:10:06.025 nie zdarzyło się to co teraz dzieje się z 00:10:06.055 --> 00:10:08.394 naszymi ludźmi. 00:10:09.404 --> 00:10:12.904 Może wstrząśniesz sumieniem świata. 00:10:16.279 --> 00:10:18.687 Rozumiemy. Nie mamy własnego kraju. 00:10:24.340 --> 00:10:25.591 Nie mamy rządu. 00:10:26.978 --> 00:10:30.837 Nie mamy głosu w Sojuszniczej Radzie. 00:10:32.420 --> 00:10:35.419 Tak więc, musimy korzystać z usług zwykłych 00:10:35.464 --> 00:10:38.334 ludzi takich jak ty. 00:10:38.536 --> 00:10:41.386 Zrobisz to? Pójdziesz do nich? 00:10:42.822 --> 00:10:45.749 Zrealizujesz swoją misję? 00:10:50.586 --> 00:10:52.104 Pójdź do przywódców alianckich. 00:10:56.395 --> 00:11:01.312 Chcemy oficjalnej deklaracji 00:11:12.506 --> 00:11:16.337 Narodów Sprzymierzonych, 00:11:17.818 --> 00:11:23.546 że oprócz strategii militarnej, 00:11:29.580 --> 00:11:33.054 która ma na celu wygraną wojnę, 00:11:35.586 --> 00:11:40.315 militarne zwycięstwo tej wojny, 00:11:41.679 --> 00:11:48.585 (eksterminacja Żydów to osobny rozdział) 00:11:51.691 --> 00:11:56.088 alianci formalnie i publicznie ogłoszą, 00:12:04.324 --> 00:12:07.732 że zajmą się tym problemem. 00:12:08.813 --> 00:12:15.699 Tak że, stanie się to częścią ogólnej 00:12:17.457 --> 00:12:20.490 strategii tej wojny. 00:12:23.138 --> 00:12:25.967 Nie tylko pokonanie Niemiec, 00:12:27.076 --> 00:12:32.107 ale także ocalenie populacji Żydów, 00:12:33.057 --> 00:12:35.695 którzy jeszcze żyją. 00:12:40.658 --> 00:12:43.319 Jak już przedstawią taką oficjalną 00:12:43.319 --> 00:12:45.940 deklarację... 00:12:46.387 --> 00:12:48.496 Mają siły powietrzne. 00:12:50.958 --> 00:12:53.256 Zrzucają bomby na Niemcy. 00:12:54.775 --> 00:12:57.816 Dlaczego nie mogą zrzucić milionów ulotek? 00:13:01.593 --> 00:13:05.127 Ulotek informujących naród niemiecki, 00:13:08.077 --> 00:13:09.016 co dokładnie ich rząd czyni z Żydami. 00:13:10.180 --> 00:13:12.496 Może nie wiedzą? 00:13:16.217 --> 00:13:20.063 Niech dokonają oficjalnej deklaracji. 00:13:21.601 --> 00:13:24.422 Oficjalnej publicznej deklaracji, 00:13:25.317 --> 00:13:28.769 mówiącej, że o ile naród niemiecki 00:13:28.769 --> 00:13:31.795 nie przedstawi dowodów 00:13:31.862 --> 00:13:34.942 na próbę zmiany polityki ich rządu, 00:13:35.221 --> 00:13:38.351 niemiecki naród będzie pociągnięty 00:13:38.422 --> 00:13:40.382 do odpowiedzialności 00:13:40.607 --> 00:13:42.947 za zbrodnie ich rządu. 00:13:43.570 --> 00:13:47.819 I tak, jeśli nie będzie takich dowodów, 00:13:50.865 --> 00:13:53.994 należy ogłosić publicznie, że pewne 00:13:56.350 --> 00:14:00.818 niemieckie obiekty zostaną zbombardowane, 00:14:00.839 --> 00:14:02.367 zniszczone. 00:14:05.702 --> 00:14:08.515 W ramach odwetu, za to co niemiecki rząd 00:14:08.776 --> 00:14:11.266 czyni Żydom. 00:14:11.972 --> 00:14:17.928 To bombardowanie nie będzie częścią 00:14:20.978 --> 00:14:23.612 strategii militarnej. 00:14:23.612 --> 00:14:26.970 To będzie dotyczyć problemu Żydów. 00:14:27.201 --> 00:14:30.827 Niech sie niemieccy obywatele dowiedzą, 00:14:31.550 --> 00:14:34.690 przed bombardowaniem i po, 00:14:34.932 --> 00:14:37.592 że ma to miejsce tylko dlatego, 00:14:37.892 --> 00:14:41.462 że dokonuje się eksterminacji Żydów. 00:14:41.462 --> 00:14:42.953 Może to pomoże. 00:14:45.327 --> 00:14:47.273 Oni mogą przecież to zrobić. 00:15:07.943 --> 00:15:09.817 To była jedna misja. 00:15:10.828 --> 00:15:12.871 Druga ... 00:15:15.828 --> 00:15:23.360 Oboje, ale szczególnie syjonistyczny lider 00:15:26.920 --> 00:15:31.190 ciągle coś szeptali, mamrotali. 00:15:36.410 --> 00:15:38.029 Coś się wydarzy. 00:15:48.518 --> 00:15:52.168 Mówią o tym Żydzi w polskim getto. 00:15:55.016 --> 00:16:00.793 Szczególnie młodzi ludzie. 00:16:08.033 --> 00:16:11.105 Będą walczyć. 00:16:20.879 --> 00:16:24.936 Mówią o deklaracji wojny 00:16:25.233 --> 00:16:27.984 przeciwko Trzeciej Rzeszy. 00:16:31.513 --> 00:16:33.780 Wyjątkowej wojnie w historii świata. 00:16:40.405 --> 00:16:42.667 Nigdy nie było takiej wojny. 00:16:47.764 --> 00:16:52.220 Chcą umrzeć walcząc. 00:16:54.752 --> 00:16:57.990 Nie możemy im odmówić takiej śmierci. 00:17:09.358 --> 00:17:11.799 A tak w ogóle, to nie wiedziałem wtedy, 00:17:12.254 --> 00:17:14.811 że powstała Żydowska Organizacja Bojowa. 00:17:15.432 --> 00:17:17.019 Nie powiedzieli mi o tym. 00:17:19.324 --> 00:17:21.910 Tylko, że coś się wydarzy. 00:17:25.858 --> 00:17:28.183 Żydzi będą walczyć. 00:17:31.089 --> 00:17:32.823 Potrzebują broni. 00:17:35.818 --> 00:17:38.750 Zgłosiliśmy się 00:17:38.750 --> 00:17:41.576 do przywódcy Armii Krajowej, 00:17:43.058 --> 00:17:46.429 zakonspirowanych sił zbrojnych 00:17:46.429 --> 00:17:48.779 Polskiego Państwa Podziemnego. 00:17:49.150 --> 00:17:51.578 Nie było możliwości zdobycia broni, 00:17:51.658 --> 00:17:53.518 odmówili nam. 00:17:53.547 --> 00:17:56.519 Jak mogą nam odmówić, jeśli taka broń 00:17:57.273 --> 00:17:58.408 istnieje. 00:17:59.173 --> 00:18:03.668 Wiemy, że macie broń! 00:18:03.668 --> 00:18:06.491 Wiadomość dla Naczelnego Wodza 00:18:06.561 --> 00:18:08.523 Polskich Sił Zbrojnych 00:18:08.683 --> 00:18:10.057 generała Sikorskiego, 00:18:10.245 --> 00:18:12.625 aby wydał rozkaz, 00:18:13.646 --> 00:18:16.855 żeby ta broń została przekazana Żydom. 00:19:54.772 --> 00:19:57.504 Kolejna część misji: 00:19:59.412 --> 00:20:02.121 są przecież międzynarodowi przywódcy 00:20:04.081 --> 00:20:05.291 żydowscy. 00:20:06.068 --> 00:20:07.687 Porozmawiaj z tyloma ile się da. 00:20:11.109 --> 00:20:13.340 Są przywódcami żydowskimi. 00:20:14.514 --> 00:20:17.256 Ich ludzie umierają. 00:20:17.905 --> 00:20:20.029 Wkrótce nie zostaną żadni Żydzi. 00:20:21.550 --> 00:20:23.903 Więc po co nam przywódcy. 00:20:25.525 --> 00:20:27.025 My też umrzemy. 00:20:28.032 --> 00:20:29.481 Nie próbujemy uciekać. 00:20:30.318 --> 00:20:31.900 Zostaniemy tu. 00:20:38.878 --> 00:20:41.167 Niech oni coś zrobią. 00:20:43.281 --> 00:20:44.947 W swoich ważnych biurach. 00:20:46.248 --> 00:20:48.446 W Londynie, czy gdzie tam są. 00:20:50.190 --> 00:20:52.860 Niech zażądają działania. 00:20:54.889 --> 00:20:56.864 Nawet jeśli spotkają się z odmową. 00:20:58.944 --> 00:21:02.904 Niech wyjdą na ulice, 00:21:04.369 --> 00:21:09.268 odmówią jedzenia i picia. 00:21:11.938 --> 00:21:17.285 Niech umrą na oczach ludzkości. 00:21:19.242 --> 00:21:22.797 Kto wie, może to potrząśnie sumieniem 00:21:22.797 --> 00:21:24.472 świata. 00:22:11.654 --> 00:22:14.983 Jeśli chodzi o tych dwóch przywódców, 00:22:16.830 --> 00:22:18.840 jakoś tak, 00:22:20.324 --> 00:22:22.187 (to jest w ludzkiej naturze) 00:22:23.691 --> 00:22:26.710 bardziej przypadł mi do gustu szef Bundy. 00:22:28.799 --> 00:22:31.671 Prawdopodobnie z powodu jego zachowania. 00:22:32.616 --> 00:22:34.662 Wyglądał jak polski szlachcic, dżentelmen. 00:22:35.737 --> 00:22:37.525 Trzymał się prosto, piękna gestykulacja, 00:22:38.990 --> 00:22:40.432 pełen godności. 00:22:41.318 --> 00:22:43.580 Wydaje mi się, że mnie polubił. 00:22:44.626 --> 00:22:45.936 Również jako osobę. 00:22:46.962 --> 00:22:50.065 W którymś momencie zasugerował: 00:22:51.508 --> 00:23:00.020 "Panie Witoldzie, znam zachodni świat. 00:23:01.979 --> 00:23:06.846 Będzie Pan miał do czynienia z Anglikami. 00:23:08.841 --> 00:23:13.842 Będzie Pan im składał ustne raporty. 00:23:14.943 --> 00:23:19.021 Jestem pewien, że raporty będą miały 00:23:20.147 --> 00:23:22.903 większą siłę, jeśli powie im Pan, 00:23:24.338 --> 00:23:27.036 że widział Pan to wszystko na własne oczy. 00:23:30.218 --> 00:23:34.458 Możemy zorganizować Pana wizytę w getto. 00:23:39.149 --> 00:23:41.602 Zgodzi się Pan? 00:23:42.844 --> 00:23:46.699 Jeśli się Pan zgodzi, pójdę z Panem, 00:23:50.942 --> 00:23:53.948 tak żeby mieć pewność, że jest Pan 00:23:55.608 --> 00:23:57.373 bezpieczny." 00:23:59.658 --> 00:24:03.518 Kilka dni później ustanowiliśmy kontakt. 00:24:06.720 --> 00:24:09.463 Już wtedy getta nie było tym samym, 00:24:11.056 --> 00:24:16.291 czym było przed lipcem 1942. 00:24:21.382 --> 00:24:28.146 Z 400.000 Żydów deportowano 300.000. 00:24:36.001 --> 00:24:39.453 Za murami, getto miało 4 części. 00:24:43.053 --> 00:24:51.084 Najważniejsza była część centralna. 00:24:52.746 --> 00:24:55.742 Oddzielały je części zamieszkałe przez 00:24:57.474 --> 00:25:00.235 Aryjczyków i miejsca niezamieszkałe. 00:25:02.223 --> 00:25:03.802 Był taki budynek ... 00:25:07.614 --> 00:25:09.941 skonstruowany w taki sposób, 00:25:11.114 --> 00:25:18.775 że mur odgradzający getto był częścią tyłu 00:25:22.484 --> 00:25:25.961 domu. Przód zwrócony był w stronę aryjską. 00:25:31.774 --> 00:25:34.635 Był tam tunel. 00:25:36.049 --> 00:25:41.237 Przeszliśmy przez tunel bez problemów. 00:25:49.608 --> 00:25:57.006 Nagle przywódca Bundy, polski arystokrata, 00:25:59.076 --> 00:26:07.180 u boku którego szedłem, załamał się 00:26:08.896 --> 00:26:13.880 jak Żyd z getto. 00:26:17.762 --> 00:26:21.182 Najwyraźniej to był jego świat. 00:26:32.847 --> 00:26:35.555 Tak więc szliśmy ulicami, 00:26:36.276 --> 00:26:38.102 on po mojej lewej. 00:26:39.614 --> 00:26:42.107 Nie rozmawialiśmy za wiele. 00:26:45.829 --> 00:26:48.649 Teraz opis, tak? Dobrze. 00:27:06.507 --> 00:27:08.968 Nagie ciała na ulicach. 00:27:13.000 --> 00:27:15.520 Zapytałem go: co one tu robią? 00:27:15.520 --> 00:27:16.520 "Ciała?" 00:27:16.589 --> 00:27:17.589 Ciała. 00:27:17.589 --> 00:27:20.015 On powiedział: 00:27:20.015 --> 00:27:22.749 "Jest taki problem, że kiedy Żyd umiera, 00:27:22.749 --> 00:27:24.953 a rodzina chce go pochować, 00:27:24.953 --> 00:27:31.446 muszę zapłacić podatek. 00:27:35.938 --> 00:27:39.009 Więc wyrzucają ich na ulicę." 00:27:40.562 --> 00:27:42.020 "Bo nie mogę zapłacić podatku?" 00:27:43.363 --> 00:27:44.519 Tak. Nie stać ich. 00:27:45.535 --> 00:27:48.352 A ponieważ każda część garderoby jest 00:27:49.425 --> 00:27:52.484 potrzebna, zabierają ubrania. 00:27:55.472 --> 00:27:57.306 A kiedy ciało znajdzie się na ulicy, 00:27:58.534 --> 00:28:00.514 Rada Żydowska musi się nim zająć. 00:28:02.791 --> 00:28:08.066 Kobiety publicznie karmiące swoje dzieci. 00:28:10.903 --> 00:28:14.350 Nie mają piersi, są płaskie. 00:28:16.091 --> 00:28:18.091 Dzieci z oczami szaleńców. 00:28:24.831 --> 00:28:26.758 "Wyglądało to jak zupełnie obcy świat?" 00:28:27.816 --> 00:28:28.855 Co? 00:28:29.813 --> 00:28:30.908 "Inny świat" 00:28:32.232 --> 00:28:35.584 To nie był świat, to nie było ludzkie. 00:28:36.834 --> 00:28:39.385 Ulice pełne. Pełne. 00:28:40.491 --> 00:28:42.431 Najwyraźniej wszyscy mieszkali na 00:28:42.505 --> 00:28:44.066 ulicach. 00:28:44.928 --> 00:28:47.665 Wymienić się, każdy próbował coś sprzedać. 00:28:54.151 --> 00:28:58.345 Trzy cebule, dwie, ciastka. 00:29:00.732 --> 00:29:03.732 Żebrzący. 00:29:04.961 --> 00:29:08.839 Płacz z głodu. 00:29:08.839 --> 00:29:11.839 Te straszne dzieci. 00:29:15.499 --> 00:29:18.263 Niektóre biegały same. Albo siedziały z 00:29:18.263 --> 00:29:22.263 matkami. 00:29:31.990 --> 00:29:33.326 To nie było ludzkie. 00:29:33.326 --> 00:29:35.812 To było piekło. 00:29:42.731 --> 00:29:47.862 W centralnej części getta byli Niemcy. 00:29:51.322 --> 00:29:53.786 Jeśli gestapo kogoś wypuszczało, 00:29:53.786 --> 00:29:56.049 musieli przejść przez getto. 00:29:56.422 --> 00:29:59.422 tak samo jak niemieccy oficerowie. 00:30:01.066 --> 00:30:02.993 Tak więc byli tam też Niemcy. 00:30:05.568 --> 00:30:07.816 Niemcy w mundurach. 00:30:10.125 --> 00:30:11.704 Chodzili. Cisza! 00:30:13.976 --> 00:30:17.429 Wszyscy zamierali, aż sobie nie poszli. 00:30:18.796 --> 00:30:21.502 Żadnego ruchu, błagania. Nic. 00:30:23.074 --> 00:30:33.359 Niemcy: pogarda. Ci pod-ludzie. 00:30:35.604 --> 00:30:37.949 Nie są ludźmi. 00:30:39.890 --> 00:30:51.317 Nagle jakiś ruch. Żydzi uciekają z ulicy, 00:30:51.351 --> 00:30:53.563 na której stałem. 00:30:55.697 --> 00:30:57.951 Kryjemy się w jakimś domu. 00:30:59.548 --> 00:31:01.976 On wali w drzwi. "Otwórzcie!" 00:31:03.038 --> 00:31:04.246 Otwierają drzwi. 00:31:06.586 --> 00:31:07.586 Okna wychodzą na tyły. 00:31:07.586 --> 00:31:09.306 Idziemy w odwrotnym kierunku. 00:31:12.015 --> 00:31:15.015 Jakaś kobieta otwiera drzwi. 00:31:15.016 --> 00:31:17.355 On mówi: "Nie bójcie się. Jesteśmy 00:31:17.362 --> 00:31:20.142 Żydami". 00:31:20.516 --> 00:31:21.516 Pcha mnie w stronę okien. 00:31:21.516 --> 00:31:23.523 "Popatrz, popatrz." 00:31:27.669 --> 00:31:30.605 Jest tam dwóch chłopców. 00:31:32.985 --> 00:31:36.985 Dobrze wyglądająych. 00:31:37.947 --> 00:31:41.830 Hitlerjugend. 00:31:44.425 --> 00:31:48.990 Kiedy szli, Żydzi uciekali. 00:31:53.679 --> 00:31:58.723 Rozmawiali. 00:31:59.718 --> 00:32:03.976 W którymś momencie jeden z nich 00:32:05.138 --> 00:32:08.210 sięga po broń i bez zastanowienia strzela. 00:32:14.460 --> 00:32:17.550 Zbita szyba, krzyki. 00:32:20.726 --> 00:32:24.491 Inni chłopcy mu gratulują. 00:32:26.240 --> 00:32:29.236 Wracają. 00:32:30.260 --> 00:32:31.992 Byłem przerażony. 00:32:45.580 --> 00:32:49.613 Żydowska kobieta chyba rozpoznała, 00:32:50.960 --> 00:32:51.960 że nie jestem Żydem. 00:32:51.960 --> 00:32:54.954 Objęła mnie i powiedziała: 00:32:54.954 --> 00:32:57.816 "Idź. To nie dla ciebie." 00:32:59.717 --> 00:33:01.721 Wyszliśmy z domu i z getto. 00:33:06.956 --> 00:33:10.328 On powiedział: "Nie widziałeś wszystkiego, 00:33:10.456 --> 00:33:12.648 nie widziałeś zbyt wiele. 00:33:12.794 --> 00:33:16.727 Chciałbyś tu wrócić? 00:33:17.097 --> 00:33:19.757 Pójdę z tobą. 00:33:21.432 --> 00:33:23.148 Chcę, żebyś wszystko zobaczył." 00:33:24.230 --> 00:33:25.705 "Pójdę". 00:33:27.023 --> 00:33:28.967 Następnego dnia przyszliśmy jeszcze raz. 00:33:30.159 --> 00:33:31.391 Ten sam dom, droga. 00:33:34.349 --> 00:33:36.728 Byłem lepiej przygotowany, 00:33:39.501 --> 00:33:41.611 dostrzegałem nowe rzeczy. 00:33:42.699 --> 00:33:47.666 Smród. Straszny smród. Wszędzie. 00:33:48.540 --> 00:33:51.800 Duszący. 00:33:54.984 --> 00:33:57.409 Brudne ulice. 00:33:58.913 --> 00:34:00.071 Nerwowość. 00:34:01.379 --> 00:34:04.506 Napięcie, szaleństwo. 00:34:07.926 --> 00:34:11.524 Plac Muranowski. 00:34:11.828 --> 00:34:16.995 W rogu bawiące się dzieci. 00:34:19.063 --> 00:34:21.090 Rzucające jakieś szmaty. 00:34:23.453 --> 00:34:29.372 On mówi: "Bawią się. Życie toczy się 00:34:31.477 --> 00:34:33.293 dalej." 00:34:34.702 --> 00:34:36.645 Ja odparłem: 00:34:37.357 --> 00:34:38.961 "Udają, że grają, nie bawią się naprawdę." 00:34:41.549 --> 00:34:43.930 "To było jakieś specjalne miejsce?" 00:34:44.059 --> 00:34:47.063 W rogu placu. 00:34:47.063 --> 00:34:49.674 Nie, nie, otwarte. 00:34:52.134 --> 00:34:54.146 "Jakieś drzewa?" 00:34:54.447 --> 00:34:56.410 Były drzewa, rachityczne. 00:34:56.845 --> 00:34:59.344 Tak więc, po prostu szliśmy. 00:35:00.523 --> 00:35:02.214 Z nikim nie rozmawialiśmy. 00:35:03.621 --> 00:35:05.950 chodziliśmy jakąś godzinę. 00:35:07.583 --> 00:35:11.800 Czasem mówił: "Popatrz na tego Żyda." 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Żyd stał nieruchomo. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Zapytałem: "Czy on umarł?" 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 A on na to: "Nie, nie. Żyje. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Ale umiera, Panie Witoldzie." 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 "Powiedz im wszystkim." 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Ruszyliśmy. Makabra. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Od czasu do czasu szeptał. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 "Zapamiętaj to, zapamiętaj." 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Albo mówił: "Spójrz na nią!" 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Pytałem, co oni robią. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 On mówił: "umierają. Umierają." 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 "Ale zapamiętaj." 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Spędziliśmy tak jakąś godzinę i wyszliśmy. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Już nie mogłem dłużej. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 "Zabierz mnie stąd!" 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Nigdy go więcej nie zobaczyłem. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Byłem chory. Nawet nie chcę ... 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Rozumiem, co robicie, dlaczego tu jestem. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Ale nie wracam do tego w wspomnieniach. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Ale raportowałem to co widziałem. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Tak, to nie był świat. To nie było 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 człowieczeństwo. Nie przynależałem tam. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Nigdy nie widziałem takich rzeczy. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Nikt nie pisał o takiej rzeczywistości. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Nigdy nie widziałem żadnej sztuki, filmu 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 o tym. To nie było częścią świata. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Powiedziano mi, ze to ludzkie istoty. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Ale oni już nie wyglądali jak ludzie. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Wyszliśmy. Objął mnie. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 "Powodzenia", powiedział. 99:59:59.999 --> 99:59:59.999 Nigdy więcej go nie zobaczyłem.