0:00:14.218,0:00:19.658
Teraz cofnę się 35 lat wstecz.

0:00:25.917,0:00:28.815
Nie, nie mogę.

0:00:37.512,0:00:40.321
Nie potrafię.

0:01:04.103,0:01:12.644
Jestem gotowy.

0:01:13.029,0:01:14.630
W połowie 1942,

0:01:16.100,0:01:18.524
myślałem o tym, żeby kontynuować

0:01:19.255,0:01:20.444
swoją służbę, jako kurier

0:01:21.968,0:01:23.299
pomiędzy polskim podziemiem

0:01:24.541,0:01:26.153
a rządem polskim na uchodźstwie

0:01:26.695,0:01:29.475
w Londynie.

0:01:30.519,0:01:34.519
Dowiedzieli się tym żydowscy przywódcy w Warszawie.

0:01:34.764,0:01:38.514
Zorganizowano spotkanie poza murami getta

0:01:38.703,0:01:42.703
Było na nim dwóch panów spoza getta.

0:01:47.541,0:01:51.201
Przedstawili się, jako przywódca Bundy.

0:01:52.502,0:01:55.893
Syjonistyczny przywódca.

0:02:02.624,0:02:05.083
Teraz, co wynikło z naszej rozmowy ...

0:02:08.886,0:02:11.310
Na początku nie byłem na to przygotowany.

0:02:13.461,0:02:15.480
Byłem osamotniony w swojej działalności

0:02:15.839,0:02:18.149
w Polsce.

0:02:18.464,0:02:23.549
Nie dostrzegałem wiele spraw.

0:02:24.905,0:02:27.525
Nie wracałem do tych spraw przez 35 lat

0:02:27.575,0:02:29.755
od czasu zakończenia wojny. Nigdy.

0:02:32.008,0:02:34.958
Byłem nauczycielem przez 26 lat.

0:02:36.514,0:02:39.214
Nigdy nie wspominałem o problemie Żydów

0:02:39.239,0:02:40.579
moim studentom.

0:02:42.264,0:02:44.244
Rozumiem, że ten film

0:02:44.800,0:02:47.600
ma służyć, jako świadectwo,

0:02:49.253,0:02:51.493
więc spróbuję to zrobić.

0:02:53.099,0:02:55.683
Opowiedzieli mi, co się dzieje z Żydami.

0:02:56.253,0:02:59.207
Czy o tym wiedziałem ...

0:03:00.427,0:03:03.422
Nie, nie wiedziałem.

0:03:03.952,0:03:06.552
Wytłumaczyli mi, że problem Żydów

0:03:09.148,0:03:11.028
jest bez precedensu.

0:03:11.216,0:03:13.926
Nie może być porównany do problemu

0:03:13.986,0:03:16.676
polskiego czy rosyjskiego,

0:03:16.686,0:03:18.966
czy jakiegokolwiek innego.

0:03:19.444,0:03:22.824
Hitler przegra tą wojnę,

0:03:23.453,0:03:26.533
ale dokona eksterminacji całej populacji

0:03:26.789,0:03:28.679
Żydów.

0:03:29.590,0:03:31.900
Czy ja to rozumiem?

0:03:32.467,0:03:34.807
Alianci walczą o swoich ludzi.

0:03:35.813,0:03:38.083
Walczą o ludzkość.

0:03:38.335,0:03:40.645
Alianci nie mogą zapomnieć,

0:03:40.747,0:03:43.137
że Żydzi zostaną poddani

0:03:43.476,0:03:46.236
całkowitej eksterminacji w Polsce.

0:03:46.776,0:03:49.516
Polscy i europejscy Żydzi.

0:03:56.578,0:03:59.038
Załamywali się, chodzili w te i wewte

0:03:59.118,0:04:00.478
po pokoju.

0:04:00.930,0:04:02.680
Szeptali.

0:04:03.499,0:04:05.519
Mówili sycząc.

0:04:07.790,0:04:09.860
To był koszmar dla mnie.

0:04:10.488,0:04:14.488
"Czy wydawali się zdesperowani?"

0:04:18.885,0:04:20.595
Tak, tak.

0:04:20.605,0:04:24.605
W czasie rozmowy tracili nad sobą kontrolę

0:04:27.527,0:04:30.577
Ja tylko siedziałem i słuchałem.

0:04:31.117,0:04:33.807
Nawet nie reagowałem.

0:04:33.807,0:04:35.937
Nie zadawałem pytań.

0:04:35.959,0:04:38.189
Tylko słuchałem.

0:04:38.935,0:04:41.735
"Chcieli cię przekonać ..."

0:04:43.216,0:04:46.186
Zdawali sobie sprawę, tak myślę ...

0:04:46.716,0:04:49.596
Zdawali sobie sprawę od początku,

0:04:49.687,0:04:52.147
że nić nie wiem, nie rozumiem

0:04:52.157,0:04:54.877
tego problemu.

0:04:55.057,0:04:58.037
Powiedziałem, że będę przekazywał

0:04:58.039,0:05:00.259
wiadomości od nich.

0:05:00.352,0:05:02.722
Chcieli mnie informować,

0:05:02.792,0:05:04.322
co dzieje się z Żydami.

0:05:04.571,0:05:06.821
Ja nie wiedziałem.

0:05:07.072,0:05:09.452
Nigdy nie byłem w Getto.

0:05:09.452,0:05:12.362
Nigdy nie zajmowałem się sprawami Żydów.

0:05:12.760,0:05:15.740
"Ale wiedziałeś, że wielu Żydów z Warszawy

0:05:15.849,0:05:18.029
zostało zabitych?"

0:05:18.407,0:05:20.877
Wiedziałem, ale niczego nie widziałem.

0:05:21.907,0:05:24.767
Nie wiedziałem, co dokładnie dzieje się

0:05:24.922,0:05:26.482
z nimi.

0:05:26.482,0:05:28.662
Nigdy tam nie byłem.

0:05:28.662,0:05:31.212
Jedna rzecz, to znać statystyki...

0:05:31.984,0:05:35.334
Setki tysięcy Polaków zostało zabitych.

0:05:35.348,0:05:38.188
Rosjanie, Serbowie, Grecy.

0:05:38.188,0:05:40.108
Wiedzieliśmy o tym.

0:05:40.108,0:05:42.148
Ale to były statystyki.

0:05:47.306,0:05:49.686
"Ale oni nalegali, że sprawa Żydów

0:05:51.119,0:05:53.909
jest wyjątkowa".

0:05:55.415,0:05:58.535
Tak, oni chcieli żebym to zrozumiał.

0:05:58.895,0:06:01.435
A moim zadaniem było sprawić,

0:06:02.039,0:06:05.299
że wszyscy których spotkam zrozumieją,

0:06:06.462,0:06:10.242
że sytuacja Żydów jest bezprecedensowa

0:06:10.371,0:06:12.381
w historii.

0:06:12.381,0:06:15.651
Faraoni egipscy tego nie robili.

0:06:15.757,0:06:18.217
Babilończycy tego nie robili.

0:06:19.052,0:06:21.902
A teraz po raz pierwszy w historii ...

0:06:21.902,0:06:25.902
Właściwie, doszli do wniosku,

0:06:26.140,0:06:30.040
że jeśli alianci nie poczynią jakiś kroków

0:06:31.986,0:06:35.986
bez względu, jaki będzie wynik wojny,

0:06:38.120,0:06:42.120
zostanie dokonana całkowita eksterminacja

0:06:42.120,0:06:43.390
Żydów.

0:06:43.400,0:06:46.040
Oni nie mogli tego zaakceptować.

0:06:46.950,0:06:49.900
"Prosili więc, o bardzo konkretne rzeczy?"

0:06:50.750,0:06:52.560
Tak, na zmianę.

0:06:53.154,0:06:55.584
Raz przywódca Bundy.

0:06:56.387,0:06:59.137
Raz przywódca Syjonistów.

0:07:00.699,0:07:04.699
A czego chcieli ...

0:07:05.305,0:07:08.265
Jaką wiadomość miałem przekazać.

0:07:09.661,0:07:12.851
Dali mi więc wiadomości do przekazania.

0:07:13.013,0:07:15.483
Różne wiadomości.

0:07:15.905,0:07:18.705
Wiadomości dla rządów alianckich.

0:07:18.916,0:07:21.956
Miałem spotkać się z tyloma oficjelami

0:07:21.956,0:07:23.686
ile się da, oczywiście.

0:07:27.526,0:07:30.846
Wiadomość dla polskiego rządu,

0:07:30.878,0:07:33.868
dla prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej.

0:07:34.182,0:07:37.332
dla międzynarodowych przywódców

0:07:37.332,0:07:39.562
żydowskich.

0:07:39.715,0:07:42.245
Jak i poszczególnych polityków,

0:07:42.930,0:07:46.300
czołowych intelektualistów.

0:07:46.839,0:07:49.389
Moim zadaniem było

0:07:49.389,0:07:51.919
dotrzeć do jak największej liczby osób.

0:07:52.189,0:07:55.669
A potem dali mi "segmenty" osób

0:07:55.669,0:07:58.019
którym mam zdawać relację.

0:07:58.084,0:08:00.894
W trakcie Tych koszmarnych spotkań ...

0:08:00.894,0:08:03.344
Miałem dwa koszmarne spotkania. Koszmarne.

0:08:06.113,0:08:10.113
Przedstawili swoje żądania, różne żądania.

0:08:20.553,0:08:24.173
Wiadomość była taka ...

0:08:24.173,0:08:27.693
Nie można pozwolić, by Hitler kontynuował

0:08:27.822,0:08:29.982
eksterminację.

0:08:31.370,0:08:35.370
Każdy dzień się liczy.

0:08:44.303,0:08:49.745
Alianci nie mogą patrzeć na tę wojnę

0:08:49.745,0:08:53.745
tylko z militarnego, strategicznego

0:08:53.759,0:08:56.219
punktu widzenia.

0:09:03.616,0:09:05.359
Wygrają wojnę,

0:09:06.292,0:09:09.322
jeśli przyjmą taką postawę.

0:09:10.209,0:09:14.209
Ale co dobrego dla nas z tego wyniknie?

0:09:15.069,0:09:18.728
Nie przeżyjemy tej wojny.

0:09:27.300,0:09:31.548
Rządy alianckie nie mogą przyjmować takiej

0:09:33.868,0:09:35.562
postawy.

0:09:37.589,0:09:39.988
Jesteśmy częścią ludzkości.

0:09:40.668,0:09:42.319
Są wśród nas naukowcy.

0:09:43.696,0:09:44.979
Od tysięcy lat.

0:09:47.376,0:09:50.258
Zapoczątkowaliśmy wielkie religie.

0:09:52.709,0:09:54.300
Jesteśmy ludźmi.

0:09:55.618,0:09:57.858
Rozumiesz to? Rozumiesz?

0:09:59.935,0:10:02.735
Nigdy wcześniej w historii

0:10:02.805,0:10:06.025
nie zdarzyło się to co teraz dzieje się z

0:10:06.055,0:10:08.394
naszymi ludźmi.

0:10:09.404,0:10:12.904
Może wstrząśniesz sumieniem świata.

0:10:16.279,0:10:18.687
Rozumiemy. Nie mamy własnego kraju.

0:10:24.340,0:10:25.591
Nie mamy rządu.

0:10:26.978,0:10:30.837
Nie mamy głosu w Sojuszniczej Radzie.

0:10:32.420,0:10:35.419
Tak więc, musimy korzystać z usług zwykłych

0:10:35.464,0:10:38.334
ludzi takich jak ty.

0:10:38.536,0:10:41.386
Zrobisz to? Pójdziesz do nich?

0:10:42.822,0:10:45.749
Zrealizujesz swoją misję?

0:10:50.586,0:10:52.104
Pójdź do przywódców alianckich.

0:10:56.395,0:11:01.312
Chcemy oficjalnej deklaracji

0:11:12.506,0:11:16.337
Narodów Sprzymierzonych,

0:11:17.818,0:11:23.546
że oprócz strategii militarnej,

0:11:29.580,0:11:33.054
która ma na celu wygraną wojnę,

0:11:35.586,0:11:40.315
militarne zwycięstwo tej wojny,

0:11:41.679,0:11:48.585
(eksterminacja Żydów to osobny rozdział)

0:11:51.691,0:11:56.088
alianci formalnie i publicznie ogłoszą,

0:12:04.324,0:12:07.732
że zajmą się tym problemem.

0:12:08.813,0:12:15.699
Tak że, stanie się to częścią ogólnej

0:12:17.457,0:12:20.490
strategii tej wojny.

0:12:23.138,0:12:25.967
Nie tylko pokonanie Niemiec,

0:12:27.076,0:12:32.107
ale także ocalenie populacji Żydów,

0:12:33.057,0:12:35.695
którzy jeszcze żyją.

0:12:40.658,0:12:43.319
Jak już przedstawią taką oficjalną

0:12:43.319,0:12:45.940
deklarację...

0:12:46.387,0:12:48.496
mają siły powietrzne,

0:12:50.958,0:12:53.256
zrzucają bomby na Niemcy.

0:12:54.775,0:12:57.816
Dlaczego nie mogą zrzucić milionów ulotek?

0:13:01.593,0:13:05.127
Ulotek informujących naród niemiecki,

0:13:08.077,0:13:09.016
co dokładnie ich rząd czyni z Żydami.

0:13:10.180,0:13:12.496
Może nie wiedzą?

0:13:16.217,0:13:20.063
Niech dokonają oficjalnej deklaracji.

0:13:21.601,0:13:24.422
Oficjalnej publicznej deklaracji,

0:13:25.317,0:13:28.769
mówiącej, że o ile naród niemiecki

0:13:28.769,0:13:31.795
nie przedstawi dowodów

0:13:31.862,0:13:34.942
na próbę zmiany polityki ich rządu,

0:13:35.221,0:13:38.351
niemiecki naród będzie pociągnięty

0:13:38.422,0:13:40.382
do odpowiedzialności

0:13:40.607,0:13:42.947
za zbrodnie ich rządu.

0:13:43.570,0:13:47.819
I tak, jeśli nie będzie takich dowodów,

0:13:50.865,0:13:53.994
należy ogłosić publicznie, że pewne

0:13:56.350,0:14:00.818
niemieckie obiekty zostaną zbombardowane,

0:14:00.839,0:14:02.367
zniszczone.

0:14:05.702,0:14:08.515
W ramach odwetu, za to co niemiecki rząd

0:14:08.776,0:14:11.266
czyni Żydom.

0:14:11.972,0:14:17.928
To bombardowanie nie będzie częścią

0:14:20.978,0:14:23.612
strategii militarnej.

0:14:23.612,0:14:26.970
To będzie dotyczyć problemu Żydów.

0:14:27.201,0:14:30.827
Niech sie niemieccy obywatele dowiedzą,

0:14:31.550,0:14:34.690
przed bombardowaniem i po,

0:14:34.932,0:14:37.592
że ma to miejsce tylko dlatego,

0:14:37.892,0:14:41.462
że dokonuje się eksterminacji Żydów.

0:14:41.462,0:14:42.953
Może to pomoże.

0:14:45.327,0:14:47.273
Oni mogą przecież to zrobić.

0:15:07.943,0:15:09.817
To była jedna misja.

0:15:10.828,0:15:12.871
Druga ...

0:15:15.828,0:15:23.360
Oboje, ale szczególnie syjonistyczny lider

0:15:26.920,0:15:31.190
ciągle coś szeptał, mamrotał.

0:15:36.410,0:15:38.029
Coś się wydarzy.

0:15:48.518,0:15:52.168
Mówią o tym Żydzi w polskim getto.

0:15:55.016,0:16:00.793
Szczególnie młodsi ludzie.

0:16:08.033,0:16:11.105
Będą walczyć.

0:16:20.879,0:16:24.936
Mówią o deklaracji wojny

0:16:25.233,0:16:27.984
przeciwko Trzeciej Rzeszy.

0:16:31.513,0:16:33.780
Wyjątkowej wojnie w historii świata.

0:16:40.405,0:16:42.667
Nigdy nie było takiej wojny.

0:16:47.764,0:16:52.220
Chcą umrzeć walcząc.

0:16:54.752,0:16:57.990
Nie możemy im odmówić takiej śmierci.

0:17:09.358,0:17:11.799
A tak w ogóle, to nie wiedziałem wtedy,

0:17:12.254,0:17:14.811
że powstała Żydowska Organizacja Bojowa.

0:17:15.432,0:17:17.019
Nie powiedzieli mi o tym.

0:17:19.324,0:17:21.910
Tylko, że coś się wydarzy.

0:17:25.858,0:17:28.183
Żydzi będą walczyć.

0:17:31.089,0:17:32.823
Potrzebują broni.

0:17:35.818,0:17:38.750
Zgłosiliśmy się

0:17:38.750,0:17:41.576
do przywódcy Armii Krajowej,

0:17:43.058,0:17:46.429
zakonspirowanych sił zbrojnych

0:17:46.429,0:17:48.779
Polskiego Państwa Podziemnego.

0:17:49.150,0:17:51.578
Nie było możliwości zdobycia broni,

0:17:51.658,0:17:53.518
odmówili nam.

0:17:53.547,0:17:56.519
Jak mogą nam odmówić, jeśli taka broń

0:17:57.273,0:17:58.408
istnieje.

0:17:59.173,0:18:03.668
Wiemy, że macie broń!

0:18:03.668,0:18:06.491
Wiadomość dla Naczelnego Wodza

0:18:06.561,0:18:08.523
Polskich Sił Zbrojnych

0:18:08.683,0:18:10.057
generała Sikorskiego,

0:18:10.245,0:18:12.625
aby wydał rozkaz,

0:18:13.646,0:18:16.855
żeby ta broń została przekazana Żydom.

0:19:54.772,0:19:57.504
Kolejna część misji:

0:19:59.412,0:20:02.121
są przecież międzynarodowi przywódcy

0:20:04.081,0:20:05.291
żydowscy.

0:20:06.068,0:20:07.687
Porozmawiaj z tyloma ile się da.

0:20:11.109,0:20:13.340
Są przywódcami żydowskimi.

0:20:14.514,0:20:17.256
Ich ludzie umierają.

0:20:17.905,0:20:20.029
Wkrótce nie zostaną żadni Żydzi.

0:20:21.550,0:20:23.903
Więc po co nam przywódcy.

0:20:25.525,0:20:27.025
My też umrzemy.

0:20:28.032,0:20:29.481
Nie próbujemy uciekać.

0:20:30.318,0:20:31.900
Zostaniemy tu.

0:20:38.878,0:20:41.167
Niech oni coś zrobią.

0:20:43.281,0:20:44.947
W swoich ważnych biurach.

0:20:46.248,0:20:48.446
W Londynie, czy gdzie tam są.

0:20:50.190,0:20:52.860
Niech zażądają działania.

0:20:54.889,0:20:56.864
Nawet jeśli spotkają się z odmową.

0:20:58.944,0:21:02.904
Niech zostaną naulicach,

0:21:04.369,0:21:09.268
odmówią jedzenia i picia.

0:21:11.938,0:21:17.285
Niech umrą na oczach ludzkości.

0:21:19.242,0:21:22.797
Kto wie, może to potrząśnie sumieniem

0:21:22.797,0:21:24.472
świata.

0:22:11.654,0:22:14.983
Jeśli chodzi o tych dwóch przywódców,

0:22:16.830,0:22:18.840
jakoś tak

0:22:20.324,0:22:22.187
(to jest w ludzkiej naturze)

0:22:23.691,0:22:26.710
bardziej przypadł mi do gustu szef Bundy.

0:22:28.799,0:22:31.671
Prawdopodobnie z powodu jego zachowania.

0:22:32.616,0:22:34.662
Wyglądał jak polski szlachcic, dżentelmen.

0:22:35.737,0:22:37.525
Trzymał się prosto, piękna gestykulacja,

0:22:38.990,0:22:40.432
pełen godności.

0:22:41.318,0:22:43.580
Wydaje mi się, że polubił mnie.

0:22:44.626,0:22:45.936
Również jako osobę.

0:22:46.962,0:22:50.065
W którymś momencie zasugerował:

0:22:51.508,0:23:00.020
"Panie Witoldzie, znam zachodni świat.

0:23:01.979,0:23:06.846
Będzie Pan miał do czynienia z Anglikami.

0:23:08.841,0:23:13.842
Będzie Pan im składał ustne raporty.

0:23:14.943,0:23:19.021
Jestem pewien, że raporty będą miały

0:23:20.147,0:23:22.903
większą siłę, jeśli powie im Pan,

0:23:24.338,0:23:27.036
że widział Pan to wszystko na własne oczy.

0:23:30.218,0:23:34.458
Możemy zorganizować Pana wizytę w getto.

0:23:39.149,0:23:41.602
Zgodzi się Pan?

0:23:42.844,0:23:46.699
Jeśli się Pan zgodzi, pójdę z Panem,

0:23:50.942,0:23:53.948
tak żeby mieć pewność, że jest Pan

0:23:55.608,0:23:57.373
bezpieczny."

0:23:59.658,0:24:03.518
Kilka dni później ustanowiliśmy kontakt.

0:24:06.720,0:24:09.463
Już wtedy nie było takiego getta

0:24:11.056,0:24:16.291
jakim było przed lipcem 1942.

0:24:21.382,0:24:28.146
Z 400.000 Żydów, deportowano 300.000.

0:24:36.001,0:24:39.453
Za murami, getto miało 4 części.

0:24:43.053,0:24:51.084
Najważniejsza była centralna.

0:24:52.746,0:24:55.742
Oddzielały je części zamieszkałe przez

0:24:57.474,0:25:00.235
Aryjczyków i miejsca niezamieszkałe.

0:25:02.223,0:25:03.802
Był taki budynek ...

0:25:07.614,0:25:09.941
skonstruowany w taki sposób,

0:25:11.114,0:25:18.775
że mur odgradzający getto był częścią tyłu

0:25:22.484,0:25:25.961
domu. Przód zwrócony był w stronę aryjską.

0:25:31.774,0:25:34.635
Był tam tunel.

0:25:36.049,0:25:41.237
Przeszliśmy przez tunel bez problemów.

0:25:49.608,0:25:57.006
Nagle przywódca Bundy, polski arystokrata,

0:25:59.076,0:26:07.180
u boku którego szedłem, załamał się

0:26:08.896,0:26:13.880
jak Żyd z getto.

0:26:17.762,0:26:21.182
Najwyraźniej to był jego natura, jego świat.

0:26:32.847,0:26:35.555
Tak więc szliśmy ulicami,

0:26:36.276,0:26:38.102
on po mojej lewej.

0:26:39.614,0:26:42.107
Nie rozmawialiśmy za wiele.

0:26:45.829,0:26:48.649
Teraz opis, tak? dobrze.

0:27:06.507,0:27:08.968
Nagie ciała na ulicach.

0:27:13.000,0:27:15.520
Zapytałem go: co one tu robią?

0:27:15.520,0:27:16.520
"Ciała?"

0:27:16.589,0:27:17.589
Ciała.

0:27:17.589,0:27:20.015
On powiedział:

0:27:20.015,0:27:22.749
"Jest taki problem, że kiedy Żyd umiera,

0:27:22.749,0:27:24.953
a rodzina chce go pochować,

0:27:24.953,0:27:31.446
muszę zapłacić podatek.

0:27:35.938,0:27:39.009
Więc wyrzucają ich na ulicę."

0:27:40.562,0:27:42.020
"Bo nie mogę zapłacić podatku?"

0:27:43.363,0:27:44.519
Tak. Nie stać ich.

0:27:45.535,0:27:48.352
A ponieważ każda część garderoby jest

0:27:49.425,0:27:52.484
potrzebna, zabierają ubrania.

0:27:55.472,0:27:57.306
A kiedy ciało znajdzie się na ulicy,

0:27:58.534,0:28:00.514
Rada Żydowska musi się nim zająć.

0:28:02.791,0:28:08.066
Kobiety publicznie karmiące swoje dzieci.

0:28:10.903,0:28:14.350
Nie mają piersi, są płaskie.

0:28:16.091,0:28:18.091
Dzieci z oczami szaleńców.

0:28:24.831,0:28:26.758
"Wyglądało to jak zupełnie obcy świat?"

0:28:27.816,0:28:28.855
Co?

0:28:29.813,0:28:30.908
"Inny świat"

0:28:32.232,0:28:35.584
To nie był świat, to nie było ludzkie.

0:28:36.834,0:28:39.385
Ulice pełne. Pełne.

0:28:40.491,0:28:42.431
Najwyraźniej wszyscy mieszkali na

0:28:42.505,0:28:44.066
ulicach.

0:28:44.928,0:28:47.665
Wymienić się, każdy próbował coś sprzedać.

0:28:54.151,0:28:58.345
Trzy cebule, dwie, ciastka.

0:29:00.732,0:29:03.732
Żebrzący.

0:29:04.961,0:29:08.839
Płacz z głodu.

0:29:08.839,0:29:11.839
Te straszne dzieci.

0:29:15.499,0:29:18.263
Niektóre biegały same. Albo siedziały z

0:29:18.263,0:29:22.263
matkami.

0:29:31.990,0:29:33.326
To nie było ludzkie.

0:29:33.326,0:29:35.812
To było piekło.

0:29:42.731,0:29:47.862
W centralnej części getto byli Niemcy.

0:29:51.322,0:29:53.786
Jeśli gestapo kogoś wypuszczało,

0:29:53.786,0:29:56.049
musieli oni,

0:29:56.422,0:29:59.422
tak samo jak niemieccy oficerowie,

0:29:59.592,0:30:00.963
przejść przez getto.

0:30:01.066,0:30:02.993
Tak więc byli tam też Niemcy.

0:30:05.568,0:30:07.816
Niemcy w mundurach.

0:30:10.125,0:30:11.704
Chodzili. Cisza!

0:30:13.976,0:30:17.429
Wszyscy zamierali, aż sobie nie poszli.

0:30:18.796,0:30:21.502
Żadnego ruchu, błagania. Nic.

0:30:23.074,0:30:33.359
Niemcy: pogarda. Ci pod-ludzie.

0:30:35.604,0:30:37.949
Nie są ludźmi.

0:30:39.890,0:30:51.317
Nagle jakiś ruch. Żydzi uciekają z ulicy,

0:30:51.351,0:30:53.563
na której stałem.

0:30:55.697,0:30:57.951
Kryjemy się w jakimś domu.

0:30:59.548,0:31:01.976
On wali w drzwi. "Otwórzcie!"

0:31:03.038,0:31:04.246
Otwierają drzwi.

0:31:06.586,0:31:07.586
Okna wychodzą na tyły.

0:31:07.586,0:31:09.306
Idziemy w odwrotnym kierunku.

0:31:12.015,0:31:15.015
Jakaś kobieta otwiera drzwi.

0:31:15.016,0:31:17.355
On mówi: "Nie bójcie się. Jesteśmy

0:31:17.362,0:31:20.142
Żydami".

0:31:20.516,0:31:21.516
Pcha mnie w stronę okien.

0:31:21.516,0:31:23.523
"Popatrz, popatrz."

0:31:27.669,0:31:30.605
Jest tam dwóch chłopców.

0:31:32.985,0:31:36.985
Dobrze wyglądająych.

0:31:37.947,0:31:41.830
Hitlerjugend.

0:31:44.425,0:31:48.990
Kiedy szli, Żydzi uciekali.

0:31:53.679,0:31:58.723
Rozmawiali.

0:31:59.718,0:32:03.976
W którymś momencie jeden z nich

0:32:05.138,0:32:08.210
sięga po broń i bez zastanowienia strzela.

0:32:14.460,0:32:17.550
Zbita szyba, krzyki.

0:32:20.726,0:32:24.491
Inni chłopcy mu gratulują.

0:32:26.240,0:32:29.236
Wracają.

0:32:30.260,0:32:31.992
Byłem przerażony.

0:32:45.580,0:32:49.613
Żydowska kobieta chyba rozpoznała,

0:32:50.960,0:32:53.164
że nie jestem Żydem. Objęła mnie i

0:32:54.954,0:32:57.816
powiedziała: "Idź. To nie dla ciebie."

0:32:59.717,0:33:01.721
Wyszliśmy z domu i z getto.

0:33:06.956,0:33:10.328
On powiedział: "Nie widziałeś wszystkiego,

0:33:10.456,0:33:12.648
nie widziałeś zbyt wiele.

0:33:12.794,0:33:16.727
Chciałbyś tu wrócić?

0:33:17.097,0:33:19.757
Pójdę z tobą.

0:33:21.432,0:33:23.148
Chcę, żebyś wszystko zobaczył."

0:33:24.230,0:33:25.705
"Pójdę".

0:33:27.023,0:33:28.967
Następnego dnia przyszliśmy jeszcze raz.

0:33:30.159,0:33:31.391
Ten sam dom, droga.

0:33:34.349,0:33:36.728
Byłem lepiej przygotowany,

0:33:39.501,0:33:41.611
dostrzegałem nowe rzeczy.

0:33:42.699,0:33:47.666
Smród. Straszny smród. Wszędzie.

0:33:48.540,0:33:51.800
Duszący.

0:33:54.984,0:33:57.409
Brudne ulice.

0:33:58.913,0:34:00.071
Nerwowość.

0:34:01.379,0:34:04.506
Napięcie, szaleństwo.

0:34:07.926,0:34:11.524
Plac Muranowski.

0:34:11.828,0:34:16.995
W rogu bawiące się dzieci.

0:34:19.063,0:34:21.090
Rzucające jakieś szmaty.

0:34:23.453,0:34:29.372
On mówi: "Bawią się. Życie toczy się

0:34:31.477,0:34:33.293
dalej."

0:34:34.702,0:34:36.645
Ja odparłem:

0:34:37.357,0:34:38.961
"Udają, że grają, nie bawią się naprawdę."

0:34:41.549,0:34:43.930
"To było jakieś specjalne miejsce?"

0:34:44.059,0:34:47.063
W rogu placu.

0:34:47.063,0:34:49.674
Nie, nie, otwarte.

0:34:52.134,0:34:54.146
"Jakieś drzewa?"

0:34:54.447,0:34:56.410
Były drzewa, rachityczne.

0:34:56.845,0:34:59.344
Tak więc, po prostu szliśmy.

0:35:00.523,0:35:02.214
Z nikim nie rozmawialiśmy.

0:35:03.621,0:35:05.950
chodziliśmy jakąś godzinę.

0:35:07.583,0:35:11.800
Czasem mówił: "Popatrz na tego Żyda."

9:59:59.000,9:59:59.000
Żyd stał nieruchomo.

9:59:59.000,9:59:59.000
Zapytałem: "Czy on umarł?"

9:59:59.000,9:59:59.000
A on na to: "Nie, nie. Żyje.

9:59:59.000,9:59:59.000
Ale umiera, Panie Witoldzie."

9:59:59.000,9:59:59.000
"Powiedz im wszystkim."

9:59:59.000,9:59:59.000
Ruszyliśmy. Makabra.

9:59:59.000,9:59:59.000
Od czasu do czasu szeptał.

9:59:59.000,9:59:59.000
"Zapamiętaj to, zapamiętaj."

9:59:59.000,9:59:59.000
Albo mówił: "Spójrz na nią!"

9:59:59.000,9:59:59.000
Pytałem, co oni robią.

9:59:59.000,9:59:59.000
On mówił: "umierają. Umierają."

9:59:59.000,9:59:59.000
"Ale zapamiętaj."

9:59:59.000,9:59:59.000
Spędziliśmy tak jakąś godzinę i wyszliśmy.

9:59:59.000,9:59:59.000
Już nie mogłem dłużej.

9:59:59.000,9:59:59.000
"Zabierz mnie stąd!"

9:59:59.000,9:59:59.000
Nigdy go więcej nie zobaczyłem.

9:59:59.000,9:59:59.000
Byłem chory. Nawet nie chce ...

9:59:59.000,9:59:59.000
Rozumiem, co robicie, dlaczego tu jestem.

9:59:59.000,9:59:59.000
Ale nie wracam do tego w wspomnieniach.

9:59:59.000,9:59:59.000
Ale raportowałem, to co widziałem.

9:59:59.000,9:59:59.000
Tak, to nie był świat. To nie było

9:59:59.000,9:59:59.000
człowieczeństwo. Nie przynależałem tam.

9:59:59.000,9:59:59.000
Nigdy nie widziałem takich rzeczy.

9:59:59.000,9:59:59.000
Nikt nie pisał o takiej rzeczywistości.

9:59:59.000,9:59:59.000
Nigdy nie widziałem żadnej sztuki, filmu

9:59:59.000,9:59:59.000
o tym. To nie było częścią świata.

9:59:59.000,9:59:59.000
Powiedziano mi, ze to ludzkie istoty.

9:59:59.000,9:59:59.000
Ale oni już nie wyglądali jak ludzie.

9:59:59.000,9:59:59.000
Wyszliśmy. Objął mnie.

9:59:59.000,9:59:59.000
"Powodzenia", powiedział.

9:59:59.000,9:59:59.000
Nigdy więcej go nie zobaczyłem.