1
00:00:15,600 --> 00:00:18,959
Wszystko zaczęło się
w ciemnym barze w Madrycie,

2
00:00:19,289 --> 00:00:24,911
w którym przypadkiem spotkałem
kolegę z Uniwersytetu McGill,

3
00:00:24,911 --> 00:00:26,271
Michaela Meaneya.

4
00:00:27,282 --> 00:00:29,272
Wypiliśmy parę piw,


5
00:00:29,692 --> 00:00:33,501
rozmawiając o pracy,
jak to naukowcy.

6
00:00:34,317 --> 00:00:39,333
Zajmował się kwestią
lizania przez szczurze matki

7
00:00:39,333 --> 00:00:42,581
nowo narodzonych młodych.

8
00:00:43,632 --> 00:00:49,351
Zapytałem: "Na to idą nasze podatki?".

9
00:00:49,351 --> 00:00:50,432
(Śmiech)

10
00:00:50,432 --> 00:00:53,302
"To ma być nauka?"

11
00:00:53,823 --> 00:00:57,725
Piwo zaczynało działać,
a kiedy alkohol uderza do głowy

12
00:00:57,725 --> 00:01:02,385
i człowiek bardziej się otwiera,
zaczął mi opowiadać,

13
00:01:02,385 --> 00:01:08,374
że szczury, podobnie jak ludzie, 
różnie opiekują się potomstwem.

14
00:01:08,374 --> 00:01:11,096
Jedne matki liżą swoje młode częściej,

15
00:01:11,096 --> 00:01:13,344
inne rzadziej,

16
00:01:13,344 --> 00:01:15,546
a większość plasuje się po środku.

17
00:01:15,926 --> 00:01:17,777
Zastanowiło mnie,

18
00:01:17,777 --> 00:01:22,779
że obserwacja miotu
do czasu osiągnięcia dojrzałości,

19
00:01:22,779 --> 00:01:26,948
takiej jak u ludzi,
na długo po śmierci matki,

20
00:01:26,948 --> 00:01:29,090
ujawniła duże różnice.

21
00:01:29,090 --> 00:01:33,069
Zadbane młode o dobrze wylizanej sierści

22
00:01:33,409 --> 00:01:37,509
nie były zestresowane,

23
00:01:38,129 --> 00:01:43,389
miały inne zachowania seksualne
i sposób życia niż osobniki,

24
00:01:43,389 --> 00:01:48,930
którymi matka nie opiekowała się 
z aż takim oddaniem.

25
00:01:49,910 --> 00:01:52,380
Myślałem sobie:

26
00:01:53,070 --> 00:01:54,400
"Czy to czary?

27
00:01:55,090 --> 00:01:56,463
Jak to jest?".

28
00:01:56,463 --> 00:01:57,859
Jestem biochemikiem.

29
00:01:58,058 --> 00:02:02,149
Wierzę, że chemia
pozwala zrozumieć naturę.

30
00:02:03,038 --> 00:02:07,370
Zajmowałem się zawodowo epigenetyką,

31
00:02:08,401 --> 00:02:14,268
ale przed wyciągnięciem tych wniosków
potrzebny był kolejny eksperyment.

32
00:02:14,268 --> 00:02:18,639
Genetyk chciałby, żebyście myśleli,
że to sprawa genetyki.

33
00:02:19,269 --> 00:02:23,300
Być może matka miała gen "złej matki",

34
00:02:23,300 --> 00:02:27,053
który podnosił poziom stresu u młodych

35
00:02:27,053 --> 00:02:29,550
i był przekazywany
z pokolenia na pokolenie.

36
00:02:29,550 --> 00:02:31,671
Wszystko determinowałaby genetyka.

37
00:02:32,241 --> 00:02:35,610
A może w grę wchodzi coś innego?

38
00:02:35,979 --> 00:02:39,071
Jeśli chodzi o szczury,
możemy odpowiedzieć na to pytanie.

39
00:02:39,422 --> 00:02:42,762
Zrobiliśmy eksperyment z podmianą matek.

40
00:02:43,002 --> 00:02:47,783
Natychmiast po narodzinach 
oddziela się miot od matek

41
00:02:47,783 --> 00:02:49,764
i oddaje matkom dwojakiego typu.

42
00:02:49,764 --> 00:02:52,924
Młodymi zajmie się matka zastępcza.

43
00:02:52,924 --> 00:02:55,225
Matki są dwojakie,
bardzo i mało opiekuńcze.

44
00:02:55,225 --> 00:02:59,255
Wszystkie młode rozdzieliliśmy 
pomiędzy te dwie matki zastępcze.

45
00:02:59,615 --> 00:03:01,965
Odpowiedź okazała się niesamowita.

46
00:03:01,965 --> 00:03:06,135
To nie geny otrzymane od matki są ważne.

47
00:03:06,135 --> 00:03:11,886
To nie od biologicznej matki
zależała odporność na stres u szczurów,

48
00:03:11,886 --> 00:03:16,156
tylko od matki, 
która zajmowała się młodymi.

49
00:03:16,726 --> 00:03:19,718
Jak to możliwe?

50
00:03:20,430 --> 00:03:23,048
Jak już wspominałem, jestem epigenetykiem.

51
00:03:23,048 --> 00:03:26,830
Interesuje mnie, jak są znaczone geny

52
00:03:26,830 --> 00:03:30,410
przez znaczniki chemiczne 
w procesie embriogenezy,

53
00:03:30,410 --> 00:03:33,239
zachodzącej kiedy przebywamy
w brzuchu matki,

54
00:03:33,239 --> 00:03:37,011
oraz który z nich i w jakiej tkance
będzie podlegał ekspresji.

55
00:03:37,011 --> 00:03:40,621
Jedne geny podlegają ekspresji w mózgu,
a inne w wątrobie czy w oku.

56
00:03:41,991 --> 00:03:43,093
Zastanawialiśmy się,

57
00:03:43,093 --> 00:03:49,183
czy matka może jakoś przeprogramować

58
00:03:49,183 --> 00:03:53,444
geny potomstwa swoim zachowaniem?

59
00:03:53,444 --> 00:03:55,027
W ciągu dziesięciu lat badań

60
00:03:55,027 --> 00:03:59,035
odkryliśmy domino reakcji biochemicznych,

61
00:03:59,035 --> 00:04:02,414
dzięki którym opieka matki, 
czyli lizanie potomstwa,

62
00:04:02,414 --> 00:04:08,434
jest przekładana na biochemiczne sygnały
docierające do jądra komórki

63
00:04:08,434 --> 00:04:10,405
i odmiennie programujące DNA.

64
00:04:10,405 --> 00:04:15,476
To przygotowuje zwierzę do życia.

65
00:04:15,476 --> 00:04:17,862
Czy to życie będzie trudne?

66
00:04:18,103 --> 00:04:19,928
Czy będzie dużo jedzenia?

67
00:04:19,928 --> 00:04:22,466
Czy wokół będzie wiele kotów i węży?

68
00:04:22,466 --> 00:04:24,786
A może będzie to życie 
wyższej klasy średniej,

69
00:04:24,786 --> 00:04:27,511
dla której najważniejsze jest
właściwe zachowanie,

70
00:04:27,511 --> 00:04:30,728
żeby zyskać społeczne poważanie.

71
00:04:31,328 --> 00:04:37,710
Zastanówmy się, jak ważny 
może być ten proces w naszym życiu.

72
00:04:37,710 --> 00:04:41,249
Dziedziczymy DNA po przodkach.

73
00:04:41,689 --> 00:04:45,849
DNA jest stare,
powstało w drodze ewolucji.

74
00:04:46,270 --> 00:04:50,610
Jednak nie mówi o tym,
czy urodzimy się w Sztokholmie,

75
00:04:50,610 --> 00:04:54,038
gdzie dni są długie latem i krótkie zimą,

76
00:04:54,038 --> 00:04:57,511
czy w Ekwadorze, gdzie cały rok
dnie i noce są równe,

77
00:04:57,511 --> 00:05:02,612
co ma ogromny wpływ na naszą fizjologię.

78
00:05:03,721 --> 00:05:08,130
Być może to, z czym stykamy się
na wczesnym etapie naszego życia,

79
00:05:08,130 --> 00:05:11,501
czyli sygnały otrzymywane od matki,

80
00:05:11,501 --> 00:05:14,690
mówi o otoczeniu społecznym,
w którym mamy żyć.

81
00:05:14,690 --> 00:05:18,131
Jeśli ma być ciężko,
lepiej bądź niespokojny i zestresowany.

82
00:05:18,131 --> 00:05:21,140
Albo zupełnie inny,
jeśli życie ma być lekkie.

83
00:05:21,140 --> 00:05:24,283
Będzie dużo czy mało słońca?

84
00:05:24,588 --> 00:05:28,301
Dużo czy mało pożywienia?

85
00:05:28,601 --> 00:05:30,152
Jeśli brakuje pożywienia,

86
00:05:30,152 --> 00:05:34,212
lepszy będzie mózg podatny 
na objadanie się, kiedy jest co jeść,

87
00:05:34,802 --> 00:05:39,691
i zdolność do magazynowania
tkanki tłuszczowej.

88
00:05:41,123 --> 00:05:44,452
To dobra cecha,
wybrana na drodze ewolucji,

89
00:05:44,452 --> 00:05:51,414
żeby stare, niezmienne DNA mogło
prężnie funkcjonować w nowym środowisku.

90
00:05:51,694 --> 00:05:54,408
Jednak czasem coś idzie nie tak.

91
00:05:54,994 --> 00:06:00,474
Rodząc się w biednej rodzinie, 
otrzymujesz informację:

92
00:06:00,474 --> 00:06:04,702
"Lepiej zjadać każde napotkane jedzenie".

93
00:06:05,013 --> 00:06:07,334
Tyle, że ludzie się zmienili,


94
00:06:07,334 --> 00:06:09,484
prześcignęli ewolucję.

95
00:06:09,484 --> 00:06:12,618
Hamburgera można kupić za dolara,

96
00:06:12,861 --> 00:06:19,287
więc przygotowanie do życia,
które otrzymaliśmy od matki,

97
00:06:19,287 --> 00:06:21,953
okazuje się nieodpowiednie.

98
00:06:22,737 --> 00:06:27,688
Miało chronić nas przed głodem,

99
00:06:27,688 --> 00:06:31,887
a powoduje otyłość,
problemy sercowo-naczyniowe

100
00:06:31,887 --> 00:06:33,577
i choroby metaboliczne.

101
00:06:33,798 --> 00:06:37,378
Koncepcja wpływu doświadczenia na geny,

102
00:06:37,378 --> 00:06:39,599
zwłaszcza nabywanego
we wczesnym dzieciństwie,

103
00:06:39,599 --> 00:06:44,830
może wyjaśnić kwestie zdrowotne.

104
00:06:45,781 --> 00:06:47,671
Czy tylko u szczurów?

105
00:06:48,161 --> 00:06:50,961
Nie da się tego sprawdzić na ludziach,

106
00:06:51,185 --> 00:06:55,035
bo narażanie dzieci 
na szkodę jest nieetyczne.

107
00:06:55,298 --> 00:06:58,613
Jeśli ubogie dziecko rozwinie pewną cechę,

108
00:06:58,613 --> 00:07:02,401
nie dowiemy się, czy to z powodu biedy,

109
00:07:02,401 --> 00:07:04,783
czy też złych genów.

110
00:07:05,272 --> 00:07:07,021
Genetycy będą was przekonywać,

111
00:07:07,021 --> 00:07:10,282
że biedni są biedni przez geny.

112
00:07:10,512 --> 00:07:14,492
Epigenetycy powiedzą wam,
że biedni żyją w złym

113
00:07:14,492 --> 00:07:16,512
lub zubożałym środowisku,

114
00:07:16,512 --> 00:07:19,830
które tworzy ten fenotyp.

115
00:07:20,772 --> 00:07:26,851
Zaczęliśmy badać naszych małpich kuzynów.

116
00:07:27,242 --> 00:07:32,063
Stephen Suomi, mój kolega, 
hodował małpy na dwa sposoby.

117
00:07:32,063 --> 00:07:35,034
Część z nich została
losowo oddzielona od matek

118
00:07:35,034 --> 00:07:40,614
i wychowana przez opiekunkę
jak przez zastępczą matkę.

119
00:07:40,614 --> 00:07:43,333
Te małpy zamiast matki miały opiekunkę.

120
00:07:43,333 --> 00:07:48,073
Druga część została wychowana 
przez ich własne matki.

121
00:07:48,073 --> 00:07:52,518
Kiedy dorosły, całkowicie się różniły.

122
00:07:52,740 --> 00:07:55,854
Małpy mające matkę
nie zwracały uwagi na alkohol

123
00:07:55,854 --> 00:07:57,494
ani nie były agresywne seksualnie.

124
00:07:57,494 --> 00:08:01,373
Małpy wychowane bez matki
były agresywne, zestresowane

125
00:08:01,373 --> 00:08:03,178
i uzależnione od alkoholu.

126
00:08:03,692 --> 00:08:08,374
Tuż po ich urodzeniu
przyjrzeliśmy się ich DNA,

127
00:08:08,374 --> 00:08:11,944
żeby sprawdzić, czy to możliwe, 
że matka znakuje swoje dziecko.

128
00:08:11,944 --> 00:08:17,124
Jest znacznik matki w DNA potomstwa.

129
00:08:17,288 --> 00:08:19,587
Na przykładzie 14-dniowych małp widzimy,

130
00:08:19,587 --> 00:08:23,523
jak prowadzone są nowoczesne
badania epigenetyczne.

131
00:08:23,523 --> 00:08:28,374
Potrafimy znaleźć chemiczne znaczniki,
które nazywamy znacznikami metylacji,

132
00:08:28,374 --> 00:08:33,534
na pojedynczym nukleotydzie DNA
i zmapować tak cały genom.

133
00:08:33,534 --> 00:08:36,664
Możemy porównać małpy
mające i niemające matki.

134
00:08:36,664 --> 00:08:38,664
Oto wizualne przedstawienie.

135
00:08:38,664 --> 00:08:42,993
Na czerwono zaznaczono
bardziej zmetylowane geny,

136
00:08:42,993 --> 00:08:46,060
na zielono, mniej zmetylowane.

137
00:08:46,060 --> 00:08:48,606
Wiele genów ulega zmianie,

138
00:08:48,606 --> 00:08:51,344
bo brak matki ma wpływ

139
00:08:51,344 --> 00:08:52,770
na wszystko.

140
00:08:52,770 --> 00:08:56,369
Wysyła sygnały o tym,
jak będzie wyglądał świat,

141
00:08:56,369 --> 00:08:58,149
kiedy młode dorośnie.

142
00:08:58,149 --> 00:09:03,300
Widać, jak bardzo odmienne 
są te dwie grupy małp.

143
00:09:03,300 --> 00:09:06,510
Jak wcześnie się to dzieje?

144
00:09:06,736 --> 00:09:08,830
Te małpy nie widziały matki,

145
00:09:08,830 --> 00:09:10,712
więc miały już doświadczenie społeczne.

146
00:09:10,712 --> 00:09:15,151
Czy można już w chwili narodzin
odczuć status społeczny?

147
00:09:15,731 --> 00:09:16,841
W tym eksperymencie

148
00:09:16,841 --> 00:09:22,122
zbadaliśmy łożyska małp 
o różnej pozycji społecznej.

149
00:09:22,310 --> 00:09:27,724
Co ciekawe, u wszelkich istot żywych

150
00:09:27,724 --> 00:09:30,643
ma ona strukturę hierarchiczną.

151
00:09:30,973 --> 00:09:32,925
Małpa numer jeden to szef.

152
00:09:33,305 --> 00:09:35,261
Małpa numer cztery to szeregowy.

153
00:09:35,502 --> 00:09:39,597
Kiedy wsadzimy cztery małpy do klatki,
zawsze znajdzie się szef

154
00:09:39,597 --> 00:09:41,234
i szeregowy.

155
00:09:42,084 --> 00:09:45,926
Co ciekawe, małpa numer jeden 
będzie o wiele zdrowsza

156
00:09:45,926 --> 00:09:49,117
niż małpa numer cztery.

157
00:09:49,338 --> 00:09:55,473
W klatce małpa numer jeden
będzie jadła mniej

158
00:09:55,843 --> 00:09:58,163
niż małpa numer cztery.

159
00:09:58,946 --> 00:10:02,875
Na tym obrazie metylacji widać różnicę

160
00:10:02,875 --> 00:10:05,615
między zwierzętami o statusie społecznym

161
00:10:05,615 --> 00:10:08,926
wysokim i niskim.

162
00:10:08,926 --> 00:10:13,335
Rodzimy się już z informacją
o statusie społecznym.

163
00:10:13,335 --> 00:10:16,289
Ta informacja jest neutralna

164
00:10:16,289 --> 00:10:17,637
i przygotowuje nas do życia,

165
00:10:17,637 --> 00:10:22,087
bo trzeba zaprogramować swoją biologię

166
00:10:22,087 --> 00:10:25,368
w zależności od statusu.

167
00:10:26,087 --> 00:10:28,068
Jak można zbadać to u ludzi?

168
00:10:28,608 --> 00:10:31,879
Niedozwolone są eksperymenty,
narażające ludzi na szkodę.

169
00:10:31,879 --> 00:10:36,659
Jednak Bóg eksperymentuje na nas,
co nazywa się klęskami żywiołowymi.

170
00:10:36,973 --> 00:10:42,318
Jedna z największych klęsk 
w kanadyjskiej historii

171
00:10:42,318 --> 00:10:44,669
wydarzyła się w Quebecu, mojej prowincji.

172
00:10:44,898 --> 00:10:47,149
Burza lodowa w 1998 roku

173
00:10:47,349 --> 00:10:51,779
zniszczyła sieć energetyczną 
w samym środku zimy,

174
00:10:51,819 --> 00:10:55,339
a temperatury spadały do -30 stopni.

175
00:10:55,879 --> 00:10:58,812
Wiele kobiet było w ciąży.

176
00:10:59,142 --> 00:11:05,191
Wraz z Suzanne King
obserwowaliśmy ich dzieci

177
00:11:05,191 --> 00:11:07,172
przez piętnaście lat.

178
00:11:07,621 --> 00:11:11,923
Badaliśmy wpływ wzrostu poziomu stresu,

179
00:11:11,923 --> 00:11:14,642
mając obiektywne kryteria.

180
00:11:14,642 --> 00:11:16,691
Jak długo nie było prądu,

181
00:11:16,691 --> 00:11:18,991
gdzie przebywano,

182
00:11:18,991 --> 00:11:24,231
w mieszkaniu teściowej
czy wiejskiej posiadłości?

183
00:11:24,231 --> 00:11:26,592
Sumując te informacje
i poziom stresu społecznego,

184
00:11:26,592 --> 00:11:31,303
można zastanowić się,
jakie były te dzieci.

185
00:11:31,303 --> 00:11:35,931
Okazuje się, że wzrost stresu 
sprzyja rozwojowi autyzmu,

186
00:11:35,931 --> 00:11:41,642
chorób metabolicznych 
i autoimmunologicznych.

187
00:11:41,921 --> 00:11:44,135
Po określeniu poziomu metylacji widać,

188
00:11:44,135 --> 00:11:49,922
że zielone geny stają się czerwone,
kiedy poziom stresu wzrasta,

189
00:11:49,922 --> 00:11:53,342
a czerwone stają się zielone.

190
00:11:53,342 --> 00:11:58,303
Cały genom reaguje na stres.

191
00:11:58,694 --> 00:12:01,923
Skoro można zaprogramować geny

192
00:12:01,923 --> 00:12:06,253
i nie jesteśmy niewolnikami ich historii,

193
00:12:06,253 --> 00:12:09,265
to czy ten proces jest odwracalny?

194
00:12:09,783 --> 00:12:13,905
Epigenetyczne podłoże 
może mieć zarówno rak,

195
00:12:13,905 --> 00:12:18,076
jak i choroby metaboliczne i psychiczne.

196
00:12:18,326 --> 00:12:21,276
Przeanalizujmy uzależnienie od kokainy.

197
00:12:21,846 --> 00:12:24,845
To straszny nałóg,

198
00:12:24,845 --> 00:12:28,855
który może prowadzić do śmierci.

199
00:12:29,847 --> 00:12:35,077
Czy jeśli przeprogramujemy
uzależniony mózg,

200
00:12:35,077 --> 00:12:40,390
zwierzę przestanie być uzależnione?

201
00:12:40,609 --> 00:12:46,938
Znając schemat uzależnienia,
zrekonstruujemy ten proces u ludzi.

202
00:12:46,938 --> 00:12:51,579
Chodzicie do szkoły średniej
i ktoś proponuje wam kokainę.

203
00:12:51,579 --> 00:12:53,669
Bierzecie i nic złego się nie dzieje.

204
00:12:53,669 --> 00:12:57,800
Po kilku miesiącach
coś przypomina wam ten pierwszy raz,

205
00:12:57,800 --> 00:13:00,690
diler dostarcza kokainę
i uzależniacie się.

206
00:13:00,690 --> 00:13:02,548
Zmienia się wasze życie.

207
00:13:02,548 --> 00:13:03,988
Ze szczurami jest tak samo.

208
00:13:03,988 --> 00:13:08,637
Mój kolega Gal Yadid
przyzwyczaja je do kokainy,

209
00:13:08,637 --> 00:13:11,849
a potem na miesiąc 
wstrzymuje jej podawanie,

210
00:13:11,849 --> 00:13:15,358
po czym przypomina im okoliczności,
w których spróbowały jej pierwszy raz,

211
00:13:15,358 --> 00:13:18,411
za pomocą sygnału i kolorów klatki, 


212
00:13:18,411 --> 00:13:20,071
i szczury szaleją.

213
00:13:20,071 --> 00:13:23,768
Żeby dostać się do kokainy,
naciskają dźwignię, aż padną.

214
00:13:24,308 --> 00:13:28,788
Po raz pierwszy odkryliśmy
pewną różnicę u zwierząt.

215
00:13:28,788 --> 00:13:31,409
Kiedy brakuje kokainy
i nic się nie dzieje,

216
00:13:31,409 --> 00:13:34,980
epigenom ulega przekształceniom,

217
00:13:34,980 --> 00:13:38,099
a geny zostają inaczej oznakowane.

218
00:13:38,099 --> 00:13:39,610
Kiedy pojawi się sygnał,

219
00:13:39,610 --> 00:13:44,875
ich genom wytworzy fenotyp 
osobnika uzależnionego.

220
00:13:44,875 --> 00:13:51,661
Podaliśmy szczurom leki,
które bądź wzmagały metylację DNA,

221
00:13:51,661 --> 00:13:53,682
czyli obserwowany znacznik epigenetyczny,

222
00:13:53,682 --> 00:13:57,373
bądź ją obniżały.

223
00:13:57,373 --> 00:14:00,652
Jak się okazało, 


224
00:14:00,652 --> 00:14:05,025
wzrost metylacji znacząco nasilał 
pragnienie spożycia kokainy,

225
00:14:05,025 --> 00:14:10,634
jednak przy jej obniżeniu nałóg znikał.

226
00:14:10,634 --> 00:14:12,280
Tak przeprogramowaliśmy szczury.

227
00:14:12,280 --> 00:14:16,923
Między zwykłym a epigenetycznym lekiem
zasadnicza różnica jest taka,

228
00:14:16,923 --> 00:14:19,055
że leki epigenetyczne

229
00:14:19,055 --> 00:14:23,435
w zasadzie wymazują 
posiadane doświadczenie,

230
00:14:23,435 --> 00:14:25,451
a po ich odstawieniu choroba nie powróci,

231
00:14:25,451 --> 00:14:28,434
chyba że powtórzy się
pierwotne doświadczenie.

232
00:14:28,434 --> 00:14:30,096
Tak wygląda przeprogramowanie.

233
00:14:30,096 --> 00:14:34,246
Kiedy zbadaliśmy zwierzęta
po 30, 60 dniach,

234
00:14:34,246 --> 00:14:37,324
które w warunkach ludzkich 
równałyby się latom,

235
00:14:37,324 --> 00:14:43,098
szczury wciąż były wolne od nałogu
w skutek epigenetycznej terapii.

236
00:14:44,693 --> 00:14:51,153
Dowiedzieliśmy się o DNA, 
że nie jest zwykłą sekwencją liter

237
00:14:51,153 --> 00:14:52,903
ani scenariuszem.

238
00:14:53,343 --> 00:14:56,104
DNA to dynamiczny film.

239
00:14:56,556 --> 00:15:01,525
Doświadczenia są stale wpisywane 
w ten interaktywny film.

240
00:15:01,525 --> 00:15:06,664
To jak oglądanie filmu o waszym DNA,
czyli życiu, trzymając pilota w ręku.

241
00:15:06,877 --> 00:15:10,642
Możecie usuwać i dodawać aktorów.

242
00:15:11,376 --> 00:15:17,005
Pomimo deterministycznej natury genów

243
00:15:17,005 --> 00:15:20,165
mamy kontrolę nad tym, 
jak wyglądają nasze geny.

244
00:15:20,786 --> 00:15:23,985
Jest to niezwykle optymistyczna wiadomość.

245
00:15:23,985 --> 00:15:27,527
Pojawia się możliwość spojrzenia
na niektóre śmiertelne choroby,

246
00:15:27,527 --> 00:15:33,388
takie jak nowotwór czy choroby psychiczne,

247
00:15:33,388 --> 00:15:35,980
jak na błędną adaptację,

248
00:15:35,980 --> 00:15:40,270
którą można odwrócić 
dzięki epigenetycznej interwencji,

249
00:15:40,270 --> 00:15:45,710
usuwając z filmu aktora
i tworząc nową narrację.

250
00:15:46,321 --> 00:15:49,491
Podsumowując,

251
00:15:49,491 --> 00:15:56,081
DNA to połączenie dwóch warstw informacji.

252
00:15:56,351 --> 00:16:00,069
Jedna jest stara

253
00:16:00,069 --> 00:16:03,059
i ewoluowała przez miliony lat.

254
00:16:03,531 --> 00:16:07,164
Jest stała i trudno ją zmienić.

255
00:16:07,692 --> 00:16:11,562
Druga warstwa informacji
jest epigenetyczna,

256
00:16:11,562 --> 00:16:14,683
otwarta i dynamiczna

257
00:16:15,403 --> 00:16:19,211
i tworzy interaktywną narrację.

258
00:16:19,870 --> 00:16:24,612
Mimo że geny mają na nas znaczący wpływ,

259
00:16:25,142 --> 00:16:27,904
istnieje pewien stopień wolności,

260
00:16:28,174 --> 00:16:32,392
dzięki której możemy wziąć
odpowiedzialność za swoje życie.

261
00:16:32,392 --> 00:16:33,864
Dziękuję.

262
00:16:33,864 --> 00:16:35,713
(Brawa)