0:00:15.600,0:00:18.959
Wszystko zaczęło się[br]w ciemnym barze w Madrycie,

0:00:19.289,0:00:24.911
w którym przypadkiem spotkałem[br]kolegę z Uniwersytetu McGill,

0:00:24.911,0:00:26.271
Michaela Meaneya.

0:00:27.282,0:00:29.272
Wypiliśmy parę piw,[br]

0:00:29.692,0:00:33.501
rozmawiając o pracy,[br]jak to naukowcy.

0:00:34.317,0:00:39.333
Zajmował się kwestią[br]lizania przez szczurze matki

0:00:39.333,0:00:42.581
nowo narodzonych młodych.

0:00:43.632,0:00:49.351
Zapytałem: "Na to idą nasze podatki?".

0:00:49.351,0:00:50.432
(Śmiech)

0:00:50.432,0:00:53.302
"To ma być nauka?"

0:00:53.823,0:00:57.725
Piwo zaczynało działać,[br]a kiedy alkohol uderza do głowy

0:00:57.725,0:01:02.385
i człowiek bardziej się otwiera,[br]zaczął mi opowiadać,

0:01:02.385,0:01:08.374
że szczury, podobnie jak ludzie, [br]różnie opiekują się potomstwem.

0:01:08.374,0:01:11.096
Jedne matki liżą swoje młode częściej,

0:01:11.096,0:01:13.344
inne rzadziej,

0:01:13.344,0:01:15.546
a większość plasuje się po środku.

0:01:15.926,0:01:17.777
Zastanowiło mnie,

0:01:17.777,0:01:22.779
że obserwacja miotu[br]do czasu osiągnięcia dojrzałości,

0:01:22.779,0:01:26.948
takiej jak u ludzi,[br]na długo po śmierci matki,

0:01:26.948,0:01:29.090
ujawniła duże różnice.

0:01:29.090,0:01:33.069
Zadbane młode o dobrze wylizanej sierści

0:01:33.409,0:01:37.509
nie były zestresowane,

0:01:38.129,0:01:43.389
miały inne zachowania seksualne[br]i sposób życia niż osobniki,

0:01:43.389,0:01:48.930
którymi matka nie opiekowała się [br]z aż takim oddaniem.

0:01:49.910,0:01:52.380
Myślałem sobie:

0:01:53.070,0:01:54.400
"Czy to czary?

0:01:55.090,0:01:56.463
Jak to jest?".

0:01:56.463,0:01:57.859
Jestem biochemikiem.

0:01:58.058,0:02:02.149
Wierzę, że chemia[br]pozwala zrozumieć naturę.

0:02:03.038,0:02:07.370
Zajmowałem się zawodowo epigenetyką,

0:02:08.401,0:02:14.268
ale przed wyciągnięciem tych wniosków[br]potrzebny był kolejny eksperyment.

0:02:14.268,0:02:18.639
Genetyk chciałby, żebyście myśleli,[br]że to sprawa genetyki.

0:02:19.269,0:02:23.300
Być może matka miała gen "złej matki",

0:02:23.300,0:02:27.053
który podnosił poziom stresu u młodych

0:02:27.053,0:02:29.550
i był przekazywany[br]z pokolenia na pokolenie.

0:02:29.550,0:02:31.671
Wszystko determinowałaby genetyka.

0:02:32.241,0:02:35.610
A może w grę wchodzi coś innego?

0:02:35.979,0:02:39.071
Jeśli chodzi o szczury,[br]możemy odpowiedzieć na to pytanie.

0:02:39.422,0:02:42.762
Zrobiliśmy eksperyment z podmianą matek.

0:02:43.002,0:02:47.783
Natychmiast po narodzinach [br]oddziela się miot od matek

0:02:47.783,0:02:49.764
i oddaje matkom dwojakiego typu.

0:02:49.764,0:02:52.924
Młodymi zajmie się matka zastępcza.

0:02:52.924,0:02:55.225
Matki są dwojakie,[br]bardzo i mało opiekuńcze.

0:02:55.225,0:02:59.255
Wszystkie młode rozdzieliliśmy [br]pomiędzy te dwie matki zastępcze.

0:02:59.615,0:03:01.965
Odpowiedź okazała się niesamowita.

0:03:01.965,0:03:06.135
To nie geny otrzymane od matki są ważne.

0:03:06.135,0:03:11.886
To nie od biologicznej matki[br]zależała odporność na stres u szczurów,

0:03:11.886,0:03:16.156
tylko od matki, [br]która zajmowała się młodymi.

0:03:16.726,0:03:19.718
Jak to możliwe?

0:03:20.430,0:03:23.048
Jak już wspominałem, jestem epigenetykiem.

0:03:23.048,0:03:26.830
Interesuje mnie, jak są znaczone geny

0:03:26.830,0:03:30.410
przez znaczniki chemiczne [br]w procesie embriogenezy,

0:03:30.410,0:03:33.239
zachodzącej kiedy przebywamy[br]w brzuchu matki,

0:03:33.239,0:03:37.011
oraz który z nich i w jakiej tkance[br]będzie podlegał ekspresji.

0:03:37.011,0:03:40.621
Jedne geny podlegają ekspresji w mózgu,[br]a inne w wątrobie czy w oku.

0:03:41.991,0:03:43.093
Zastanawialiśmy się,

0:03:43.093,0:03:49.183
czy matka może jakoś przeprogramować

0:03:49.183,0:03:53.444
geny potomstwa swoim zachowaniem?

0:03:53.444,0:03:55.027
W ciągu dziesięciu lat badań

0:03:55.027,0:03:59.035
odkryliśmy domino reakcji biochemicznych,

0:03:59.035,0:04:02.414
dzięki którym opieka matki, [br]czyli lizanie potomstwa,

0:04:02.414,0:04:08.434
jest przekładana na biochemiczne sygnały[br]docierające do jądra komórki

0:04:08.434,0:04:10.405
i odmiennie programujące DNA.

0:04:10.405,0:04:15.476
To przygotowuje zwierzę do życia.

0:04:15.476,0:04:17.862
Czy to życie będzie trudne?

0:04:18.103,0:04:19.928
Czy będzie dużo jedzenia?

0:04:19.928,0:04:22.466
Czy wokół będzie wiele kotów i węży?

0:04:22.466,0:04:24.786
A może będzie to życie [br]wyższej klasy średniej,

0:04:24.786,0:04:27.511
dla której najważniejsze jest[br]właściwe zachowanie,

0:04:27.511,0:04:30.728
żeby zyskać społeczne poważanie.

0:04:31.328,0:04:37.710
Zastanówmy się, jak ważny [br]może być ten proces w naszym życiu.

0:04:37.710,0:04:41.249
Dziedziczymy DNA po przodkach.

0:04:41.689,0:04:45.849
DNA jest stare,[br]powstało w drodze ewolucji.

0:04:46.270,0:04:50.610
Jednak nie mówi o tym,[br]czy urodzimy się w Sztokholmie,

0:04:50.610,0:04:54.038
gdzie dni są długie latem i krótkie zimą,

0:04:54.038,0:04:57.511
czy w Ekwadorze, gdzie cały rok[br]dnie i noce są równe,

0:04:57.511,0:05:02.612
co ma ogromny wpływ na naszą fizjologię.

0:05:03.721,0:05:08.130
Być może to, z czym stykamy się[br]na wczesnym etapie naszego życia,

0:05:08.130,0:05:11.501
czyli sygnały otrzymywane od matki,

0:05:11.501,0:05:14.690
mówi o otoczeniu społecznym,[br]w którym mamy żyć.

0:05:14.690,0:05:18.131
Jeśli ma być ciężko,[br]lepiej bądź niespokojny i zestresowany.

0:05:18.131,0:05:21.140
Albo zupełnie inny,[br]jeśli życie ma być lekkie.

0:05:21.140,0:05:24.283
Będzie dużo czy mało słońca?

0:05:24.588,0:05:28.301
Dużo czy mało pożywienia?

0:05:28.601,0:05:30.152
Jeśli brakuje pożywienia,

0:05:30.152,0:05:34.212
lepszy będzie mózg podatny [br]na objadanie się, kiedy jest co jeść,

0:05:34.802,0:05:39.691
i zdolność do magazynowania[br]tkanki tłuszczowej.

0:05:41.123,0:05:44.452
To dobra cecha,[br]wybrana na drodze ewolucji,

0:05:44.452,0:05:51.414
żeby stare, niezmienne DNA mogło[br]prężnie funkcjonować w nowym środowisku.

0:05:51.694,0:05:54.408
Jednak czasem coś idzie nie tak.

0:05:54.994,0:06:00.474
Rodząc się w biednej rodzinie, [br]otrzymujesz informację:

0:06:00.474,0:06:04.702
"Lepiej zjadać każde napotkane jedzenie".

0:06:05.013,0:06:07.334
Tyle, że ludzie się zmienili,[br]

0:06:07.334,0:06:09.484
prześcignęli ewolucję.

0:06:09.484,0:06:12.618
Hamburgera można kupić za dolara,

0:06:12.861,0:06:19.287
więc przygotowanie do życia,[br]które otrzymaliśmy od matki,

0:06:19.287,0:06:21.953
okazuje się nieodpowiednie.

0:06:22.737,0:06:27.688
Miało chronić nas przed głodem,

0:06:27.688,0:06:31.887
a powoduje otyłość,[br]problemy sercowo-naczyniowe

0:06:31.887,0:06:33.577
i choroby metaboliczne.

0:06:33.798,0:06:37.378
Koncepcja wpływu doświadczenia na geny,

0:06:37.378,0:06:39.599
zwłaszcza nabywanego[br]we wczesnym dzieciństwie,

0:06:39.599,0:06:44.830
może wyjaśnić kwestie zdrowotne.

0:06:45.781,0:06:47.671
Czy tylko u szczurów?

0:06:48.161,0:06:50.961
Nie da się tego sprawdzić na ludziach,

0:06:51.185,0:06:55.035
bo narażanie dzieci [br]na szkodę jest nieetyczne.

0:06:55.298,0:06:58.613
Jeśli ubogie dziecko rozwinie pewną cechę,

0:06:58.613,0:07:02.401
nie dowiemy się, czy to z powodu biedy,

0:07:02.401,0:07:04.783
czy też złych genów.

0:07:05.272,0:07:07.021
Genetycy będą was przekonywać,

0:07:07.021,0:07:10.282
że biedni są biedni przez geny.

0:07:10.512,0:07:14.492
Epigenetycy powiedzą wam,[br]że biedni żyją w złym

0:07:14.492,0:07:16.512
lub zubożałym środowisku,

0:07:16.512,0:07:19.830
które tworzy ten fenotyp.

0:07:20.772,0:07:26.851
Zaczęliśmy badać naszych małpich kuzynów.

0:07:27.242,0:07:32.063
Stephen Suomi, mój kolega, [br]hodował małpy na dwa sposoby.

0:07:32.063,0:07:35.034
Część z nich została[br]losowo oddzielona od matek

0:07:35.034,0:07:40.614
i wychowana przez opiekunkę[br]jak przez zastępczą matkę.

0:07:40.614,0:07:43.333
Te małpy zamiast matki miały opiekunkę.

0:07:43.333,0:07:48.073
Druga część została wychowana [br]przez ich własne matki.

0:07:48.073,0:07:52.518
Kiedy dorosły, całkowicie się różniły.

0:07:52.740,0:07:55.854
Małpy mające matkę[br]nie zwracały uwagi na alkohol

0:07:55.854,0:07:57.494
ani nie były agresywne seksualnie.

0:07:57.494,0:08:01.373
Małpy wychowane bez matki[br]były agresywne, zestresowane

0:08:01.373,0:08:03.178
i uzależnione od alkoholu.

0:08:03.692,0:08:08.374
Tuż po ich urodzeniu[br]przyjrzeliśmy się ich DNA,

0:08:08.374,0:08:11.944
żeby sprawdzić, czy to możliwe, [br]że matka znakuje swoje dziecko.

0:08:11.944,0:08:17.124
Jest znacznik matki w DNA potomstwa.

0:08:17.288,0:08:19.587
Na przykładzie 14-dniowych małp widzimy,

0:08:19.587,0:08:23.523
jak prowadzone są nowoczesne[br]badania epigenetyczne.

0:08:23.523,0:08:28.374
Potrafimy znaleźć chemiczne znaczniki,[br]które nazywamy znacznikami metylacji,

0:08:28.374,0:08:33.534
na pojedynczym nukleotydzie DNA[br]i zmapować tak cały genom.

0:08:33.534,0:08:36.664
Możemy porównać małpy[br]mające i niemające matki.

0:08:36.664,0:08:38.664
Oto wizualne przedstawienie.

0:08:38.664,0:08:42.993
Na czerwono zaznaczono[br]bardziej zmetylowane geny,

0:08:42.993,0:08:46.060
na zielono, mniej zmetylowane.

0:08:46.060,0:08:48.606
Wiele genów ulega zmianie,

0:08:48.606,0:08:51.344
bo brak matki ma wpływ

0:08:51.344,0:08:52.770
na wszystko.

0:08:52.770,0:08:56.369
Wysyła sygnały o tym,[br]jak będzie wyglądał świat,

0:08:56.369,0:08:58.149
kiedy młode dorośnie.

0:08:58.149,0:09:03.300
Widać, jak bardzo odmienne [br]są te dwie grupy małp.

0:09:03.300,0:09:06.510
Jak wcześnie się to dzieje?

0:09:06.736,0:09:08.830
Te małpy nie widziały matki,

0:09:08.830,0:09:10.712
więc miały już doświadczenie społeczne.

0:09:10.712,0:09:15.151
Czy można już w chwili narodzin[br]odczuć status społeczny?

0:09:15.731,0:09:16.841
W tym eksperymencie

0:09:16.841,0:09:22.122
zbadaliśmy łożyska małp [br]o różnej pozycji społecznej.

0:09:22.310,0:09:27.724
Co ciekawe, u wszelkich istot żywych

0:09:27.724,0:09:30.643
ma ona strukturę hierarchiczną.

0:09:30.973,0:09:32.925
Małpa numer jeden to szef.

0:09:33.305,0:09:35.261
Małpa numer cztery to szeregowy.

0:09:35.502,0:09:39.597
Kiedy wsadzimy cztery małpy do klatki,[br]zawsze znajdzie się szef

0:09:39.597,0:09:41.234
i szeregowy.

0:09:42.084,0:09:45.926
Co ciekawe, małpa numer jeden [br]będzie o wiele zdrowsza

0:09:45.926,0:09:49.117
niż małpa numer cztery.

0:09:49.338,0:09:55.473
W klatce małpa numer jeden[br]będzie jadła mniej

0:09:55.843,0:09:58.163
niż małpa numer cztery.

0:09:58.946,0:10:02.875
Na tym obrazie metylacji widać różnicę

0:10:02.875,0:10:05.615
między zwierzętami o statusie społecznym

0:10:05.615,0:10:08.926
wysokim i niskim.

0:10:08.926,0:10:13.335
Rodzimy się już z informacją[br]o statusie społecznym.

0:10:13.335,0:10:16.289
Ta informacja jest neutralna

0:10:16.289,0:10:17.637
i przygotowuje nas do życia,

0:10:17.637,0:10:22.087
bo trzeba zaprogramować swoją biologię

0:10:22.087,0:10:25.368
w zależności od statusu.

0:10:26.087,0:10:28.068
Jak można zbadać to u ludzi?

0:10:28.608,0:10:31.879
Niedozwolone są eksperymenty,[br]narażające ludzi na szkodę.

0:10:31.879,0:10:36.659
Jednak Bóg eksperymentuje na nas,[br]co nazywa się klęskami żywiołowymi.

0:10:36.973,0:10:42.318
Jedna z największych klęsk [br]w kanadyjskiej historii

0:10:42.318,0:10:44.669
wydarzyła się w Quebecu, mojej prowincji.

0:10:44.898,0:10:47.149
Burza lodowa w 1998 roku

0:10:47.349,0:10:51.779
zniszczyła sieć energetyczną [br]w samym środku zimy,

0:10:51.819,0:10:55.339
a temperatury spadały do -30 stopni.

0:10:55.879,0:10:58.812
Wiele kobiet było w ciąży.

0:10:59.142,0:11:05.191
Wraz z Suzanne King[br]obserwowaliśmy ich dzieci

0:11:05.191,0:11:07.172
przez piętnaście lat.

0:11:07.621,0:11:11.923
Badaliśmy wpływ wzrostu poziomu stresu,

0:11:11.923,0:11:14.642
mając obiektywne kryteria.

0:11:14.642,0:11:16.691
Jak długo nie było prądu,

0:11:16.691,0:11:18.991
gdzie przebywano,

0:11:18.991,0:11:24.231
w mieszkaniu teściowej[br]czy wiejskiej posiadłości?

0:11:24.231,0:11:26.592
Sumując te informacje[br]i poziom stresu społecznego,

0:11:26.592,0:11:31.303
można zastanowić się,[br]jakie były te dzieci.

0:11:31.303,0:11:35.931
Okazuje się, że wzrost stresu [br]sprzyja rozwojowi autyzmu,

0:11:35.931,0:11:41.642
chorób metabolicznych [br]i autoimmunologicznych.

0:11:41.921,0:11:44.135
Po określeniu poziomu metylacji widać,

0:11:44.135,0:11:49.922
że zielone geny stają się czerwone,[br]kiedy poziom stresu wzrasta,

0:11:49.922,0:11:53.342
a czerwone stają się zielone.

0:11:53.342,0:11:58.303
Cały genom reaguje na stres.

0:11:58.694,0:12:01.923
Skoro można zaprogramować geny

0:12:01.923,0:12:06.253
i nie jesteśmy niewolnikami ich historii,

0:12:06.253,0:12:09.265
to czy ten proces jest odwracalny?

0:12:09.783,0:12:13.905
Epigenetyczne podłoże [br]może mieć zarówno rak,

0:12:13.905,0:12:18.076
jak i choroby metaboliczne i psychiczne.

0:12:18.326,0:12:21.276
Przeanalizujmy uzależnienie od kokainy.

0:12:21.846,0:12:24.845
To straszny nałóg,

0:12:24.845,0:12:28.855
który może prowadzić do śmierci.

0:12:29.847,0:12:35.077
Czy jeśli przeprogramujemy[br]uzależniony mózg,

0:12:35.077,0:12:40.390
zwierzę przestanie być uzależnione?

0:12:40.609,0:12:46.938
Znając schemat uzależnienia,[br]zrekonstruujemy ten proces u ludzi.

0:12:46.938,0:12:51.579
Chodzicie do szkoły średniej[br]i ktoś proponuje wam kokainę.

0:12:51.579,0:12:53.669
Bierzecie i nic złego się nie dzieje.

0:12:53.669,0:12:57.800
Po kilku miesiącach[br]coś przypomina wam ten pierwszy raz,

0:12:57.800,0:13:00.690
diler dostarcza kokainę[br]i uzależniacie się.

0:13:00.690,0:13:02.548
Zmienia się wasze życie.

0:13:02.548,0:13:03.988
Ze szczurami jest tak samo.

0:13:03.988,0:13:08.637
Mój kolega Gal Yadid[br]przyzwyczaja je do kokainy,

0:13:08.637,0:13:11.849
a potem na miesiąc [br]wstrzymuje jej podawanie,

0:13:11.849,0:13:15.358
po czym przypomina im okoliczności,[br]w których spróbowały jej pierwszy raz,

0:13:15.358,0:13:18.411
za pomocą sygnału i kolorów klatki, [br]

0:13:18.411,0:13:20.071
i szczury szaleją.

0:13:20.071,0:13:23.768
Żeby dostać się do kokainy,[br]naciskają dźwignię, aż padną.

0:13:24.308,0:13:28.788
Po raz pierwszy odkryliśmy[br]pewną różnicę u zwierząt.

0:13:28.788,0:13:31.409
Kiedy brakuje kokainy[br]i nic się nie dzieje,

0:13:31.409,0:13:34.980
epigenom ulega przekształceniom,

0:13:34.980,0:13:38.099
a geny zostają inaczej oznakowane.

0:13:38.099,0:13:39.610
Kiedy pojawi się sygnał,

0:13:39.610,0:13:44.875
ich genom wytworzy fenotyp [br]osobnika uzależnionego.

0:13:44.875,0:13:51.661
Podaliśmy szczurom leki,[br]które bądź wzmagały metylację DNA,

0:13:51.661,0:13:53.682
czyli obserwowany znacznik epigenetyczny,

0:13:53.682,0:13:57.373
bądź ją obniżały.

0:13:57.373,0:14:00.652
Jak się okazało, [br]

0:14:00.652,0:14:05.025
wzrost metylacji znacząco nasilał [br]pragnienie spożycia kokainy,

0:14:05.025,0:14:10.634
jednak przy jej obniżeniu nałóg znikał.

0:14:10.634,0:14:12.280
Tak przeprogramowaliśmy szczury.

0:14:12.280,0:14:16.923
Między zwykłym a epigenetycznym lekiem[br]zasadnicza różnica jest taka,

0:14:16.923,0:14:19.055
że leki epigenetyczne

0:14:19.055,0:14:23.435
w zasadzie wymazują [br]posiadane doświadczenie,

0:14:23.435,0:14:25.451
a po ich odstawieniu choroba nie powróci,

0:14:25.451,0:14:28.434
chyba że powtórzy się[br]pierwotne doświadczenie.

0:14:28.434,0:14:30.096
Tak wygląda przeprogramowanie.

0:14:30.096,0:14:34.246
Kiedy zbadaliśmy zwierzęta[br]po 30, 60 dniach,

0:14:34.246,0:14:37.324
które w warunkach ludzkich [br]równałyby się latom,

0:14:37.324,0:14:43.098
szczury wciąż były wolne od nałogu[br]w skutek epigenetycznej terapii.

0:14:44.693,0:14:51.153
Dowiedzieliśmy się o DNA, [br]że nie jest zwykłą sekwencją liter

0:14:51.153,0:14:52.903
ani scenariuszem.

0:14:53.343,0:14:56.104
DNA to dynamiczny film.

0:14:56.556,0:15:01.525
Doświadczenia są stale wpisywane [br]w ten interaktywny film.

0:15:01.525,0:15:06.664
To jak oglądanie filmu o waszym DNA,[br]czyli życiu, trzymając pilota w ręku.

0:15:06.877,0:15:10.642
Możecie usuwać i dodawać aktorów.

0:15:11.376,0:15:17.005
Pomimo deterministycznej natury genów

0:15:17.005,0:15:20.165
mamy kontrolę nad tym, [br]jak wyglądają nasze geny.

0:15:20.786,0:15:23.985
Jest to niezwykle optymistyczna wiadomość.

0:15:23.985,0:15:27.527
Pojawia się możliwość spojrzenia[br]na niektóre śmiertelne choroby,

0:15:27.527,0:15:33.388
takie jak nowotwór czy choroby psychiczne,

0:15:33.388,0:15:35.980
jak na błędną adaptację,

0:15:35.980,0:15:40.270
którą można odwrócić [br]dzięki epigenetycznej interwencji,

0:15:40.270,0:15:45.710
usuwając z filmu aktora[br]i tworząc nową narrację.

0:15:46.321,0:15:49.491
Podsumowując,

0:15:49.491,0:15:56.081
DNA to połączenie dwóch warstw informacji.

0:15:56.351,0:16:00.069
Jedna jest stara

0:16:00.069,0:16:03.059
i ewoluowała przez miliony lat.

0:16:03.531,0:16:07.164
Jest stała i trudno ją zmienić.

0:16:07.692,0:16:11.562
Druga warstwa informacji[br]jest epigenetyczna,

0:16:11.562,0:16:14.683
otwarta i dynamiczna

0:16:15.403,0:16:19.211
i tworzy interaktywną narrację.

0:16:19.870,0:16:24.612
Mimo że geny mają na nas znaczący wpływ,

0:16:25.142,0:16:27.904
istnieje pewien stopień wolności,

0:16:28.174,0:16:32.392
dzięki której możemy wziąć[br]odpowiedzialność za swoje życie.

0:16:32.392,0:16:33.864
Dziękuję.

0:16:33.864,0:16:35.713
(Brawa)