WEBVTT

00:00:24.404 --> 00:00:26.193
Ka ligje të padrejta;

00:00:26.233 --> 00:00:28.369
a duhet me qenë të kënaqun edhe me i respektu,

00:00:28.409 --> 00:00:33.466
apo duhet me u përpjekë me i ndreqë,
tuj i respektu deri sa t'mos i ndreqim,

00:00:33.506 --> 00:00:37.077
apo me i shkelë të tana përnjiherë?

00:00:37.117 --> 00:00:41.117
- Henry David Thoreau

00:00:50.537 --> 00:00:57.794
Nji prej bashkëthemeluesve të websiteit
social Reddit asht gjetë i vdekun.

00:00:58.334 --> 00:01:01.836
Ka qenë fëmijë talent, ndonëse
ai veten nuk e ka konsideru të tillë.

00:01:01.936 --> 00:01:04.660
Ka qenë krejtësisht i pamotivum

00:01:04.760 --> 00:01:08.284
me nisë biznis për me ba pare.

00:01:09.744 --> 00:01:14.619
Sonte Highland Parkun, vendlindjen e Aaron Swartzit
e ka kaplu nji ndjenë e fellë e humbjes,

00:01:14.719 --> 00:01:18.231
teksa të afërmit i thonë lamtumirë njanit
prej yjeve ma të ndritshme t'internetit.

00:01:18.311 --> 00:01:21.581
Aktivista të lirisë, Qasjes së Hapun dhe
të kompjuterit po vajtojnë humbjen e tij.

00:01:21.681 --> 00:01:24.809
"Nji intelekt i mahnitshëm",
thonë njerëzit që e kanë njoftë.

00:01:24.909 --> 00:01:29.466
Asht vra prej qeverisë, dhe MIT
i ka tradhëtu tana parimet e veta themelore.

00:01:29.566 --> 00:01:32.816
Kanë dashtë me ba shembull përmjet tij, a po merr vesh?

00:01:35.016 --> 00:01:38.793
Qeveritë kanë dëshirë të pangijshme
me kontrollu.

00:01:38.893 --> 00:01:43.217
Atij i këcënoheshin 35 vjet burg
dhe gjobë prej nji milion dollarësh.

00:01:43.317 --> 00:01:49.759
Dalin pyetje rreth zellit të prokurorit,
si dhe mundet me u thanë keqpërdorimit.

00:01:49.859 --> 00:01:55.277
A ia keni lëshu nji sy kësaj çashtjeje
dhe a e keni mbërri nji konkluzion?

00:01:57.239 --> 00:02:01.435
Tuj u rritë, gradualisht e kam përjetu procesin
e të kuptuemit që tana gjanat rreth meje

00:02:01.535 --> 00:02:06.173
që njerëzit m'kishin thanë se janë krejt natyrshëm
ashtu siç janë gjanat, edhe siç kanë me mbetë gjithmonë,

00:02:06.273 --> 00:02:08.460
ato nuk ishin aspak të natyrshme,
ka gjana që mujnë me u ndërru

00:02:08.560 --> 00:02:11.564
ajo që asht hala ma me randësi: ka gjana që
janë gabim edhe që duhet me u ndërru,

00:02:11.664 --> 00:02:14.204
dhe kur e pata marrë vesh këtë punë,
s'kishte ma kthim mbrapa.

00:02:24.114 --> 00:02:27.801
Mirësevini në orën e leximit të tregimeve.

00:02:27.901 --> 00:02:32.793
Titulli i librit asht "Paddingtoni në Panair".

00:02:32.893 --> 00:02:36.414
Pra, ai ka lindë në Highland Park,
edhe asht rritë poaty.

00:02:36.514 --> 00:02:39.778
Aaroni u rrit në nji familje me tre djem
të tretë jashtëzakonisht të zgjuet.

00:02:39.878 --> 00:02:44.362
"Oh, u rrotullu kutia..."

00:02:44.372 --> 00:02:48.124
Asnjani prej neve s'ka qenë,
fëmija ma i sjellshëm në botë.

00:02:48.224 --> 00:02:51.422
Tre djem që kanë vrapu poshtë e përpjetë
tanë kohën, tuj ba sherre.

00:02:51.522 --> 00:02:53.745
"Hej, mos, mos mos!"

00:02:53.845 --> 00:02:55.614
- Aaron!
- Çka?

00:02:55.714 --> 00:03:00.974
Dikur e pata kuptu që Aaroni në moshë
shum t're i kish ra në fije qysh me mësu.

00:03:01.001 --> 00:03:06.281
"Nji, dy, tre, katër, pesë, gjashtë,
shtatë, tetë, nandë, dhejtë!"

00:03:06.311 --> 00:03:08.972
- Tak, tak!
- Kush asht?

00:03:09.072 --> 00:03:11.467
- Aaroni.
- Cili Aaron?

00:03:11.567 --> 00:03:12.593
- Aaron Hajgarexhia.

00:03:12.693 --> 00:03:14.988
Ai e dijke çka dojke,
edhe gjithmonë dojke me ba atë që dojke.

00:03:15.088 --> 00:03:17.149
Gjithmonë ia dilke në krye me ba çka dojke.

00:03:18.299 --> 00:03:21.248
Ka qenë pafundësisht kurreshtar.

00:03:21.348 --> 00:03:26.787
"Qe nji pamje e vogël e planeteve.
Secili planet e ka simbolin e vet."

00:03:26.887 --> 00:03:32.837
"Simboli i Merkurit, i Venerës, i Tokës,
Simboli i Marsit, i Jupiterit."

00:03:32.937 --> 00:03:36.829
Nji ditë i tha Susanës, "Çka asht qai argëtimi falas
familjar në qendër të Highland Parkut?"

00:03:36.929 --> 00:03:40.224
"Argëtim falas familjar
në qendër të Highland Parkut."

00:03:40.324 --> 00:03:42.241
Atëhere i ka pasë tre vjet.

00:03:42.341 --> 00:03:44.382
Ajo tha, "Për çka e ke fjalën?"

00:03:44.482 --> 00:03:46.152
Ai tha, "Këqyr, po shkrun
qetu në frigorifer,"

00:03:46.252 --> 00:03:49.832
"Argëtim falas familjar
në qendër të Highland Parkut."

00:03:49.932 --> 00:03:54.353
Ajo u palu prej habisë
që ai dijke me lexu.

00:03:54.850 --> 00:03:58.850
E paska emnin "Sederi jem familjar".

00:03:59.595 --> 00:04:04.580
Nata e Sederit asht ndryshe
prej tana netëve tjera.

00:04:04.680 --> 00:04:08.612
Njiherë m'kujtohet, kemi qenë
në bibliotekën e Universitetit të Chicagos.

00:04:08.687 --> 00:04:12.058
E mora nji libër prej raftit
dikund të vjetit 1900,

00:04:12.158 --> 00:04:15.890
ia kallxova atij edhe i thash, "Diqysh,
ky vend asht përnjimend i jashtëzakonshëm."

00:04:15.990 --> 00:04:22.249
Të tanë kemi qenë fëmijë kurreshtarë, mirëpo Aaroni njimend
ka pasë qef me mësu vetë edhe me i mësu të tjerët.

00:04:22.349 --> 00:04:27.235
"Tash kemi m'e mësu alfabetin mbrapsht."

00:04:27.335 --> 00:04:31.225
"Z, Y, X, W, V, U, T..."

00:04:31.333 --> 00:04:35.030
Po m'kujtohet kur asht kthy në shpi
prej orë së parë t'algjebrës.

00:04:35.130 --> 00:04:38.488
Erdh e tha, "Noah, hajde me ta mësu algjebrën!"

00:04:38.588 --> 00:04:40.874
E unë ia ktheva, "Çka asht algjebra?"

00:04:40.974 --> 00:04:42.877
Gjithmonë ka qenë qasi.

00:04:42.977 --> 00:04:48.358
"Tash hajde e klikojmë pullën,
qe! Edhe del qajo!"

00:04:48.458 --> 00:04:51.598
"Tash bahet pembe!"

00:04:51.698 --> 00:04:55.838
Kur i ka pasë diçka si dy a tre vjet,
e Bobi e pat njoftu me kompjuterin,

00:04:55.938 --> 00:04:59.340
u fut si i trentë në trip të kompjuterave.

00:04:59.440 --> 00:05:03.247
(muhabet bebash)

00:05:03.347 --> 00:05:08.977
Të tanë na kishim kompjutera, por Aaroni njimend
u fut në ta, edhe sidomos u fut në internet.

00:05:09.077 --> 00:05:12.705
- A je tuj punu n'kompjuter?
- jo...

00:05:12.805 --> 00:05:15.778
"Qysh asht... mami,
pse kurrgja s'po funksionon?"

00:05:15.878 --> 00:05:18.037
Pat fillu me programu prej
moshës shum t're.

00:05:18.137 --> 00:05:21.246
Më kujtohet programi i parë
që e pata shkru me të në BASIC,

00:05:21.346 --> 00:05:24.225
ka qenë nji lojë me pyetje prej Star Wars.

00:05:25.715 --> 00:05:29.926
Ai u pat ulë me mu n'podrum,
ku e kishim kompjuterin,

00:05:30.026 --> 00:05:32.887
me orë të tana, tuj e programu lojën.

00:05:34.657 --> 00:05:38.251
Problemin që e kam pasë tanë kohën me tê
unë s'kisha kurrgja që dojsha me kry,

00:05:38.351 --> 00:05:41.293
ndërsa për tê, kish gjithmonë
diçka që ai dojke me ba,

00:05:41.393 --> 00:05:44.215
Gjithmonë kish diçka
që mujke me u programu.

00:05:46.925 --> 00:05:50.251
Për Aaronin programimi, 
ka qenë gjithmonë magji.

00:05:50.351 --> 00:05:53.782
Mundesh me ba sende
që s'mundet me i ba nji njeri normal.

00:05:53.882 --> 00:05:58.105
Aaroni e ndërtoi nji bankomat me nji Mac
edhe nji kuti të kartonit.

00:05:58.205 --> 00:06:01.578
Njiherë për Halloween,
S'kisha ide, si çka m'u masku,

00:06:01.678 --> 00:06:06.098
edhe ai tha që kish me qenë shum tepër cool
me u pasë veshë si kompjuteri ma i dashtun i tij,

00:06:06.198 --> 00:06:08.848
që në atë kohë ish nji iMac.

00:06:08.948 --> 00:06:12.564
Po mendoj, atij i shkojke n'nerva me u veshë për Halloween
por kish shum qef me i bindë njerëzit tjerë

00:06:12.664 --> 00:06:15.810
me u veshë me gjanat që ai kish qef me i pa.

00:06:15.910 --> 00:06:20.135
"Nikoqiri Aaron, ndalu!
Djem, hajde ma, këqyrni n'kamerë!"

00:06:20.235 --> 00:06:22.560
"Spidermani po këqyrë në kamerë!"

00:06:23.850 --> 00:06:31.105
Ai e krijoi nji website me emnin The Info,
ku njerëzit mujnë thjeshtë me shtu informata.

00:06:31.205 --> 00:06:34.727
Jam i sigurtë që dikush atje din
gjithçka për arin, prarimin...

00:06:34.827 --> 00:06:38.462
Pse nuk shkrujnë për qat punë në këtë website?
E mandej ma vonë njerëzit tjerë vijnë aty,

00:06:38.562 --> 00:06:43.087
e lexojnë informacionin e ndryshojnë
informacionin nëse mendojnë se asht keq.

00:06:43.187 --> 00:06:45.966
Jo fort e pangjajshme me Wikipedian, apo jo?

00:06:46.066 --> 00:06:51.324
Kjo ka ndodh para se me nisë Wikipedia,
asht zhvillu prej nji djaloshi 12-vjeçar,

00:06:51.424 --> 00:06:58.192
në dhomën e vet, krejt vetëm, në nji server
të vocërr me teknologji antike.

00:06:58.292 --> 00:07:01.022
E nji prej mësuesve i thot,

00:07:01.122 --> 00:07:07.022
"Kjo asht ide palidhje, s'munesh me ia leju 
gjithkujt me qenë autor i enciklopedisë!"

00:07:07.122 --> 00:07:09.882
"Krejt arsyeja pse kemi akademik
asht që ata me i shkru këta libra për ne."

00:07:09.982 --> 00:07:12.414
"Qysh t'ka ra n'mend kjo ide kaq palidhje?"

00:07:12.514 --> 00:07:16.441
Unë dhe vëllau tjetër mandej thojshim,
"O, a din qysh, Wikipedia asht send i çart, por..."

00:07:16.541 --> 00:07:20.148
"e kemi pasë te shpija, para nja 5 vjetëve."

00:07:21.128 --> 00:07:25.337
Websitei i Aaronit, theinfo.org,
e fiton nji çmim në nji garë në shkollë

00:07:25.437 --> 00:07:30.188
që e hostojke nji kompani e web designit
prej Cambridgeit me emnin ArsDigita.

00:07:33.528 --> 00:07:37.830
Patëm shku të gjithë në Cambridge kur
e fitoi çmimin ArsDigita

00:07:37.930 --> 00:07:39.796
s'kishim haber se çka asht tuj ba Aaroni.

00:07:39.896 --> 00:07:43.198
Ishte e kjartë që çmimi
ishte goxha i randësishëm.

00:07:43.958 --> 00:07:47.701
Aaroni mandej u lidh me
komunitete të programerave online,

00:07:47.801 --> 00:07:51.177
Mandej në proces t'formësimit
të nji vegle të re për web.

00:07:51.277 --> 00:07:55.285
Vjen te unë edhe më thot: "Ben, asht nji
send shum i çartë që jam kah e punoj."

00:07:55.385 --> 00:07:57.453
"Duhesh me ndigju!"

00:07:57.553 --> 00:07:59.482
"A po, çka asht ai send?"

00:07:59.582 --> 00:08:01.609
"Asht nji send që e ka emnin RSS."

00:08:02.529 --> 00:08:07.261
Madej ma shpjegoi çka asht RSSi.
E unë, "Kujt i hyn në punë, Aaron?"

00:08:07.361 --> 00:08:11.008
"A po e përdor ndoi site?
Pse kisha me përdorë unë?"

00:08:11.108 --> 00:08:16.373
Ish nji mailing list për njerëz që punojshin
në RSS, edhe në XML pak ma përgjithshëm,

00:08:16.473 --> 00:08:20.994
dhe në këtë list ish nji person me emnin
Aaron Swartz që ish luftarak, por shum intelegjent,

00:08:21.094 --> 00:08:24.505
dhe që kish shum ide t'mira, e

00:08:24.605 --> 00:08:28.376
mirëpo nuk vijke në takimet fizike
edhe njerëzit i thojshin,

00:08:28.476 --> 00:08:31.662
"Kur don me ardhë në takim
kur takohemi fizikisht?"

00:08:31.762 --> 00:08:36.962
Edhe ai tha, "Paj, s'di a m'len mama me ardhë.
Unë sapo i kam mbushë katërmbdhejtë."

00:08:37.062 --> 00:08:42.414
E mandej reagimi i tyne i parë: "ky person,
ky kolegë me t'cilin po punojmë tanë vitin

00:08:42.514 --> 00:08:46.434
i paska pasë trembëdhejt vjet sa ishim tuj 
punu bashkë, dhe tash i paska ba katërmbëdhejtë."

00:08:46.534 --> 00:08:47.747
E reagimi i dytë ishte:

00:08:47.847 --> 00:08:51.030
"Zot, shum kishim pasë dëshirë me taku.
I jashtëzakonshëm!"

00:08:51.130 --> 00:08:53.425
Ai ka qenë pjesë e komiteteti që e ka draftu RSSin.

00:08:53.525 --> 00:08:58.891
Ajo çka ka ba asht me ndihmu në ndërtimin 
e bazamentit të hypertextit modern.

00:08:58.991 --> 00:09:05.596
Pjesa në të cilën ka punu, në RSS,
ka qenë nji vegël që përdoret për me i nxjerrë përmbledhjet

00:09:05.696 --> 00:09:08.415
e gjanave që kanë dalë në faqe tjera.

00:09:08.515 --> 00:09:10.353
Zakonisht kjo vegël përdoret në blog.

00:09:10.453 --> 00:09:13.251
Mundesh me i pasë 10 a 20 bloga të njerëzve 
që don me i lexu.

00:09:13.351 --> 00:09:18.058
E përdorë ushqyesin RSS të tyne, përmbledhjet e asaj
çka ka ndodhë në faqet e tyne

00:09:18.158 --> 00:09:22.349
për me kriju nji listë unike të tanë artikujve
që janë publiku aty.

00:09:22.449 --> 00:09:27.358
Aaroni ka qenë shum i ri, por e ka kuptu mirë
teknologjinë edhe e ka pa që nuk asht e përsosun

00:09:27.458 --> 00:09:30.258
edhe ka kërku mënyra për me ba ma të përsosun.

00:09:35.485 --> 00:09:39.705
Dikur nana e vet filloi m'e hypë në aeroplan
në Chicago. Na e merrshim në San Francicso.

00:09:39.805 --> 00:09:45.103
E njoftojshimm me njerëz interesant për me debatu,
edhe u mahnitshim me shprehit e tij t'tmerrshme n'ushqim.

00:09:45.203 --> 00:09:50.812
Hajke veç ushqim të bardhë, veç oriz në avull
jo oriz t'fërgum 'se nuk ish boll i bardhë

00:09:50.912 --> 00:09:53.440
edhe bukë t'bardhë, e kështu me radhë...

00:09:53.540 --> 00:09:59.090
edhe u mahnitshim me cilësinë e debatit
që un nxitke nga kjo,

00:09:59.103 --> 00:10:01.484
ajo që u dukke si nji gojë e nji djaloshi t'vogël,

00:10:01.584 --> 00:10:04.803
edhe mendojshe, ky asht nji fëmijë që ka me 
mbërri shum, nëse ndërkohë nuk vdes prej skorbutit.

00:10:04.903 --> 00:10:06.433
Aaron, rendi jot!

00:10:06.533 --> 00:10:09.742
Mendoj se dallimi tash asht, se nuk mundesh
ma me kriju kompani si dotcom.

00:10:09.842 --> 00:10:15.460
Nuk mundesh me pasë kompani që shet ushqim t'qenve 
n'Internet apo shet ushqim të qenve n'telefona mobil.

00:10:15.560 --> 00:10:17.926
Por prap ka plot invoacione që po ndodhin.

00:10:18.026 --> 00:10:21.165
Mendoj se nëse nuk jenu tuj e pa inovacionin
ndoshta e keni kryet n'zallë.

00:10:21.265 --> 00:10:24.436
Ai i qaset kësaj pune, si nji personalitet 
bubaç alpha, ku tingëllon si

00:10:24.536 --> 00:10:28.352
"Unë jam ma i mençëm se ti, pra meqenëse
jam ma i mençëm se ti, jam ma i mirë se ti,

00:10:28.452 --> 00:10:30.624
edhe muj me t'kallxu çka me ba."

00:10:30.724 --> 00:10:35.042
Diqysh e tepron pak, del si kastravec.

00:10:35.150 --> 00:10:38.750
Kështuqë i agregon krejt këta kompjutera bashkë
edhe i ban me zgjidhë probleme të mëdha

00:10:38.850 --> 00:10:41.880
si për shembull me lypë jashtëtokësor
apo me shnoshë kancerin.

00:10:44.950 --> 00:10:48.210
Për herë të parë e kam taku në IRC, Internet Relay Chat.

00:10:48.310 --> 00:10:53.230
Jo veç që shkrujke kod, por edhe i angazhojke njerëzit
emocionalisht për zgjidhjet e problemeve që i dilshin.

00:10:53.330 --> 00:10:55.357
Ka qenë konektor.

00:10:55.457 --> 00:10:58.257
Kultura e lirë ka marrë shum energji prej tij.

00:10:58.591 --> 00:11:03.612
Mendoj që Aaroni asht mundu me ba botën
me funksionu. U mundojke me ndreqë botën.

00:11:03.712 --> 00:11:08.380
Ka pasë nji personalitet shum t'fortë
që kohë mbas kohe i kallxojke edhe kthetrat.

00:11:08.480 --> 00:11:13.135
Jo gjithmonë asht ndje komod
me botën

00:11:13.235 --> 00:11:16.005
as bota nuk ka qenë komode me tê.

00:11:18.834 --> 00:11:22.834
kur Aaroni hyni në gjimnaz
ia nisi me u gërditë prej shkollës.

00:11:22.839 --> 00:11:27.679
Nuk i pëlqejke shkolla. Nuk i pëlqejshin as landët
që i mësojke. Nuk i pëlqejshin as mësuesit.

00:11:27.779 --> 00:11:30.236
Aaroni e ka dijtë qysh merren informacionet.

00:11:30.336 --> 00:11:34.559
Thojke, "Nuk kam nevojë me shku te filan
mësuesi për me mësu gjeometri.

00:11:34.659 --> 00:11:36.852
Muj thjesht me lexu librin e gjeometrisë,

00:11:36.872 --> 00:11:40.918
edhe nuk kam nevojë me shku te ky mësuesi tjetër
me mësu verzionin e tyne të historisë Amerikane,

00:11:41.018 --> 00:11:45.140
I kam nja tri përmbledhje historike qaty,
të cilat kisha mujtë me i lexu,

00:11:45.240 --> 00:11:48.831
nuk jam i interesum për qato sende.
Jam i intersum për Web."

00:11:48.931 --> 00:11:53.108
Kam qenë shum i frustrum në shkollë. E kisha përshtypjen
që mësuesit s'kishin ide për ato që folshin,

00:11:53.208 --> 00:11:56.761
ishin dominues dhe kontrollues,
detyrat e shpisë ishin shtihim,

00:11:56.861 --> 00:12:00.843
krejt ai muhabet ish njifarë tentimi me i mbledhë nxanësat
edhe me i shti me zor me ba detyra shpije palidhje.

00:12:00.943 --> 00:12:05.045
Edhe ia nisa me lexu libra
për historinë e edukimit

00:12:05.145 --> 00:12:07.587
me pa qysh asht zhvillu ky sistem i edukimit,

00:12:07.687 --> 00:12:10.961
edhe, cilat janë alternativat tjera edhe mënyrat
qysh me i ba njerëzit përnjimend me i mësu sendet

00:12:11.061 --> 00:12:14.861
si kundërpërgjigje në ripërtypjen e fakteve
që na i kallxojshin mësuesit,

00:12:15.080 --> 00:12:19.168
edhe kjo m'çoi te udha e hulumtimit të pyetjeve
sa ia nisa me vu në dyshim shkollën u futa mbrenda,

00:12:19.268 --> 00:12:24.101
pyetje për shoqëninë që e ka kriju shkollën, pyetje
për firmat, për të cilat trajnohen njerëzit në këto shkolla,

00:12:24.201 --> 00:12:27.829
shtrojsha pyetje për qeverinë
që e kish mëkambë krejt këtë strukturë.

00:12:27.929 --> 00:12:31.762
Nji prej gjanave, mbas të cilave ka qenë shum i pasionum
asht pronësia intelektuale, sidomos në ditët e hershme.

00:12:32.032 --> 00:12:37.340
Pronësia intelektuale ka qenë gjithmonë barrë
për industrinë botuese edhe për lexuesit,

00:12:37.960 --> 00:12:43.300
por nuk ka qenë barrë ekscesive.
Ka qenë institucion me vend për m'e siguru

00:12:44.317 --> 00:12:46.653
që autorët janë pagu.

00:12:46.885 --> 00:12:52.823
Ajo që përjetoi gjenerata e Aaronit ishte nji përplasje
mes këtij sistemi të lashtë të pronësisë intelektuale

00:12:52.923 --> 00:12:56.860
dhe këtij sendi të ri që ishim tuj e ndërtu --
Interneti dhe Webi.

00:12:56.960 --> 00:13:00.100
Këto dy gjana u përplasen, dhe krijun kaos.

00:13:02.294 --> 00:13:05.801
Mandej e takoi profesorin e juridikut e Harvardit
Lawrence Lessig,

00:13:05.901 --> 00:13:09.068
i cili n'atë kohë po merrej me sfidimin e ligjit 
të pronësisë intelektuale në Gjykatën Supreme.

00:13:09.168 --> 00:13:13.009
Aaron Swartz, nji djalë i ri fluturoi për Washington
për me marrë pjesë në ndigjimet e Gjykatës Supreme.

00:13:13.119 --> 00:13:17.499
Jam Aaron Swartz kam ardhë me ndigju Eldredin--
me pa dokumentin e Eldredit.

00:13:17.734 --> 00:13:22.984
Pse ke fluturu prej Chicagos deri këtu, ke ba gjithë 
këtë udhë për me ndigju argumentin e Eldredit?

00:13:23.333 --> 00:13:25.583
Pyetje pak e vështirë...

00:13:29.071 --> 00:13:33.714
Nuk e dij.
Asht shum emocionuse m'e pa Gjykatën Supreme,

00:13:33.814 --> 00:13:36.444
sidomos me nji rast kaq prestigjioz si ky.

00:13:42.509 --> 00:13:46.779
Lessigu ish tuj përparu edhe me nji mënyrë të re
të përkufizimit të pronësisë intelektuale në Internet.

00:13:46.879 --> 00:13:49.096
Që quhej Creative Commons.

00:13:49.196 --> 00:13:53.300
Idea e thjeshtë e Creative Commons
asht me jau dhanë njerëzve --krijuesve--

00:13:53.400 --> 00:13:58.434
nji mënyrë të thjeshtë me shêju krijimin e vet 
me liritë që dojnë me i mbajtë.

00:13:58.534 --> 00:14:04.323
Nëse copyrighti flet për "të gjitha të drejtat të rezervuara",
atëherë ky model asht diçka si "disa të drejta të rezervume".

00:14:04.423 --> 00:14:08.529
Po du në nji mënyrë të thjeshtë me ju thanë,
"Qe çka mundeni me ba me punën teme,

00:14:08.819 --> 00:14:13.455
edhe nëse ka tjera gjana, për të cilat ju duhet leja jeme
para se me ba diçka."

00:14:13.555 --> 00:14:16.241
Roli i Aaronit ka qenë pjesa kompjuterike.

00:14:16.341 --> 00:14:20.542
Për shembull qysh dizajnohen licencat
që me qenë të thjeshta dhe të kuptushme

00:14:20.642 --> 00:14:23.867
edhe të shprehuna qasisoji që me i procesu edhe maqinat?

00:14:24.047 --> 00:14:26.924
Njerëzit m'pyetshin, "Cka e ke këtë
fëmijë pesëmbëdhejtë-vjeç

00:14:26.954 --> 00:14:29.734
që po ta shkrun specifikacionin për Creative Commons?

00:14:29.834 --> 00:14:31.899
A s'po ta merr mendja që asht gabim i madh?"

00:14:31.999 --> 00:14:35.419
Ndërs Larry thojke, "gabimi ma i madh kish me qenë
mos me pasë ndigju këtë fëmijë."

00:14:35.871 --> 00:14:39.408
Ai menxi mbërrijke me dalë me shtat
përmbi podium,

00:14:39.551 --> 00:14:42.840
ishte ky podiumi i lëvizshëm
kështuqë ishte e sikletshme,

00:14:42.942 --> 00:14:45.708
kur e çelke laptopin kurrkush 
s'ia shihke fëtyrën.

00:14:46.714 --> 00:14:50.997
Kur hyni në faqen tonë këtu,
edhe shkoni te "Zgjedh Licencën".

00:14:51.097 --> 00:14:56.797
Ju jep këtë listë të opcionevet, që shpjegon çka
don me thanë, përmjet tri pyetjeve të thjeshta:

00:14:57.580 --> 00:14:59.895
"A doni me kërku atribuim?"

00:15:00.065 --> 00:15:03.127
"A doni m'e leju përdorim komercial t'punës tuj?"

00:15:03.347 --> 00:15:06.153
"A doni me leju modifikim t'punës tuj?"

00:15:06.253 --> 00:15:11.986
Unë u palova, krejt u pata shastrisë
t'ritunit i drejtoheshin atij si nji t'rrituni,

00:15:12.086 --> 00:15:16.168
dhe Aaroni dul aty përpara tanë asaj
audience përplot me njerëz, edhe ia nis me folë

00:15:16.268 --> 00:15:20.161
për platformën që kish kriju
për Creative Commons,

00:15:20.261 --> 00:15:23.112
edhe të tanë e ndigjojshin me vëmendje, veç...

00:15:23.212 --> 00:15:28.582
Unë isha ulë mbrapa edhe mendojsha:
ky asht fëmijë, pse p'e ndigjojnë?

00:15:28.732 --> 00:15:29.818
Por tanë e ndigjojshin...

00:15:30.008 --> 00:15:32.524
Si duket nuk e pata kuptu në tanësi.

00:15:32.624 --> 00:15:37.011
Megjithëse kritikët thojshin se ban tepër pak
me u siguru që artistat paguhen

00:15:37.056 --> 00:15:40.312
suksesi i Creative Commonsit ka qenë i stërmadh.

00:15:40.412 --> 00:15:46.616
Momentalisht veç në websitein Flickr, mbi 200 milionë
njerëz përdorin ndonji prej licencave Creative Commons.

00:15:46.832 --> 00:15:56.478
Ai ka kontribuu me aftësitë e veta teknike,
mirëpo për tê nuk ishin ato thjesht çashtje teknike.

00:15:57.491 --> 00:16:00.391
Aaroni shpesh shkrujke haptaz në blogun e vet personal:

00:16:00.941 --> 00:16:05.652
Mendoj shum fellë për gjanat,
edhe du që edhe të tjerë me ba t'njejtën gja.

00:16:06.562 --> 00:16:10.889
Punoj për ide edhe mësoj prej njerëzve.
Nuk du me i përjashtu njerëzit.

00:16:11.269 --> 00:16:15.396
Jam perfekcionist, por nuk ia lejoj vetes që kjo
me ma pamundësu publikimin.

00:16:15.476 --> 00:16:19.401
Përveç për edukim dhe argëtim,
nuk hupi kohë për kurgja tjetër

00:16:19.501 --> 00:16:21.394
sidomos jo për gjana që s'prodhojnë efekt.

00:16:21.494 --> 00:16:25.901
Mundohem me qenë shok me secilin,
por më shkon në nerva, kur nuk më marrin seriozisht.

00:16:26.001 --> 00:16:31.826
Nuk mbaj inat, nuk asht produktive,
por mësoj prej eksperiencës teme.

00:16:31.926 --> 00:16:35.236
Du me ba botën vend ma të mirë.

00:16:40.942 --> 00:16:46.215
Në vjetin 2004, Swartz largohet prej Highland Parkut
dhe regjistrohet në Universitetin e Stanfordit.

00:16:46.315 --> 00:16:51.588
Ka pasë ndezje të zorrës që i bajke shum problem,
edhe ishim shum t'brengosun se a po i merr ilaçet.

00:16:51.688 --> 00:16:55.703
U shtru në spital për me marrë koktejin
hapave përçdo ditë,

00:16:56.593 --> 00:17:00.833
nji nga këta hapa ish nji steroid
që ia ndali rritjen,

00:17:00.933 --> 00:17:04.521
edhe e bani me u ndje ndryshe prej
studentave tjerë.

00:17:04.622 --> 00:17:07.568
Aaroni, kam përshtypjen, hyn në Stanford
i gatshëm për bursë

00:17:07.667 --> 00:17:12.540
mirëpo përfundon në nji program për përkrahjen
gjimnazistave super-talentë

00:17:12.641 --> 00:17:20.568
të cilët për katër vjet planifikoheshin me u ba
kapitenat e industrisë dhe nji-përqindshat

00:17:20.667 --> 00:17:25.417
edhe mendoj kjo e hallakati komplet.

00:17:25.916 --> 00:17:28.937
Më 2005, mbas nji vjeti në fakultet,

00:17:29.037 --> 00:17:35.714
Swartzit ia ofrun nji vend në nji inkubator për start-upa
t'kompanisë Y Combinator, e udhëhequn prej Paul Grahamit.

00:17:36.271 --> 00:17:39.617
Ai thojke, "Hej, E kam nji ide për website."

00:17:39.691 --> 00:17:42.910
E Paul Grahami e dojke bajagi,
edhe i thojke, "A po, hajde."

00:17:43.010 --> 00:17:46.490
Kështuqë Aaroni e la shkollën,
edhe u vendos në banesë të re...

00:17:46.508 --> 00:17:49.344
Kjo ka qenë banesa e Aaronit kur u shpërngul.

00:17:49.444 --> 00:17:55.137
E kam nji kujtim të zbehtë të babës tem që thojke
sa vështirë asht me marrë kredi

00:17:55.237 --> 00:17:58.477
se Aaroni s'kish kredit edhe e kish lanë shkollën.

00:17:58.582 --> 00:18:04.729
Aaroni jetojke në dhomën që tash asht dhomë e ditës
disa postera janë hala prej kohës, kur Aaron ka jetu këtu.

00:18:04.829 --> 00:18:09.629
Mandej biblioteka... ka hala ma shum libra,
por shumica janë t'Aaronit.

00:18:11.391 --> 00:18:17.251
Faqja e Aaronit në Y Combinator u pagëzu "infogami",
vegël për me kriju webfaqe.

00:18:17.351 --> 00:18:20.838
Por infogami e kishte të vështirë me gjetë përdorues,
kështuqë Swartzi në fund

00:18:20.938 --> 00:18:24.777
e bashkoi me nji projekt tjetër të Y Combinatorit
nji projekt që kish nevojë për ndihmë.

00:18:24.877 --> 00:18:29.659
Ky projekt udhëhiqej prej Steve Huffmanit
dhe Alexis Ohanianit, edhe quhej "Reddit".

00:18:29.759 --> 00:18:33.728
Ishim qaty, tu e nisë prej pothuejse kurrçkafit.
Pa përdorues, pa pare, pa kod,

00:18:33.828 --> 00:18:37.397
edhe e rritëm në nji website shum popullor,

00:18:37.497 --> 00:18:39.586
Edhe nuk kish as sheja që dojke me hypë.

00:18:39.686 --> 00:18:44.113
Në fillim i kishim 1000 përdorues, mandej 10000,
mandej 20000 e ma shum e ma shum... e pabesueshme.

00:18:44.213 --> 00:18:49.403
Redditi u ba gjigant edhe asht nji qosh
për geeka në Internet.

00:18:52.482 --> 00:19:00.960
Ka shum humor, ka edhe art,
edhe plot njerëz që tubohen në site,

00:19:01.060 --> 00:19:07.623
edhe e bajnë këtë faqe kryesoren t'veten
hyjnë përçdo mëngjes për me i marrë lajmet e veta.

00:19:07.723 --> 00:19:11.748
redditi asht në zgripc t'kaosit në njifarë niveli,

00:19:11.848 --> 00:19:19.108
nga njena anë asht vend ku njerëzit dikutojnë
lajmet e ditës, teknologjinë, politikën dhe çashtjet,

00:19:19.208 --> 00:19:24.564
por nga ana tjetër ka edhe plot përmbajtje
jo t'shëndetshme për punë, përmbajtje ofenduese,

00:19:24.664 --> 00:19:29.456
ka do sub-reddita, ku trollat
janë si n'shpi t'veten,

00:19:29.556 --> 00:19:33.669
dhe kështu, redditi ka qenë
edhe strofull i kontraverzave.

00:19:33.769 --> 00:19:36.531
Diqysh asht në zgripth të nji kaosi.

00:19:36.631 --> 00:19:40.821
redditi kap vëmendjen e magazinës gjigante
korporative Conde Nast,

00:19:40.921 --> 00:19:42.678
që ban ofertë me ble kompaninë.

00:19:42.778 --> 00:19:46.679
Nji shumë e madhe e pareve, boll e madhe që babës tem
iu desh me u konfrontu me nji kallabllak pyetje

00:19:46.779 --> 00:19:50.919
si: "ku me i rujtë paret?"

00:19:51.142 --> 00:19:54.012
- Asi shume e madhe e pareve...
- Goxha shumë e madhe.

00:19:54.112 --> 00:20:00.059
Me gjasë mbi nji milionë dollarë,
por sakt nuk e dij.

00:20:00.159 --> 00:20:03.301
- E sa vjeç ka qenë atëherë?
- 19, 20.

00:20:05.005 --> 00:20:10.945
Edhe ka qenë në këtë banesë. Ishin ulë përreth
në do kauça që kanë qenë para këtyne,

00:20:11.045 --> 00:20:14.515
tuj programu në Reddit dhe, kur e shitën Redditin

00:20:14.597 --> 00:20:18.381
e banën nji ndejë gjigante, edhe tanë bashkë 
fluturunë të nesërmen për Kaliforni,

00:20:18.481 --> 00:20:21.725
edhe mu m'i lanë çelsat.

00:20:24.101 --> 00:20:27.220
Ka qenë interesant, sapo e kish shitë kompaninë
edhe të gjithë na e merrshim me mend

00:20:27.320 --> 00:20:29.069
që ish ba personi ma i pasun n'mahallë

00:20:29.169 --> 00:20:33.660
por ai tha, "ah jo, Po e marr qet dhomën
e vocërr sa nji kuti e këpucave. Ma shum s'm'vyn."

00:20:33.760 --> 00:20:35.886
Dhoma ka qenë pak ma e madhe se nji dollap.

00:20:35.986 --> 00:20:42.239
Idea me harxhu pare për gjana fancy
ish shum joplauzibile për tê.

00:20:42.420 --> 00:20:44.330
Ai vetë e shpjegojke, "M'pëlqen me jetu n'banesë

00:20:44.430 --> 00:20:47.430
kështuqë s'kam nevojë me harxhu pare për shpi
të re. As me ble vilë,

00:20:47.590 --> 00:20:49.728
edhe m'pëlqen me veshë farmerka edhe majica,

00:20:49.856 --> 00:20:51.786
nuk du me harxhitë ma shum as në tesha.

00:20:51.886 --> 00:20:54.316
Kështu që s'asht ndoj punë e madhe."

00:20:54.416 --> 00:20:57.806
Për Swartzin punë e madhe asht, qysh
qarkullon trafiku në internet,

00:20:57.980 --> 00:21:00.520
edhe çka na tërhjekë vëmendjen.

00:21:00.684 --> 00:21:03.992
Në sistemet e moçme të emitimit, je
thelbësisht i kufizum prej sasisë së kanaleve

00:21:04.092 --> 00:21:08.323
hapësinës së valëve. Ke mujtë me i çu veç
dhejtë kanale përmjet valëve, televizive

00:21:08.423 --> 00:21:10.755
apo edhe me kabëll, i ke pasë 500 kanale.

00:21:10.843 --> 00:21:15.433
Në Internet, gjithkush mundet me pasë kanal.
Gjithkush mundet me pasë blog, apo faqe n'MySpace.

00:21:15.530 --> 00:21:18.014
Gjithkush e ka nji mënyrë m'e shprehë veten.

00:21:18.114 --> 00:21:21.020
Ajo që shohim tash nuk asht pyetja
kush ka qasje në valë,

00:21:21.120 --> 00:21:24.940
por asht pyetja kush e merr kontrollin te mënyrat
qysh i gjejmë njerëzit.

00:21:24.960 --> 00:21:29.026
Po shohim centralizim të fuqisë në siteat si
Google, roje të portave që t'kallxojnë

00:21:29.126 --> 00:21:30.733
ku po don me shku në internet.

00:21:30.833 --> 00:21:34.013
Njerëzit që t'ofrojnë burime
të lajmeve dhe informacioneve.

00:21:34.113 --> 00:21:38.054
Pra nuk asht e sigurt që njerëit marrin licencë
për me folë, sot gjithkush ka

00:21:38.154 --> 00:21:40.744
licence me folë. Pyetja asht, kush ndigjohet.

00:21:45.036 --> 00:21:49.546
Mbasi që ia nisi me punu në San Francisco
në Condé Nast, hyn në nji zyre

00:21:49.646 --> 00:21:53.532
edhe ia ofrojnë nji kompjuter me krejt 
bërllogun e instalum në tê

00:21:53.632 --> 00:21:57.013
edhe i thojnë që s'mundet me instalu kurrgja tjetër
në kompjuter,

00:21:57.113 --> 00:21:59.115
që për developera asht trishtim.

00:21:59.215 --> 00:22:01.935
Prej ditës së parë, asht anku
për secilin send.

00:22:05.157 --> 00:22:10.887
"Mure t'hinta, tavolina t'hinta, zhurëm e hintë. 
Ditën e parë që dola n'punë nuk mujta me duru.

00:22:10.987 --> 00:22:15.223
Në drekë, u mshela në banjo
edhe ia plasa vajit.

00:22:15.323 --> 00:22:18.025
Nuk muj me mbetë shnosh n'kry
tuj e ndigju qat zhurëm përditë

00:22:18.125 --> 00:22:21.315
E as me kry punën teme.

00:22:21.415 --> 00:22:23.827
As këta tjerët s'e kisha përshtypjen
që mujshin me kry punën

00:22:23.927 --> 00:22:27.327
Secili vijke në zyren tonë me ndejtë
e me ba muhabet, apo me na ftu për ndoj lojë

00:22:27.427 --> 00:22:29.667
Nji sistem i ri për video lojna
që e testojke Wired."

00:22:32.812 --> 00:22:37.607
Ai njimend ka pasë tjera aspirata
të cilat ishin të orientume politikisht,

00:22:37.827 --> 00:22:41.602
e Silicon Valley nuk e kish fort
qat lloj kulture

00:22:41.702 --> 00:22:46.807
që e orienton aktivitetin teknik
për qëllime dhe caqe politike.

00:22:47.077 --> 00:22:49.353
Aaroni e urrejke punën për korporata.

00:22:49.453 --> 00:22:53.513
Ata tanë e urrejshin punën në Condé Nast, 
por Aaroni ishte i vetmi që s'dojke me vazhdu.

00:22:53.534 --> 00:22:55.724
Edhe Aaroni ia bjen vetes punën me u shkarku.

00:22:55.743 --> 00:22:58.153
Qashtu që nuk del asnjiherë në punë.

00:23:01.023 --> 00:23:05.274
Thuhet se ka qenë shkëputje e zorshme.
Edhe Alexis Ohanian edhe Steve Huffman

00:23:05.287 --> 00:23:08.117
refuzun me dhanë intervistë për këtë film.

00:23:09.091 --> 00:23:15.631
Ai e refuzojke botën e biznisit. Nji gja
e randësishme që duhet me kujtu për

00:23:15.731 --> 00:23:22.404
këtë vendim, kur Aaron vendosi me dalë prej kulturës
së start-upave, asht që i la mbrapa edhe gjanat

00:23:22.504 --> 00:23:31.174
që e kishin ba të famshëm dhe të dashtun,
edhe rrezikojke me i lanë në lloq fansat e vet.

00:23:31.262 --> 00:23:35.606
Mbërrijti qaty ku e ka pasë të destinume me shku,
edhe e kish vetëdijen

00:23:35.706 --> 00:23:42.791
edhe kryefortësinë për me marrë vesh se ish ngjitë
në nji bjeshkë me mut për me këputë

00:23:42.891 --> 00:23:45.589
nji drandofill të vetëm dhe me zbulu
që e kish hupë shqisën e të nuhatunit,

00:23:45.689 --> 00:23:50.139
edhe në vend se me u ulë qaty edhe me insistu 
që puna nuk asht qaq keq sa po duket,

00:23:50.239 --> 00:23:53.433
sepse megjithatë e kish gjetë drandofillin,

00:23:53.533 --> 00:23:57.153
ai zhdrypi prap teposhtë, 
gja që ka qenë goxha impresive.

00:23:57.866 --> 00:24:01.468
Mënyra qysh e shihke Aaroni, ka qenë
që programimi asht magji--

00:24:01.568 --> 00:24:06.850
mundesh me ba gjana që njerëzit normalë
s'mujnë me ba, me programim.

00:24:06.950 --> 00:24:13.150
Pra nëse ke fuqi magjike, a kishe me i përdorë
për mirë, apo për me ba shum pare?

00:24:14.849 --> 00:24:18.218
Swartzi ishte i frymëzum prej nji vizionari
të cilin e kish taku si fëmijë.

00:24:18.318 --> 00:24:22.127
Njerin që e kish zbulu World Wide Webin,
Tim Berners-Lee.

00:24:22.227 --> 00:24:25.678
Në vitet e 1990ta, Berners-Lee 
kushtimisht ish në burim

00:24:25.778 --> 00:24:29.000
të shpikjes ma fitimprumëse të
shekullit 20.,

00:24:29.100 --> 00:24:34.977
por në vend se me përfitu prej shpikjes së vet
të World Wide Webit, ai e dha atë gratis.

00:24:35.907 --> 00:24:39.547
Kjo asht arsyeja e vetme pse 
World Wide Webi ekziston sot.

00:24:40.958 --> 00:24:45.001
Aaroni ka qenë ndiku fellësisht prej Timit.

00:24:45.101 --> 00:24:50.668
Timi asht sigurisht gjeniu i hershëm prominent 
i Internetit, i cili nuk merr pare prej shpikjes së vet.

00:24:50.768 --> 00:24:55.605
Ai nuk asht aspak i interesum qysh me i ra në fije
me ba miliarda dollarë.

00:24:55.705 --> 00:24:57.569
Njerëzit thojshin, "Eh, qaty mundet me u ba pare,"

00:24:57.669 --> 00:25:00.376
po me pasë shku ashtu i kishim pasë plot weba t'vegjël,

00:25:00.476 --> 00:25:01.879
në vend se nji të madh,

00:25:01.979 --> 00:25:04.770
e nji web i vogël, e turli weba 
t'ndryshëm nuk funksionon,

00:25:04.870 --> 00:25:07.820
sepse nuk mundesh me ndjekë linka 
prej njanit n'tjetrin.

00:25:10.013 --> 00:25:13.852
Asht dashtë me mbërri masën kritike--
ky send asht krejt planeti,

00:25:13.952 --> 00:25:17.012
pra nuk mundet me funksionu nëse 
nuk kyçet krejt planeti.

00:25:23.981 --> 00:25:28.212
E ndjej që nuk mjafton veç
me jetu në botë qashtu qysh asht,

00:25:28.542 --> 00:25:34.472
veç me marrë çka t'japin, edhe me i ndjekë gjanat
që t'rritun t'kanë mësu me i ba,

00:25:34.572 --> 00:25:38.872
prindja t'kanë thanë m'i ba, edhe shoqënia t'thonë m'i ba. 
Mendoj, gjithmonë duhesh me shtru pyetje.

00:25:38.885 --> 00:25:42.985
E marr nji qëndrim shum shkencor, që
gjithçka që ke mësu asht e përkohshme,

00:25:43.245 --> 00:25:49.007
që gjithmonë asht e hapun për mohim apo kundërshtim
apo për me vu n'pyetje, kjo zbatohet edhe n'shoqëni.

00:25:49.107 --> 00:25:53.231
Në momentin që e kuptova që kishte
probleme reale serioze --probleme fundamentale--

00:25:53.331 --> 00:25:58.441
që kisha mujtë me ba diçka me i adresu, nuk shoh
mënyrë për me harru. Nuk e rrokë mos me i adresu.

00:26:02.440 --> 00:26:04.571
Sapo fillum me kalu shum kohë bashkë,

00:26:04.671 --> 00:26:06.461
ashtu thjeshtë si shokë.

00:26:08.752 --> 00:26:11.624
Rrijshim bashkë e folshim, me orë të tana,
deri natën vonë.

00:26:14.233 --> 00:26:17.850
Definitivisht asht dashtë me kuptu që ai
flirtojke me mu. Në njifarë mënyre,

00:26:17.950 --> 00:26:23.820
unë, e shihsha si ide të tmerrshme, të pamundshme,
edhe pretendojsha që s'po ndodh.

00:26:25.001 --> 00:26:28.677
Meqë martesa jeme ish në prishje e sipër, e vetë
isha e kurthume pa ide se kah me ia mbajtë,

00:26:28.777 --> 00:26:32.767
u banëm bashkëjetues, edhe une e mora
edhe çikën teme me vete.

00:26:33.921 --> 00:26:36.986
Hynëm bashkë edhe e mobilum shpinë,
edhe ishim shum rahat.

00:26:37.086 --> 00:26:40.556
Për nji kohë s'e kam pasë jetën aspak rahat,
edhe as jeta e tij s'ka qenë.

00:26:46.065 --> 00:26:53.813
Kemi qenë shum të afërt qysh prej fillimit
të relacionit tonë romantik.

00:26:53.913 --> 00:26:57.373
Na veç...ishim në kontakt t'vazhdushëm.

00:26:57.473 --> 00:27:02.272
Por na të dytë jemi njerëz të komplikum.

00:27:04.335 --> 00:27:10.705
Gjatë nji diskutimi shum si Ally McBeal, ai m'u rrëfy
që e kish pasë nji kangë, edhe unë e shtina me ma këndu.

00:27:12.185 --> 00:27:16.244
Ishte kanga "Extraordinary Machine" nga Fiona Apple.

00:27:16.344 --> 00:27:23.994
Mendoj që ka qenë ai sensi, kur je
diqysh i kërleshtë që e ka kanga,

00:27:24.894 --> 00:27:27.537
edhe pos asaj e ka edhe nji ndjenjë të shpresës.

00:27:27.677 --> 00:27:34.158
♪ Asht ngjitje e kadalshme n'kambë, po jam n'rregull
me jokomoditetin tem e s'muj m'u ndalë

00:27:34.258 --> 00:27:36.429
<i>ndërroj tanë kohën -</i>

00:27:36.529 --> 00:27:44.221
Në shum mënyra Aaroni ka qenë tmerrësisht optimist
për jetën. Edhe kur nuk e ka ndje,

00:27:44.321 --> 00:27:46.781
ka mujtë me qenë tmerrësisht optimist për jetën.

00:27:46.881 --> 00:27:49.301
<i>Extraordinary machine</i>

00:27:53.077 --> 00:27:58.157
- Çka po ban (Quinn)
- Flickeri ka video tash.

00:27:59.570 --> 00:28:01.483
Swartz e derdhi energjinë në nji varg

00:28:01.583 --> 00:28:04.471
projektesh t'reja që kishin t'banin
qasje në informata publike,

00:28:04.571 --> 00:28:07.929
përfshi këtu edhe nji webside të llogaridhanies
me emnin watchdog.net,

00:28:08.029 --> 00:28:10.639
edhe nji projekt me emnin The Open Library.

00:28:10.826 --> 00:28:15.039
Pra, projekti Biblioteka e Hapun asht nji website
që mundet me u vizitu te openlibrary.org,

00:28:15.139 --> 00:28:19.518
ide asht me u ba nji wiki gjigant,
website i editueshëm me nga nji faqe për libër.

00:28:19.618 --> 00:28:23.650
Domethanë përçdo libër t'botun ndojherë, 
dojmë me pasë nji faqe për tê që kombinon

00:28:23.750 --> 00:28:29.291
tana informacionet prej botuesit, shitësit,
bibliotekave, lexuesve

00:28:29.391 --> 00:28:34.327
në nji faqe, që t'i jep linkat se ku me ble
ku me huazu, apo me shfletu.

00:28:34.427 --> 00:28:39.698
I du bibliotekat. Jam asi tipi që
kur shkoj në nji qytet ma s'pari e lypi bibliotekën.

00:28:39.798 --> 00:28:43.790
Kjo asht andrra e Bibliotekës së Hapun, me ndërtu
nji website ku edhe mundesh me kcy

00:28:43.890 --> 00:28:49.037
prej librit në libër, prej personit te autori,
prej temës te idea, me shetitë në këtë pyell të madh

00:28:49.137 --> 00:28:53.967
të dijes që asht futë e ka hupë
në bibliotekat fizike, dhe që asht vështirë me u gjetë,

00:28:54.017 --> 00:28:58.826
që nuk janë fort të qasshme online. Asht vërtetë
me randësi sepse librat janë trashigimia jonë kulturore.

00:28:58.926 --> 00:29:01.023
Librat janë vendi ku njerëzit 
shkojme me i mbajtë shenim sendet,

00:29:01.123 --> 00:29:05.653
dhe me i kapërdi krejt këto sende
prej nji koroporate të vetme asht pak e tutshme.

00:29:06.570 --> 00:29:10.511
Qysh me pru qasje publike te domena publike?

00:29:10.611 --> 00:29:14.568
Mundet me tingllu shum ashiqare qe ish dashte me pase qasje
në domenën publike,

00:29:14.668 --> 00:29:21.208
por në fakt nuk asht kështu. Domena publike duhet 
me qenë e lirë për të gjithë, por shpesh asht e mshelët.

00:29:21.218 --> 00:29:26.496
Shpesh ka kafeza që e rujnë. Asht si me pasë
park nacional me istikame përreth,

00:29:26.596 --> 00:29:32.985
edhe me tyta t'pushkëve që drejtohen, kur dikush
don me u mësy përnime m'e shiju domenën publike.

00:29:33.085 --> 00:29:39.198
Nji gja që Aaronit në veçanti i ka interesu
ka qenë me pru qasje publike në domenë publike.

00:29:39.298 --> 00:29:43.098
Kjo ka qenë nji prej gjanave 
që i ka pru qaq shum telashe.

00:29:46.094 --> 00:29:52.634
Jam mundu me marrë qasje në 
dosjet e gjykatës federale në Amerikë.

00:29:54.298 --> 00:29:58.948
Ajo që zbulova ishte nji sistem 
i ngatërrum i qujtun PACER.

00:29:59.358 --> 00:30:02.864
Shkurtesë për Public Access to Court Electronic Records
(Qasje Publike për Dosjet Elektronike t'Gjykatave).

00:30:02.964 --> 00:30:07.154
Fillova me googlu, dhe aty rash në
Carl Malamudin.

00:30:08.726 --> 00:30:14.737
Qasja në materialet ligjore të Amerikës
asht biznis dhejta miliardësh dollarë në vjet.

00:30:14.837 --> 00:30:22.744
PACERi asht veç nji abuzim i hatashëm
i shërbimeve qeveritare. asht dhejtë centë për faqe,

00:30:22.844 --> 00:30:27.211
Asht kodi ma truthamë që e keni pa ndoiherë.
Nuk mundesh me lypë nëpër tê. Nuk mundesh me ia vu shejë.

00:30:27.311 --> 00:30:31.631
Duhesh me pasë kartë krediti,
dhe këto janë në fakt dosje publike.

00:30:31.731 --> 00:30:37.169
Gjykatat amerikane të qarkut janë shum të randësishme;
qaty fillojnë shum prej proceseve embrionale.

00:30:37.269 --> 00:30:44.109
Raste të të drejtës civile, raste të patentave, 
turlifarë sendi. Gazetarë, studenta, qytetarë e avokatë

00:30:44.209 --> 00:30:48.377
gjithkush ka nevojë për qasje në PACER,
edhe ky jau nxinë jetën në secilin hap.

00:30:48.477 --> 00:30:54.986
Njerëzit pa pare nuk mujnë me pa ligjin njejt kollaj
si njerëzit me kartë Gold American Express.

00:30:55.086 --> 00:30:57.516
Asht taksë për qasje në drejtësi.

00:30:57.786 --> 00:31:03.936
Ligji asht sistemi operativ i demokracisë
tonë, edhe ti je i detyrum me pagu për m'e pa?

00:31:04.086 --> 00:31:06.875
Diqysh, kjo s'asht fort demokraci.

00:31:06.975 --> 00:31:11.609
Ata i nxjerrin nja 120 milionë dollarë në vjet
prej sistemit PACER,

00:31:11.709 --> 00:31:18.076
e ai vetë nuk kushton as ngat asaj, simbas
shenimeve t'veta. Në fakt, kjo asht joligjore.

00:31:18.777 --> 00:31:25.574
Ligji për E-Qeverisje i vitit 2002 thot se gjykatat mujnë
me inkasu veç deri në atë masë sa asht e domosdoshme,

00:31:25.674 --> 00:31:29.431
për m'e mbulu koston e mirëmbajtjes së PACERit.

00:31:34.461 --> 00:31:39.900
Si themelues i Public.Resource.Org,
Malamudi ka tentu me protestu kundër tarifave të PACERit.

00:31:40.000 --> 00:31:43.040
Ai ka fillu nji Projekt të riciklimit të PACERit,

00:31:43.140 --> 00:31:47.037
ku njerëzir mujnë me i ngarku dokumentet e PACERit
për të cilat kanë pagu

00:31:47.137 --> 00:31:50.074
në nji databazë të lirë, ku tjerët mujnë me i përdorë.

00:31:50.174 --> 00:31:55.071
Njerëzit e PACERit merrshin shum publicitet
prej Kongresit dhe të tjerëve për qasje publike,

00:31:55.176 --> 00:32:00.765
kështuqë ata krijun nji sistem në 17 biblioteka
në tanë vendin që kishin qasje të hapun në PACER.

00:32:01.725 --> 00:32:07.465
kjo i bjen, nji bibliotekë çdo 35,000 kilometra katrorë,
po besoj, gja që nuk ish fort praktike.

00:32:07.935 --> 00:32:11.913
I inkurajojsha vullnetarët me iu bashku
të ashtuqujtunës Çeta e USB Stickave,

00:32:12.013 --> 00:32:16.897
për me shkarku prej bibliotekave që kishin qasje,
edhe me i ngarku te faqja e riciklimit të PACERit.

00:32:16.997 --> 00:32:20.553
Njerëzit e merrshin nji USB stick me vete në bibliotekë,
edhe e shkarkojshin nji grumbull dokumentash,

00:32:20.653 --> 00:32:24.829
edhe m'i çojshin mu. Ka qenë diqysh si hajgare.

00:32:24.929 --> 00:32:28.376
Në fakt kur klikojshe te çeta e USB stickave,
aty e kishi Magjistarin e Ozit,

00:32:28.476 --> 00:32:31.951
do xhuxha knojshin, edhe dilke nji video-clip:

00:32:32.013 --> 00:32:34.874
<i>Na jemi esnafi i lolipopave...</i>

00:32:35.100 --> 00:32:39.226
Por m'vijshin edhe telefonata prej
Steve Shultzit dhe Aaronit, që thojshin,

00:32:39.461 --> 00:32:42.887
"Po dojmë me iu bashku Çetës së USB stickave."

00:32:43.217 --> 00:32:47.284
Përafërsisht në qat kohë, u takova 
me Aaronin në nji konferencë.

00:32:47.384 --> 00:32:51.373
Kjo asht diçka që duhet me u ba si bashkëpunim
mes shum njerëzve të ndryshëm.

00:32:51.473 --> 00:32:53.087
Kështuqë iu afrova edhe i thash,

00:32:53.187 --> 00:32:58.035
"Hej, po mendoj me ba nji intervenim
në problemin e PACERit."

00:32:59.705 --> 00:33:04.182
Schultzi tashma e kish zhvillu nji program
që shkarkojke automatikisht dokumente të PACERit

00:33:04.282 --> 00:33:06.199
prej bibliotekave testuese.

00:33:06.299 --> 00:33:08.536
Swartzi dashti me ia lëshu nji sy.

00:33:08.636 --> 00:33:13.221
Kështuqë ia kallxova kodin,
s'kisha ide çka mundet me ardhë ma tutje,

00:33:13.321 --> 00:33:18.773
por çka dul, gjatë disa orëve të ardhshme
në atë konferencë,

00:33:18.873 --> 00:33:24.328
ai shkoi në nji qysh, tuj e ndreqë kodin,
tuj e rekrutu nji shok t'vetin

00:33:24.428 --> 00:33:31.879
që jetojke afër njanës prej bibliotekave për me shku
në bibliotekë, me testu kodin e rregullum.

00:33:31.979 --> 00:33:38.180
Në këtë pikë dostat në gjykata i ranë në fije
që diçka s'asht tuj shku simbas planit.

00:33:38.280 --> 00:33:42.641
Shenimet ia nisën me ardhë, e me ardhë, e me ardhë

00:33:42.741 --> 00:33:47.472
dhe shum shpejtë u banë 760 GB dokumente të PACERit,
rreth 20 milionë faqe.

00:33:48.702 --> 00:33:51.838
Prej informatave që i kish nxjerrë 
nga bibliotekat testuese,

00:33:51.938 --> 00:33:57.044
Swartzi e lëshoi një proces masiv paralel automatik 
t'shkarkimit prej sistemit PACER.

00:33:57.144 --> 00:34:04.100
Ai ia dul n'krye me i shkarku 2.7 milionë dokumente të
Gjykatës Federale, rreth 20 milionë faqe tekst.

00:34:04.200 --> 00:34:09.605
20 milionë faqe i kishin tejkalu
pritjet e njerëzve

00:34:09.705 --> 00:34:14.375
për projektin pilot të qasjes,
por befasimi i byrokratëve nuk asht jashtëligjor.

00:34:14.670 --> 00:34:18.936
Aaroni and Carli vendosën me folë me
New York Timesin rreth asaj që kish ndodhë.

00:34:19.571 --> 00:34:26.340
Ata i ranë në sy edhe FBIit,
të cilët fillun me vrojtu shpinë 
e prindëve t'Swartzit në Illinois.

00:34:26.478 --> 00:34:30.793
Më vjen nji cicërrimë prej 
nanës së tij që thot, "Thirrëm!!"

00:34:30.893 --> 00:34:33.867
Mendova vetëmevete, çka dreqi po ban vaki?

00:34:33.967 --> 00:34:38.821
Dhe në fund e takova Aaronin edhe, nana e Aaronit 
ish shastrisë, "Oh zot, FBI, FBI, FBI!"

00:34:40.110 --> 00:34:45.670
Nji agjent i FBIit kish hy në rrugicën e shpisë,
tuj dashtë me kqyrë mos asht Aaroni aty.

00:34:47.004 --> 00:34:51.639
Po më kujtohet që kam qenë në shpi atë ditë, 
u çuditsha pse po shkon ky kerr nëpër rrugicen tonë,

00:34:51.739 --> 00:34:54.949
tuj i grahë mbrapa. Shum çudtishëm!

00:34:56.559 --> 00:35:04.793
Para pesë vjetësh e kisha pasë lexu nji dosje të FBIit,
oh zot: ky ish nji agjent i FBIit, në rrugicën teme.

00:35:05.025 --> 00:35:08.849
Ai u trishtu shum. Ish komplet i tmerrum.

00:35:09.799 --> 00:35:14.760
Hala ma shum u tmerru, kur FBI
e thirri në telefon,

00:35:15.120 --> 00:35:19.142
edhe tentojshin me shti me dalë
në nji kafe pa avokat.

00:35:19.162 --> 00:35:23.504
Ai shkoi në shpi me u shtri,
edhe u dridhke prej sikletit.

00:35:25.351 --> 00:35:29.846
Shkarkimi zbuloi shkelje masive
të privacisë në dokumentet e gjykatave.

00:35:30.082 --> 00:35:34.662
përfundimisht, gjykatat u detyrun me i ndërru
politikat e veta si rezultat i kësaj,

00:35:34.762 --> 00:35:39.590
ndërsa FBI i mbylli investigimet
pa ndjekje.

00:35:39.690 --> 00:35:42.462
Deri sot, e konsideroj shum t'veçantë

00:35:42.562 --> 00:35:47.563
që të gjithë, edhe në zyrën ma zibidi
të FBIit n'katund

00:35:47.663 --> 00:35:52.067
mendojshin që harxhimi i pareve t'taksapagusve
për me investigu njerëz

00:35:52.167 --> 00:35:55.231
për vjedhje kriminale me bazë që
e kishin ba ligjin publik.

00:35:55.331 --> 00:35:57.586
Qysh mundesh me i thanë vetes njeri i ligjit,

00:35:57.895 --> 00:36:01.795
edhe me mendu që diçka nuk asht në rregull
në këtë botë

00:36:01.895 --> 00:36:03.555
nëse e ban ligjin publik?

00:36:03.655 --> 00:36:09.195
Aaroni ishte i gatshëm m'e futë veten në rrezik
për çashtjet, në të cilat besojke.

00:36:09.295 --> 00:36:15.326
I bezdisun prej pabarazisë n'mirëqenie, Swartzi shkon përtej
teknologjisë, në drejtim të shkaqeve politike të tyne.

00:36:15.426 --> 00:36:21.626
Shkova në Kongres, edhe e ftova me ardhë
me qëndru aty si praktikant i joni për nji kohë

00:36:21.652 --> 00:36:25.022
në mënyrë që me i pa e mësu proceset politike.

00:36:25.034 --> 00:36:30.934
Ai në njifarë mënyre mësojke për komunitetin e ri
për shkathtësi të reja për me ndreqë politikën.

00:36:31.034 --> 00:36:36.246
Asht qesharake që minatorëve u duhet me i ra çekiç 
tanë kohën derisa t'u mbulohet krejt trupi me djersë

00:36:36.346 --> 00:36:41.116
të përballun me dijen se nëse guxojnë m'e ndalë punën,
nuk kanë me pasë bukë me hangër për darkë,

00:36:41.146 --> 00:36:46.416
kur muj me ba përditë shum ma shum pare
tuj ndejtë ulun edhe tuj këqyrë televizor.

00:36:46.488 --> 00:36:48.738
<i>Ashiqare bota asht qesharake.</i>

00:36:48.865 --> 00:36:52.775
Kështuqë, e bashkëthemelova grupin "Komisioni 
i Fushatës për Ndryshim Progresiv",

00:36:52.898 --> 00:36:58.138
ajo që po tentojmë me ba asht me i organizu njerëzit
prej Internetit që e kanë për zemër politikën progresive

00:36:58.158 --> 00:37:00.408
edhe me lëvizë vendin drejt
nji orientimi ma progresiv

00:37:00.410 --> 00:37:03.527
diqysh me u ba bashkë, me u kyçë në 
e-mail listat tona me iu bashku fushatave

00:37:03.627 --> 00:37:06.137
dhe me na ndihmu me i zgjedhë kandidatët
progresiv në tanë vendin.

00:37:06.166 --> 00:37:12.396
Grupi asht përgjegjës për dhezjen e shkëndijës grassroots
mbrapa fushatës për zgjedhjen e Elizabeth Warrenit n'Senat.

00:37:12.646 --> 00:37:17.736
Ai mbase ka mendu që sistemi asht shum i ngurtë
mirëpo erdh e tha, "Po du me mësu këtë sistem,

00:37:17.740 --> 00:37:21.320
sepse mundet me u manipulu
si çdo sistem tjetër social."

00:37:21.380 --> 00:37:25.690
Por pasioni për dije edhe biblioteka
nuk i mbet mbrapa aspak.

00:37:25.695 --> 00:37:31.010
Aaroni filloi m'i këqyrë ma për s'afërmi institucionet
që publikojnë artikuj n'revista akademike.

00:37:31.360 --> 00:37:35.370
Tuj qenë student i nji Univeristeti të madh amerikan,
ke automatikisht qasje

00:37:35.470 --> 00:37:38.500
në nji mori revistash akademike.

00:37:38.600 --> 00:37:43.591
Pothujse çdo universitet i madh në Amerikë
pagun tarifat e licencimit te organizata si

00:37:43.691 --> 00:37:50.792
JSTOR dhe Thompson Isi për me marrë qasje në revista,
të cilat pjesa tjetër e botë nuk mundet me i lexu.

00:37:50.894 --> 00:37:57.018
Këto revista akademike dhe këta artiku janë në thelb
krejt pasunia e dijes njerëzore online,

00:37:57.118 --> 00:38:02.118
nji pjesë e madhe e tyne janë pagu me pare 
të taksapaguesve apo me grante qeveritare,

00:38:02.253 --> 00:38:08.479
por për me i lexu, ti prap duhesh me pagu 
me pare të majme shpijat botuese si Reed-Elsevier.

00:38:08.641 --> 00:38:14.572
Këto tarifa për licencim janë kaq të mëdha, 
sa njerëzit që studiojnë në Indi, dhe jo n'Amerikë,

00:38:14.968 --> 00:38:18.777
nuk kanë qasje në to.
Janë të përjashtum prej këtyne revistave.

00:38:19.093 --> 00:38:22.987
Janë të përjashtum prej krejt trashigimisë shkencore.

00:38:23.087 --> 00:38:27.101
Po mendoj, nji pjesë e këtyne artikujve,
janë qysh prej kohës së Iluminizmit.

00:38:27.201 --> 00:38:32.207
Saherë dikush e ka shkru nji punim shkencor, asht skenu, 
digjitalizu, edhe asht futë në këto kolekcione.

00:38:32.307 --> 00:38:39.506
Kjo asht trashigimi që na kanë pru prej historisë së njerëzve
që kanë ba punë interesante, asht histori e shkencëtarëve.

00:38:39.606 --> 00:38:42.907
Asht trashigimi që na takon neve 
si bashkësi, si njerëz,

00:38:43.007 --> 00:38:47.867
por n'vend t'kësaj, ajo asht mshelë edhe asht publiku online
prej disa pak korporatave që bajnë profit,

00:38:47.967 --> 00:38:52.884
të cilat mandej mundohen me gjeneru 
maksimalisht profit prej tyne.

00:38:53.304 --> 00:38:58.509
Kështu nji hulumtues që paguhet prej universitetit
apo prej popullit publikon nji punim,

00:38:58.609 --> 00:39:02.052
dhe në fund të krejt këtij procesi,
mbasi që kryhet krejt puna,

00:39:02.152 --> 00:39:06.771
mbasi që krejt hulumtimi origjinal asht kry - 
mendimi, puna n'laborator, analiza, mbasi krejt asht kry,

00:39:06.871 --> 00:39:13.199
në fazë e fundit, hulumtuesi duhet me ia dorëzu
pronësinë e vet intelektuale nji kompanie multimiliardëshe.

00:39:14.328 --> 00:39:17.978
Kjo asht gërditshme. Asht nji ekonomi e tanë
e ndërtume në punë vullnetare,

00:39:18.078 --> 00:39:20.920
mandej botuesi rrin në maje
edhe e mbledhë kajmakun.

00:39:21.770 --> 00:39:28.708
Flasim për mashtrim. Nji botues në Britani ka ba
profit prej 3 miliardë dollarësh vitin e kalum.

00:39:28.808 --> 00:39:30.324
Çfarë haraçi!

00:39:30.334 --> 00:39:34.061
JSTORi asht nji lojtar 
shum shum i vogël në këtë histori

00:39:34.161 --> 00:39:40.808
por për çfarëdo arsye Aaroni ka vendosë 
me u përballë pikërisht me JSTORin.

00:39:40.908 --> 00:39:44.749
Kishte shku në nji konferencë për 
Qasje të Hapun dhe Botim të Hapun,

00:39:44.849 --> 00:39:46.810
dhe nuk e dij se kush ka qenë 
personi prej JSTORit,

00:39:46.910 --> 00:39:50.108
por mendoj dikush - në nji moment,
Aaroni e shtron nji pyetje,

00:39:50.208 --> 00:39:54.346
"Sa mundet me kushtu me çelë 
JSTORin përgjithmonë?"

00:39:54.446 --> 00:39:57.965
Edhe ata e japin nji shifër -
Më duket se kanë thanë dyqind milionë dollarë,

00:39:58.065 --> 00:40:00.162
diçka që Aaronit i ka tingëllu 
komplet qesharake.

00:40:01.006 --> 00:40:07.192
Tuj qenë se ka punu si asistent në Harvard, 
e ka dijtë që n'MIT janë rrjetat e shpejta dhe t'hapuna

00:40:07.292 --> 00:40:11.978
dhe kanë qasje të autorizume në pasuninë e JSTORit.
Swartzi pa aty nji rast të mirë.

00:40:12.078 --> 00:40:14.174
E ke çelsin e kësaj porte,

00:40:14.274 --> 00:40:19.534
dhe me pak magji në shell script,
mundesh me i marrë ata artikuj të revistave.

00:40:21.142 --> 00:40:23.232
Me 24 shtator 2010,

00:40:23.332 --> 00:40:27.041
Swartzi e regjistron nji laptop të ri t'Acerit

00:40:27.141 --> 00:40:31.219
në rrejtin e MIT, me emnin "Garry Host".

00:40:31.319 --> 00:40:35.909
Emni i klientit regjistrohet si "GHost laptop".

00:40:36.009 --> 00:40:38.730
Nuk e manipulon JSTORin
në sensin tradicional të hackingut.

00:40:38.830 --> 00:40:40.683
Databaza e JSTORit ishte e organizume,

00:40:40.783 --> 00:40:44.240
kështuqë ishte krejtësisht triviale me i ra në fije
qysh me i shkarku krejt artikujt e JSTORit,

00:40:44.340 --> 00:40:46.307
sepse ishin të numrum.

00:40:46.407 --> 00:40:52.091
ishte thjesht slash slash slash... 
numri i artikullit 444024 edhe -25 e -26.

00:40:52.191 --> 00:40:55.524
Ai e shkrujti nji skriptë në Python 
me emnin keepgrabbing.py

00:40:55.624 --> 00:40:58.347
që vazhdon, me shkarku
artikull mbas artikullit.

00:40:58.447 --> 00:41:01.950
Ditën tjetër, laptopi GHost fillon 
me i shkarku artikujt,

00:41:02.050 --> 00:41:08.505
por shum shpejt, ia bllokojnë IP-adresën. Për Swartzin, 
kjo s'asht gja tjetër, veç nji guralec në rrugë.

00:41:08.605 --> 00:41:13.368
Ia ndërron adresën kompjuterit
edhe vazhdon me shkarkimin.

00:41:13.468 --> 00:41:17.912
JSTORi dhe MIT i ndërmarrin disa hapa
për m'u mundu me ndalë,

00:41:18.012 --> 00:41:19.506
mbasi që i bijnë në fije çka po ndodh,

00:41:19.606 --> 00:41:21.924
dhe kur hapat modest nuk iu funksionojnë,

00:41:22.024 --> 00:41:26.911
në nji fazë, JSTORi ia ndërpren MITsë
komplet qasjen në databazë.

00:41:27.011 --> 00:41:29.453
Zhvillohet nji lojë maca-mini

00:41:29.553 --> 00:41:33.616
për qasjen në databazë të JSTORit.

00:41:33.716 --> 00:41:39.660
Aaroni, ashiqare tuj qenë maca
për shkak të shkathtësive teknike

00:41:39.760 --> 00:41:42.661
se njerëzit në JSTOR që dijshin me u mbrojtë.

00:41:42.761 --> 00:41:46.968
Në fund, në podrum te nji dollap i pamshelun
i furnizimeve në nji prej ndërtesave,

00:41:47.068 --> 00:41:51.235
Aaroni e kyçë laptopin direkt në kabëll në vend se me wifi

00:41:51.335 --> 00:41:56.281
edhe e len qaty bashkë me nji disk ekstern
tuj shkarku artikuj.

00:41:56.381 --> 00:42:01.652
Mirëpo pa e dijtë Swartzi, autoritetet
e gjejnë laptopin edhe diskun.

00:42:02.722 --> 00:42:05.476
Nuk e ndalin shkarkimin.

00:42:05.576 --> 00:42:08.841
Në vend të kësaj e instalojnë nji kamerë vëzhguese.

00:42:10.424 --> 00:42:14.380
Laptopin e kishin gjetë në nji dhomë
në podrum t'nji ndërtese të MITsë.

00:42:15.222 --> 00:42:19.499
Kanë mujtë thjesht me çkyçë. Kanë mujtë me
pritë deri sa të vjen tipi edhe me i thanë,

00:42:19.599 --> 00:42:23.504
"Haver, çka je kah ban,
hiqe këtë halet. Kush je ti?"

00:42:23.604 --> 00:42:25.627
Kanë mujtë me ba turlifarë sendesh,
por nuk i kanë ba.

00:42:25.727 --> 00:42:29.922
Kanë dashtë me nxanë në film për me pasë si fakt
për me kriju rast për gjykatë.

00:42:30.022 --> 00:42:36.317
Kjo asht arsyeja e vetme pse filmon diçka qasisoji.

00:42:37.507 --> 00:42:41.822
Fillimisht i vetmi person që nxinet
në kamerën e lodhët vëzhguese

00:42:41.922 --> 00:42:46.315
e përdorë dollapin si
shpajz për me i skaju shishet.

00:42:53.042 --> 00:42:56.873
Por mbas disa ditësh, e kap Swartzin.

00:43:06.025 --> 00:43:10.498
Swartzi e zavendëson diskun ekstern.
E nxjerr nga çanta,

00:43:11.080 --> 00:43:14.357
përkulet jashtë kuadrit për pesë minuta,

00:43:14.854 --> 00:43:21.703
mandej largohet.

00:43:37.078 --> 00:43:41.615
Mandej ata e organizojnë me kapë me patrollë,
derisa po kthehej me bicikëll prej MITsë në shpi

00:43:41.739 --> 00:43:44.394
policët i dalin prej t'dy anëve të rrugës,

00:43:44.454 --> 00:43:48.276
apo qashtu diçka, edhe i kepen mbrapa.

00:43:49.039 --> 00:43:54.276
Ai e përshkrun se policët e kanë sulmu 
edhe i kanë hypë përsipri.

00:43:55.047 --> 00:43:58.122
Ai m'ka tregu se - nuk e ka pasë të kjartë
që janë policë edhe që kishin ardhë me burgosë.

00:43:58.222 --> 00:44:02.537
Ai kish kujtu që thjesht dikush po e sulmon.

00:44:02.637 --> 00:44:05.754
M'ka thanë se e kanë rrehë.

00:44:08.235 --> 00:44:15.146
Ka qenë tronditëse. Nocioni i ndjekjes kriminale
në familjen tonë ka qenë krejtësisht

00:44:15.246 --> 00:44:18.198
i huj edhe krejt i pamendushëm,
S'dijsha çka me ba.

00:44:18.249 --> 00:44:24.072
Ata ekzekutojnë urdhën bastisje në shpi të Aaronit,
n'banesën e tij n'Cambridge, n'zyren e tij në Harvard.

00:44:27.812 --> 00:44:33.427
Dy ditë para arrestimit, investigimi shkon përtej
JSTORit dhe policisë rajonale në Cambridge.

00:44:33.804 --> 00:44:37.501
Merret përsipër prej Shërbimit
Sekret të Shteve të Bashkume.

00:44:37.901 --> 00:44:42.371
Shërbimi Sekret kish fillu me investigu mashtrimet
me kompjuter dhe me karta krediti më 1984,

00:44:42.647 --> 00:44:45.900
por gjashtë javë mbas sulmit më 9/11,
roli i tyne u zgjanu edhe ma shum.

00:44:47.130 --> 00:44:49.203
[durtrokitje]

00:44:49.372 --> 00:44:55.901
Presidenti Bush e përdori ligjin patriotik (Patriot Act) 
për me kriju rrjetin "Task Forcat kundër krimeve elektronike".

00:44:56.631 --> 00:45:01.168
Ligji që kam përpara i trajton realitetet e reja
dhe rreziqet që dalin prej terroristave modern.

00:45:01.483 --> 00:45:06.420
Simbas Shërbimit Sekret, ata angazhohen në rend të parë
në aktivitete që kanë të bajnë me dame ekonomike,

00:45:06.681 --> 00:45:11.009
me grupe t'organizume kriminale,
apo me skema që përdorin teknologji të reja.

00:45:11.224 --> 00:45:15.706
Shërbimi Sekret e çoi rastin e Swartzit
në zyrën e prokurorit federal në Boston.

00:45:16.086 --> 00:45:18.562
Aty ish nji tip në zyre të prokurorit
me titullin:

00:45:18.894 --> 00:45:21.735
"Shef i Divizionit apo Task Forcës për krime kompjuterike"

00:45:22.019 --> 00:45:24.157
Nuk dij se me çka asht marrë tjetër,

00:45:24.295 --> 00:45:29.317
por nuk je kushediçfarë "Prokuror i Krimeve Kompjuterike"
pa pasë kurrfarë krimi kompjuterik me investigu,

00:45:29.834 --> 00:45:34.935
Ai u gjujt në të, e mbajti për vete, nuk e delegoi
te kurrkush tjetër në zyre apo në divizion

00:45:35.404 --> 00:45:37.478
ky ishte Steve Heymann.

00:45:37.646 --> 00:45:41.636
Prokurori Stephen Heymann ka qenë jashtë rrjedhave
publike që nga arrestimi i Aaron Swartzit,

00:45:41.736 --> 00:45:46.533
por mundet me u pa këtu, në nji epizod të
serisë televizive "Lakmia Amerikane",

00:45:46.633 --> 00:45:49.290
që asht filmu rreth kohës së arrestimit të Aaronit.

00:45:49.390 --> 00:45:53.218
Këtu e përshkrun rastin paraprak kundër
hackerit famkeq Alberto Gonzales,

00:45:53.492 --> 00:45:56.739
nji rast që Heymannit i kish pru shum vëmendje
prej mediave si dhe mirënjohje.

00:45:57.113 --> 00:46:01.857
Gonzalesi kish planifiku vjedhje të disa
milion kartave të kreditit dhe bankomatave,

00:46:02.049 --> 00:46:04.377
mashtrimi ma i madh i këtij lloji në histori.

00:46:04.692 --> 00:46:09.823
Qe, Heymanni, tuj e përshkru Gonzalesin,
jep pamjen e vet për botëkuptimin e hackerave:

00:46:10.103 --> 00:46:16.018
Këta tipa nxiten pakashum prej të njejtave gjana
që nxitemi edhe na.

00:46:16.355 --> 00:46:24.614
Kanë ego, iu pëlqen sfida, edhe para së gjithash
i dojnë paret edhe tana gjanat që blehen me pare.

00:46:24.974 --> 00:46:29.731
Nji prej të dyshumve në rastin e Gonzalesit
ka qenë nji hacker i ri me emnin Jonathan James.

00:46:30.094 --> 00:46:32.967
Tuj besu që krimet e Gonzalesit kanë me iu veshë atij,

00:46:33.260 --> 00:46:36.669
Jamesi ban vetëvrasje gjatë investigimit.

00:46:36.979 --> 00:46:40.705
Në nji kumtesë për shtyp që shpjegon qëndrimin
e qeverisës në rastin e Aaron Swartzit,

00:46:40.955 --> 00:46:45.814
shefi i Heymannit, prokurori federal i distriktit
të Massachusetsit, Carmen Ortiz, thotë si vijon:

00:46:46.361 --> 00:46:49.856
"Vjedhja asht vjedhje, pa dallim a e ban me
komandë në kompjuter apo me kallauz,

00:46:49.956 --> 00:46:52.861
pa dallim a merr dokumente,
shenime, apo dollarë."

00:46:53.571 --> 00:46:55.427
Nuk asht e vërtetë. Ashiqare s'asht e vërtetë.

00:46:55.877 --> 00:46:57.557
Nuk po thom se asht pasherr,

00:46:58.327 --> 00:47:03.942
nuk po thom se nuk duhet me kriminalizu
vjedhjen e informacionit,

00:47:04.158 --> 00:47:06.533
por duheni me qenë shum ma subtil

00:47:08.903 --> 00:47:14.101
për me marrë vesh sakt
cilat dame janë vërtet të damshme këtu.

00:47:14.737 --> 00:47:18.697
Pra puna e kallauzit, secilën herë
që unë e thej nji derë me kallauz,

00:47:18.797 --> 00:47:21.508
Baj dam. S'ka fije dyshimi aty.

00:47:21.608 --> 00:47:23.845
Por kur Aaroni e shkrun nji skriptë edhe thot

00:47:24.046 --> 00:47:28.069
shkarko, shkarko, shakrko, 100 herë në sekond,

00:47:28.169 --> 00:47:30.787
nuk ka dam t'dukshëm për askend.

00:47:30.887 --> 00:47:35.988
Nëse e ban me qëllim me kriju nji arkiv
të hulumtimeve akademike,

00:47:36.051 --> 00:47:38.461
nuk ka kurrë dam për askend.

00:47:38.499 --> 00:47:42.665
Nuk ka qenë tuj vjedhë. Nuk ka qenë
tuj i shitë ato e as tuj i falë.

00:47:42.765 --> 00:47:45.411
Ai ka dashtë me ngritë nji çashtje, për sa muj me pa unë.

00:47:45.511 --> 00:47:47.989
Arrestimi e bani t'veten te Swartzi.

00:47:48.070 --> 00:47:49.552
Ai s'mujke as me folë për atë punë.

00:47:49.659 --> 00:47:51.306
Po mendoj, ka qenë shum i stresum.

00:47:51.546 --> 00:47:56.164
Nëse kishe me mendu që FBI ka me t'ardhë
te dera në çfarëdo dite,

00:47:56.264 --> 00:47:59.344
secilën herë qe del n'korridor,
apo shkon me i la teshat,

00:47:59.444 --> 00:48:02.910
edhe t'hyjnë me zor në banesë
se e ke lanë derën çelë,

00:48:03.010 --> 00:48:06.285
paj...goxha stres e kisha pasë,

00:48:06.385 --> 00:48:12.567
asht e kjartë, Aaroni ishte
tanë kohën në disponim të keq.

00:48:18.640 --> 00:48:23.933
Nuk jepke kurrfarë informacioni sensitiv
se ku gjindej në këtë kohë,

00:48:23.951 --> 00:48:28.185
sepse drujke që FBI
kish me dalë me pritë.

00:48:31.285 --> 00:48:35.292
Ka qenë kohë e aktivizmit të pashoq
shoqnor e politik.

00:48:35.542 --> 00:48:41.651
Time Magazine ma vonë ka me qujtë, personin
e tyne të vjetit 2011, "Protestuesi".

00:48:42.188 --> 00:48:46.765
Njikohësisht edhe aktiviteti i hackerave shkojke flakë.

00:48:48.896 --> 00:48:53.282
WikiLeaksi e kish lansu nji thes me depesha diplomatike,

00:48:53.747 --> 00:48:56.331
Manningu ka qenë nën arrest në të njejtën kohë,

00:48:56.366 --> 00:48:59.773
Nuk dihej nëse ai kishte qenë burimi i rrjedhjes.

00:49:00.426 --> 00:49:04.541
Anonymousi, që asht nji ansambël i protestës

00:49:04.641 --> 00:49:06.969
me plot hackera në radhët e veta,

00:49:07.674 --> 00:49:11.197
ishin aktivë nëpër turlifarë fushatash.

00:49:11.585 --> 00:49:13.847
Nëse krahasohet kjo me atë që ka ba Aaroni,

00:49:13.947 --> 00:49:17.742
kjo ish dashtë me mbetë mbrapa
me u marrë MIT me JSTORin vetë,

00:49:18.436 --> 00:49:21.888
në nji formë private dhe profesionale.

00:49:22.235 --> 00:49:27.497
Nuk asht dashtë as me hy n'radar
të sistemit kriminal.

00:49:28.265 --> 00:49:31.710
Thjesht nuk e ka pasë vendin aty.

00:49:36.485 --> 00:49:39.560
Para se me u akuzu, Swartzit ia kishin ofru nji marrëveshje

00:49:39.991 --> 00:49:42.970
që përmbajke tre muj burg,
si marrëveshje kompromisi,

00:49:43.070 --> 00:49:45.375
edhe nji vjet në burg në shpi,

00:49:45.439 --> 00:49:47.846
tana pa përdorim të kompjuterit.

00:49:48.010 --> 00:49:52.300
Me kusht që Swartzi
pranon fajin për krim të randë.

00:49:52.646 --> 00:49:56.629
Qe ku jemi: nuk kemi kurrfarë zbulimi, kurrfarë fakti

00:49:56.915 --> 00:49:58.633
se çka asht nji rast i qeverisë,

00:49:58.814 --> 00:50:01.661
edhe duhet me marrë nji vendim kaq të randë

00:50:01.816 --> 00:50:05.304
ku avokati t'shtyn me marrë këtë vendim,

00:50:05.586 --> 00:50:09.572
qeveria ta parashtron nji kërkesë t'panegociueshme,

00:50:09.881 --> 00:50:13.200
edhe t'thonë që probabiliteti që pshton
me diçka ma mirë asht shum i vogël,

00:50:13.457 --> 00:50:18.403
a je a s'je fajtor,
ma mirë bane marrëveshjen.

00:50:18.748 --> 00:50:20.780
Bostoni e ka Divizionin e vet të Krimeve Kompjuterike,

00:50:21.155 --> 00:50:25.048
shum akvokatë, me gjasë ma shum se që i duhen.

00:50:25.839 --> 00:50:30.504
Pra, mundesh me paramendu turlifarë rastesh
që janë shum vështirë me i ndjekë,

00:50:30.577 --> 00:50:32.737
sepse ke do kriminelë në Rusi,

00:50:33.101 --> 00:50:35.837
ape ke tjerë mbrenda korporatave

00:50:36.094 --> 00:50:39.768
t'cilët mujnë me angazhu avokatë me pesëqind dollarë
apo avokat me shtatëqind dollarë në orë

00:50:39.868 --> 00:50:43.696
që ulen kundër teje, e mandej e ke nji
rast me nji djalë të ri,

00:50:43.996 --> 00:50:47.862
ku asht goxha e lehtë me provu se ka ba diçka,

00:50:47.889 --> 00:50:52.571
bile edhe ma herët e ka ba veten me shêjë
si problematik deri edhe në FBI,

00:50:52.677 --> 00:50:56.291
pra pse mos me shku me krejt artilerinë kundër këtij çuni?

00:50:56.391 --> 00:50:59.454
Asht mirë për ty si prokuror.
Asht mirë për Republikën,

00:50:59.554 --> 00:51:02.082
se je kah i lufton krej këta tipat terrorist.

00:51:02.471 --> 00:51:03.736
Kam qenë shum e frikësume.

00:51:03.836 --> 00:51:05.793
U tutsha mos po ma konfiskojnë kompjuterin.

00:51:05.893 --> 00:51:10.068
U tutsha mos po m'fusin n'burg
për shkak t'konfiskimit t'kompjuterit.

00:51:10.178 --> 00:51:15.033
Kisha material konfidencial prej burimeve
të ndryshme prej punë teme t'mahershme,

00:51:15.310 --> 00:51:20.357
edhe për mu ka qenë mbi të gjitha, prioritet--
me i mbajtë burimet të sigurta.

00:51:20.517 --> 00:51:25.060
U pata frikësu shum edhe çka mundet me i ndodhë Adës.

00:51:25.240 --> 00:51:27.604
Aaroni m'tregoi se i kishin ofru marrëveshje,

00:51:27.976 --> 00:51:32.693
edhe në fund më tha se kish me pranu
nëse unë i thom me pranu,

00:51:33.020 --> 00:51:37.296
edhe unë - kam qenën shum afër me i thanë, "Pranoje."

00:51:37.513 --> 00:51:42.435
Ai pat nisë--me zhvillu,
ambicje serioze politike

00:51:42.571 --> 00:51:45.462
në kohën e intervenimit, në mes të,

00:51:45.491 --> 00:51:51.058
momentit, kur e pat përfundu
jetën e vet ndërmarrëse me start-upa,

00:51:51.246 --> 00:51:56.288
edhe ia kish fillu jetën e re 
të aktivizmit politik,

00:51:56.917 --> 00:52:03.674
edhe nuk besojke që mundet me vazhdu qat jetë
me nji dosje të krimit të randë.

00:52:04.020 --> 00:52:07.126
Nji ditë më tha,
ishim tuj ecë kah Shpija e Bardhë,

00:52:07.226 --> 00:52:12.219
edhe më tha, "Kriminelët nuk i lanë me punu këtu."

00:52:17.641 --> 00:52:21.871
Edhe diqysh shum ka dashtë -
shum ka dashtë që qajo me qenë jeta e vet.

00:52:22.227 --> 00:52:25.280
Nuk e ka vra askend. Nuk e ka lëndu askend.

00:52:25.624 --> 00:52:28.138
Nuk ka vjedhë pare.

00:52:28.329 --> 00:52:32.413
Nuk ka ba kurrgja që me tingëllu si krim i randë, edhe...

00:52:34.633 --> 00:52:39.167
e kish idenë që nuk ka kurrfarë arsye
për me u etiketu si kriminel i randë,

00:52:39.197 --> 00:52:42.732
edhe me iu marrë e drejta me votu në shum shtete

00:52:43.203 --> 00:52:45.547
për çka kish ba. E përbindshme.

00:52:45.647 --> 00:52:49.840
Kish pasë kuptim për te m'e gjobitë
me nji shumë t'madhe t'pareve,

00:52:49.940 --> 00:52:54.207
apo me përjashtu prej MITsë.

00:52:54.307 --> 00:52:59.294
Por me gjyku si kriminel të randë? Me shku n'burg?

00:53:01.356 --> 00:53:03.903
Swartzi e refuzoi marrëveshjen.

00:53:04.182 --> 00:53:07.028
Heymanni e dyfishoi angazhimin.

00:53:07.363 --> 00:53:12.297
Heymanni zuni me na ba presion prej tana anëve.

00:53:12.880 --> 00:53:15.507
Bile edhe me dëshmitë fizike që ia kishin marrë Aaronit

00:53:15.828 --> 00:53:18.229
Kompjuteri Acer, disku, USBja,

00:53:18.600 --> 00:53:21.343
prokurorit i vyjshin dëshmi për motivin.

00:53:21.753 --> 00:53:24.687
Pse ka shkarku Aaron Swartzi artikuj prej JSTORit,

00:53:25.039 --> 00:53:28.220
edhe çka ka dashtë me ba me to?

00:53:29.124 --> 00:53:32.007
Pretendimi i qeverisë ishte se ai kish planifiku
me i publiku ato.

00:53:32.549 --> 00:53:35.913
Nuk e dijmë nëse kjo ka qenë qëllimi i tij i vërtetë

00:53:36.150 --> 00:53:42.908
sepse Aaroni ka pasë edhe histori me projekte
ku ka analizu bashkësi të mëdha shenimesh

00:53:43.154 --> 00:53:45.283
për me nxjerrë gjana interesante prej tyne.

00:53:45.586 --> 00:53:47.941
Dëshmia ma e mirë për këtë punë asht
kur ka qenë në Stanford,

00:53:48.193 --> 00:53:52.877
e ka shkarku komplet databazën ligjore të Westlawit.

00:53:53.247 --> 00:53:55.788
Në nji projekt me studentat e juridikut në Stanford,

00:53:55.955 --> 00:53:58.285
Swartzi e kish shkarku komplet databazën ligjore të Westlawit.

00:53:58.516 --> 00:54:02.562
Aty i zbulon lidhjet e dyshimta
ndërmjet financuesve të hulumtimit

00:54:02.662 --> 00:54:04.374
dhe rezultateve favorizuese.

00:54:04.604 --> 00:54:07.837
E ban nji analizë të mahnitshme të kompanive fitimprumëse

00:54:07.937 --> 00:54:11.438
që financojshin profesorët e juridikut
për me shkru recensione të ligjeve

00:54:11.538 --> 00:54:15.357
të cilat mandej dilshin favorizuese për,
përshembull, Exxonin gjatë rrjedhjes së naftës.

00:54:15.477 --> 00:54:19.231
Kështuqë dul në pah sistemi i korruptum i financimit,
si me thanë, hulumtime koti.

00:54:19.281 --> 00:54:22.534
Swartzi kurr nuk i kish publiku dokumentet e Westlawit.

00:54:22.886 --> 00:54:25.439
Teorikish, ai ka mujtë me ba të njejtën gja
edhe me databazën e JSTORit.

00:54:25.795 --> 00:54:27.519
Kjo kish me qenë krejt në rregull.

00:54:27.756 --> 00:54:33.361
Nëse kish dashtë me kriju nji shërbim
konkurrent me JSTORin,

00:54:33.440 --> 00:54:35.727
sikur me pasë dashtë me kriju nji shërbim,

00:54:35.915 --> 00:54:39.080
me qasje në Harvard Law Review edhe me inaksu,
pare për qasje,

00:54:39.180 --> 00:54:42.372
atëhere OK, kjo mundet me u marrë si shkelje kriminale

00:54:42.472 --> 00:54:44.784
sepse po mundohesh me eksploatu 
komercialisht këtë material,

00:54:44.884 --> 00:54:48.176
por asht goxha e pamendueshme me imagjinu
që qekjo ka qenë motivi i tij.

00:54:48.670 --> 00:54:54.036
Mandej aty e kemi edhe nji rast në mes: çka nëse ka dashte 
me shliru këtë databazë për tanë botën në zhvillim?

00:54:54.196 --> 00:54:56.935
Por mvarësisht prej asaj se çka ka dashtë me ba,
krijohet nji karakter krejtësisht tjetër

00:54:57.035 --> 00:55:00.468
se si ish dashtë m'e trajtu këtë rast juristat.
Qeveria e ka ndjekë penalisht

00:55:00.568 --> 00:55:03.506
sikur me pasë qenë vepër kriminale ekonomike,

00:55:03.750 --> 00:55:06.693
si me i pasë vjedhë nji tufë numrash t'kartave t'kreditit,
sikur me pasë qenë qasi lloj krimi.

00:55:06.841 --> 00:55:10.223
Nuk e dij se çka ka dashtë me ba me atë databazë,

00:55:10.442 --> 00:55:13.685
por e kam ndigju prej nji shokut t'Aaronit se i ka thanë

00:55:13.854 --> 00:55:18.455
se don me i analizu shenimet për financimin korporativ
të hulumtimeve rreth ndryshimeve klimatike

00:55:18.576 --> 00:55:24.052
që kanë çu në rezultate të njianshme, edhe e besoj këtë punë.

00:55:25.162 --> 00:55:28.478
Sapo m'thanë që Steve po don me folë me mu,

00:55:28.892 --> 00:55:32.808
edhe mendova, ndoshta kjo asht mënyra
me dalë prej situatës,

00:55:33.282 --> 00:55:34.978
thjesht me dalë prej situatës,

00:55:35.348 --> 00:55:38.037
edhe s'dojsha me jetu në frikë se po
ma konfiskojnë kompjuterin.

00:55:38.419 --> 00:55:42.629
Nuk dojsha me rrnu në frikë që kam me shku n'burg
me turpin e dënimit prej gjykatës

00:55:42.729 --> 00:55:46.501
Nëse m'kishin detyru me dekriptu
kompjuterin tem.

00:55:46.986 --> 00:55:50.386
Kur erdhën edhe më thanë,
"Steve po don me folë me ty,"

00:55:50.565 --> 00:55:52.696
kjo tingëlloi krejt afër mendsh.

00:55:53.049 --> 00:55:57.489
Nortonit ia ofrun atê që njihet si letër
"Mbretneshë për nji Ditë" apo imunitet.

00:55:57.636 --> 00:56:00.662
Kjo ia lejojke prokurorit me ba pyetje
rreth rastit të Aaronit.

00:56:00.971 --> 00:56:03.694
Nortonit kishin me i dhanë imunitet 
mos me u persekutu vetë,

00:56:03.977 --> 00:56:06.404
për informacione që ka zbulu gjatë takimit.

00:56:06.627 --> 00:56:09.540
Kjo nuk m'pëlqeu. U thash avokatëve të mij disa herë

00:56:09.763 --> 00:56:13.812
që s'kam ba...kjo tingëllojke si mashtrim, Nuk
m'pëlqeu, S'dojsha imunitet,

00:56:14.051 --> 00:56:16.165
Nuk m'duhej imuniteti, kurrgja s'kisha ba,

00:56:16.406 --> 00:56:18.848
por ata ishin shum shum, kërcënues
se diçka ka aty--

00:56:19.012 --> 00:56:21.738
nuk dojshin me m'taku me prokurorin
pa imunitet.

00:56:21.984 --> 00:56:24.562
Por veç me ba të kjartë, kjo asht marrëveshje
"Mbretneshë për nji Ditë", ofertë.

00:56:24.662 --> 00:56:26.225
Taman, ofertë për imunitet.

00:56:26.325 --> 00:56:30.190
-Ku ti u jep informacione në shkëmbim
me mbrojtje kundër persekutimit.

00:56:30.272 --> 00:56:35.553
-Pra nuk ish puna me iu dhanë informacione.
Por ish--së paku unë nuk e shifsha qashtu

00:56:35.784 --> 00:56:38.138
ishte me ba diskutim me mu,
unë me iu dhanë intervistë.

00:56:38.169 --> 00:56:40.819
-Domethanë ata t'bajnë pyetje...
-Ata m'bajnë pyetje.

00:56:40.870 --> 00:56:42.783
-edhe mujnë me t'pyet për gjithçka...
-Po.

00:56:42.883 --> 00:56:45.405
- edhe çkado që mësojnë...
-Unë pernjimend...

00:56:45.577 --> 00:56:49.823
-S'mujnë me t'persekutu.
-Taman, edhe unë u mundova me shku cullak.

00:56:50.224 --> 00:56:53.288
Disa herë--disa herë jam mundu me refuzu
ofertën për imunitet.

00:56:53.677 --> 00:56:56.480
U pata sëmu. Kisha presion prej avokatëve të mij.

00:56:56.704 --> 00:56:59.563
Isha konfuze. Shum kam qenë keq n'atë kohë.

00:57:02.422 --> 00:57:05.282
Isha n'depresion, isha e frikësume, edhe
nuk e kuptojsha situatën, ku gjindesha.

00:57:05.695 --> 00:57:08.800
S'kisha ide pse jam në atë situatë.

00:57:09.169 --> 00:57:13.032
Nuk kisha ba kurrgja interesante, e qaq ma pak diçka gabim.

00:57:13.336 --> 00:57:15.205
Ishim tuj lujtë me mend t'kresë.

00:57:15.559 --> 00:57:19.120
Aaroni ka qenë shum i mërzitun për këtë punë.
Të dytë kemi qenë t'pashpresë.

00:57:19.201 --> 00:57:21.043
Edhe avokatët e Aaronit ishin të mërzitun.

00:57:21.254 --> 00:57:23.424
U mundum me i thanë Quinnit me i ndërru avokatët.

00:57:23.837 --> 00:57:28.044
Nuk kam qenë e mësume me ndejtë në nji dhomë me
burra të mëdhej e të armatosun,

00:57:28.144 --> 00:57:33.054
që tanë kohën më thojshin se po rrej,
dhe se diçka kam ba.

00:57:33.406 --> 00:57:36.711
Iu pata thanë se çashtja, për të cilën po na akuzojnë

00:57:37.017 --> 00:57:39.570
nuk asht krim.

00:57:40.603 --> 00:57:43.339
Iu pata thanë se janë në anën e gabushme të historisë.

00:57:43.554 --> 00:57:47.102
Qat frazë e pata përdorë,
"Jeni në anën e gabushme të historisë."

00:57:47.192 --> 00:57:52.137
At më kqyrshin me bezdi. As të idhnum
s'u dokshin. Veç të bezdisun,

00:57:52.300 --> 00:57:57.350
mandej ia nisi me m'u ba e kjartë
që nuk ishim tuj e ba të njejtin muhabet.

00:57:57.450 --> 00:58:01.880
Iu pata kallxu plot sende pse njerëzit shkarkojnë
artikuj të revistave,

00:58:01.980 --> 00:58:05.713
edhe dikur në fund--
Nuk e mbajsha në mend çka kish përreth--

00:58:05.813 --> 00:58:12.098
E pata përmend që ai e kish shkru në blog,
"Manifesti i Guerilës për Qasje të Hapun".

00:58:12.589 --> 00:58:15.970
kjo asht Manifesti i Guerilës për Qasje të Hapun

00:58:16.336 --> 00:58:19.872
me gjasë i shkrum në korrik, 2008 në Itali.

00:58:20.513 --> 00:58:24.667
"informacioni asht fuqi. Si çdo fuqi tjetër,
ka asi që dojnë me mbajtë veç për vete."

00:58:25.116 --> 00:58:29.889
"Trashigimia e tanë shkencore dhe kulturore e botës,
e publikume gjatë shekujve në libra dhe revista,

00:58:29.989 --> 00:58:33.474
gjithnji e ma shum po digjitalizohet edhe po mshelet
prej disa korporatave private."

00:58:34.247 --> 00:58:38.160
"Ndërkohë, ata të cilëve jau kanë mshelë dyert
nuk po rrijnë durkryq."

00:58:38.248 --> 00:58:40.827
"Ju keni këqyrë nëpër bira
apo jeni ngjitë nëpër gardhe,

00:58:40.927 --> 00:58:44.473
për me çliru informacionin e mshelët prej botuesve
edhe e keni nda me shokë."

00:58:44.654 --> 00:58:47.652
"Por krejt ky akcion ndodh në terr,
msheftaz nërtokë."

00:58:47.928 --> 00:58:50.993
"I thojnë vjedhje apo piratëni,
sikur ndamja e pasunisë dë dijes

00:58:51.093 --> 00:58:54.501
"me pasë qenë ekuivalenti moral i plaçkitjes
së anijes edhe vrasjes së ekuipazhit."

00:58:54.771 --> 00:58:57.289
"Por ndamja nuk asht jomorale - asht imperativ moral."

00:58:57.506 --> 00:59:01.088
"Veç ata që janë qorru prej lakmisë mujnë me refuzu
me lanë shokun me ba nji kopje."

00:59:01.559 --> 00:59:04.196
"Nuk asht drejtësi me respektu ligje të padrejta."

00:59:04.557 --> 00:59:08.253
"Asht koha me dalë në dritë,
tradita madhështore e mosndigjueshmënisë qytetare,

00:59:08.479 --> 00:59:11.550
me deklaru kundërshtimin tonë ndaj 
kësaj vjedhje të kulturës publike."

00:59:12.485 --> 00:59:18.312
Vetë Manifesti thuhet se asht shkru prej katër
personave t'ndryshëm, edhe asht redaktu prej Nortonit.

00:59:18.412 --> 00:59:21.443
Por Swartzi e ka qitë nënshkrimin e vet aty.

00:59:21.804 --> 00:59:28.235
Kur u kry biseda, shkova direkt te Aaroni
për me i tregu krejt çka m'u kujtohke,

00:59:28.944 --> 00:59:32.251
edhe ai u nervozu shum.

00:59:34.342 --> 00:59:37.509
S'asht dashtë që sendet që i bajsha unë
me iu shtu qasisoji.

00:59:39.918 --> 00:59:45.206
Nuk kisha ba kurrgja të keqe,
E krejt m'kish shku mbrapsht,

00:59:47.097 --> 00:59:49.479
Po kurrë...

00:59:57.142 --> 01:00:00.002
Hala jam e mllefosun.

01:00:00.629 --> 01:00:06.350
Hala jam shum e mllefosun që mundohesh 
me u ba e mirë me qasi lloji të njerëzve,

01:00:06.450 --> 01:00:09.065
e ata ta kthejnë krejt kundër teje.

01:00:09.165 --> 01:00:13.431
Edhe kanë me t'lëndu me krejt çka kanë.

01:00:15.050 --> 01:00:19.137
Edhe n'atë moment, jam pendu që iu tregova çka kisha ba.

01:00:19.831 --> 01:00:23.335
Por hala ma shum jam pendu që kishim ba 
marrëveshje për këtë punë.

01:00:23.481 --> 01:00:25.787
Se jemi në rregull me këtë punë.

01:00:26.015 --> 01:00:27.752
Jemi në rregull me sistemin e drejtësisë,

01:00:27.852 --> 01:00:31.920
sistem që mundohet me lujtë me njerëz
me i futë në kurtha të vogla që jau shkatërrojnë jetën.

01:00:32.920 --> 01:00:35.018
Po pra, shum kisha dashtë mos me pas thanë.

01:00:35.425 --> 01:00:40.652
Por hala ma e mllefosun jam që jam këtu, ku jam.

01:00:42.731 --> 01:00:47.345
Që kjo çka na si njerëz mendojmë asht në rregull.

01:00:48.198 --> 01:00:52.027
Ata e kanë përdorë çdo metodë që u ka ra ndërmend

01:00:52.382 --> 01:00:56.813
për me ia pru punën me u dhanë informacione
që kishin me damtu Aaronin,

01:00:57.097 --> 01:01:00.009
edhe me i ndihmu prokurorit,

01:01:00.424 --> 01:01:07.080
por s'ma merr mendja që ajo ka pasë informacione
që kishin mujtë me i ndihmu qeverisë.

01:01:08.099 --> 01:01:11.891
Kalojnë disa muj, familja e miqtë janë
në pritje të ngritjes së akuzës kundër Swartzit.

01:01:12.412 --> 01:01:16.882
Në ndërkohë Swartzi ish ba ekspert analist 
për nji seri çashtjesh rreth internetit.

01:01:16.982 --> 01:01:19.566
[RT intervistuesja} ... atëherë nji pyetje për ju:
A mendoni se interneti asht diçka

01:01:19.666 --> 01:01:25.006
që duhet me u konsideru si e drejtë e njerit, dhe diçka
që qeveria nuk mundet me ta mohu?

01:01:25.276 --> 01:01:30.294
Po, definitivisht, Nocioni që siguria kombëtare 
mundet me qenë arsyetim për m'e ndalë internetin,

01:01:30.416 --> 01:01:33.757
asht pikërisht ajo që e kemi ndigju në Egjipt 
dhe në Siri edhe nëpër vendet tjera,

01:01:33.857 --> 01:01:38.519
edhe, po, asht e vërtetë, që faqet si WikiLeaks
kanë me qitë materiale turpnuese

01:01:38.568 --> 01:01:42.293
rreth asaj se çka ban qeveria e Shteteve të Bashkume
edhe njerëzit kanë me u organizu me protestu kundër,

01:01:42.393 --> 01:01:45.401
edhe me u mundu me ndërru qeverinë e vet.
Edhe kjo në fakt asht shum punë e mirë,

01:01:45.501 --> 01:01:50.130
kjo asht esenca e çka reprezenton Amandamenti i Parë
i Lirisë së Shprehje dhe Lirisë së Asociimit,

01:01:50.148 --> 01:01:54.974
kështuqë nocioni që na duhet me i mshelë ata
mendoj, bjen ndesh me parimet themelore Amerikane.

01:01:55.078 --> 01:01:57.973
Ky parim, mendoj, asht nji prej atyne që 
Etnit tonë Themelues do ta kishin kuptu drejtë.

01:01:58.040 --> 01:01:59.868
Sikur t'kishim pasë internet në atë kohë,

01:01:59.968 --> 01:02:03.105
Në vend se me i futë zyrat e postës në Kushtetutë,
do t'i kishin shkru "ISPtë".

01:02:03.190 --> 01:02:05.741
Mirë, definitivisht ka me qenë shum interesant
me pa sa larg...

01:02:05.805 --> 01:02:10.406
Swartzi takon aktivistin Taren Stinebrickner-Kauffman,
edhe këta fillojnë me dalë bashkë.

01:02:10.516 --> 01:02:12.439
Na duhet nji rebelim masiv global publik.

01:02:12.488 --> 01:02:15.005
Nëse nuk ka bërtimë masive globale publike,
nuk ka me ndodhë ndryshimi.

01:02:15.130 --> 01:02:18.381
-Diqysh, katër njerëz në këtë qytet ish dashtë
me shkaktu nji piskamë masive globale publike.

01:02:18.541 --> 01:02:21.792
-Diqysh, na duhet nji nënshkrim peticioni.

01:02:22.190 --> 01:02:25.549
Pa i tregu për detaje ia tërhjekë
vërejtjen se asht i përfshimë në nji punë

01:02:25.649 --> 01:02:27.448
të cilën e quen "Punë e keqe".

01:02:27.743 --> 01:02:32.879
Ndërsa unë kisha teori të trenta mos e ka
naj aferë me Elizabeth Warrenin a najsen.

01:02:32.929 --> 01:02:37.730
Spekulojsha edhe për Hillary Clintonin edhe
për Elizabeth Warrenin, mirëpo...

01:02:38.124 --> 01:02:41.250
dikur kah fundi i korrikut, Aaroni më thirri,

01:02:41.654 --> 01:02:47.173
e çova telefonin edhe ai tha,
"Ajo puna e keqe" mundet me dalë nesër në lajme.

01:02:47.273 --> 01:02:49.571
A po don me t'kallxu unë,
apo po don me lexu në lajme nesër?"

01:02:49.671 --> 01:02:52.293
Unë i thash, "Ma mirë kallxomë ti."

01:02:53.273 --> 01:02:58.312
Aaroni tha, "Kësi, më kanë--
më kanë arrestu

01:02:58.330 --> 01:03:03.259
se kam shkarku shum artikuj prej revistave akademike,
edhe po dojnë me m'ba shembull."

01:03:04.169 --> 01:03:11.003
E unë, "Qaq a? Qekjo asht puna e madhe? Nime'?
Diqysh nuk tingëllojke si punë e madhe."

01:03:11.065 --> 01:03:17.123
Me 14 korrik 2011, prokurori federal akuzoi Swartzin
për katër vepra të randa kriminale.

01:03:17.322 --> 01:03:24.014
Ai akuzohet në të njetën ditë, kur arrestohen 
dy njerëz në Angli si pjesë LulzSecut,

01:03:24.474 --> 01:03:29.975
edhe disa hackera tjerë të randë. Ndërsa Aaroni
veç duket pak si hacker,

01:03:30.194 --> 01:03:34.757
qaq sa me këta me mujtë me ia qitë fëtyrën
në fletërrufe të kërkimit.

01:03:34.862 --> 01:03:37.722
Aaroni shkon me u dorëzu, edhe këta e arrestojnë.

01:03:38.088 --> 01:03:41.830
Mandej e deshin cullak për me bastisë,

01:03:42.388 --> 01:03:48.083
ia marrin lidhëset e këpucave, rrypin,
edhe e fusin në qeli t'vetmisë.

01:03:50.315 --> 01:03:54.087
Zyrja e Prokurorit Federal të Distriktit 
t'Massachusettsit lëshon nji kumtesë zyrtare

01:03:54.429 --> 01:03:57.672
që thot, "Swartzit i kërcënohet burgim deri në 35 vjet,

01:03:57.893 --> 01:04:00.780
i cili vazhdon me tre vjet lirim të mbikëqyrun,

01:04:00.979 --> 01:04:04.842
damshpërblim, edhe gjobë prej deri
në nji milionë dollarë."

01:04:06.626 --> 01:04:09.210
Lirohet me pagesë të dorëzanisë prej njiqind mijë dollarësh.

01:04:09.260 --> 01:04:12.170
Të njejtën ditë, viktima kryesore e këtij rasti, JSTORi

01:04:12.578 --> 01:04:17.609
hjekë dorë formalisht prej tana kallëzimeve 
kundër Swartzit, edhe refuzon me ndjekë rastin.

01:04:17.979 --> 01:04:21.315
JSTORin - nuk e kemi pasë miqësor; nuk kanë 
qenë as miqësor as nuk kanë dhanë ndihmë,

01:04:21.415 --> 01:04:25.435
por veç nuk kanë dashtë,
"Me qenë pjesë e kësaj."

01:04:25.515 --> 01:04:30.330
JSTORi, edhe kompania nanë e tyne, ITHAKA,
nuk kanë dashtë as me folë për këtë film.

01:04:30.708 --> 01:04:33.364
Por në atë kohë e lëshojnë nji kumtesë, ku thojnë,

01:04:33.558 --> 01:04:37.536
"Ka qenë vendimi i qeverisë për 
me ndjekë penalisht, jo i JSTORit."

01:04:38.337 --> 01:04:42.528
Kësioji na besojmë, që me kaq,
akuza duhet me u përfundu.

01:04:43.029 --> 01:04:48.070
Na duhet me qenë n'gjendje me motivu Steve Heymannin
m'e lanë këtë rast, ose me ba nji marrëveshje racionale.

01:04:48.494 --> 01:04:50.602
Por qeveria refuzon.

01:04:50.989 --> 01:04:52.696
Pse?

01:04:55.648 --> 01:04:57.895
paj, sepse po ma merr mendja që dojshin me
ba nji shembull përmjet Aaronit,

01:04:58.209 --> 01:05:01.177
edhe ata thanë se dojnë--
arsyja pse nuk dojshin

01:05:01.378 --> 01:05:05.484
me hjekë dorë prej krimit të randë dhe burgut

01:05:05.689 --> 01:05:12.995
ka qenë se dojshin me shfrytëzu këtë rast
si parandalim. Këtë na kanë thanë.

01:05:13.095 --> 01:05:15.039
Ata ju kanë thanë?
- Po.

01:05:15.160 --> 01:05:17.017
-Ky asht dashtë me shërby si shembull?
-Po.

01:05:17.103 --> 01:05:19.570
-Ai dojke me ba shembull?
- Po.

01:05:19.985 --> 01:05:21.697
Steve Heymanni ka thanë kështu.

01:05:22.010 --> 01:05:26.317
Me parandalu kend? Ka njerëz tjerë që 
enden andejpari hyjnë në faqe të JSTORit,

01:05:26.519 --> 01:05:30.007
edhe shkarkojnë artikuj për me ba çashtje
politike? Kend po dojnë me parandalu?

01:05:30.214 --> 01:05:34.391
Kishte me qenë ma e lehtë me kuptu qëndrimin
e Administratës së Obamës

01:05:34.437 --> 01:05:37.360
e cila kinse asht për parandalim

01:05:37.611 --> 01:05:40.596
nëse kjo administratë kish m'e ndjekë penalisht,

01:05:40.685 --> 01:05:43.441
përshembull krimin ma të madh ekonomik, të cilin

01:05:43.485 --> 01:05:45.267
ky shtet e ka përjetu në njiqind vjetët e fundit.

01:05:45.367 --> 01:05:49.470
Krimet, të cilat çuen te kriza 
financiare në Wall Street.

01:05:49.941 --> 01:05:51.980
Kur ia nisë me përdorë

01:05:52.292 --> 01:05:56.169
idenë jo-kontraverze të parandalimit

01:05:56.353 --> 01:05:58.094
në mënyrë selektive

01:05:58.295 --> 01:06:01.749
pushon me ba analiza të pashpirta të thymjes së ligjeve

01:06:01.968 --> 01:06:06.503
edhe ia nisë me i përdorë
resurset e zbatimit të ligjit

01:06:06.742 --> 01:06:10.063
në bazë të ideologjisë politike,

01:06:10.250 --> 01:06:14.699
e kjo nuk asht vetëm jodemokratike,
por mendohet se asht edhe jo-Amerikane.

01:06:19.159 --> 01:06:24.222
Prokurori Stephen Heymann ma vonë raportohet
se i ka thanë këshillit të jashtëm të MITsë

01:06:24.436 --> 01:06:27.057
që lëkura e leprit që e ka rrëxu magarin

01:06:27.157 --> 01:06:31.307
ka qenë kumtesa për shtyp e nji organizate
të themelume prej Swartzit me emnin "Kërko Progres".

01:06:31.473 --> 01:06:35.693
Simbas këtij burimi të MITsë, Heymanni ka reagu
në deklaratën e shkurtë të mbështetjes,

01:06:35.890 --> 01:06:39.776
që e quejtën "fushatë e egër interneti"
edhe "lëvizje e marrë"

01:06:39.876 --> 01:06:44.166
që rastin e largoi prej nivelit njerëzor nji-me-nji
në nivel institucional.

01:06:44.326 --> 01:06:48.486
Kjo u ba kombinim helmus:
nji prokuror që s'dojke me i shku fëtyra,

01:06:48.612 --> 01:06:53.304
që e kish para vetes nji hapje të karrierës politike
edhe nuk dojke me i ardhë ky rast mbrapa si hije.

01:06:53.457 --> 01:06:57.587
I harxhon kushedisa dollarë të taksapagusve për m'e 
arrestu dikend që ka shkarku shum libra prej bibliotekës,

01:06:57.859 --> 01:07:01.309
edhe mandej ta bajnë böthen batare në gjykatë? Kurrqysh!

01:07:01.455 --> 01:07:05.679
Mandej fillova me ba presion të madh mbi MIT
në mënyra të ndryshme me i ba me shku

01:07:05.820 --> 01:07:10.579
te qeveria edhe me lypë prej
qeverisë me tërhjekë akuzën.

01:07:11.312 --> 01:07:14.368
Çka ka qenë reagimi i MITsë në këtë?

01:07:14.544 --> 01:07:19.144
Nuk ka ragim prej
MITsë në atë kohë.

01:07:22.971 --> 01:07:25.771
MIT nuk e mbron Aaronin

01:07:26.113 --> 01:07:30.423
gja që për njerëzit mbrenda MITsë,
asht tejet mllefosëse,

01:07:30.577 --> 01:07:35.507
meqenëse MIT asht vendi, ku inkurajohet hackingu,
në kuptimin ma të gjanë të fjalës.

01:07:35.796 --> 01:07:40.966
Në MIT, idea me vrapu mbi kulme
e tunele, ku asht e ndalume me kalu

01:07:41.158 --> 01:07:46.378
jo vetëm asht ritual i kalimit,
por asht edhe pjesë e vizitës së MITsë,

01:07:46.811 --> 01:07:50.911
çelja e bravës asht kurs dimnor në MIT.

01:07:51.193 --> 01:07:55.593
Ata e kanë pasë autoritetin moral me ndalë këtë punë.

01:07:56.073 --> 01:08:01.913
MIT nuk asht çu me marrë qëndrim edhe me iu thanë
autoriteteve, "Mos e bani këtë punë."

01:08:02.061 --> 01:08:06.147
"Nuk po dojmë që ju me ba këtë punë.
Keni tejreagu. Kjo asht tepër ashpër."

01:08:06.247 --> 01:08:08.780
...për këtë jam i vetëdijshëm.

01:08:08.944 --> 01:08:14.314
Ata reagun diqysh si çdo korporatë.
Diqysh--i ndihmun qeverisë,

01:08:14.546 --> 01:08:20.946
nuk na ndihmojshin neve, përveç kur ishte e domosdoshme,
edhe kurrë nuk u mundun me ndalë rastin.

01:08:22.386 --> 01:08:25.680
MIT refuzoi disa herë me komentu,

01:08:25.930 --> 01:08:30.220
por ma vonë e lëshun nji raport ku thonë se
kanë dashtë me mbajtë qëndrim neutral,

01:08:30.417 --> 01:08:35.916
dhe kanë besu se Heymanni Zyrja e Prokurorit Federal
nuk kanë ça kryet, çka mendon MIT rreth rastit në fjalë.

01:08:36.091 --> 01:08:41.721
sjellja e MITsë duket se ka ra ndesh me etikën e MITsë.

01:08:42.008 --> 01:08:47.037
Mundesh me thanë se MIT e ka mshelë nji sy,
edhe se kjo ka qenë në rregull për ta,

01:08:47.229 --> 01:08:52.439
por nëse e merr qat pozicion - me marrë pozicion neutral,
në këtë rast - domethanë me marrë pozicionin e prokurorit.

01:08:52.685 --> 01:08:55.571
Nëse e këqyrë rastin e Steve Jobsit edhe Steve Wozniakut,

01:08:55.671 --> 01:09:01.291
ata e kanë nisë tuj shitë Kutia t'Kaltërta, që kanë qenë
sende të dizajnume me i mashtru kompanitë telefonike.

01:09:01.468 --> 01:09:04.701
Këqyre punën e Bill Gatesit edhe Paul Allenit,

01:09:04.990 --> 01:09:08.689
ata e kanën nisë biznisin e vet
tuj përdorë kohën e kompjuterave të Harvardit,

01:09:08.850 --> 01:09:11.281
gja që ka qenë kundër rregullave.

01:09:11.442 --> 01:09:13.502
Dallimi në mes të Aaronit dhe 
njerëzve që i përmenda

01:09:13.602 --> 01:09:17.792
asht se Aaroni ka dashtë me ba botën vend ma të mire,
nuk ka dashtë thjesht me ba pare.

01:09:18.825 --> 01:09:22.991
Swartzi ka vazhdu me ngritë zanin për plot
çashtje rreth internetit.

01:09:23.464 --> 01:09:28.709
Arsyeja pse interneti funksionon asht
se asht treg konkurues i ideve,

01:09:28.841 --> 01:09:32.808
ajo në çka duhet me u fokusu asht me marrë sa ma shum
informacione rreth qeverisë tonë, ma shum qasje,

01:09:32.908 --> 01:09:38.323
ma shum diskutim, ma shum debat, por në vend të kësaj
kongresi fokusohet qysh me i mshelë sendet.

01:09:38.810 --> 01:09:44.160
Aaroni ka mendu se mundet me ndërru botën tuj ia
shpjegu njerëzve kjartë botën.

01:09:44.478 --> 01:09:48.568
[RT intervistuesi] Flame mundet tekstualisht
me ta kontrollu kompjuterin, edhe me t'spiunu.

01:09:48.988 --> 01:09:52.259
Mirësevjen, Aaron. Shum mirë që të kemi në emision.

01:09:52.359 --> 01:09:56.749
A din qysh, si spiunat në kohë të moçme, qysh kanë
ngjitë mikrofona edhe kanë përgju çka po flasin njerëzit,

01:09:56.815 --> 01:09:59.575
tash përdoren kompjuterat për me ba të njejtën punë.

01:09:59.647 --> 01:10:01.736
Aktiviteti politik i Swartzit vazhdon,

01:10:01.776 --> 01:10:06.516
vëmendja e tij orientohet kah nji ligj që qarkullon
në Kongres i dizajnum me ngulfatë piratërinë online.

01:10:06.705 --> 01:10:08.549
Ligji quhet "SOPA".

01:10:08.894 --> 01:10:13.014
Aktivistat si Peter Eckersley e shohin
si tejreagim të teprum,

01:10:13.104 --> 01:10:16.094
që kërcënon edhe vetë integritetin
teknik të internetit.

01:10:16.191 --> 01:10:18.631
[Ekersley] Sendi i parë që pata ba 
asht me thirrë Aaronin.

01:10:18.669 --> 01:10:22.199
Edhe i thash, "A mujmë me ba nji kampanjë
të madhe kundër qesaj?"

01:10:22.272 --> 01:10:24.822
"Ky nuk asht ligj per pronësinë intelektuale."

01:10:24.976 --> 01:10:26.416
"S'asht a?"

01:10:26.498 --> 01:10:30.248
"Jo," tha ai,
"Ky ligj asht për lirinë me u lidhë."

01:10:30.655 --> 01:10:32.315
Ia nisa me ndigju me vëmendje.

01:10:32.543 --> 01:10:35.953
Mandej mendoi pak, edhe tha, "Po."

01:10:36.122 --> 01:10:38.592
Edhe shkoi e themeloi Demand Progress.

01:10:38.678 --> 01:10:43.924
Kërko Progres asht nji organizatë e aktivizmit online,
kemi reth nji milion e gjysë antarë deri tash,

01:10:44.024 --> 01:10:47.071
ka fillu në vjeshtë të viti 2010.

01:10:47.262 --> 01:10:50.452
Aaroni ka qenë njani prej njerëzve
ma prominent në këtë komunitet

01:10:50.532 --> 01:10:55.620
që ka ndihmu me udhëheqë me u organizu rreth çashtjeve 
të drejtësisë sociale në nivel federal.

01:10:55.770 --> 01:11:01.264
SOPA ka qenë ligji që ka pasë për qëllim me ngulfatë 
piratërinë online, piratërinë e muzikës dhe filmave,

01:11:01.383 --> 01:11:06.833
por ajo që ka synu asht me marrë nji çekiç për nji
problem ku asht dashtë nji skalpel.

01:11:07.001 --> 01:11:13.208
Me pasë kalu ky ligj kishte me ia leju nji kompanie 
me ia ndalë financat nji website pa kurrfarë procesi,

01:11:13.434 --> 01:11:16.574
apo me detyru googlein me jau hjekë linkat.

01:11:16.674 --> 01:11:20.913
Krejt çka asht dashtë, asht nji pretendim i vetëm
se ka shkelje të pronësisë intelektuale.

01:11:21.013 --> 01:11:27.020
Ligji i ka vajtu gjigantët e mediave tradicionale kundër 
nji kulture të re të remixit shum ma të sofistikume.

01:11:27.110 --> 01:11:30.330
Ky ligj e shndërron secilin njeri që ka website në polic,

01:11:30.527 --> 01:11:34.007
edhe nëse nuk kujdesen që kushdo që e përdorë
websitein e tij mos m'e përdorë për ndoj punë

01:11:34.139 --> 01:11:38.639
që potencialisht mundet me qenë ilegale, sepse përndryshe
krejt faqja mshelet pa kurrfarë gjykimi.

01:11:38.798 --> 01:11:43.568
Kjo e kapërcen çdo masë, kjo asht katastrofë.

01:11:43.781 --> 01:11:51.527
Ky ligj asht rrezik serioz kundër lirisë së shprehjes
dhe lirive civile për tanë ata që e përdorin internetin.

01:11:51.762 --> 01:11:55.454
Ka pasë edhe nji grusht prej neve që kanë thanë,
"Këqyr, as na nuk jemi për piratëri,

01:11:55.754 --> 01:12:00.257
por nuk ka kuptim me shkatërru arkitekturën 
e internetit,

01:12:00.357 --> 01:12:05.397
sistemin e emnave të domenave edhe gjithçka që e ban
të lirë e të hapun në emën të luftës kundër piratërisë,

01:12:05.762 --> 01:12:07.862
Aaroni këtë e kuptoi menjiherë.

01:12:07.957 --> 01:12:11.817
Liritë, që garantohen me Kushtetutën tonë,
liritë, mbi të cilat asht ndërtu vendi jonë

01:12:11.897 --> 01:12:14.337
kishin me u fshi me nji të rame.

01:12:14.519 --> 01:12:18.619
Teknologjia e re në vend se me na pru liri ma të madhe,
kish me na anulu të drejtat fundamentale

01:12:18.661 --> 01:12:21.222
që gjithmonë i kemi marrë si të mirëqena.

01:12:21.332 --> 01:12:27.100
Sot e kuptova këtë punë, tuj folë me Peterin,
nuk kisha mujtë me leju me ndodhë kjo.

01:12:28.323 --> 01:12:33.348
Kur u prezentu SOPA në tetor
2011, konsiderohej e paevitueshme.

01:12:33.555 --> 01:12:37.357
Strategjia jonë kur dul për herë të parë,
ka qenë me mujtë me ngadalësu procesin e ligjit,

01:12:37.457 --> 01:12:41.537
ndoshta me dobësu pak, por as neve

01:12:41.637 --> 01:12:44.668
nuk na ka shku mendja që mujmë m'e ndalë krejt.

01:12:46.070 --> 01:12:51.865
Meqenëse kam punu në Washington, ajo që e mëson atje
asht, tipike për Washingtonin,

01:12:52.090 --> 01:12:57.662
luftat legjislative janë lufta mes dy grupeve 
t'korporatave me interesa të ndryshme.

01:12:58.060 --> 01:13:02.063
Tana ato i çojshin grushtat përpjetë me kalu ligjin,
e luftat që janë të barabarta

01:13:02.533 --> 01:13:06.983
janë ato kur interesat e nji grupi të korporatave
asht kundër interesave të nji grupi tjetër,

01:13:07.203 --> 01:13:11.104
edhe ato janë si baraz për kah kontributet në
kampanja dhe në lobim.

01:13:11.277 --> 01:13:13.109
Këto janë ma të barabarta.

01:13:13.191 --> 01:13:16.153
Ato që nuk janë lufta të barabarta, janë ato ku

01:13:16.253 --> 01:13:20.516
krejt paret janë në njenën anë,
tana korporatat janë në njanën anë,

01:13:20.531 --> 01:13:23.443
edhe veç do miliona njerëz në anën tjetër.

01:13:25.097 --> 01:13:30.209
Nuk kam pa diçka si PIPA dhe SOPA
për tanë kohën sa kam qenë në shërbim publik.

01:13:30.516 --> 01:13:36.427
Kanë qenë ma shum se katërdhejtë senatorë
amerikanë si sponzor të ligjit,

01:13:36.700 --> 01:13:40.274
kështuqë kishin hala punë me ba për me i mbërri

01:13:40.374 --> 01:13:43.808
gjashtëdhejtë vota me i kalu procedurat.

01:13:44.296 --> 01:13:47.443
Edhe unë fillova me dyshu. Ka qenë periudhë e vrazhdë.

01:13:47.952 --> 01:13:53.221
Swartzi dhe Demand Progress ia dolën me nxitë përkrahje
të madhe me metoda tradicionale të fushatës,

01:13:53.445 --> 01:13:59.107
në kombinim me voiceover IP,
që me jau lehtësu njerëzve me thirrë në Kongres.

01:13:59.851 --> 01:14:03.587
Nuk kam taku kurrë asnji tjetër
që ka mujtë me vepru në nivel të tij

01:14:03.687 --> 01:14:07.825
si në anën e tekonologjisë
ashtu edhe në anën e strategjisë së fushatës.

01:14:08.707 --> 01:14:12.509
Miliona njerëz e kanë kontaktu Kongresin
edhe kanë nënshkru peticionin kunder-SOPA.

01:14:12.788 --> 01:14:14.762
Kongresin e nxajnë në zgabim.

01:14:15.091 --> 01:14:20.073
Veç ka qenë interesant me i pa anëtarët e pahaber
të Kongresit tuj debatu për ligjin,

01:14:20.318 --> 01:14:22.737
me i pa tuj insistu se mujnë me rregullu internetin,

01:14:22.910 --> 01:14:24.988
edhe që nji tufë bubaçash s'mujnë me i ndalë.

01:14:25.088 --> 01:14:26.230
Unë nuk jam bubaç.

01:14:26.461 --> 01:14:27.924
Nuk jam boll bubaç...

01:14:28.238 --> 01:14:30.860
Ndoshta duhet me dalë me pyet nji bubaç
çka ban ky send.

01:14:30.960 --> 01:14:33.153
Hajde e organizojmë nji ndigjim, bjerni bubaçat...

01:14:35.730 --> 01:14:37.529
Nime?

01:14:40.127 --> 01:14:41.115
"Bubaçat"?

01:14:42.201 --> 01:14:45.529
diqysh po m'doket qe fjala qe je 
kah e lypë asht "ekspert"...

01:14:47.115 --> 01:14:51.365
për me të skjaru në mënyrë që ligji mos me të ra kresë

01:14:51.465 --> 01:14:53.408
edhe me ta thy internetin.

01:14:53.554 --> 01:14:56.873
Na e përdorim fjalën "geek" por neve na lejohet
m'e përdore se na jemi geeka.

01:14:57.169 --> 01:15:01.361
Fakti që ka mbërri qaq larg sa ka mbërri,
pa jau pru punën me thirrë eksperta teknik,

01:15:01.745 --> 01:15:04.679
kallxon se ka nji problem në këtë shehër.

01:15:05.038 --> 01:15:11.978
P'e lypë dikend me m'ardhë para këtij trupi,
edhe me dëshmu në ndigjim, "Qe pse e kanë gabim."

01:15:12.279 --> 01:15:15.261
Dikur e kanë pasë nji zyre që ka ofru këshilla
shkencore edhe teknologjike,

01:15:15.581 --> 01:15:18.948
edhe antarët kanë mujtë me shku te ta edhe me iu thanë,
"Ndihmomë me marrë vesh qet punë X,Y,Z."

01:15:19.048 --> 01:15:22.115
Edhe Gingrichi e mbytë atë.
Thot se asht shpenzim kot.

01:15:22.215 --> 01:15:25.958
Qysh prej atëherë Kongresi zhytet
në mesjetë të errët.

01:15:26.369 --> 01:15:29.394
Nuk ma merr mendja se dikush ka mendu seriozisht se SOPA
ka me u mujtë, bile as Aaroni.

01:15:30.304 --> 01:15:33.953
Por ia ka vlejtë me tentu, megjithëse 
nuk u dokke që mujmë me fitu,

01:15:34.650 --> 01:15:38.393
më kujtohet, ndoshta disa muj ma vonë,
që m'u kthy edhe më tha,

01:15:38.493 --> 01:15:40.540
"Po mendoj se mujmë me fitu."

01:15:40.680 --> 01:15:43.789
e unë ia ktheva, "Shum punë e çartë kish me qenë."

01:15:44.279 --> 01:15:45.974
Thirrjet në Kongres vazhdojnë.

01:15:46.157 --> 01:15:50.352
kompania e hostingut te domainave Go Daddy
bahet mbështetëse e ligjit,

01:15:50.587 --> 01:15:54.742
me mija përdorues i transferojnë
domainat e veta në shejë proteste.

01:15:55.112 --> 01:15:59.924
Mbas as nji jave të plotë, Go Daddy
e ndërron pozicionin e vet karshi SOPAës.

01:16:00.216 --> 01:16:05.802
Kur njerëzit e Kongresit që e përkrahshin
pjesën për industrinë e filmave,

01:16:06.223 --> 01:16:10.547
e morën vesh se ka ndodhë kjo zmbrapsje,
ata fillun me zbutë pak ligjin.

01:16:10.719 --> 01:16:15.921
Keni mujtë me përcjellë lakoren. Keni mujtë
me pa që argumentet tona fillun me pasë kuptim.

01:16:16.197 --> 01:16:18.774
Ka qenë sikur Aaroni me pasë dhezë nji 
kokërr qibritit edhe ajo me u shkymë menjiherë,

01:16:18.874 --> 01:16:20.795
me dhezë edhe nja, me u shkymë prap,

01:16:20.895 --> 01:16:24.485
edhe në fund me gjetë boll krande
që me dhezë zjarmin,

01:16:24.532 --> 01:16:27.430
i cili mandej u shndërru në flakë mali.

01:16:27.660 --> 01:16:31.483
Me 16 janar 2012, Shpija e Bardhë 
e lëshon nji deklaratë

01:16:31.583 --> 01:16:34.166
ku thojnë se nuk e përkrahin ligjin.

01:16:34.188 --> 01:16:36.443
Mandej ndodh si vijon:

01:16:36.502 --> 01:16:39.942
Jam besimtar i madh se na duhet me u marrë
me çashtje të piraterisë,

01:16:40.042 --> 01:16:44.585
dhe se duhet me u marrë me to në mënyrë 
serioze, por ky ligj nuk asht ligj adekuat.

01:16:44.764 --> 01:16:48.805
Kur Jimmy Walesi e dha mbështetjen e vet
tuj e nxi Wikipediën,

01:16:49.177 --> 01:16:52.360
numrin pesë të faqeve ma të popullarizume në botë,

01:16:52.689 --> 01:16:58.629
kjo faqe asht shtatëpërqindshi i krejt klikave
kudo në internet.

01:16:58.720 --> 01:16:59.929
Wikipedia u ba e zezë.

01:17:00.005 --> 01:17:00.981
Reddit u ba i zi.

01:17:01.073 --> 01:17:03.061
Craigslist u ba i zi.

01:17:03.180 --> 01:17:05.890
Telat e telefonit në Capitol Hill ia nisën me u shkri.

01:17:06.019 --> 01:17:10.135
Antarët e Kongresit fillun me vrapu m'u marrë me
çashtjen, tuj lëshu deklarata se nuk e përkrahin ligjin

01:17:10.655 --> 01:17:13.767
të cilin ka qenë tuj e promovu, veç disa ditë përpara.

01:17:13.946 --> 01:17:17.538
Mbrenda 24 orëve, numri i oponentëve
të SOPAës në Kongres

01:17:17.693 --> 01:17:19.055
shkoi prej kësaj...

01:17:19.297 --> 01:17:22.431
në këtë.

01:17:22.636 --> 01:17:29.655
Me i pa kongresmenat gradualisht tuj i ndërru anët
mbrenda ditës së nximjes së internetit

01:17:29.891 --> 01:17:31.665
ka qenë goxha e pabesueshme.

01:17:32.015 --> 01:17:35.050
Nji kthim prej njiqind reprezentuesve.

01:17:35.218 --> 01:17:38.586
Dhe ky ishte momenti, sado që ka qenë vështirë
me besu, mbas krejt kësaj,

01:17:38.764 --> 01:17:40.596
na kishim fitu.

01:17:40.889 --> 01:17:43.050
Për sendin që krejt thojshin që asht i pamundshëm,

01:17:43.299 --> 01:17:46.326
të cilin disa prej kompanive ma të mëdha në botë 
e kishin fshi si iliuzion,

01:17:46.619 --> 01:17:48.537
ndodhi.

01:17:48.982 --> 01:17:50.307
Ia dolëm.

01:17:50.773 --> 01:17:52.529
Fitum.

01:17:55.785 --> 01:17:58.621
Kjo ka qenë javë historike në internet--
bile edhe në politikën Amerikane.

01:17:58.921 --> 01:18:03.909
Ajo që ndigjojshim prej njerëzve në Washington, D.C.,
prej nëpunësave në Capitol Hill ishte:

01:18:04.318 --> 01:18:08.504
kanë marrë ma shum emaila edhe thirrje në telefon
në ditën e nximjes

01:18:08.748 --> 01:18:10.920
se që kanë marrë për çfarëdo çashtje tjetër.

01:18:11.157 --> 01:18:13.064
Kjo ka qenë moment shum emocionus.

01:18:13.237 --> 01:18:17.480
ky ka qenë momenti, kur interneti ka kalu 
n'fazë t'pjekunisë, politikisht.

01:18:17.774 --> 01:18:21.303
Ka qenë shum ngazëllyse - asht vështirë 
me besu që përnjimend ka ndodhë.

01:18:21.498 --> 01:18:25.205
Asht vështirë me besu që nji ligj me kaq shum
fuqi financiare mbrapa vetes

01:18:25.519 --> 01:18:28.997
thjesht s'ka lundru nëpër Kongres.

01:18:29.381 --> 01:18:32.007
Edhe jo veç s'ka lundru, por as s'ka kapërcy.

01:18:33.993 --> 01:18:36.409
Lehtë asht nganjiherë me ndje veten të pafuqishëm,

01:18:36.509 --> 01:18:40.364
si me dalë në rrugë edhe 
me marshu e me bërtitë edhe kurrkush mos me t'ndi.

01:18:40.729 --> 01:18:43.308
Po sot kam ardhë këtu me ju thanë se jeni të fuqishëm.

01:18:46.135 --> 01:18:50.776
Pra ndoshta nganjiherë ndiheni se nuk ju ndigjon
kurrkush, por kam ardhë me ju thanë se ju ndigjojnë.

01:18:50.816 --> 01:18:53.240
Ju ndigjojnë. Ju e bani dallimin.

01:18:53.428 --> 01:18:56.832
Mundeni me ndalë këtë ligj nëse nuk e ndalni luftën.

01:18:59.889 --> 01:19:00.910
Ndale PIPAën.

01:19:01.010 --> 01:19:02.756
Ndale SOPAën.

01:19:04.022 --> 01:19:07.388
Disa prej kompanive ma të mëdha të internetit,
për me qenë të sinqertë, kishin me përfitu

01:19:07.488 --> 01:19:11.059
në nji botë ku konkurenca e tyne e vogël
kishte me u cenzuru.

01:19:12.359 --> 01:19:14.946
Nuk mundemi m'e lanë këtë punë me ndodhë.

01:19:15.012 --> 01:19:19.131
Për tê ka qenë ma me randësi me u siguru
që e ban nji ndryshim të vogël

01:19:19.452 --> 01:19:23.111
se me lujtë nji rol të vogël në nji ndryshim të madh.

01:19:23.548 --> 01:19:27.927
Por SOPA ka qenë si me lujtë nji pjesë 
t' madhe në nji ndryshim të madh,

01:19:28.027 --> 01:19:30.493
e për tê, ka qenë sprovë e konceptit

01:19:30.593 --> 01:19:34.909
diçka si, "Okej, ajo çka po du me ba 
me jetën teme, asht me ndërru botën."

01:19:35.166 --> 01:19:39.311
"Mendoj për këtë në mënyrën krejt shkencore
të matjes së efektit,

01:19:39.565 --> 01:19:42.653
edhe kjo tregon se asht e mundshme."

01:19:42.921 --> 01:19:45.650
"Ajo që po du me ba me jetën teme asht e mundshme."

01:19:45.918 --> 01:19:48.503
"E kam vërtetu që mundem,

01:19:48.603 --> 01:19:50.839
që unë, Aaron Swartzi, muj me ndërru botën."

01:19:50.930 --> 01:19:57.356
Për nji djalë që kurrë s'ka mendu për vete 
që ka ba shum - siç ka qenë Aaroni -

01:19:59.001 --> 01:20:03.855
kjo ka qenë nji prej momenteve të pakta, 
ku ke mujtë me pa

01:20:03.955 --> 01:20:06.609
me ndje se ka ba diçka të mirë,

01:20:06.834 --> 01:20:11.676
tuj u ndje që këtu ka qenë xhiroja
e tij e vetme fitimtare.

01:20:13.668 --> 01:20:15.900
Gjithkoush thojke që s'ka mundësi
që kemi me ndalë SOPAën.

01:20:16.034 --> 01:20:17.743
E ndalëm.

01:20:17.837 --> 01:20:22.416
Kjo përbahet prej tri fitoreve të hatashme,
e viti hala s'ka përfundu.

01:20:22.587 --> 01:20:26.097
Nëse ka kohë me mendu pozitivisht, tash asht koha.

01:20:26.687 --> 01:20:29.540
Ai e fiton SOPAën nji vjet mbasi që e arrestojnë.

01:20:29.829 --> 01:20:33.369
Nuk janë momente krejt të lumtuna.
Plot gjana ishin tuj ndodhë.

01:20:33.653 --> 01:20:40.174
Ai ishte akordu me marrë pjesë në proceset
politike, s'ka që e ndalë.

01:20:40.416 --> 01:20:44.361
Lista e organizatave të cilat Swartzi i ka themelu
apo bashkë-themelu asht shum e gjatë,

01:20:44.671 --> 01:20:47.914
me vjet para Edward Snowdenin e ka zbulu
observimin në internet,

01:20:48.242 --> 01:20:50.799
Swartzi tashma ish shum i brengosun.

01:20:51.080 --> 01:20:55.040
Asht shokuese me pa llogaridhanien kaq të plogshtë

01:20:55.244 --> 01:20:59.617
që nuk kanë as statistika bazike
sa i madh asht programi i spiunimit.

01:20:59.697 --> 01:21:03.703
E nëse përgjegja asht:: "Oh, jemi tuj spiunu
qaq shum njerëz saqë s'mujmë me i numru"

01:21:04.026 --> 01:21:06.323
atëherë asht fjala për tmerrësisht shum njerëz.

01:21:06.651 --> 01:21:09.803
Nji send kish me qenë nëse thojnë, "Këqyr, e dijmë
numrin e telefonave, të cilët po i spiunojmë,

01:21:09.903 --> 01:21:12.793
por nuk e dijmë sa asht numri korrespondues
i njerëz që i kanë në përdorim."

01:21:12.890 --> 01:21:15.756
por ata thjesht të kthehen edhe t'thonë,
"S'mujmë me ju dhanë numrin."

01:21:16.069 --> 01:21:18.484
Kjo asht bukur--
Koxha e frikshme.

01:21:18.721 --> 01:21:25.342
I kanë ba goxha shum presion,
ia kanë marrë tana paret që i ka ba.

01:21:25.643 --> 01:21:29.378
E kanë kërcënu me ia marrë 
edhe lirinë fizike.

01:21:29.777 --> 01:21:33.628
Pse kishin me ba këtë punë? Paj,
po i ndjekin zbuluesit?

01:21:34.581 --> 01:21:38.653
Pse i ndjekin njerëzit që 
e thojnë të vërtetën

01:21:38.954 --> 01:21:45.962
për turlifarë temash, prej bankave,
luftave, deri te transparenca e qeverisjes.

01:21:46.584 --> 01:21:49.616
Msheftësia u shërben atyne që janë në pushtet,

01:21:49.866 --> 01:21:54.937
Na jetojmë në nji kohë të msheftësisë që koincidon
me kohën kur qeveria po ban plot gjana,

01:21:55.118 --> 01:21:58.250
që janë me gjasë joligjore
dhe jokushtetuese.

01:21:58.681 --> 01:22:01.781
pra këto dy sende nuk janë koincidencë.

01:22:01.994 --> 01:22:04.218
Asht krejt e kjartë që kjo teknologji nuk asht zhvillu

01:22:04.571 --> 01:22:09.920
për vende të vogla ngjeti, por për këtu,
për me i përdorë në Shtete të Bashkume, 
prej Qeverisë Amerikane.

01:22:10.171 --> 01:22:14.191
Problemi me programin e spiunimit asht, 
se ai asht ekspandim i kadalshme edhe i gjatë,

01:22:14.444 --> 01:22:16.964
qysh nga administrata e Nixonit,

01:22:17.159 --> 01:22:19.922
me gjasë u ba e madhe mbas 9/11 nën George W. Bushin,

01:22:20.156 --> 01:22:23.376
edhe Obama ka vazhdu me ekspandu, ndërsa problemet
gradualisht janë ba ma të randa e ma të keqija,

01:22:23.868 --> 01:22:27.393
por kurrë s'ka pasë nji asi momenti
ku ke mujtë me çu gishtin edhe me thanë,

01:22:27.541 --> 01:22:31.781
"Okej, sot duhet me ia organizu opozitën
sepse sot asht dita vendimtare..."

01:22:32.295 --> 01:22:38.799
Prokuroria, për mendim temin te Aaron Swartzi,
ka dashtë me çu nji mesazh të caktum si me laser

01:22:39.203 --> 01:22:45.253
te nji grup i njerëzve, të cilët administrata
e Obamës i sheh si politikisht të rrezikshëm,

01:22:47.181 --> 01:22:53.981
e ky grup asht esencialisht komuniteti i hackerave,
aktivistave të informacionit dhe të demokracisë,

01:22:54.287 --> 01:22:59.542
mesazhi që administrata e Obamës ka dasht me çu 
te ky komunitet i caktum ka qenë,

01:22:59.745 --> 01:23:04.953
për mendim temin, "E dijmë që keni shkathtësi
me i ba telashe establishmentit,

01:23:05.175 --> 01:23:08.517
kështuqë dojmë me jau dhanë nji shembull
përmjet Aaron Swartzit

01:23:08.817 --> 01:23:13.258
me ju tutë sa ma shum prej juve që mos me ba probleme."

01:23:13.683 --> 01:23:17.000
Edhe qeveria tha,
"Oh, opinionet ligjore që po i përdorim

01:23:17.222 --> 01:23:20.293
për me i legalizu programet e spiunimit
janë gjithashtu sekrete,

01:23:20.626 --> 01:23:23.506
kështuqë s'mujmë as me ju kallxu cilat ligje
po i perdorim për me ju spiunu."

01:23:23.851 --> 01:23:26.301
Secilën herë ata mujnë me thanë,
"Oh, kjo asht nji shkallë tjetër e cyber-luftës.

01:23:26.525 --> 01:23:30.041
Cyber-kriminelët po na sulmojnë prap.
Jemi në rrezikë tanë bashkë. Tanë jemi të prekun."

01:23:30.350 --> 01:23:33.577
Ata i përdorin këto arsyetime për me kapërcy
ligje hala ma të rrezikshme.

01:23:35.403 --> 01:23:40.228
[Intervistuesi] Pra veç me ju përcjellë -
personalisht, si e keni ndjenjë që po ec beteja?

01:23:40.787 --> 01:23:42.144
Mvaret prej teje!

01:23:42.244 --> 01:23:46.104
-E dij. Puna asht që na duhet...

01:23:47.640 --> 01:23:52.578
Janë dy perspektiva polarizuese
apo jo,

01:23:52.776 --> 01:23:57.162
gjithëçka asht mirë, interneti ka kriju hapësinë
për liri, gjithëçka ka me qenë fantastike

01:23:57.262 --> 01:23:58.833
apo gjithëçka asht e tmerrshme,

01:23:58.933 --> 01:24:01.754
interneti i ka kriju tana këto vegla
për me thy edhe me spiunu,

01:24:01.812 --> 01:24:03.602
me kontrollu çka flasim.

01:24:03.661 --> 01:24:05.540
Puna asht që të dyja këto janë të vërteta, apo jo?

01:24:05.788 --> 01:24:09.880
Interneti i ka ba të dyja këto, edhe të dyja
janë mahnitës edhe të habitshme

01:24:10.226 --> 01:24:13.127
cila prej tyne ka me fitu në fund
mvaret prej neve.

01:24:13.283 --> 01:24:17.084
S'ka kuptim me thanë, "Oh, njana i ka punët ma mirë
se tjetra." Diqysh, të dyja janë të vërteta.

01:24:17.341 --> 01:24:20.937
Edhe krejt mvaret prej neve cilën kemi m'e theksu
dhe cilën kemi m'e përkrahë

01:24:21.073 --> 01:24:23.440
sepse të dyjat janë aty, edhe të dyjat
kanë me qenë gjithmonë aty.

01:24:28.790 --> 01:24:34.750
Me 12 shtator 2012, prokurori federal e
dorëzon nji aktakuzë plotësuese kundër Swartzit,

01:24:34.850 --> 01:24:40.010
tuj shtu edhe disa pika të shkeljeve, qasje
e pautorizume në kompjuter, dhe krim kompjuterik.

01:24:40.665 --> 01:24:45.397
Tash në vend të katër krimeve të randa,
Swartzi po akuzohej për trembëdhejtë.

01:24:45.722 --> 01:24:48.675
zelli i prokurorit ish rritë dramatikisht,

01:24:48.883 --> 01:24:52.034
ashtu siç ish rritë edhe koha e burgut potencial 
për Swartzin si edhe gjobat.

01:24:52.134 --> 01:24:55.257
Ata e dorëzun nji aktakuzë të re për me shtu pika,

01:24:55.644 --> 01:25:01.366
edhe e kishin madje edhe nji teori se pse kjo sjelle
përbante disa vepra penale,

01:25:01.739 --> 01:25:05.850
dhe se nji aktgjykim signifikant 
duhej shqiptu simbas ligjit.

01:25:07.171 --> 01:25:10.266
Kjo teori dhe krejt rasti i prokurorisë
kunder Swartzit

01:25:10.744 --> 01:25:13.702
involvojke nji ligj të krijum fillimisht në vitin 1986.

01:25:14.200 --> 01:25:16.503
Ai quhet "Ligji për keqpërdorimin dhe krimin kompjuterik".

01:25:16.836 --> 01:25:18.400
Ligji për keqpërdorimin dhe krimin kompjuterik

01:25:18.500 --> 01:25:22.101
Ka qenë i inspirum prej filmit "War Games"
me Matthew Broderickun - shum film i mirë.

01:25:22.318 --> 01:25:23.694
[Broderick] Tash t'nxuna.

01:25:23.794 --> 01:25:27.735
Në këtë film, nji fëmijë,
përmjet magjisë së rrjeteve kompjuterike

01:25:27.963 --> 01:25:30.296
mbërrin m'e lansu nji sulm nuklear.

01:25:33.601 --> 01:25:37.509
Kjo, në fakt nuk asht e mundshme,
dhe as ka qenë e mundshme në vitet e '80ta

01:25:37.694 --> 01:25:41.794
por ky film si duket e ka frikësu Kongresin qaq sa

01:25:41.845 --> 01:25:44.805
me lëshu ligjin e parë për keqpërdorimin
dhe krimin kompjuterik.

01:25:45.102 --> 01:25:48.551
Ky asht ligj që asht mbrapa kohës,
për shembull e penalizon

01:25:49.271 --> 01:25:53.835
nji marrëveshje të kushteve të shërbimit.
Mundesh me pasë diçka si

01:25:53.943 --> 01:26:00.951
eHarmony apo Match.com, edhe dikush i fryn pak
karakteristikat e veta personale,

01:26:01.249 --> 01:26:05.095
edhe pa pritë e pa kujtu, mvarësisht prej 
jurisdikcionit edhe prokurorit,

01:26:05.343 --> 01:26:07.798
mundet me sharru në telashe të mëdha.

01:26:08.012 --> 01:26:10.103
Të gjithë e dijmë çka janë "Kushtet e përdorimit".

01:26:10.434 --> 01:26:14.054
Shumica e njerëzve nuk i lexojnë,
por mos me u sjellë simbas tyne don me thanë

01:26:14.278 --> 01:26:16.301
se keni ba krim të randë.

01:26:16.567 --> 01:26:18.864
Kushtet e Shërbimit të websiteave 
shpesh përmbajnë gjana si:

01:26:19.112 --> 01:26:22.332
"Silluni mirë me njani-tjetrin", apo
"Mos bani diçka që s'ka hije."

01:26:22.629 --> 01:26:27.336
Idea që kodi penal ka diçka me shtu
në këso kundërvajtje,

01:26:27.508 --> 01:26:30.561
Shumicën e njerzve i tranon krejt.

01:26:30.778 --> 01:26:33.323
Shembujt bahen hala ma të "trentë":

01:26:33.704 --> 01:26:39.397
Derisa nuk asht ndryshu n'vitin 2013, Kushtet 
e shërbimit n'webin e magazinës Hearst's Seventeen

01:26:39.724 --> 01:26:43.098
kanë thanë se duhesh me i pasë 18 vjet për me lexu.

01:26:43.167 --> 01:26:46.414
Muj me thanë se sa i përket mënyrës qysh e ka intepretu
ligjin Departamenti i Drejtësisë,

01:26:46.514 --> 01:26:49.063
na krejt jemi tuj e shkelë ligjin me dy kambë.

01:26:49.429 --> 01:26:54.777
I padefinum edhe me plotë hapësinë për keqpërdorim
Ligji asht ba çekiç për me iu ra të tanëve

01:26:54.840 --> 01:26:57.852
për nji varg të landëve që kanë të bajnë me kompjutera.

01:26:57.961 --> 01:27:00.248
Ndonëse nuk janë faktori kryesor në këtë rast,

01:27:00.416 --> 01:27:04.775
njimbëdhejtë prej trembëdhejtë akuzave kundër Swartzit
ishin prej ligjit për keqpërdorimin dhe krimin kompjuterik.

01:27:07.088 --> 01:27:11.305
Peytja "Pse?" rri pezull mbi pjesën
ma të madhe të tregimit të Aaron Swartzit.

01:27:11.655 --> 01:27:15.885
Çka e ka motivu qeverinë,
edhe çka kish me qenë landa e tyne?

01:27:16.025 --> 01:27:19.785
Departmenti i Drejtësisë ka refuzu me dhanë përgjegje,

01:27:19.900 --> 01:27:23.500
Por Profesori Orin Kerr asht nji ish prokuror
që e ka studiu rastin.

01:27:23.924 --> 01:27:27.949
Unë vij te ky rast prej nji drejtimi tjetër
për dallim prej njerëzve tjerë, për disa arsye:

01:27:28.199 --> 01:27:31.143
Unë kam qenë prokuror federal
në Departament të Drejtësisë për tre vjet

01:27:31.301 --> 01:27:33.931
para se me nisë me dhanë mësim. Qeveria ka pru

01:27:34.031 --> 01:27:38.303
aktakzuë bazu në krime
që ata kanë mendu se janë kry,

01:27:38.341 --> 01:27:42.016
si nji çashtje krejt juridike, tuj i pa
presedanët, tuj i pa statutet,

01:27:42.345 --> 01:27:45.618
tuj pa historinë, tuj i pa rastet
që kanë ndodh deri tash,

01:27:45.814 --> 01:27:49.121
Mendoj se ka qenë aktakuzë e bazume.

01:27:49.366 --> 01:27:51.341
Mundeni me debatu nëse asht dashtë 
me ngritë këtë rast.

01:27:51.646 --> 01:27:56.665
Ka shum mospajtime. Disa njerëz janë për
Qasje të Hapun, disa nuk janë.

01:27:57.521 --> 01:28:02.948
Mendoj se qeveria e ka marrë shum seriozisht
"Manifesitn e Guerilës për Qasje të Hapun" t'Swartzit,

01:28:03.926 --> 01:28:09.546
edhe mendoj se e kanë pa atê si dikend
që asht i përkushtum, si imperativ moral,

01:28:09.899 --> 01:28:14.987
me shkel ligjin, me tejkalu ligjin
që Swartzi e ka pa si të padrejtë,

01:28:15.172 --> 01:28:20.808
dhe në demokraci, nëse mendon se ligji asht 
i padrejtë, ka mënyra se si ndrrohet ligji.

01:28:20.980 --> 01:28:24.305
Ka mënyrë me shku në Kogres qashtu qysh Swartzi
e ka ba në rastin e SOPAës,

01:28:24.502 --> 01:28:28.281
ose mundesh me shkelë ligjin ose 
në nji mënyrë me anulu ligjin,

01:28:28.674 --> 01:28:33.838
edhe mendoj se ajo që e ka nxitë prokurorinë
ka qenë ndjenja e përkushtimit të Swartzit,

01:28:34.045 --> 01:28:39.531
jo veç me shkelë ligjin, por edhe me u kujdesë
që ligji me u anulu.

01:28:39.846 --> 01:28:43.730
gjithkush me pasë qasje
në databazë asisoji që

01:28:43.894 --> 01:28:46.969
s'kishe mujtë ma me kthy pastën prap në tubë.

01:28:47.208 --> 01:28:51.039
Me ba punë të kryme, edhe ana Swartzit kish me fitu.

01:28:52.655 --> 01:28:56.021
Ka mospajtim të madh në shoqëni
nëse ky asht ligj i padrejtë,

01:28:56.310 --> 01:29:00.197
dhe në fund ky asht vendim, të cilin duhet me marrë
populli amerikan, përmjet Kongresit.

01:29:00.461 --> 01:29:03.387
Problemi i dytë asht,
na hala po mundohemi me marrë vesh:

01:29:03.592 --> 01:29:07.546
Cila asht vija që ndan krimet ma pak serioze
prej atyne serioze?

01:29:07.867 --> 01:29:12.157
Tash po futemi në nji ambient tjetër
të kompjuterave dhe keqpërdorimit të tyne,

01:29:12.396 --> 01:29:16.680
dhe hala s'kemi sens të fort
se cila asht kjo vijë që i ndan

01:29:16.884 --> 01:29:19.117
sepse tek tash po merremi me atë punë.

01:29:19.490 --> 01:29:22.232
ky asht zbatim i dobët i diskrecionit prokurorial.

01:29:22.499 --> 01:29:25.731
Çekiçi, të cilin Departamenti i Drejtësisë
e ka për me i frikësu njerëzit

01:29:25.838 --> 01:29:28.540
po bahet ma i madh e ma i madh,

01:29:28.754 --> 01:29:32.951
edhe shumica e njerëzve,
nuk mujnë me i lujtë zaret e jetës së vet si në lojë.

01:29:33.180 --> 01:29:35.798
A duhet me ia përgju dikujt telefonin? 
A duhet me i xhiru?

01:29:35.951 --> 01:29:39.253
A duhet me nxanë dikend për me dëshmu
kundër njerëzve tjerë?

01:29:39.529 --> 01:29:42.206
Kështu mendojnë agjentat dhe prokurorët federal.

01:29:42.368 --> 01:29:44.814
Ata krijojnë landë.

01:29:46.758 --> 01:29:51.292
Swartzi u kap në ingranazhin brutal të sistemit 
kriminal, sistem që s'mundet me u kthy mbrapa,

01:29:51.586 --> 01:29:57.033
Nji maqinë që Amerikën e ke ba vendin me 
numrin ma të madh të burgimeve në botë.

01:29:57.411 --> 01:30:02.352
Në këtë vend ia kemi leju vetes me u zanë
prej politikës së frikës dhe mllefit,

01:30:02.745 --> 01:30:07.826
edhe gjithçka na frikëson,
si e ardhmja e qasjes në internet,

01:30:08.293 --> 01:30:13.073
edhe gjithçka që na mllefos, instinktivisht
krijon intervenim të sistemit kriminal,

01:30:13.526 --> 01:30:18.764
kemi përdorë burgje, denime
për me zgjidhë probleme të shumta

01:30:19.060 --> 01:30:22.847
të cilat historikisht kurrë nuk janë pa
si probleme kriminale.

01:30:23.063 --> 01:30:28.423
Impulsi me kërcënu, akuzu,
persekutu, që asht pjesë e kësaj

01:30:28.632 --> 01:30:31.978
ka kriju debat dhe kontraverzë rreth qasjes
online dhe informacionit në internet,

01:30:32.793 --> 01:30:35.546
që asht shum konsistent me atë 
që e shohim edhe në domena tjera.

01:30:35.768 --> 01:30:39.800
I vetmi dallim asht se njerëzit që 
janë cak dhe viktimizohen

01:30:40.167 --> 01:30:45.741
prej kësaj mënyre t'përgjegjes me krim e me burgim
zakonisht janë t'varfën dhe minoritete.

01:30:47.587 --> 01:30:50.700
Izolimi i Swartzit prej shokëve dhe familjes u rrit.

01:30:51.062 --> 01:30:53.343
Ai kish pushu me punu në çfarëdo projekti tjetër,

01:30:53.388 --> 01:30:57.123
rasti ia ksih preokupu,
pothuejse krejt jetën.

01:30:57.136 --> 01:31:02.297
Nji prej avakatëve t'Aaronit si duket i kish thanë 
prokurorit që ai ishte emocionalisht shum i lëndueshëm,

01:31:03.060 --> 01:31:07.073
dhe se kjo ishte diçka që ata 
asht dashtë me pasë parasysh.

01:31:07.173 --> 01:31:09.418
Ia kish randu shum jetën.

01:31:09.660 --> 01:31:14.717
Atij nuk i ka pëlqy me ia kufizu
lëvizjen edhe aktivitetet në çfarëdo mënyre,

01:31:15.594 --> 01:31:20.742
kërcënimi i burgut,
të cilin ia rrehshin shum,

01:31:21.759 --> 01:31:23.671
e tmerrojke komplet.

01:31:23.771 --> 01:31:26.280
rasti ia harxhoi tana resurset financiare,

01:31:26.380 --> 01:31:32.018
edhe na ka kushtu edhe neve shum pare, edhe ai 
kish nxjerrë nji shumë goxha të madhe t'pareve,

01:31:32.351 --> 01:31:36.321
kjo pat shku në shifër prej miliona dollarëve.

01:31:36.595 --> 01:31:38.291
Mbrojtja juridike?
- Po.

01:31:38.391 --> 01:31:40.695
-Milionëshe?
- Po.

01:31:41.319 --> 01:31:43.835
Mendoj se nuk ka dashtë me iu ba barrë njerëzve.

01:31:44.092 --> 01:31:47.626
Ka qenë njifarë faktori si, "E kam jetën teme normale,

01:31:48.006 --> 01:31:50.131
edhe kam nji send muti me të cilin duhet me u marrë,

01:31:50.292 --> 01:31:53.099
edhe mundohem me i mbajtë këto dy gjana
sa ma ndamas që asht e mundshme,

01:31:53.329 --> 01:31:57.324
por dikur ato ia nisin me u përshklli bashkë
edhe gjithçka bahet mut."

01:31:59.173 --> 01:32:02.526
Swartzi e kish përpara nji zgjedhje të randë
e cila sa vijke bahej ma e vështirë:

01:32:02.560 --> 01:32:04.989
A me pranu fajin edhe me vazhdu jetën,

01:32:05.006 --> 01:32:07.298
apo me luftu kundër sistemit të prishtë?

01:32:07.462 --> 01:32:09.391
Në rastin e tij përgjegja ishte e thjeshtë:

01:32:09.491 --> 01:32:12.919
E refuzon marrëveshjen edhe caktohet data e gjykimit.

01:32:13.140 --> 01:32:17.014
Aaroni ishte rezolut që mos me u përkulë
e as me akceptu çkado

01:32:17.221 --> 01:32:21.479
në çka nuk ka besu që asht e drejtë,
por njikohësisht ishte i frikësum.

01:32:32.885 --> 01:32:34.752
Nuk mendoj se do ta kishin denu Aaronin.

01:32:34.953 --> 01:32:38.598
Mendoj se do ta kishim nxjerrë prej gjykatores,
Edhe kisha me i dhanë nji përqafim të madh,

01:32:38.817 --> 01:32:44.184
edhe do t'kishim ecë mbi lumin e vocërr n'Boston, 
edhe do t'kishim shku me pi nga nji birrë.

01:32:45.592 --> 01:32:49.834
Njimend kam mendu se jemi në anë të drejtë. 
Se kemi me fitu rastin.

01:32:49.934 --> 01:32:51.765
Mendojsha se mujmë me fitu rastin.

01:32:51.865 --> 01:32:54.351
Ai s'folke për këtë punë shum,
por mujshe me pa

01:32:54.451 --> 01:32:57.388
dhimbtën e madhe që e kish mbrenda.

01:33:01.780 --> 01:33:04.946
Në asnji periudhë gjatë fëmijnisë
Aaroni s'kish pasë luhatje të disponimit

01:33:05.200 --> 01:33:10.686
as periudha depresive as kurrgja
që mundet me u quejtë "depresion i randë"

01:33:10.954 --> 01:33:13.802
asht e mundshme që ka qenë depresiv.
Njerëzit bahen depresiv.

01:33:18.952 --> 01:33:23.255
Shum herë në relacionin tonë,
mbas tri apo katër javëve,

01:33:23.918 --> 01:33:26.570
E mbaj mend që m'pat thanë

01:33:27.627 --> 01:33:30.551
që jam shum ma e fortë se ai.

01:33:30.787 --> 01:33:33.500
Ai ka qenë shum delikat në shum mënyra.

01:33:33.670 --> 01:33:36.839
Gjanat kanë qenë për te shum ma të vështira
se për shumicën e njerëzve.

01:33:37.040 --> 01:33:39.650
Edhe kjo ka qenë pjesë e madhështisë së tij.

01:33:41.056 --> 01:33:46.749
Mendoj se ka pasë diçka si depresion klinik
në moshën njizetvjeçare.

01:33:47.068 --> 01:33:49.542
Nuk mendoj se ka pasë depresion sa ishim bashkë.

01:33:49.811 --> 01:33:55.115
Nuk ka qenë tip i "gëzueshëm", por kjo 
asht ndryshe prej depresionit.

01:33:56.683 --> 01:34:01.456
Ka qenë nën nji presion të hatashëm
për dy vjet të plota.

01:34:01.682 --> 01:34:04.033
Thjesht s'ka dashtë me vazhdu ma tutje.

01:34:04.215 --> 01:34:07.569
Ai thjesht--
Mendoj se iu ka tepru thjesht.

01:34:14.411 --> 01:34:17.160
Mora nji telefonatë natën vonë.

01:34:17.654 --> 01:34:22.931
E ndjeva që diçka s'asht në rregull, mandej 
e thirra, edhe e kuptova çka kish ndodhë.

01:34:23.821 --> 01:34:28.899
Nji prej bashkë-themeluesve të faqes zbavitëse 
t'lajmeve "Reddit" asht gjetë i vdekun.

01:34:29.087 --> 01:34:31.570
Policia thotë se njizet-e-gjashtë-vjeçari Aaron Swartz

01:34:31.668 --> 01:34:35.425
e ka vra veten dje në banesën e tij në Brooklyn.

01:34:37.379 --> 01:34:46.346
Mendova e kemi hupë nji prej mendjeve
ma kreative t'gjeneratës tonë.

01:34:46.803 --> 01:34:50.936
krejt bota m'u shemb për nji moment.

01:34:56.922 --> 01:35:00.139
Ka qenë nji prej netëve ma të randa të jetes teme.

01:35:00.388 --> 01:35:04.723
Mbeta tuj bërtitë, "Nuk po t'ndigjoj!
Çka the? Nuk po t'ndigjoj!"

01:35:07.533 --> 01:35:08.980
S'mundem. Qaq.

01:35:09.080 --> 01:35:10.938
Okej.

01:35:16.248 --> 01:35:22.393
Asgja s'kish kuptim,

01:35:22.613 --> 01:35:24.920
as tash nuk po ka kuptim.

01:35:25.020 --> 01:35:27.401
Isha shum i frustrum, i mllefosun.

01:35:38.057 --> 01:35:43.166
U mundojsha me ia shpjegu fëmijve të mij.

01:35:43.725 --> 01:35:47.038
Çika jeme tre-vjeçe më tha doktorat mujnë me ndreqë.

01:35:52.416 --> 01:35:56.666
Kam njoftë plot njerëz që kanë vdekë,
Por kurrë nuk e kam hupë dikend qeshtu,

01:35:56.824 --> 01:36:03.841
sepse gjithkush e ndjen, edhe unë,
ka qaq shum gjana - me i ba...

01:36:04.942 --> 01:36:11.036
Nuk e kam dijtë që asht aty. Nuk e kam dijtë
se kjo vujtje e tij...

01:36:11.496 --> 01:36:14.215
Ai ka qenë pjesë e jemja.

01:36:16.425 --> 01:36:20.685
Veç dojsha mos me qenë e vërtetë...

01:36:24.945 --> 01:36:29.207
edhe mandej e këqyra faqen e tij në Wikipedia
edhe pash datën:

01:36:33.084 --> 01:36:35.601
"deri me 2013".

01:36:44.006 --> 01:36:45.264
Aaroni ka vdekë.

01:36:46.036 --> 01:36:50.000
Shtegtarë në këtë botë të trentë,
e kemi hupë nji mentor, nji plak të urtë.

01:36:50.614 --> 01:36:53.969
Hackera për drejtësi, jemi rrëxu.

01:36:54.337 --> 01:36:55.941
E kemi hupi nji të tonin.

01:36:57.107 --> 01:37:02.386
Ushqyes, kujdestar, ndigjues,
ujitës, prind të tanë ju,

01:37:02.893 --> 01:37:06.775
e kemi hupë nji fëmijë.
Le t'vajtojmë të gjithë.

01:37:07.290 --> 01:37:10.748
-Sir Tim Berners-Lee, 11 Janar 2013

01:37:14.798 --> 01:37:19.376
Mendimi jem i parë ka qenë: çka nëse as nuk vërehet?

01:37:19.476 --> 01:37:23.948
Për mu nuk ka qenë e kjartë
sa ka ra në sy.

01:37:24.348 --> 01:37:29.800
Kurrë nuk kam pa
qasi derdhje në internet.

01:37:29.900 --> 01:37:31.856
U kall rrjeti.

01:37:31.956 --> 01:37:37.517
Secili u mundohke me shpjegu në mënyrën e vet,
por kurr s'kam pa

01:37:38.121 --> 01:37:40.096
njerëz tuj vajtu në Twitter.

01:37:40.196 --> 01:37:43.728
Njerëzit vajtojshin dukshëm online.

01:37:46.392 --> 01:37:49.508
ai ka qenë djali i internetit,

01:37:49.955 --> 01:37:53.966
bota e vjetër e kish vra.

01:37:55.587 --> 01:38:01.156
jemi në mes të kohës
kur padrejtësia e madhe mbetet e paprekun.

01:38:02.044 --> 01:38:06.304
Arkitektat e kolapsit financiar hajnë darkë
me presidentin, rregullisht.

01:38:06.404 --> 01:38:12.829
Në mes të asaj kohe, që idea asht që 
kjo asht dashtë me u persekutu prej qeverisë,

01:38:14.614 --> 01:38:17.599
Po tingllon krejt absurde, 
po t'mos kish qenë tragjike.

01:38:17.699 --> 01:38:23.383
Pyetja asht: Çka mujmë me ba tash,
mbas kësaj që ka ndodhë,

01:38:23.483 --> 01:38:26.438
që me ba botën vend ma të mirë,

01:38:26.538 --> 01:38:28.557
edhe qysh mujmë m'e çu përpara këtë trashigimi?

01:38:28.657 --> 01:38:32.124
Kjo asht pyetje e vetme që mujmë me shtru.

01:38:33.150 --> 01:38:37.636
Në tana anët e botëz po mbahen
hack-a-thone, tubime,

01:38:37.811 --> 01:38:43.418
Aaron Swartzi në njifarë mënyre, na ka nxjerrë 
ma të mirën prej nesh, tuj dashtë me thanë:

01:38:43.884 --> 01:38:46.919
Qysh ndreqet qekjo?

01:38:47.834 --> 01:38:52.632
Ai për mendim temin modest, ka qenë
nji prej revolucionarëve ma të jashtëzakonshëm

01:38:52.732 --> 01:38:55.557
që i ka prodhu ky vend.

01:38:55.657 --> 01:38:59.344
Nuk e dij a ka dalë Aaroni humbës
apo fitmtar,

01:38:59.555 --> 01:39:05.779
por na jemi sigurisht të fromësum prej durve
me të cilat ka luftu.

01:39:05.929 --> 01:39:12.270
Kur t'i kemi kthy agjentat e armatosun në qytetarë
që mundohen me rritë qasjen në dije,

01:39:12.441 --> 01:39:17.003
ta kemi thy ligjin--
ta kemi përdhosë tempullin e drejtësisë.

01:39:17.184 --> 01:39:19.524
Aaron Swartzi nuk ka qenë kriminel.

01:39:21.596 --> 01:39:25.265
Ndryshimi nuk vjen në rrota të pashmangshmënisë,

01:39:25.365 --> 01:39:28.924
por vjen me luftë të vazhdueshme.

01:39:30.156 --> 01:39:32.543
Aaroni me të vërtetë ka mujtë me ba magji,

01:39:32.816 --> 01:39:36.048
edhe unë du me u përkujdesë 
që magjia e tij mos me përfundu me vdekjen e tij.

01:39:36.148 --> 01:39:40.249
Ai ka besu se mundet me ndërru botën,
edhe ka pasë të drejtë.

01:39:40.620 --> 01:39:44.775
Prej javës së kalume, prej sot,
feniksat po rilindin.

01:39:46.818 --> 01:39:51.345
Prej vdekjes se Swartzit, Përfaqësuesja
Zoe Lofgren dhe Senatori Ron Wyden

01:39:51.445 --> 01:39:55.349
kanë paraqitë projektligjin për me reformu
Ligjin për keqpërdorim dhe krim kompjuterik--

01:39:55.651 --> 01:40:00.403
Ky ligj i tejkalum që ka dhanë bazën
e shumicës së akuzave kundër Swartzit.

01:40:00.656 --> 01:40:03.251
tash quhet "Ligji i Aaronit".

01:40:03.351 --> 01:40:07.050
Aaroni ka besu që tekstualisht secili 
duhet me pyet veten tanë kohën:

01:40:07.150 --> 01:40:10.571
Cili asht sendi ma i randësishëm në botë
në të cilin duhet me punu në këtë moment?

01:40:10.780 --> 01:40:12.943
Nëse nuk je tuj punu në te, pse nuk je?

01:40:13.043 --> 01:40:15.498
Qeshtu duket demokracia!

01:40:15.598 --> 01:40:17.018
Edhe na jemi popull!

01:40:17.118 --> 01:40:20.828
Liria e interneti po sulmohet,
çka duhet me ba?

01:40:20.928 --> 01:40:22.554
Çohu, lufto!

01:40:22.654 --> 01:40:25.668
Liria e internetit po sulmohet, çka po bajmë?

01:40:25.768 --> 01:40:30.769
Hej, hej! Ho, ho! NROC duhet me shku!

01:40:33.580 --> 01:40:37.071
Kisha pasë qef me mujtë m'e ndërru të kalumen, por s'mujmë.

01:40:37.171 --> 01:40:39.638
Por mujmë me ndërru të ardhmen edhe duhet.

01:40:39.738 --> 01:40:43.847
Duhet për shkak të Aaronit, duhet për shkak tonin.

01:40:43.947 --> 01:40:48.537
Duhet me ndërru për me ba botën vend ma të mirë,
vend ma human,

01:40:48.637 --> 01:40:54.019
vend ku funksionon dejtësia, dhe qasja në dije
bahet e drejtë e njerit.

01:40:54.424 --> 01:41:01.581
Ka qenë nji fëmijë, qatëherë në shkurt,
prej Baltimoreit, katërmbëdhejtë-vjeç,

01:41:01.949 --> 01:41:08.288
që ka pasë qasje në JSTOR, edhe ka çapuritë
nëpër JSTOR mbasi që ka lexu diçka,

01:41:08.346 --> 01:41:14.190
edhe i ka ra n'fije nji mënyre me testu hershëm
kancerin e pankreasit,

01:41:14.716 --> 01:41:19.379
kanceri i pankreasit t'vret si kurrgja
sepse zbulohet shum vonë

01:41:19.479 --> 01:41:22.872
në kohën kur detektohet, veç
bahet vonë për me ndërmarrë çkado,

01:41:23.027 --> 01:41:28.920
ky çuni i çon email krejt departamentit t'onkolgjisë
në Johns Hopkins,

01:41:28.984 --> 01:41:32.208
nja njiqind emaila, edhe secili--
- A the katërmbëdhejtë-vjeç?

01:41:35.219 --> 01:41:35.593
- sabi katërmbëdhejtë-vjeç, po, shumica e injorojnë
por njani i përgjegjet,

01:41:35.693 --> 01:41:38.538
edhe i thot që nuk asht ideja ma e dobët,
pse nuk vjen pak këndej?

01:41:38.638 --> 01:41:43.210
Ky fëmijë punon në mbramje edhe në vikende
me hulumtuesin, edhe në shkurt del në lajme

01:41:43.310 --> 01:41:48.672
disa javë mbas vdekjes së Aaronit,
Aaroni ka qenë hala shum nëpër lajme..

01:41:50.747 --> 01:41:52.845
Më fal...

01:41:53.390 --> 01:41:59.390
edhe arsyeja pse këta dolën në lajme asht
'se i kishin ra në fije. Ishin tuj e prodhu

01:41:59.992 --> 01:42:03.681
testin e hershëm për kancerin e pankreasit
që ka me pshtu jetë,

01:42:03.781 --> 01:42:09.757
edhe tha, "Për këtë arsye ajo që
ka ba Aaroni ka qenë kaq me randësi."

01:42:10.293 --> 01:42:15.099
Sepse kurrë nuk mundesh m'e dijtë, apo jo?
Kjo e vërtetë e universit nuk asht diçka

01:42:15.199 --> 01:42:19.321
që politikanët ia gjejnë fijen,
cili duhet me qenë kufini i shpejtësisë.

01:42:19.421 --> 01:42:24.130
Asht prej kah vjen qai sendi që ka me pshtu
fëmijën tand prej kancerit të pankreasit,

01:42:26.013 --> 01:42:31.231
pa qasje, personi që ka me dalë
me sendin që e ka numrin tand në tê,

01:42:32.532 --> 01:42:34.327
kurr nuk kish mujtë me gjetë përgjegjen.

01:42:36.107 --> 01:42:47.165
Ka fjetë gjithmonë shum mirë, kurrë s'ka ra, as kur
ka pa andërr se ka hypë prap në anije hapësinore.

01:42:47.870 --> 01:42:51.545
Shum mirë, Aaron.
Shum mirë. Aaron!

01:42:51.645 --> 01:42:56.426
Okej, koha për kangë.

01:43:19.225 --> 01:43:23.823
AARON SWARTZ
1986-2013

01:43:36.000 --> 01:43:40.000
Përkthimi: bresta@flossk.org