1
00:00:24,404 --> 00:00:26,193
Ka ligje të padrejta;

2
00:00:26,233 --> 00:00:28,369
a duhet me qenë të kënaqun edhe me i respektu,

3
00:00:28,409 --> 00:00:33,466
apo duhet me u përpjekë me i ndreqë,
tuj i respektu deri sa t'mos i ndreqim,

4
00:00:33,506 --> 00:00:37,077
apo me i shkelë të tana përnjiherë?

5
00:00:37,117 --> 00:00:41,117
- Henry David Thoreau

6
00:00:50,537 --> 00:00:57,794
Nji prej bashkëthemeluesve të websiteit
social Reddit asht gjetë i vdekun.

7
00:00:58,334 --> 00:01:01,836
Ka qenë fëmijë talent, ndonëse
ai veten nuk e ka konsideru të tillë.

8
00:01:01,936 --> 00:01:04,660
Ka qenë krejtësisht i pamotivum

9
00:01:04,760 --> 00:01:08,284
me nisë biznis për me ba pare.

10
00:01:09,744 --> 00:01:14,619
Sonte Highland Parkun, vendlindjen e Aaron Swartzit
e ka kaplu nji ndjenë e fellë e humbjes,

11
00:01:14,719 --> 00:01:18,231
teksa të afërmit i thonë lamtumirë njanit
prej yjeve ma të ndritshme t'internetit.

12
00:01:18,311 --> 00:01:21,581
Aktivista të lirisë, Qasjes së Hapun dhe
të kompjuterit po vajtojnë humbjen e tij.

13
00:01:21,681 --> 00:01:24,809
"Nji intelekt i mahnitshëm",
thonë njerëzit që e kanë njoftë.

14
00:01:24,909 --> 00:01:29,466
Asht vra prej qeverisë, dhe MIT
i ka tradhëtu tana parimet e veta themelore.

15
00:01:29,566 --> 00:01:32,816
Kanë dashtë me ba shembull përmjet tij, a po merr vesh?

16
00:01:35,016 --> 00:01:38,793
Qeveritë kanë dëshirë të pangijshme
me kontrollu.

17
00:01:38,893 --> 00:01:43,217
Atij i këcënoheshin 35 vjet burg
dhe gjobë prej nji milion dollarësh.

18
00:01:43,317 --> 00:01:49,759
Dalin pyetje rreth zellit të prokurorit,
si dhe mundet me u thanë keqpërdorimit.

19
00:01:49,859 --> 00:01:55,277
A ia keni lëshu nji sy kësaj çashtjeje
dhe a e keni mbërri nji konkluzion?

20
00:01:57,239 --> 00:02:01,435
Tuj u rritë, gradualisht e kam përjetu procesin
e të kuptuemit që tana gjanat rreth meje

21
00:02:01,535 --> 00:02:06,173
që njerëzit m'kishin thanë se janë krejt natyrshëm
ashtu siç janë gjanat, edhe siç kanë me mbetë gjithmonë,

22
00:02:06,273 --> 00:02:08,460
ato nuk ishin aspak të natyrshme,
ka gjana që mujnë me u ndërru

23
00:02:08,560 --> 00:02:11,564
ajo që asht hala ma me randësi: ka gjana që
janë gabim edhe që duhet me u ndërru,

24
00:02:11,664 --> 00:02:14,204
dhe kur e pata marrë vesh këtë punë,
s'kishte ma kthim mbrapa.

25
00:02:24,114 --> 00:02:27,801
Mirësevini në orën e leximit të tregimeve.

26
00:02:27,901 --> 00:02:32,793
Titulli i librit asht "Paddingtoni në Panair".

27
00:02:32,893 --> 00:02:36,414
Pra, ai ka lindë në Highland Park,
edhe asht rritë poaty.

28
00:02:36,514 --> 00:02:39,778
Aaroni u rrit në nji familje me tre djem
të tretë jashtëzakonisht të zgjuet.

29
00:02:39,878 --> 00:02:44,362
"Oh, u rrotullu kutia..."

30
00:02:44,372 --> 00:02:48,124
Asnjani prej neve s'ka qenë,
fëmija ma i sjellshëm në botë.

31
00:02:48,224 --> 00:02:51,422
Tre djem që kanë vrapu poshtë e përpjetë
tanë kohën, tuj ba sherre.

32
00:02:51,522 --> 00:02:53,745
"Hej, mos, mos mos!"

33
00:02:53,845 --> 00:02:55,614
- Aaron!
- Çka?

34
00:02:55,714 --> 00:03:00,974
Dikur e pata kuptu që Aaroni në moshë
shum t're i kish ra në fije qysh me mësu.

35
00:03:01,001 --> 00:03:06,281
"Nji, dy, tre, katër, pesë, gjashtë,
shtatë, tetë, nandë, dhejtë!"

36
00:03:06,311 --> 00:03:08,972
- Tak, tak!
- Kush asht?

37
00:03:09,072 --> 00:03:11,467
- Aaroni.
- Cili Aaron?

38
00:03:11,567 --> 00:03:12,593
- Aaron Hajgarexhia.

39
00:03:12,693 --> 00:03:14,988
Ai e dijke çka dojke,
edhe gjithmonë dojke me ba atë që dojke.

40
00:03:15,088 --> 00:03:17,149
Gjithmonë ia dilke në krye me ba çka dojke.

41
00:03:18,299 --> 00:03:21,248
Ka qenë pafundësisht kurreshtar.

42
00:03:21,348 --> 00:03:26,787
"Qe nji pamje e vogël e planeteve.
Secili planet e ka simbolin e vet."

43
00:03:26,887 --> 00:03:32,837
"Simboli i Merkurit, i Venerës, i Tokës,
Simboli i Marsit, i Jupiterit."

44
00:03:32,937 --> 00:03:36,829
Nji ditë i tha Susanës, "Çka asht qai argëtimi falas
familjar në qendër të Highland Parkut?"

45
00:03:36,929 --> 00:03:40,224
"Argëtim falas familjar
në qendër të Highland Parkut."

46
00:03:40,324 --> 00:03:42,241
Atëhere i ka pasë tre vjet.

47
00:03:42,341 --> 00:03:44,382
Ajo tha, "Për çka e ke fjalën?"

48
00:03:44,482 --> 00:03:46,152
Ai tha, "Këqyr, po shkrun
qetu në frigorifer,"

49
00:03:46,252 --> 00:03:49,832
"Argëtim falas familjar
në qendër të Highland Parkut."

50
00:03:49,932 --> 00:03:54,353
Ajo u palu prej habisë
që ai dijke me lexu.

51
00:03:54,850 --> 00:03:58,850
E paska emnin "Sederi jem familjar".

52
00:03:59,595 --> 00:04:04,580
Nata e Sederit asht ndryshe
prej tana netëve tjera.

53
00:04:04,680 --> 00:04:08,612
Njiherë m'kujtohet, kemi qenë
në bibliotekën e Universitetit të Chicagos.

54
00:04:08,687 --> 00:04:12,058
E mora nji libër prej raftit
dikund të vjetit 1900,

55
00:04:12,158 --> 00:04:15,890
ia kallxova atij edhe i thash, "Diqysh,
ky vend asht përnjimend i jashtëzakonshëm."

56
00:04:15,990 --> 00:04:22,249
Të tanë kemi qenë fëmijë kurreshtarë, mirëpo Aaroni njimend
ka pasë qef me mësu vetë edhe me i mësu të tjerët.

57
00:04:22,349 --> 00:04:27,235
"Tash kemi m'e mësu alfabetin mbrapsht."

58
00:04:27,335 --> 00:04:31,225
"Z, Y, X, W, V, U, T..."

59
00:04:31,333 --> 00:04:35,030
Po m'kujtohet kur asht kthy në shpi
prej orë së parë t'algjebrës.

60
00:04:35,130 --> 00:04:38,488
Erdh e tha, "Noah, hajde me ta mësu algjebrën!"

61
00:04:38,588 --> 00:04:40,874
E unë ia ktheva, "Çka asht algjebra?"

62
00:04:40,974 --> 00:04:42,877
Gjithmonë ka qenë qasi.

63
00:04:42,977 --> 00:04:48,358
"Tash hajde e klikojmë pullën,
qe! Edhe del qajo!"

64
00:04:48,458 --> 00:04:51,598
"Tash bahet pembe!"

65
00:04:51,698 --> 00:04:55,838
Kur i ka pasë diçka si dy a tre vjet,
e Bobi e pat njoftu me kompjuterin,

66
00:04:55,938 --> 00:04:59,340
u fut si i trentë në trip të kompjuterave.

67
00:04:59,440 --> 00:05:03,247
(muhabet bebash)

68
00:05:03,347 --> 00:05:08,977
Të tanë na kishim kompjutera, por Aaroni njimend
u fut në ta, edhe sidomos u fut në internet.

69
00:05:09,077 --> 00:05:12,705
- A je tuj punu n'kompjuter?
- jo...

70
00:05:12,805 --> 00:05:15,778
"Qysh asht... mami,
pse kurrgja s'po funksionon?"

71
00:05:15,878 --> 00:05:18,037
Pat fillu me programu prej
moshës shum t're.

72
00:05:18,137 --> 00:05:21,246
Më kujtohet programi i parë
që e pata shkru me të në BASIC,

73
00:05:21,346 --> 00:05:24,225
ka qenë nji lojë me pyetje prej Star Wars.

74
00:05:25,715 --> 00:05:29,926
Ai u pat ulë me mu n'podrum,
ku e kishim kompjuterin,

75
00:05:30,026 --> 00:05:32,887
me orë të tana, tuj e programu lojën.

76
00:05:34,657 --> 00:05:38,251
Problemin që e kam pasë tanë kohën me tê
unë s'kisha kurrgja që dojsha me kry,

77
00:05:38,351 --> 00:05:41,293
ndërsa për tê, kish gjithmonë
diçka që ai dojke me ba,

78
00:05:41,393 --> 00:05:44,215
Gjithmonë kish diçka
që mujke me u programu.

79
00:05:46,925 --> 00:05:50,251
Për Aaronin programimi, 
ka qenë gjithmonë magji.

80
00:05:50,351 --> 00:05:53,782
Mundesh me ba sende
që s'mundet me i ba nji njeri normal.

81
00:05:53,882 --> 00:05:58,105
Aaroni e ndërtoi nji bankomat me nji Mac
edhe nji kuti të kartonit.

82
00:05:58,205 --> 00:06:01,578
Njiherë për Halloween,
S'kisha ide, si çka m'u masku,

83
00:06:01,678 --> 00:06:06,098
edhe ai tha që kish me qenë shum tepër cool
me u pasë veshë si kompjuteri ma i dashtun i tij,

84
00:06:06,198 --> 00:06:08,848
që në atë kohë ish nji iMac.

85
00:06:08,948 --> 00:06:12,564
Po mendoj, atij i shkojke n'nerva me u veshë për Halloween
por kish shum qef me i bindë njerëzit tjerë

86
00:06:12,664 --> 00:06:15,810
me u veshë me gjanat që ai kish qef me i pa.

87
00:06:15,910 --> 00:06:20,135
"Nikoqiri Aaron, ndalu!
Djem, hajde ma, këqyrni n'kamerë!"

88
00:06:20,235 --> 00:06:22,560
"Spidermani po këqyrë në kamerë!"

89
00:06:23,850 --> 00:06:31,105
Ai e krijoi nji website me emnin The Info,
ku njerëzit mujnë thjeshtë me shtu informata.

90
00:06:31,205 --> 00:06:34,727
Jam i sigurtë që dikush atje din
gjithçka për arin, prarimin...

91
00:06:34,827 --> 00:06:38,462
Pse nuk shkrujnë për qat punë në këtë website?
E mandej ma vonë njerëzit tjerë vijnë aty,

92
00:06:38,562 --> 00:06:43,087
e lexojnë informacionin e ndryshojnë
informacionin nëse mendojnë se asht keq.

93
00:06:43,187 --> 00:06:45,966
Jo fort e pangjajshme me Wikipedian, apo jo?

94
00:06:46,066 --> 00:06:51,324
Kjo ka ndodh para se me nisë Wikipedia,
asht zhvillu prej nji djaloshi 12-vjeçar,

95
00:06:51,424 --> 00:06:58,192
në dhomën e vet, krejt vetëm, në nji server
të vocërr me teknologji antike.

96
00:06:58,292 --> 00:07:01,022
E nji prej mësuesve i thot,

97
00:07:01,122 --> 00:07:07,022
"Kjo asht ide palidhje, s'munesh me ia leju 
gjithkujt me qenë autor i enciklopedisë!"

98
00:07:07,122 --> 00:07:09,882
"Krejt arsyeja pse kemi akademik
asht që ata me i shkru këta libra për ne."

99
00:07:09,982 --> 00:07:12,414
"Qysh t'ka ra n'mend kjo ide kaq palidhje?"

100
00:07:12,514 --> 00:07:16,441
Unë dhe vëllau tjetër mandej thojshim,
"O, a din qysh, Wikipedia asht send i çart, por..."

101
00:07:16,541 --> 00:07:20,148
"e kemi pasë te shpija, para nja 5 vjetëve."

102
00:07:21,128 --> 00:07:25,337
Websitei i Aaronit, theinfo.org,
e fiton nji çmim në nji garë në shkollë

103
00:07:25,437 --> 00:07:30,188
që e hostojke nji kompani e web designit
prej Cambridgeit me emnin ArsDigita.

104
00:07:33,528 --> 00:07:37,830
Patëm shku të gjithë në Cambridge kur
e fitoi çmimin ArsDigita

105
00:07:37,930 --> 00:07:39,796
s'kishim haber se çka asht tuj ba Aaroni.

106
00:07:39,896 --> 00:07:43,198
Ishte e kjartë që çmimi
ishte goxha i randësishëm.

107
00:07:43,958 --> 00:07:47,701
Aaroni mandej u lidh me
komunitete të programerave online,

108
00:07:47,801 --> 00:07:51,177
Mandej në proces t'formësimit
të nji vegle të re për web.

109
00:07:51,277 --> 00:07:55,285
Vjen te unë edhe më thot: "Ben, asht nji
send shum i çartë që jam kah e punoj."

110
00:07:55,385 --> 00:07:57,453
"Duhesh me ndigju!"

111
00:07:57,553 --> 00:07:59,482
"A po, çka asht ai send?"

112
00:07:59,582 --> 00:08:01,609
"Asht nji send që e ka emnin RSS."

113
00:08:02,529 --> 00:08:07,261
Madej ma shpjegoi çka asht RSSi.
E unë, "Kujt i hyn në punë, Aaron?"

114
00:08:07,361 --> 00:08:11,008
"A po e përdor ndoi site?
Pse kisha me përdorë unë?"

115
00:08:11,108 --> 00:08:16,373
Ish nji mailing list për njerëz që punojshin
në RSS, edhe në XML pak ma përgjithshëm,

116
00:08:16,473 --> 00:08:20,994
dhe në këtë list ish nji person me emnin
Aaron Swartz që ish luftarak, por shum intelegjent,

117
00:08:21,094 --> 00:08:24,505
dhe që kish shum ide t'mira, e

118
00:08:24,605 --> 00:08:28,376
mirëpo nuk vijke në takimet fizike
edhe njerëzit i thojshin,

119
00:08:28,476 --> 00:08:31,662
"Kur don me ardhë në takim
kur takohemi fizikisht?"

120
00:08:31,762 --> 00:08:36,962
Edhe ai tha, "Paj, s'di a m'len mama me ardhë.
Unë sapo i kam mbushë katërmbdhejtë."

121
00:08:37,062 --> 00:08:42,414
E mandej reagimi i tyne i parë: "ky person,
ky kolegë me t'cilin po punojmë tanë vitin

122
00:08:42,514 --> 00:08:46,434
i paska pasë trembëdhejt vjet sa ishim tuj 
punu bashkë, dhe tash i paska ba katërmbëdhejtë."

123
00:08:46,534 --> 00:08:47,747
E reagimi i dytë ishte:

124
00:08:47,847 --> 00:08:51,030
"Zot, shum kishim pasë dëshirë me taku.
I jashtëzakonshëm!"

125
00:08:51,130 --> 00:08:53,425
Ai ka qenë pjesë e komiteteti që e ka draftu RSSin.

126
00:08:53,525 --> 00:08:58,891
Ajo çka ka ba asht me ndihmu në ndërtimin 
e bazamentit të hypertextit modern.

127
00:08:58,991 --> 00:09:05,596
Pjesa në të cilën ka punu, në RSS,
ka qenë nji vegël që përdoret për me i nxjerrë përmbledhjet

128
00:09:05,696 --> 00:09:08,415
e gjanave që kanë dalë në faqe tjera.

129
00:09:08,515 --> 00:09:10,353
Zakonisht kjo vegël përdoret në blog.

130
00:09:10,453 --> 00:09:13,251
Mundesh me i pasë 10 a 20 bloga të njerëzve 
që don me i lexu.

131
00:09:13,351 --> 00:09:18,058
E përdorë ushqyesin RSS të tyne, përmbledhjet e asaj
çka ka ndodhë në faqet e tyne

132
00:09:18,158 --> 00:09:22,349
për me kriju nji listë unike të tanë artikujve
që janë publiku aty.

133
00:09:22,449 --> 00:09:27,358
Aaroni ka qenë shum i ri, por e ka kuptu mirë
teknologjinë edhe e ka pa që nuk asht e përsosun

134
00:09:27,458 --> 00:09:30,258
edhe ka kërku mënyra për me ba ma të përsosun.

135
00:09:35,485 --> 00:09:39,705
Dikur nana e vet filloi m'e hypë në aeroplan
në Chicago. Na e merrshim në San Francicso.

136
00:09:39,805 --> 00:09:45,103
E njoftojshimm me njerëz interesant për me debatu,
edhe u mahnitshim me shprehit e tij t'tmerrshme n'ushqim.

137
00:09:45,203 --> 00:09:50,812
Hajke veç ushqim të bardhë, veç oriz në avull
jo oriz t'fërgum 'se nuk ish boll i bardhë

138
00:09:50,912 --> 00:09:53,440
edhe bukë t'bardhë, e kështu me radhë...

139
00:09:53,540 --> 00:09:59,090
edhe u mahnitshim me cilësinë e debatit
që un nxitke nga kjo,

140
00:09:59,103 --> 00:10:01,484
ajo që u dukke si nji gojë e nji djaloshi t'vogël,

141
00:10:01,584 --> 00:10:04,803
edhe mendojshe, ky asht nji fëmijë që ka me 
mbërri shum, nëse ndërkohë nuk vdes prej skorbutit.

142
00:10:04,903 --> 00:10:06,433
Aaron, rendi jot!

143
00:10:06,533 --> 00:10:09,742
Mendoj se dallimi tash asht, se nuk mundesh
ma me kriju kompani si dotcom.

144
00:10:09,842 --> 00:10:15,460
Nuk mundesh me pasë kompani që shet ushqim t'qenve 
n'Internet apo shet ushqim të qenve n'telefona mobil.

145
00:10:15,560 --> 00:10:17,926
Por prap ka plot invoacione që po ndodhin.

146
00:10:18,026 --> 00:10:21,165
Mendoj se nëse nuk jenu tuj e pa inovacionin
ndoshta e keni kryet n'zallë.

147
00:10:21,265 --> 00:10:24,436
Ai i qaset kësaj pune, si nji personalitet 
bubaç alpha, ku tingëllon si

148
00:10:24,536 --> 00:10:28,352
"Unë jam ma i mençëm se ti, pra meqenëse
jam ma i mençëm se ti, jam ma i mirë se ti,

149
00:10:28,452 --> 00:10:30,624
edhe muj me t'kallxu çka me ba."

150
00:10:30,724 --> 00:10:35,042
Diqysh e tepron pak, del si kastravec.

151
00:10:35,150 --> 00:10:38,750
Kështuqë i agregon krejt këta kompjutera bashkë
edhe i ban me zgjidhë probleme të mëdha

152
00:10:38,850 --> 00:10:41,880
si për shembull me lypë jashtëtokësor
apo me shnoshë kancerin.

153
00:10:44,950 --> 00:10:48,210
Për herë të parë e kam taku në IRC, Internet Relay Chat.

154
00:10:48,310 --> 00:10:53,230
Jo veç që shkrujke kod, por edhe i angazhojke njerëzit
emocionalisht për zgjidhjet e problemeve që i dilshin.

155
00:10:53,330 --> 00:10:55,357
Ka qenë konektor.

156
00:10:55,457 --> 00:10:58,257
Kultura e lirë ka marrë shum energji prej tij.

157
00:10:58,591 --> 00:11:03,612
Mendoj që Aaroni asht mundu me ba botën
me funksionu. U mundojke me ndreqë botën.

158
00:11:03,712 --> 00:11:08,380
Ka pasë nji personalitet shum t'fortë
që kohë mbas kohe i kallxojke edhe kthetrat.

159
00:11:08,480 --> 00:11:13,135
Jo gjithmonë asht ndje komod
me botën

160
00:11:13,235 --> 00:11:16,005
as bota nuk ka qenë komode me tê.

161
00:11:18,834 --> 00:11:22,834
kur Aaroni hyni në gjimnaz
ia nisi me u gërditë prej shkollës.

162
00:11:22,839 --> 00:11:27,679
Nuk i pëlqejke shkolla. Nuk i pëlqejshin as landët
që i mësojke. Nuk i pëlqejshin as mësuesit.

163
00:11:27,779 --> 00:11:30,236
Aaroni e ka dijtë qysh merren informacionet.

164
00:11:30,336 --> 00:11:34,559
Thojke, "Nuk kam nevojë me shku te filan
mësuesi për me mësu gjeometri.

165
00:11:34,659 --> 00:11:36,852
Muj thjesht me lexu librin e gjeometrisë,

166
00:11:36,872 --> 00:11:40,918
edhe nuk kam nevojë me shku te ky mësuesi tjetër
me mësu verzionin e tyne të historisë Amerikane,

167
00:11:41,018 --> 00:11:45,140
I kam nja tri përmbledhje historike qaty,
të cilat kisha mujtë me i lexu,

168
00:11:45,240 --> 00:11:48,831
nuk jam i interesum për qato sende.
Jam i intersum për Web."

169
00:11:48,931 --> 00:11:53,108
Kam qenë shum i frustrum në shkollë. E kisha përshtypjen
që mësuesit s'kishin ide për ato që folshin,

170
00:11:53,208 --> 00:11:56,761
ishin dominues dhe kontrollues,
detyrat e shpisë ishin shtihim,

171
00:11:56,861 --> 00:12:00,843
krejt ai muhabet ish njifarë tentimi me i mbledhë nxanësat
edhe me i shti me zor me ba detyra shpije palidhje.

172
00:12:00,943 --> 00:12:05,045
Edhe ia nisa me lexu libra
për historinë e edukimit

173
00:12:05,145 --> 00:12:07,587
me pa qysh asht zhvillu ky sistem i edukimit,

174
00:12:07,687 --> 00:12:10,961
edhe, cilat janë alternativat tjera edhe mënyrat
qysh me i ba njerëzit përnjimend me i mësu sendet

175
00:12:11,061 --> 00:12:14,861
si kundërpërgjigje në ripërtypjen e fakteve
që na i kallxojshin mësuesit,

176
00:12:15,080 --> 00:12:19,168
edhe kjo m'çoi te udha e hulumtimit të pyetjeve
sa ia nisa me vu në dyshim shkollën u futa mbrenda,

177
00:12:19,268 --> 00:12:24,101
pyetje për shoqëninë që e ka kriju shkollën, pyetje
për firmat, për të cilat trajnohen njerëzit në këto shkolla,

178
00:12:24,201 --> 00:12:27,829
shtrojsha pyetje për qeverinë
që e kish mëkambë krejt këtë strukturë.

179
00:12:27,929 --> 00:12:31,762
Nji prej gjanave, mbas të cilave ka qenë shum i pasionum
asht pronësia intelektuale, sidomos në ditët e hershme.

180
00:12:32,032 --> 00:12:37,340
Pronësia intelektuale ka qenë gjithmonë barrë
për industrinë botuese edhe për lexuesit,

181
00:12:37,960 --> 00:12:43,300
por nuk ka qenë barrë ekscesive.
Ka qenë institucion me vend për m'e siguru

182
00:12:44,317 --> 00:12:46,653
që autorët janë pagu.

183
00:12:46,885 --> 00:12:52,823
Ajo që përjetoi gjenerata e Aaronit ishte nji përplasje
mes këtij sistemi të lashtë të pronësisë intelektuale

184
00:12:52,923 --> 00:12:56,860
dhe këtij sendi të ri që ishim tuj e ndërtu --
Interneti dhe Webi.

185
00:12:56,960 --> 00:13:00,100
Këto dy gjana u përplasen, dhe krijun kaos.

186
00:13:02,294 --> 00:13:05,801
Mandej e takoi profesorin e juridikut e Harvardit
Lawrence Lessig,

187
00:13:05,901 --> 00:13:09,068
i cili n'atë kohë po merrej me sfidimin e ligjit 
të pronësisë intelektuale në Gjykatën Supreme.

188
00:13:09,168 --> 00:13:13,009
Aaron Swartz, nji djalë i ri fluturoi për Washington
për me marrë pjesë në ndigjimet e Gjykatës Supreme.

189
00:13:13,119 --> 00:13:17,499
Jam Aaron Swartz kam ardhë me ndigju Eldredin--
me pa dokumentin e Eldredit.

190
00:13:17,734 --> 00:13:22,984
Pse ke fluturu prej Chicagos deri këtu, ke ba gjithë 
këtë udhë për me ndigju argumentin e Eldredit?

191
00:13:23,333 --> 00:13:25,583
Pyetje pak e vështirë...

192
00:13:29,071 --> 00:13:33,714
Nuk e dij.
Asht shum emocionuse m'e pa Gjykatën Supreme,

193
00:13:33,814 --> 00:13:36,444
sidomos me nji rast kaq prestigjioz si ky.

194
00:13:42,509 --> 00:13:46,779
Lessigu ish tuj përparu edhe me nji mënyrë të re
të përkufizimit të pronësisë intelektuale në Internet.

195
00:13:46,879 --> 00:13:49,096
Që quhej Creative Commons.

196
00:13:49,196 --> 00:13:53,300
Idea e thjeshtë e Creative Commons
asht me jau dhanë njerëzve --krijuesve--

197
00:13:53,400 --> 00:13:58,434
nji mënyrë të thjeshtë me shêju krijimin e vet 
me liritë që dojnë me i mbajtë.

198
00:13:58,534 --> 00:14:04,323
Nëse copyrighti flet për "të gjitha të drejtat të rezervuara",
atëherë ky model asht diçka si "disa të drejta të rezervume".

199
00:14:04,423 --> 00:14:08,529
Po du në nji mënyrë të thjeshtë me ju thanë,
"Qe çka mundeni me ba me punën teme,

200
00:14:08,819 --> 00:14:13,455
edhe nëse ka tjera gjana, për të cilat ju duhet leja jeme
para se me ba diçka."

201
00:14:13,555 --> 00:14:16,241
Roli i Aaronit ka qenë pjesa kompjuterike.

202
00:14:16,341 --> 00:14:20,542
Për shembull qysh dizajnohen licencat
që me qenë të thjeshta dhe të kuptushme

203
00:14:20,642 --> 00:14:23,867
edhe të shprehuna qasisoji që me i procesu edhe maqinat?

204
00:14:24,047 --> 00:14:26,924
Njerëzit m'pyetshin, "Cka e ke këtë
fëmijë pesëmbëdhejtë-vjeç

205
00:14:26,954 --> 00:14:29,734
që po ta shkrun specifikacionin për Creative Commons?

206
00:14:29,834 --> 00:14:31,899
A s'po ta merr mendja që asht gabim i madh?"

207
00:14:31,999 --> 00:14:35,419
Ndërs Larry thojke, "gabimi ma i madh kish me qenë
mos me pasë ndigju këtë fëmijë."

208
00:14:35,871 --> 00:14:39,408
Ai menxi mbërrijke me dalë me shtat
përmbi podium,

209
00:14:39,551 --> 00:14:42,840
ishte ky podiumi i lëvizshëm
kështuqë ishte e sikletshme,

210
00:14:42,942 --> 00:14:45,708
kur e çelke laptopin kurrkush 
s'ia shihke fëtyrën.

211
00:14:46,714 --> 00:14:50,997
Kur hyni në faqen tonë këtu,
edhe shkoni te "Zgjedh Licencën".

212
00:14:51,097 --> 00:14:56,797
Ju jep këtë listë të opcionevet, që shpjegon çka
don me thanë, përmjet tri pyetjeve të thjeshta:

213
00:14:57,580 --> 00:14:59,895
"A doni me kërku atribuim?"

214
00:15:00,065 --> 00:15:03,127
"A doni m'e leju përdorim komercial t'punës tuj?"

215
00:15:03,347 --> 00:15:06,153
"A doni me leju modifikim t'punës tuj?"

216
00:15:06,253 --> 00:15:11,986
Unë u palova, krejt u pata shastrisë
t'ritunit i drejtoheshin atij si nji t'rrituni,

217
00:15:12,086 --> 00:15:16,168
dhe Aaroni dul aty përpara tanë asaj
audience përplot me njerëz, edhe ia nis me folë

218
00:15:16,268 --> 00:15:20,161
për platformën që kish kriju
për Creative Commons,

219
00:15:20,261 --> 00:15:23,112
edhe të tanë e ndigjojshin me vëmendje, veç...

220
00:15:23,212 --> 00:15:28,582
Unë isha ulë mbrapa edhe mendojsha:
ky asht fëmijë, pse p'e ndigjojnë?

221
00:15:28,732 --> 00:15:29,818
Por tanë e ndigjojshin...

222
00:15:30,008 --> 00:15:32,524
Si duket nuk e pata kuptu në tanësi.

223
00:15:32,624 --> 00:15:37,011
Megjithëse kritikët thojshin se ban tepër pak
me u siguru që artistat paguhen

224
00:15:37,056 --> 00:15:40,312
suksesi i Creative Commonsit ka qenë i stërmadh.

225
00:15:40,412 --> 00:15:46,616
Momentalisht veç në websitein Flickr, mbi 200 milionë
njerëz përdorin ndonji prej licencave Creative Commons.

226
00:15:46,832 --> 00:15:56,478
Ai ka kontribuu me aftësitë e veta teknike,
mirëpo për tê nuk ishin ato thjesht çashtje teknike.

227
00:15:57,491 --> 00:16:00,391
Aaroni shpesh shkrujke haptaz në blogun e vet personal:

228
00:16:00,941 --> 00:16:05,652
Mendoj shum fellë për gjanat,
edhe du që edhe të tjerë me ba t'njejtën gja.

229
00:16:06,562 --> 00:16:10,889
Punoj për ide edhe mësoj prej njerëzve.
Nuk du me i përjashtu njerëzit.

230
00:16:11,269 --> 00:16:15,396
Jam perfekcionist, por nuk ia lejoj vetes që kjo
me ma pamundësu publikimin.

231
00:16:15,476 --> 00:16:19,401
Përveç për edukim dhe argëtim,
nuk hupi kohë për kurgja tjetër

232
00:16:19,501 --> 00:16:21,394
sidomos jo për gjana që s'prodhojnë efekt.

233
00:16:21,494 --> 00:16:25,901
Mundohem me qenë shok me secilin,
por më shkon në nerva, kur nuk më marrin seriozisht.

234
00:16:26,001 --> 00:16:31,826
Nuk mbaj inat, nuk asht produktive,
por mësoj prej eksperiencës teme.

235
00:16:31,926 --> 00:16:35,236
Du me ba botën vend ma të mirë.

236
00:16:40,942 --> 00:16:46,215
Në vjetin 2004, Swartz largohet prej Highland Parkut
dhe regjistrohet në Universitetin e Stanfordit.

237
00:16:46,315 --> 00:16:51,588
Ka pasë ndezje të zorrës që i bajke shum problem,
edhe ishim shum t'brengosun se a po i merr ilaçet.

238
00:16:51,688 --> 00:16:55,703
U shtru në spital për me marrë koktejin
hapave përçdo ditë,

239
00:16:56,593 --> 00:17:00,833
nji nga këta hapa ish nji steroid
që ia ndali rritjen,

240
00:17:00,933 --> 00:17:04,521
edhe e bani me u ndje ndryshe prej
studentave tjerë.

241
00:17:04,622 --> 00:17:07,568
Aaroni, kam përshtypjen, hyn në Stanford
i gatshëm për bursë

242
00:17:07,667 --> 00:17:12,540
mirëpo përfundon në nji program për përkrahjen
gjimnazistave super-talentë

243
00:17:12,641 --> 00:17:20,568
të cilët për katër vjet planifikoheshin me u ba
kapitenat e industrisë dhe nji-përqindshat

244
00:17:20,667 --> 00:17:25,417
edhe mendoj kjo e hallakati komplet.

245
00:17:25,916 --> 00:17:28,937
Më 2005, mbas nji vjeti në fakultet,

246
00:17:29,037 --> 00:17:35,714
Swartzit ia ofrun nji vend në nji inkubator për start-upa
t'kompanisë Y Combinator, e udhëhequn prej Paul Grahamit.

247
00:17:36,271 --> 00:17:39,617
Ai thojke, "Hej, E kam nji ide për website."

248
00:17:39,691 --> 00:17:42,910
E Paul Grahami e dojke bajagi,
edhe i thojke, "A po, hajde."

249
00:17:43,010 --> 00:17:46,490
Kështuqë Aaroni e la shkollën,
edhe u vendos në banesë të re...

250
00:17:46,508 --> 00:17:49,344
Kjo ka qenë banesa e Aaronit kur u shpërngul.

251
00:17:49,444 --> 00:17:55,137
E kam nji kujtim të zbehtë të babës tem që thojke
sa vështirë asht me marrë kredi

252
00:17:55,237 --> 00:17:58,477
se Aaroni s'kish kredit edhe e kish lanë shkollën.

253
00:17:58,582 --> 00:18:04,729
Aaroni jetojke në dhomën që tash asht dhomë e ditës
disa postera janë hala prej kohës, kur Aaron ka jetu këtu.

254
00:18:04,829 --> 00:18:09,629
Mandej biblioteka... ka hala ma shum libra,
por shumica janë t'Aaronit.

255
00:18:11,391 --> 00:18:17,251
Faqja e Aaronit në Y Combinator u pagëzu "infogami",
vegël për me kriju webfaqe.

256
00:18:17,351 --> 00:18:20,838
Por infogami e kishte të vështirë me gjetë përdorues,
kështuqë Swartzi në fund

257
00:18:20,938 --> 00:18:24,777
e bashkoi me nji projekt tjetër të Y Combinatorit
nji projekt që kish nevojë për ndihmë.

258
00:18:24,877 --> 00:18:29,659
Ky projekt udhëhiqej prej Steve Huffmanit
dhe Alexis Ohanianit, edhe quhej "Reddit".

259
00:18:29,759 --> 00:18:33,728
Ishim qaty, tu e nisë prej pothuejse kurrçkafit.
Pa përdorues, pa pare, pa kod,

260
00:18:33,828 --> 00:18:37,397
edhe e rritëm në nji website shum popullor,

261
00:18:37,497 --> 00:18:39,586
Edhe nuk kish as sheja që dojke me hypë.

262
00:18:39,686 --> 00:18:44,113
Në fillim i kishim 1000 përdorues, mandej 10000,
mandej 20000 e ma shum e ma shum... e pabesueshme.

263
00:18:44,213 --> 00:18:49,403
Redditi u ba gjigant edhe asht nji qosh
për geeka në Internet.

264
00:18:52,482 --> 00:19:00,960
Ka shum humor, ka edhe art,
edhe plot njerëz që tubohen në site,

265
00:19:01,060 --> 00:19:07,623
edhe e bajnë këtë faqe kryesoren t'veten
hyjnë përçdo mëngjes për me i marrë lajmet e veta.

266
00:19:07,723 --> 00:19:11,748
redditi asht në zgripc t'kaosit në njifarë niveli,

267
00:19:11,848 --> 00:19:19,108
nga njena anë asht vend ku njerëzit dikutojnë
lajmet e ditës, teknologjinë, politikën dhe çashtjet,

268
00:19:19,208 --> 00:19:24,564
por nga ana tjetër ka edhe plot përmbajtje
jo t'shëndetshme për punë, përmbajtje ofenduese,

269
00:19:24,664 --> 00:19:29,456
ka do sub-reddita, ku trollat
janë si n'shpi t'veten,

270
00:19:29,556 --> 00:19:33,669
dhe kështu, redditi ka qenë
edhe strofull i kontraverzave.

271
00:19:33,769 --> 00:19:36,531
Diqysh asht në zgripth të nji kaosi.

272
00:19:36,631 --> 00:19:40,821
redditi kap vëmendjen e magazinës gjigante
korporative Conde Nast,

273
00:19:40,921 --> 00:19:42,678
që ban ofertë me ble kompaninë.

274
00:19:42,778 --> 00:19:46,679
Nji shumë e madhe e pareve, boll e madhe që babës tem
iu desh me u konfrontu me nji kallabllak pyetje

275
00:19:46,779 --> 00:19:50,919
si: "ku me i rujtë paret?"

276
00:19:51,142 --> 00:19:54,012
- Asi shume e madhe e pareve...
- Goxha shumë e madhe.

277
00:19:54,112 --> 00:20:00,059
Me gjasë mbi nji milionë dollarë,
por sakt nuk e dij.

278
00:20:00,159 --> 00:20:03,301
- E sa vjeç ka qenë atëherë?
- 19, 20.

279
00:20:05,005 --> 00:20:10,945
Edhe ka qenë në këtë banesë. Ishin ulë përreth
në do kauça që kanë qenë para këtyne,

280
00:20:11,045 --> 00:20:14,515
tuj programu në Reddit dhe, kur e shitën Redditin

281
00:20:14,597 --> 00:20:18,381
e banën nji ndejë gjigante, edhe tanë bashkë 
fluturunë të nesërmen për Kaliforni,

282
00:20:18,481 --> 00:20:21,725
edhe mu m'i lanë çelsat.

283
00:20:24,101 --> 00:20:27,220
Ka qenë interesant, sapo e kish shitë kompaninë
edhe të gjithë na e merrshim me mend

284
00:20:27,320 --> 00:20:29,069
që ish ba personi ma i pasun n'mahallë

285
00:20:29,169 --> 00:20:33,660
por ai tha, "ah jo, Po e marr qet dhomën
e vocërr sa nji kuti e këpucave. Ma shum s'm'vyn."

286
00:20:33,760 --> 00:20:35,886
Dhoma ka qenë pak ma e madhe se nji dollap.

287
00:20:35,986 --> 00:20:42,239
Idea me harxhu pare për gjana fancy
ish shum joplauzibile për tê.

288
00:20:42,420 --> 00:20:44,330
Ai vetë e shpjegojke, "M'pëlqen me jetu n'banesë

289
00:20:44,430 --> 00:20:47,430
kështuqë s'kam nevojë me harxhu pare për shpi
të re. As me ble vilë,

290
00:20:47,590 --> 00:20:49,728
edhe m'pëlqen me veshë farmerka edhe majica,

291
00:20:49,856 --> 00:20:51,786
nuk du me harxhitë ma shum as në tesha.

292
00:20:51,886 --> 00:20:54,316
Kështu që s'asht ndoj punë e madhe."

293
00:20:54,416 --> 00:20:57,806
Për Swartzin punë e madhe asht, qysh
qarkullon trafiku në internet,

294
00:20:57,980 --> 00:21:00,520
edhe çka na tërhjekë vëmendjen.

295
00:21:00,684 --> 00:21:03,992
Në sistemet e moçme të emitimit, je
thelbësisht i kufizum prej sasisë së kanaleve

296
00:21:04,092 --> 00:21:08,323
hapësinës së valëve. Ke mujtë me i çu veç
dhejtë kanale përmjet valëve, televizive

297
00:21:08,423 --> 00:21:10,755
apo edhe me kabëll, i ke pasë 500 kanale.

298
00:21:10,843 --> 00:21:15,433
Në Internet, gjithkush mundet me pasë kanal.
Gjithkush mundet me pasë blog, apo faqe n'MySpace.

299
00:21:15,530 --> 00:21:18,014
Gjithkush e ka nji mënyrë m'e shprehë veten.

300
00:21:18,114 --> 00:21:21,020
Ajo që shohim tash nuk asht pyetja
kush ka qasje në valë,

301
00:21:21,120 --> 00:21:24,940
por asht pyetja kush e merr kontrollin te mënyrat
qysh i gjejmë njerëzit.

302
00:21:24,960 --> 00:21:29,026
Po shohim centralizim të fuqisë në siteat si
Google, roje të portave që t'kallxojnë

303
00:21:29,126 --> 00:21:30,733
ku po don me shku në internet.

304
00:21:30,833 --> 00:21:34,013
Njerëzit që t'ofrojnë burime
të lajmeve dhe informacioneve.

305
00:21:34,113 --> 00:21:38,054
Pra nuk asht e sigurt që njerëit marrin licencë
për me folë, sot gjithkush ka

306
00:21:38,154 --> 00:21:40,744
licence me folë. Pyetja asht, kush ndigjohet.

307
00:21:45,036 --> 00:21:49,546
Mbasi që ia nisi me punu në San Francisco
në Condé Nast, hyn në nji zyre

308
00:21:49,646 --> 00:21:53,532
edhe ia ofrojnë nji kompjuter me krejt 
bërllogun e instalum në tê

309
00:21:53,632 --> 00:21:57,013
edhe i thojnë që s'mundet me instalu kurrgja tjetër
në kompjuter,

310
00:21:57,113 --> 00:21:59,115
që për developera asht trishtim.

311
00:21:59,215 --> 00:22:01,935
Prej ditës së parë, asht anku
për secilin send.

312
00:22:05,157 --> 00:22:10,887
"Mure t'hinta, tavolina t'hinta, zhurëm e hintë. 
Ditën e parë që dola n'punë nuk mujta me duru.

313
00:22:10,987 --> 00:22:15,223
Në drekë, u mshela në banjo
edhe ia plasa vajit.

314
00:22:15,323 --> 00:22:18,025
Nuk muj me mbetë shnosh n'kry
tuj e ndigju qat zhurëm përditë

315
00:22:18,125 --> 00:22:21,315
E as me kry punën teme.

316
00:22:21,415 --> 00:22:23,827
As këta tjerët s'e kisha përshtypjen
që mujshin me kry punën

317
00:22:23,927 --> 00:22:27,327
Secili vijke në zyren tonë me ndejtë
e me ba muhabet, apo me na ftu për ndoj lojë

318
00:22:27,427 --> 00:22:29,667
Nji sistem i ri për video lojna
që e testojke Wired."

319
00:22:32,812 --> 00:22:37,607
Ai njimend ka pasë tjera aspirata
të cilat ishin të orientume politikisht,

320
00:22:37,827 --> 00:22:41,602
e Silicon Valley nuk e kish fort
qat lloj kulture

321
00:22:41,702 --> 00:22:46,807
që e orienton aktivitetin teknik
për qëllime dhe caqe politike.

322
00:22:47,077 --> 00:22:49,353
Aaroni e urrejke punën për korporata.

323
00:22:49,453 --> 00:22:53,513
Ata tanë e urrejshin punën në Condé Nast, 
por Aaroni ishte i vetmi që s'dojke me vazhdu.

324
00:22:53,534 --> 00:22:55,724
Edhe Aaroni ia bjen vetes punën me u shkarku.

325
00:22:55,743 --> 00:22:58,153
Qashtu që nuk del asnjiherë në punë.

326
00:23:01,023 --> 00:23:05,274
Thuhet se ka qenë shkëputje e zorshme.
Edhe Alexis Ohanian edhe Steve Huffman

327
00:23:05,287 --> 00:23:08,117
refuzun me dhanë intervistë për këtë film.

328
00:23:09,091 --> 00:23:15,631
Ai e refuzojke botën e biznisit. Nji gja
e randësishme që duhet me kujtu për

329
00:23:15,731 --> 00:23:22,404
këtë vendim, kur Aaron vendosi me dalë prej kulturës
së start-upave, asht që i la mbrapa edhe gjanat

330
00:23:22,504 --> 00:23:31,174
që e kishin ba të famshëm dhe të dashtun,
edhe rrezikojke me i lanë në lloq fansat e vet.

331
00:23:31,262 --> 00:23:35,606
Mbërrijti qaty ku e ka pasë të destinume me shku,
edhe e kish vetëdijen

332
00:23:35,706 --> 00:23:42,791
edhe kryefortësinë për me marrë vesh se ish ngjitë
në nji bjeshkë me mut për me këputë

333
00:23:42,891 --> 00:23:45,589
nji drandofill të vetëm dhe me zbulu
që e kish hupë shqisën e të nuhatunit,

334
00:23:45,689 --> 00:23:50,139
edhe në vend se me u ulë qaty edhe me insistu 
që puna nuk asht qaq keq sa po duket,

335
00:23:50,239 --> 00:23:53,433
sepse megjithatë e kish gjetë drandofillin,

336
00:23:53,533 --> 00:23:57,153
ai zhdrypi prap teposhtë, 
gja që ka qenë goxha impresive.

337
00:23:57,866 --> 00:24:01,468
Mënyra qysh e shihke Aaroni, ka qenë
që programimi asht magji--

338
00:24:01,568 --> 00:24:06,850
mundesh me ba gjana që njerëzit normalë
s'mujnë me ba, me programim.

339
00:24:06,950 --> 00:24:13,150
Pra nëse ke fuqi magjike, a kishe me i përdorë
për mirë, apo për me ba shum pare?

340
00:24:14,849 --> 00:24:18,218
Swartzi ishte i frymëzum prej nji vizionari
të cilin e kish taku si fëmijë.

341
00:24:18,318 --> 00:24:22,127
Njerin që e kish zbulu World Wide Webin,
Tim Berners-Lee.

342
00:24:22,227 --> 00:24:25,678
Në vitet e 1990ta, Berners-Lee 
kushtimisht ish në burim

343
00:24:25,778 --> 00:24:29,000
të shpikjes ma fitimprumëse të
shekullit 20.,

344
00:24:29,100 --> 00:24:34,977
por në vend se me përfitu prej shpikjes së vet
të World Wide Webit, ai e dha atë gratis.

345
00:24:35,907 --> 00:24:39,547
Kjo asht arsyeja e vetme pse 
World Wide Webi ekziston sot.

346
00:24:40,958 --> 00:24:45,001
Aaroni ka qenë ndiku fellësisht prej Timit.

347
00:24:45,101 --> 00:24:50,668
Timi asht sigurisht gjeniu i hershëm prominent 
i Internetit, i cili nuk merr pare prej shpikjes së vet.

348
00:24:50,768 --> 00:24:55,605
Ai nuk asht aspak i interesum qysh me i ra në fije
me ba miliarda dollarë.

349
00:24:55,705 --> 00:24:57,569
Njerëzit thojshin, "Eh, qaty mundet me u ba pare,"

350
00:24:57,669 --> 00:25:00,376
po me pasë shku ashtu i kishim pasë plot weba t'vegjël,

351
00:25:00,476 --> 00:25:01,879
në vend se nji të madh,

352
00:25:01,979 --> 00:25:04,770
e nji web i vogël, e turli weba 
t'ndryshëm nuk funksionon,

353
00:25:04,870 --> 00:25:07,820
sepse nuk mundesh me ndjekë linka 
prej njanit n'tjetrin.

354
00:25:10,013 --> 00:25:13,852
Asht dashtë me mbërri masën kritike--
ky send asht krejt planeti,

355
00:25:13,952 --> 00:25:17,012
pra nuk mundet me funksionu nëse 
nuk kyçet krejt planeti.

356
00:25:23,981 --> 00:25:28,212
E ndjej që nuk mjafton veç
me jetu në botë qashtu qysh asht,

357
00:25:28,542 --> 00:25:34,472
veç me marrë çka t'japin, edhe me i ndjekë gjanat
që t'rritun t'kanë mësu me i ba,

358
00:25:34,572 --> 00:25:38,872
prindja t'kanë thanë m'i ba, edhe shoqënia t'thonë m'i ba. 
Mendoj, gjithmonë duhesh me shtru pyetje.

359
00:25:38,885 --> 00:25:42,985
E marr nji qëndrim shum shkencor, që
gjithçka që ke mësu asht e përkohshme,

360
00:25:43,245 --> 00:25:49,007
që gjithmonë asht e hapun për mohim apo kundërshtim
apo për me vu n'pyetje, kjo zbatohet edhe n'shoqëni.

361
00:25:49,107 --> 00:25:53,231
Në momentin që e kuptova që kishte
probleme reale serioze --probleme fundamentale--

362
00:25:53,331 --> 00:25:58,441
që kisha mujtë me ba diçka me i adresu, nuk shoh
mënyrë për me harru. Nuk e rrokë mos me i adresu.

363
00:26:02,440 --> 00:26:04,571
Sapo fillum me kalu shum kohë bashkë,

364
00:26:04,671 --> 00:26:06,461
ashtu thjeshtë si shokë.

365
00:26:08,752 --> 00:26:11,624
Rrijshim bashkë e folshim, me orë të tana,
deri natën vonë.

366
00:26:14,233 --> 00:26:17,850
Definitivisht asht dashtë me kuptu që ai
flirtojke me mu. Në njifarë mënyre,

367
00:26:17,950 --> 00:26:23,820
unë, e shihsha si ide të tmerrshme, të pamundshme,
edhe pretendojsha që s'po ndodh.

368
00:26:25,001 --> 00:26:28,677
Meqë martesa jeme ish në prishje e sipër, e vetë
isha e kurthume pa ide se kah me ia mbajtë,

369
00:26:28,777 --> 00:26:32,767
u banëm bashkëjetues, edhe une e mora
edhe çikën teme me vete.

370
00:26:33,921 --> 00:26:36,986
Hynëm bashkë edhe e mobilum shpinë,
edhe ishim shum rahat.

371
00:26:37,086 --> 00:26:40,556
Për nji kohë s'e kam pasë jetën aspak rahat,
edhe as jeta e tij s'ka qenë.

372
00:26:46,065 --> 00:26:53,813
Kemi qenë shum të afërt qysh prej fillimit
të relacionit tonë romantik.

373
00:26:53,913 --> 00:26:57,373
Na veç...ishim në kontakt t'vazhdushëm.

374
00:26:57,473 --> 00:27:02,272
Por na të dytë jemi njerëz të komplikum.

375
00:27:04,335 --> 00:27:10,705
Gjatë nji diskutimi shum si Ally McBeal, ai m'u rrëfy
që e kish pasë nji kangë, edhe unë e shtina me ma këndu.

376
00:27:12,185 --> 00:27:16,244
Ishte kanga "Extraordinary Machine" nga Fiona Apple.

377
00:27:16,344 --> 00:27:23,994
Mendoj që ka qenë ai sensi, kur je
diqysh i kërleshtë që e ka kanga,

378
00:27:24,894 --> 00:27:27,537
edhe pos asaj e ka edhe nji ndjenjë të shpresës.

379
00:27:27,677 --> 00:27:34,158
♪ Asht ngjitje e kadalshme n'kambë, po jam n'rregull
me jokomoditetin tem e s'muj m'u ndalë

380
00:27:34,258 --> 00:27:36,429
<i>ndërroj tanë kohën -</i>

381
00:27:36,529 --> 00:27:44,221
Në shum mënyra Aaroni ka qenë tmerrësisht optimist
për jetën. Edhe kur nuk e ka ndje,

382
00:27:44,321 --> 00:27:46,781
ka mujtë me qenë tmerrësisht optimist për jetën.

383
00:27:46,881 --> 00:27:49,301
<i>Extraordinary machine</i>

384
00:27:53,077 --> 00:27:58,157
- Çka po ban (Quinn)
- Flickeri ka video tash.

385
00:27:59,570 --> 00:28:01,483
Swartz e derdhi energjinë në nji varg

386
00:28:01,583 --> 00:28:04,471
projektesh t'reja që kishin t'banin
qasje në informata publike,

387
00:28:04,571 --> 00:28:07,929
përfshi këtu edhe nji webside të llogaridhanies
me emnin watchdog.net,

388
00:28:08,029 --> 00:28:10,639
edhe nji projekt me emnin The Open Library.

389
00:28:10,826 --> 00:28:15,039
Pra, projekti Biblioteka e Hapun asht nji website
që mundet me u vizitu te openlibrary.org,

390
00:28:15,139 --> 00:28:19,518
ide asht me u ba nji wiki gjigant,
website i editueshëm me nga nji faqe për libër.

391
00:28:19,618 --> 00:28:23,650
Domethanë përçdo libër t'botun ndojherë, 
dojmë me pasë nji faqe për tê që kombinon

392
00:28:23,750 --> 00:28:29,291
tana informacionet prej botuesit, shitësit,
bibliotekave, lexuesve

393
00:28:29,391 --> 00:28:34,327
në nji faqe, që t'i jep linkat se ku me ble
ku me huazu, apo me shfletu.

394
00:28:34,427 --> 00:28:39,698
I du bibliotekat. Jam asi tipi që
kur shkoj në nji qytet ma s'pari e lypi bibliotekën.

395
00:28:39,798 --> 00:28:43,790
Kjo asht andrra e Bibliotekës së Hapun, me ndërtu
nji website ku edhe mundesh me kcy

396
00:28:43,890 --> 00:28:49,037
prej librit në libër, prej personit te autori,
prej temës te idea, me shetitë në këtë pyell të madh

397
00:28:49,137 --> 00:28:53,967
të dijes që asht futë e ka hupë
në bibliotekat fizike, dhe që asht vështirë me u gjetë,

398
00:28:54,017 --> 00:28:58,826
që nuk janë fort të qasshme online. Asht vërtetë
me randësi sepse librat janë trashigimia jonë kulturore.

399
00:28:58,926 --> 00:29:01,023
Librat janë vendi ku njerëzit 
shkojme me i mbajtë shenim sendet,

400
00:29:01,123 --> 00:29:05,653
dhe me i kapërdi krejt këto sende
prej nji koroporate të vetme asht pak e tutshme.

401
00:29:06,570 --> 00:29:10,511
Qysh me pru qasje publike te domena publike?

402
00:29:10,611 --> 00:29:14,568
Mundet me tingllu shum ashiqare qe ish dashte me pase qasje
në domenën publike,

403
00:29:14,668 --> 00:29:21,208
por në fakt nuk asht kështu. Domena publike duhet 
me qenë e lirë për të gjithë, por shpesh asht e mshelët.

404
00:29:21,218 --> 00:29:26,496
Shpesh ka kafeza që e rujnë. Asht si me pasë
park nacional me istikame përreth,

405
00:29:26,596 --> 00:29:32,985
edhe me tyta t'pushkëve që drejtohen, kur dikush
don me u mësy përnime m'e shiju domenën publike.

406
00:29:33,085 --> 00:29:39,198
Nji gja që Aaronit në veçanti i ka interesu
ka qenë me pru qasje publike në domenë publike.

407
00:29:39,298 --> 00:29:43,098
Kjo ka qenë nji prej gjanave 
që i ka pru qaq shum telashe.

408
00:29:46,094 --> 00:29:52,634
Jam mundu me marrë qasje në 
dosjet e gjykatës federale në Amerikë.

409
00:29:54,298 --> 00:29:58,948
Ajo që zbulova ishte nji sistem 
i ngatërrum i qujtun PACER.

410
00:29:59,358 --> 00:30:02,864
Shkurtesë për Public Access to Court Electronic Records
(Qasje Publike për Dosjet Elektronike t'Gjykatave).

411
00:30:02,964 --> 00:30:07,154
Fillova me googlu, dhe aty rash në
Carl Malamudin.

412
00:30:08,726 --> 00:30:14,737
Qasja në materialet ligjore të Amerikës
asht biznis dhejta miliardësh dollarë në vjet.

413
00:30:14,837 --> 00:30:22,744
PACERi asht veç nji abuzim i hatashëm
i shërbimeve qeveritare. asht dhejtë centë për faqe,

414
00:30:22,844 --> 00:30:27,211
Asht kodi ma truthamë që e keni pa ndoiherë.
Nuk mundesh me lypë nëpër tê. Nuk mundesh me ia vu shejë.

415
00:30:27,311 --> 00:30:31,631
Duhesh me pasë kartë krediti,
dhe këto janë në fakt dosje publike.

416
00:30:31,731 --> 00:30:37,169
Gjykatat amerikane të qarkut janë shum të randësishme;
qaty fillojnë shum prej proceseve embrionale.

417
00:30:37,269 --> 00:30:44,109
Raste të të drejtës civile, raste të patentave, 
turlifarë sendi. Gazetarë, studenta, qytetarë e avokatë

418
00:30:44,209 --> 00:30:48,377
gjithkush ka nevojë për qasje në PACER,
edhe ky jau nxinë jetën në secilin hap.

419
00:30:48,477 --> 00:30:54,986
Njerëzit pa pare nuk mujnë me pa ligjin njejt kollaj
si njerëzit me kartë Gold American Express.

420
00:30:55,086 --> 00:30:57,516
Asht taksë për qasje në drejtësi.

421
00:30:57,786 --> 00:31:03,936
Ligji asht sistemi operativ i demokracisë
tonë, edhe ti je i detyrum me pagu për m'e pa?

422
00:31:04,086 --> 00:31:06,875
Diqysh, kjo s'asht fort demokraci.

423
00:31:06,975 --> 00:31:11,609
Ata i nxjerrin nja 120 milionë dollarë në vjet
prej sistemit PACER,

424
00:31:11,709 --> 00:31:18,076
e ai vetë nuk kushton as ngat asaj, simbas
shenimeve t'veta. Në fakt, kjo asht joligjore.

425
00:31:18,777 --> 00:31:25,574
Ligji për E-Qeverisje i vitit 2002 thot se gjykatat mujnë
me inkasu veç deri në atë masë sa asht e domosdoshme,

426
00:31:25,674 --> 00:31:29,431
për m'e mbulu koston e mirëmbajtjes së PACERit.

427
00:31:34,461 --> 00:31:39,900
Si themelues i Public.Resource.Org,
Malamudi ka tentu me protestu kundër tarifave të PACERit.

428
00:31:40,000 --> 00:31:43,040
Ai ka fillu nji Projekt të riciklimit të PACERit,

429
00:31:43,140 --> 00:31:47,037
ku njerëzir mujnë me i ngarku dokumentet e PACERit
për të cilat kanë pagu

430
00:31:47,137 --> 00:31:50,074
në nji databazë të lirë, ku tjerët mujnë me i përdorë.

431
00:31:50,174 --> 00:31:55,071
Njerëzit e PACERit merrshin shum publicitet
prej Kongresit dhe të tjerëve për qasje publike,

432
00:31:55,176 --> 00:32:00,765
kështuqë ata krijun nji sistem në 17 biblioteka
në tanë vendin që kishin qasje të hapun në PACER.

433
00:32:01,725 --> 00:32:07,465
kjo i bjen, nji bibliotekë çdo 35,000 kilometra katrorë,
po besoj, gja që nuk ish fort praktike.

434
00:32:07,935 --> 00:32:11,913
I inkurajojsha vullnetarët me iu bashku
të ashtuqujtunës Çeta e USB Stickave,

435
00:32:12,013 --> 00:32:16,897
për me shkarku prej bibliotekave që kishin qasje,
edhe me i ngarku te faqja e riciklimit të PACERit.

436
00:32:16,997 --> 00:32:20,553
Njerëzit e merrshin nji USB stick me vete në bibliotekë,
edhe e shkarkojshin nji grumbull dokumentash,

437
00:32:20,653 --> 00:32:24,829
edhe m'i çojshin mu. Ka qenë diqysh si hajgare.

438
00:32:24,929 --> 00:32:28,376
Në fakt kur klikojshe te çeta e USB stickave,
aty e kishi Magjistarin e Ozit,

439
00:32:28,476 --> 00:32:31,951
do xhuxha knojshin, edhe dilke nji video-clip:

440
00:32:32,013 --> 00:32:34,874
<i>Na jemi esnafi i lolipopave...</i>

441
00:32:35,100 --> 00:32:39,226
Por m'vijshin edhe telefonata prej
Steve Shultzit dhe Aaronit, që thojshin,

442
00:32:39,461 --> 00:32:42,887
"Po dojmë me iu bashku Çetës së USB stickave."

443
00:32:43,217 --> 00:32:47,284
Përafërsisht në qat kohë, u takova 
me Aaronin në nji konferencë.

444
00:32:47,384 --> 00:32:51,373
Kjo asht diçka që duhet me u ba si bashkëpunim
mes shum njerëzve të ndryshëm.

445
00:32:51,473 --> 00:32:53,087
Kështuqë iu afrova edhe i thash,

446
00:32:53,187 --> 00:32:58,035
"Hej, po mendoj me ba nji intervenim
në problemin e PACERit."

447
00:32:59,705 --> 00:33:04,182
Schultzi tashma e kish zhvillu nji program
që shkarkojke automatikisht dokumente të PACERit

448
00:33:04,282 --> 00:33:06,199
prej bibliotekave testuese.

449
00:33:06,299 --> 00:33:08,536
Swartzi dashti me ia lëshu nji sy.

450
00:33:08,636 --> 00:33:13,221
Kështuqë ia kallxova kodin,
s'kisha ide çka mundet me ardhë ma tutje,

451
00:33:13,321 --> 00:33:18,773
por çka dul, gjatë disa orëve të ardhshme
në atë konferencë,

452
00:33:18,873 --> 00:33:24,328
ai shkoi në nji qysh, tuj e ndreqë kodin,
tuj e rekrutu nji shok t'vetin

453
00:33:24,428 --> 00:33:31,879
që jetojke afër njanës prej bibliotekave për me shku
në bibliotekë, me testu kodin e rregullum.

454
00:33:31,979 --> 00:33:38,180
Në këtë pikë dostat në gjykata i ranë në fije
që diçka s'asht tuj shku simbas planit.

455
00:33:38,280 --> 00:33:42,641
Shenimet ia nisën me ardhë, e me ardhë, e me ardhë

456
00:33:42,741 --> 00:33:47,472
dhe shum shpejtë u banë 760 GB dokumente të PACERit,
rreth 20 milionë faqe.

457
00:33:48,702 --> 00:33:51,838
Prej informatave që i kish nxjerrë 
nga bibliotekat testuese,

458
00:33:51,938 --> 00:33:57,044
Swartzi e lëshoi një proces masiv paralel automatik 
t'shkarkimit prej sistemit PACER.

459
00:33:57,144 --> 00:34:04,100
Ai ia dul n'krye me i shkarku 2.7 milionë dokumente të
Gjykatës Federale, rreth 20 milionë faqe tekst.

460
00:34:04,200 --> 00:34:09,605
20 milionë faqe i kishin tejkalu
pritjet e njerëzve

461
00:34:09,705 --> 00:34:14,375
për projektin pilot të qasjes,
por befasimi i byrokratëve nuk asht jashtëligjor.

462
00:34:14,670 --> 00:34:18,936
Aaroni and Carli vendosën me folë me
New York Timesin rreth asaj që kish ndodhë.

463
00:34:19,571 --> 00:34:26,340
Ata i ranë në sy edhe FBIit,
të cilët fillun me vrojtu shpinë 
e prindëve t'Swartzit në Illinois.

464
00:34:26,478 --> 00:34:30,793
Më vjen nji cicërrimë prej 
nanës së tij që thot, "Thirrëm!!"

465
00:34:30,893 --> 00:34:33,867
Mendova vetëmevete, çka dreqi po ban vaki?

466
00:34:33,967 --> 00:34:38,821
Dhe në fund e takova Aaronin edhe, nana e Aaronit 
ish shastrisë, "Oh zot, FBI, FBI, FBI!"

467
00:34:40,110 --> 00:34:45,670
Nji agjent i FBIit kish hy në rrugicën e shpisë,
tuj dashtë me kqyrë mos asht Aaroni aty.

468
00:34:47,004 --> 00:34:51,639
Po më kujtohet që kam qenë në shpi atë ditë, 
u çuditsha pse po shkon ky kerr nëpër rrugicen tonë,

469
00:34:51,739 --> 00:34:54,949
tuj i grahë mbrapa. Shum çudtishëm!

470
00:34:56,559 --> 00:35:04,793
Para pesë vjetësh e kisha pasë lexu nji dosje të FBIit,
oh zot: ky ish nji agjent i FBIit, në rrugicën teme.

471
00:35:05,025 --> 00:35:08,849
Ai u trishtu shum. Ish komplet i tmerrum.

472
00:35:09,799 --> 00:35:14,760
Hala ma shum u tmerru, kur FBI
e thirri në telefon,

473
00:35:15,120 --> 00:35:19,142
edhe tentojshin me shti me dalë
në nji kafe pa avokat.

474
00:35:19,162 --> 00:35:23,504
Ai shkoi në shpi me u shtri,
edhe u dridhke prej sikletit.

475
00:35:25,351 --> 00:35:29,846
Shkarkimi zbuloi shkelje masive
të privacisë në dokumentet e gjykatave.

476
00:35:30,082 --> 00:35:34,662
përfundimisht, gjykatat u detyrun me i ndërru
politikat e veta si rezultat i kësaj,

477
00:35:34,762 --> 00:35:39,590
ndërsa FBI i mbylli investigimet
pa ndjekje.

478
00:35:39,690 --> 00:35:42,462
Deri sot, e konsideroj shum t'veçantë

479
00:35:42,562 --> 00:35:47,563
që të gjithë, edhe në zyrën ma zibidi
të FBIit n'katund

480
00:35:47,663 --> 00:35:52,067
mendojshin që harxhimi i pareve t'taksapagusve
për me investigu njerëz

481
00:35:52,167 --> 00:35:55,231
për vjedhje kriminale me bazë që
e kishin ba ligjin publik.

482
00:35:55,331 --> 00:35:57,586
Qysh mundesh me i thanë vetes njeri i ligjit,

483
00:35:57,895 --> 00:36:01,795
edhe me mendu që diçka nuk asht në rregull
në këtë botë

484
00:36:01,895 --> 00:36:03,555
nëse e ban ligjin publik?

485
00:36:03,655 --> 00:36:09,195
Aaroni ishte i gatshëm m'e futë veten në rrezik
për çashtjet, në të cilat besojke.

486
00:36:09,295 --> 00:36:15,326
I bezdisun prej pabarazisë n'mirëqenie, Swartzi shkon përtej
teknologjisë, në drejtim të shkaqeve politike të tyne.

487
00:36:15,426 --> 00:36:21,626
Shkova në Kongres, edhe e ftova me ardhë
me qëndru aty si praktikant i joni për nji kohë

488
00:36:21,652 --> 00:36:25,022
në mënyrë që me i pa e mësu proceset politike.

489
00:36:25,034 --> 00:36:30,934
Ai në njifarë mënyre mësojke për komunitetin e ri
për shkathtësi të reja për me ndreqë politikën.

490
00:36:31,034 --> 00:36:36,246
Asht qesharake që minatorëve u duhet me i ra çekiç 
tanë kohën derisa t'u mbulohet krejt trupi me djersë

491
00:36:36,346 --> 00:36:41,116
të përballun me dijen se nëse guxojnë m'e ndalë punën,
nuk kanë me pasë bukë me hangër për darkë,

492
00:36:41,146 --> 00:36:46,416
kur muj me ba përditë shum ma shum pare
tuj ndejtë ulun edhe tuj këqyrë televizor.

493
00:36:46,488 --> 00:36:48,738
<i>Ashiqare bota asht qesharake.</i>

494
00:36:48,865 --> 00:36:52,775
Kështuqë, e bashkëthemelova grupin "Komisioni 
i Fushatës për Ndryshim Progresiv",

495
00:36:52,898 --> 00:36:58,138
ajo që po tentojmë me ba asht me i organizu njerëzit
prej Internetit që e kanë për zemër politikën progresive

496
00:36:58,158 --> 00:37:00,408
edhe me lëvizë vendin drejt
nji orientimi ma progresiv

497
00:37:00,410 --> 00:37:03,527
diqysh me u ba bashkë, me u kyçë në 
e-mail listat tona me iu bashku fushatave

498
00:37:03,627 --> 00:37:06,137
dhe me na ndihmu me i zgjedhë kandidatët
progresiv në tanë vendin.

499
00:37:06,166 --> 00:37:12,396
Grupi asht përgjegjës për dhezjen e shkëndijës grassroots
mbrapa fushatës për zgjedhjen e Elizabeth Warrenit n'Senat.

500
00:37:12,646 --> 00:37:17,736
Ai mbase ka mendu që sistemi asht shum i ngurtë
mirëpo erdh e tha, "Po du me mësu këtë sistem,

501
00:37:17,740 --> 00:37:21,320
sepse mundet me u manipulu
si çdo sistem tjetër social."

502
00:37:21,380 --> 00:37:25,690
Por pasioni për dije edhe biblioteka
nuk i mbet mbrapa aspak.

503
00:37:25,695 --> 00:37:31,010
Aaroni filloi m'i këqyrë ma për s'afërmi institucionet
që publikojnë artikuj n'revista akademike.

504
00:37:31,360 --> 00:37:35,370
Tuj qenë student i nji Univeristeti të madh amerikan,
ke automatikisht qasje

505
00:37:35,470 --> 00:37:38,500
në nji mori revistash akademike.

506
00:37:38,600 --> 00:37:43,591
Pothujse çdo universitet i madh në Amerikë
pagun tarifat e licencimit te organizata si

507
00:37:43,691 --> 00:37:50,792
JSTOR dhe Thompson Isi për me marrë qasje në revista,
të cilat pjesa tjetër e botë nuk mundet me i lexu.

508
00:37:50,894 --> 00:37:57,018
Këto revista akademike dhe këta artiku janë në thelb
krejt pasunia e dijes njerëzore online,

509
00:37:57,118 --> 00:38:02,118
nji pjesë e madhe e tyne janë pagu me pare 
të taksapaguesve apo me grante qeveritare,

510
00:38:02,253 --> 00:38:08,479
por për me i lexu, ti prap duhesh me pagu 
me pare të majme shpijat botuese si Reed-Elsevier.

511
00:38:08,641 --> 00:38:14,572
Këto tarifa për licencim janë kaq të mëdha, 
sa njerëzit që studiojnë në Indi, dhe jo n'Amerikë,

512
00:38:14,968 --> 00:38:18,777
nuk kanë qasje në to.
Janë të përjashtum prej këtyne revistave.

513
00:38:19,093 --> 00:38:22,987
Janë të përjashtum prej krejt trashigimisë shkencore.

514
00:38:23,087 --> 00:38:27,101
Po mendoj, nji pjesë e këtyne artikujve,
janë qysh prej kohës së Iluminizmit.

515
00:38:27,201 --> 00:38:32,207
Saherë dikush e ka shkru nji punim shkencor, asht skenu, 
digjitalizu, edhe asht futë në këto kolekcione.

516
00:38:32,307 --> 00:38:39,506
Kjo asht trashigimi që na kanë pru prej historisë së njerëzve
që kanë ba punë interesante, asht histori e shkencëtarëve.

517
00:38:39,606 --> 00:38:42,907
Asht trashigimi që na takon neve 
si bashkësi, si njerëz,

518
00:38:43,007 --> 00:38:47,867
por n'vend t'kësaj, ajo asht mshelë edhe asht publiku online
prej disa pak korporatave që bajnë profit,

519
00:38:47,967 --> 00:38:52,884
të cilat mandej mundohen me gjeneru 
maksimalisht profit prej tyne.

520
00:38:53,304 --> 00:38:58,509
Kështu nji hulumtues që paguhet prej universitetit
apo prej popullit publikon nji punim,

521
00:38:58,609 --> 00:39:02,052
dhe në fund të krejt këtij procesi,
mbasi që kryhet krejt puna,

522
00:39:02,152 --> 00:39:06,771
mbasi që krejt hulumtimi origjinal asht kry - 
mendimi, puna n'laborator, analiza, mbasi krejt asht kry,

523
00:39:06,871 --> 00:39:13,199
në fazë e fundit, hulumtuesi duhet me ia dorëzu
pronësinë e vet intelektuale nji kompanie multimiliardëshe.

524
00:39:14,328 --> 00:39:17,978
Kjo asht gërditshme. Asht nji ekonomi e tanë
e ndërtume në punë vullnetare,

525
00:39:18,078 --> 00:39:20,920
mandej botuesi rrin në maje
edhe e mbledhë kajmakun.

526
00:39:21,770 --> 00:39:28,708
Flasim për mashtrim. Nji botues në Britani ka ba
profit prej 3 miliardë dollarësh vitin e kalum.

527
00:39:28,808 --> 00:39:30,324
Çfarë haraçi!

528
00:39:30,334 --> 00:39:34,061
JSTORi asht nji lojtar 
shum shum i vogël në këtë histori

529
00:39:34,161 --> 00:39:40,808
por për çfarëdo arsye Aaroni ka vendosë 
me u përballë pikërisht me JSTORin.

530
00:39:40,908 --> 00:39:44,749
Kishte shku në nji konferencë për 
Qasje të Hapun dhe Botim të Hapun,

531
00:39:44,849 --> 00:39:46,810
dhe nuk e dij se kush ka qenë 
personi prej JSTORit,

532
00:39:46,910 --> 00:39:50,108
por mendoj dikush - në nji moment,
Aaroni e shtron nji pyetje,

533
00:39:50,208 --> 00:39:54,346
"Sa mundet me kushtu me çelë 
JSTORin përgjithmonë?"

534
00:39:54,446 --> 00:39:57,965
Edhe ata e japin nji shifër -
Më duket se kanë thanë dyqind milionë dollarë,

535
00:39:58,065 --> 00:40:00,162
diçka që Aaronit i ka tingëllu 
komplet qesharake.

536
00:40:01,006 --> 00:40:07,192
Tuj qenë se ka punu si asistent në Harvard, 
e ka dijtë që n'MIT janë rrjetat e shpejta dhe t'hapuna

537
00:40:07,292 --> 00:40:11,978
dhe kanë qasje të autorizume në pasuninë e JSTORit.
Swartzi pa aty nji rast të mirë.

538
00:40:12,078 --> 00:40:14,174
E ke çelsin e kësaj porte,

539
00:40:14,274 --> 00:40:19,534
dhe me pak magji në shell script,
mundesh me i marrë ata artikuj të revistave.

540
00:40:21,142 --> 00:40:23,232
Me 24 shtator 2010,

541
00:40:23,332 --> 00:40:27,041
Swartzi e regjistron nji laptop të ri t'Acerit

542
00:40:27,141 --> 00:40:31,219
në rrejtin e MIT, me emnin "Garry Host".

543
00:40:31,319 --> 00:40:35,909
Emni i klientit regjistrohet si "GHost laptop".

544
00:40:36,009 --> 00:40:38,730
Nuk e manipulon JSTORin
në sensin tradicional të hackingut.

545
00:40:38,830 --> 00:40:40,683
Databaza e JSTORit ishte e organizume,

546
00:40:40,783 --> 00:40:44,240
kështuqë ishte krejtësisht triviale me i ra në fije
qysh me i shkarku krejt artikujt e JSTORit,

547
00:40:44,340 --> 00:40:46,307
sepse ishin të numrum.

548
00:40:46,407 --> 00:40:52,091
ishte thjesht slash slash slash... 
numri i artikullit 444024 edhe -25 e -26.

549
00:40:52,191 --> 00:40:55,524
Ai e shkrujti nji skriptë në Python 
me emnin keepgrabbing.py

550
00:40:55,624 --> 00:40:58,347
që vazhdon, me shkarku
artikull mbas artikullit.

551
00:40:58,447 --> 00:41:01,950
Ditën tjetër, laptopi GHost fillon 
me i shkarku artikujt,

552
00:41:02,050 --> 00:41:08,505
por shum shpejt, ia bllokojnë IP-adresën. Për Swartzin, 
kjo s'asht gja tjetër, veç nji guralec në rrugë.

553
00:41:08,605 --> 00:41:13,368
Ia ndërron adresën kompjuterit
edhe vazhdon me shkarkimin.

554
00:41:13,468 --> 00:41:17,912
JSTORi dhe MIT i ndërmarrin disa hapa
për m'u mundu me ndalë,

555
00:41:18,012 --> 00:41:19,506
mbasi që i bijnë në fije çka po ndodh,

556
00:41:19,606 --> 00:41:21,924
dhe kur hapat modest nuk iu funksionojnë,

557
00:41:22,024 --> 00:41:26,911
në nji fazë, JSTORi ia ndërpren MITsë
komplet qasjen në databazë.

558
00:41:27,011 --> 00:41:29,453
Zhvillohet nji lojë maca-mini

559
00:41:29,553 --> 00:41:33,616
për qasjen në databazë të JSTORit.

560
00:41:33,716 --> 00:41:39,660
Aaroni, ashiqare tuj qenë maca
për shkak të shkathtësive teknike

561
00:41:39,760 --> 00:41:42,661
se njerëzit në JSTOR që dijshin me u mbrojtë.

562
00:41:42,761 --> 00:41:46,968
Në fund, në podrum te nji dollap i pamshelun
i furnizimeve në nji prej ndërtesave,

563
00:41:47,068 --> 00:41:51,235
Aaroni e kyçë laptopin direkt në kabëll në vend se me wifi

564
00:41:51,335 --> 00:41:56,281
edhe e len qaty bashkë me nji disk ekstern
tuj shkarku artikuj.

565
00:41:56,381 --> 00:42:01,652
Mirëpo pa e dijtë Swartzi, autoritetet
e gjejnë laptopin edhe diskun.

566
00:42:02,722 --> 00:42:05,476
Nuk e ndalin shkarkimin.

567
00:42:05,576 --> 00:42:08,841
Në vend të kësaj e instalojnë nji kamerë vëzhguese.

568
00:42:10,424 --> 00:42:14,380
Laptopin e kishin gjetë në nji dhomë
në podrum t'nji ndërtese të MITsë.

569
00:42:15,222 --> 00:42:19,499
Kanë mujtë thjesht me çkyçë. Kanë mujtë me
pritë deri sa të vjen tipi edhe me i thanë,

570
00:42:19,599 --> 00:42:23,504
"Haver, çka je kah ban,
hiqe këtë halet. Kush je ti?"

571
00:42:23,604 --> 00:42:25,627
Kanë mujtë me ba turlifarë sendesh,
por nuk i kanë ba.

572
00:42:25,727 --> 00:42:29,922
Kanë dashtë me nxanë në film për me pasë si fakt
për me kriju rast për gjykatë.

573
00:42:30,022 --> 00:42:36,317
Kjo asht arsyeja e vetme pse filmon diçka qasisoji.

574
00:42:37,507 --> 00:42:41,822
Fillimisht i vetmi person që nxinet
në kamerën e lodhët vëzhguese

575
00:42:41,922 --> 00:42:46,315
e përdorë dollapin si
shpajz për me i skaju shishet.

576
00:42:53,042 --> 00:42:56,873
Por mbas disa ditësh, e kap Swartzin.

577
00:43:06,025 --> 00:43:10,498
Swartzi e zavendëson diskun ekstern.
E nxjerr nga çanta,

578
00:43:11,080 --> 00:43:14,357
përkulet jashtë kuadrit për pesë minuta,

579
00:43:14,854 --> 00:43:21,703
mandej largohet.

580
00:43:37,078 --> 00:43:41,615
Mandej ata e organizojnë me kapë me patrollë,
derisa po kthehej me bicikëll prej MITsë në shpi

581
00:43:41,739 --> 00:43:44,394
policët i dalin prej t'dy anëve të rrugës,

582
00:43:44,454 --> 00:43:48,276
apo qashtu diçka, edhe i kepen mbrapa.

583
00:43:49,039 --> 00:43:54,276
Ai e përshkrun se policët e kanë sulmu 
edhe i kanë hypë përsipri.

584
00:43:55,047 --> 00:43:58,122
Ai m'ka tregu se - nuk e ka pasë të kjartë
që janë policë edhe që kishin ardhë me burgosë.

585
00:43:58,222 --> 00:44:02,537
Ai kish kujtu që thjesht dikush po e sulmon.

586
00:44:02,637 --> 00:44:05,754
M'ka thanë se e kanë rrehë.

587
00:44:08,235 --> 00:44:15,146
Ka qenë tronditëse. Nocioni i ndjekjes kriminale
në familjen tonë ka qenë krejtësisht

588
00:44:15,246 --> 00:44:18,198
i huj edhe krejt i pamendushëm,
S'dijsha çka me ba.

589
00:44:18,249 --> 00:44:24,072
Ata ekzekutojnë urdhën bastisje në shpi të Aaronit,
n'banesën e tij n'Cambridge, n'zyren e tij në Harvard.

590
00:44:27,812 --> 00:44:33,427
Dy ditë para arrestimit, investigimi shkon përtej
JSTORit dhe policisë rajonale në Cambridge.

591
00:44:33,804 --> 00:44:37,501
Merret përsipër prej Shërbimit
Sekret të Shteve të Bashkume.

592
00:44:37,901 --> 00:44:42,371
Shërbimi Sekret kish fillu me investigu mashtrimet
me kompjuter dhe me karta krediti më 1984,

593
00:44:42,647 --> 00:44:45,900
por gjashtë javë mbas sulmit më 9/11,
roli i tyne u zgjanu edhe ma shum.

594
00:44:47,130 --> 00:44:49,203
[durtrokitje]

595
00:44:49,372 --> 00:44:55,901
Presidenti Bush e përdori ligjin patriotik (Patriot Act) 
për me kriju rrjetin "Task Forcat kundër krimeve elektronike".

596
00:44:56,631 --> 00:45:01,168
Ligji që kam përpara i trajton realitetet e reja
dhe rreziqet që dalin prej terroristave modern.

597
00:45:01,483 --> 00:45:06,420
Simbas Shërbimit Sekret, ata angazhohen në rend të parë
në aktivitete që kanë të bajnë me dame ekonomike,

598
00:45:06,681 --> 00:45:11,009
me grupe t'organizume kriminale,
apo me skema që përdorin teknologji të reja.

599
00:45:11,224 --> 00:45:15,706
Shërbimi Sekret e çoi rastin e Swartzit
në zyrën e prokurorit federal në Boston.

600
00:45:16,086 --> 00:45:18,562
Aty ish nji tip në zyre të prokurorit
me titullin:

601
00:45:18,894 --> 00:45:21,735
"Shef i Divizionit apo Task Forcës për krime kompjuterike"

602
00:45:22,019 --> 00:45:24,157
Nuk dij se me çka asht marrë tjetër,

603
00:45:24,295 --> 00:45:29,317
por nuk je kushediçfarë "Prokuror i Krimeve Kompjuterike"
pa pasë kurrfarë krimi kompjuterik me investigu,

604
00:45:29,834 --> 00:45:34,935
Ai u gjujt në të, e mbajti për vete, nuk e delegoi
te kurrkush tjetër në zyre apo në divizion

605
00:45:35,404 --> 00:45:37,478
ky ishte Steve Heymann.

606
00:45:37,646 --> 00:45:41,636
Prokurori Stephen Heymann ka qenë jashtë rrjedhave
publike që nga arrestimi i Aaron Swartzit,

607
00:45:41,736 --> 00:45:46,533
por mundet me u pa këtu, në nji epizod të
serisë televizive "Lakmia Amerikane",

608
00:45:46,633 --> 00:45:49,290
që asht filmu rreth kohës së arrestimit të Aaronit.

609
00:45:49,390 --> 00:45:53,218
Këtu e përshkrun rastin paraprak kundër
hackerit famkeq Alberto Gonzales,

610
00:45:53,492 --> 00:45:56,739
nji rast që Heymannit i kish pru shum vëmendje
prej mediave si dhe mirënjohje.

611
00:45:57,113 --> 00:46:01,857
Gonzalesi kish planifiku vjedhje të disa
milion kartave të kreditit dhe bankomatave,

612
00:46:02,049 --> 00:46:04,377
mashtrimi ma i madh i këtij lloji në histori.

613
00:46:04,692 --> 00:46:09,823
Qe, Heymanni, tuj e përshkru Gonzalesin,
jep pamjen e vet për botëkuptimin e hackerave:

614
00:46:10,103 --> 00:46:16,018
Këta tipa nxiten pakashum prej të njejtave gjana
që nxitemi edhe na.

615
00:46:16,355 --> 00:46:24,614
Kanë ego, iu pëlqen sfida, edhe para së gjithash
i dojnë paret edhe tana gjanat që blehen me pare.

616
00:46:24,974 --> 00:46:29,731
Nji prej të dyshumve në rastin e Gonzalesit
ka qenë nji hacker i ri me emnin Jonathan James.

617
00:46:30,094 --> 00:46:32,967
Tuj besu që krimet e Gonzalesit kanë me iu veshë atij,

618
00:46:33,260 --> 00:46:36,669
Jamesi ban vetëvrasje gjatë investigimit.

619
00:46:36,979 --> 00:46:40,705
Në nji kumtesë për shtyp që shpjegon qëndrimin
e qeverisës në rastin e Aaron Swartzit,

620
00:46:40,955 --> 00:46:45,814
shefi i Heymannit, prokurori federal i distriktit
të Massachusetsit, Carmen Ortiz, thotë si vijon:

621
00:46:46,361 --> 00:46:49,856
"Vjedhja asht vjedhje, pa dallim a e ban me
komandë në kompjuter apo me kallauz,

622
00:46:49,956 --> 00:46:52,861
pa dallim a merr dokumente,
shenime, apo dollarë."

623
00:46:53,571 --> 00:46:55,427
Nuk asht e vërtetë. Ashiqare s'asht e vërtetë.

624
00:46:55,877 --> 00:46:57,557
Nuk po thom se asht pasherr,

625
00:46:58,327 --> 00:47:03,942
nuk po thom se nuk duhet me kriminalizu
vjedhjen e informacionit,

626
00:47:04,158 --> 00:47:06,533
por duheni me qenë shum ma subtil

627
00:47:08,903 --> 00:47:14,101
për me marrë vesh sakt
cilat dame janë vërtet të damshme këtu.

628
00:47:14,737 --> 00:47:18,697
Pra puna e kallauzit, secilën herë
që unë e thej nji derë me kallauz,

629
00:47:18,797 --> 00:47:21,508
Baj dam. S'ka fije dyshimi aty.

630
00:47:21,608 --> 00:47:23,845
Por kur Aaroni e shkrun nji skriptë edhe thot

631
00:47:24,046 --> 00:47:28,069
shkarko, shkarko, shakrko, 100 herë në sekond,

632
00:47:28,169 --> 00:47:30,787
nuk ka dam t'dukshëm për askend.

633
00:47:30,887 --> 00:47:35,988
Nëse e ban me qëllim me kriju nji arkiv
të hulumtimeve akademike,

634
00:47:36,051 --> 00:47:38,461
nuk ka kurrë dam për askend.

635
00:47:38,499 --> 00:47:42,665
Nuk ka qenë tuj vjedhë. Nuk ka qenë
tuj i shitë ato e as tuj i falë.

636
00:47:42,765 --> 00:47:45,411
Ai ka dashtë me ngritë nji çashtje, për sa muj me pa unë.

637
00:47:45,511 --> 00:47:47,989
Arrestimi e bani t'veten te Swartzi.

638
00:47:48,070 --> 00:47:49,552
Ai s'mujke as me folë për atë punë.

639
00:47:49,659 --> 00:47:51,306
Po mendoj, ka qenë shum i stresum.

640
00:47:51,546 --> 00:47:56,164
Nëse kishe me mendu që FBI ka me t'ardhë
te dera në çfarëdo dite,

641
00:47:56,264 --> 00:47:59,344
secilën herë qe del n'korridor,
apo shkon me i la teshat,

642
00:47:59,444 --> 00:48:02,910
edhe t'hyjnë me zor në banesë
se e ke lanë derën çelë,

643
00:48:03,010 --> 00:48:06,285
paj...goxha stres e kisha pasë,

644
00:48:06,385 --> 00:48:12,567
asht e kjartë, Aaroni ishte
tanë kohën në disponim të keq.

645
00:48:18,640 --> 00:48:23,933
Nuk jepke kurrfarë informacioni sensitiv
se ku gjindej në këtë kohë,

646
00:48:23,951 --> 00:48:28,185
sepse drujke që FBI
kish me dalë me pritë.

647
00:48:31,285 --> 00:48:35,292
Ka qenë kohë e aktivizmit të pashoq
shoqnor e politik.

648
00:48:35,542 --> 00:48:41,651
Time Magazine ma vonë ka me qujtë, personin
e tyne të vjetit 2011, "Protestuesi".

649
00:48:42,188 --> 00:48:46,765
Njikohësisht edhe aktiviteti i hackerave shkojke flakë.

650
00:48:48,896 --> 00:48:53,282
WikiLeaksi e kish lansu nji thes me depesha diplomatike,

651
00:48:53,747 --> 00:48:56,331
Manningu ka qenë nën arrest në të njejtën kohë,

652
00:48:56,366 --> 00:48:59,773
Nuk dihej nëse ai kishte qenë burimi i rrjedhjes.

653
00:49:00,426 --> 00:49:04,541
Anonymousi, që asht nji ansambël i protestës

654
00:49:04,641 --> 00:49:06,969
me plot hackera në radhët e veta,

655
00:49:07,674 --> 00:49:11,197
ishin aktivë nëpër turlifarë fushatash.

656
00:49:11,585 --> 00:49:13,847
Nëse krahasohet kjo me atë që ka ba Aaroni,

657
00:49:13,947 --> 00:49:17,742
kjo ish dashtë me mbetë mbrapa
me u marrë MIT me JSTORin vetë,

658
00:49:18,436 --> 00:49:21,888
në nji formë private dhe profesionale.

659
00:49:22,235 --> 00:49:27,497
Nuk asht dashtë as me hy n'radar
të sistemit kriminal.

660
00:49:28,265 --> 00:49:31,710
Thjesht nuk e ka pasë vendin aty.

661
00:49:36,485 --> 00:49:39,560
Para se me u akuzu, Swartzit ia kishin ofru nji marrëveshje

662
00:49:39,991 --> 00:49:42,970
që përmbajke tre muj burg,
si marrëveshje kompromisi,

663
00:49:43,070 --> 00:49:45,375
edhe nji vjet në burg në shpi,

664
00:49:45,439 --> 00:49:47,846
tana pa përdorim të kompjuterit.

665
00:49:48,010 --> 00:49:52,300
Me kusht që Swartzi
pranon fajin për krim të randë.

666
00:49:52,646 --> 00:49:56,629
Qe ku jemi: nuk kemi kurrfarë zbulimi, kurrfarë fakti

667
00:49:56,915 --> 00:49:58,633
se çka asht nji rast i qeverisë,

668
00:49:58,814 --> 00:50:01,661
edhe duhet me marrë nji vendim kaq të randë

669
00:50:01,816 --> 00:50:05,304
ku avokati t'shtyn me marrë këtë vendim,

670
00:50:05,586 --> 00:50:09,572
qeveria ta parashtron nji kërkesë t'panegociueshme,

671
00:50:09,881 --> 00:50:13,200
edhe t'thonë që probabiliteti që pshton
me diçka ma mirë asht shum i vogël,

672
00:50:13,457 --> 00:50:18,403
a je a s'je fajtor,
ma mirë bane marrëveshjen.

673
00:50:18,748 --> 00:50:20,780
Bostoni e ka Divizionin e vet të Krimeve Kompjuterike,

674
00:50:21,155 --> 00:50:25,048
shum akvokatë, me gjasë ma shum se që i duhen.

675
00:50:25,839 --> 00:50:30,504
Pra, mundesh me paramendu turlifarë rastesh
që janë shum vështirë me i ndjekë,

676
00:50:30,577 --> 00:50:32,737
sepse ke do kriminelë në Rusi,

677
00:50:33,101 --> 00:50:35,837
ape ke tjerë mbrenda korporatave

678
00:50:36,094 --> 00:50:39,768
t'cilët mujnë me angazhu avokatë me pesëqind dollarë
apo avokat me shtatëqind dollarë në orë

679
00:50:39,868 --> 00:50:43,696
që ulen kundër teje, e mandej e ke nji
rast me nji djalë të ri,

680
00:50:43,996 --> 00:50:47,862
ku asht goxha e lehtë me provu se ka ba diçka,

681
00:50:47,889 --> 00:50:52,571
bile edhe ma herët e ka ba veten me shêjë
si problematik deri edhe në FBI,

682
00:50:52,677 --> 00:50:56,291
pra pse mos me shku me krejt artilerinë kundër këtij çuni?

683
00:50:56,391 --> 00:50:59,454
Asht mirë për ty si prokuror.
Asht mirë për Republikën,

684
00:50:59,554 --> 00:51:02,082
se je kah i lufton krej këta tipat terrorist.

685
00:51:02,471 --> 00:51:03,736
Kam qenë shum e frikësume.

686
00:51:03,836 --> 00:51:05,793
U tutsha mos po ma konfiskojnë kompjuterin.

687
00:51:05,893 --> 00:51:10,068
U tutsha mos po m'fusin n'burg
për shkak t'konfiskimit t'kompjuterit.

688
00:51:10,178 --> 00:51:15,033
Kisha material konfidencial prej burimeve
të ndryshme prej punë teme t'mahershme,

689
00:51:15,310 --> 00:51:20,357
edhe për mu ka qenë mbi të gjitha, prioritet--
me i mbajtë burimet të sigurta.

690
00:51:20,517 --> 00:51:25,060
U pata frikësu shum edhe çka mundet me i ndodhë Adës.

691
00:51:25,240 --> 00:51:27,604
Aaroni m'tregoi se i kishin ofru marrëveshje,

692
00:51:27,976 --> 00:51:32,693
edhe në fund më tha se kish me pranu
nëse unë i thom me pranu,

693
00:51:33,020 --> 00:51:37,296
edhe unë - kam qenën shum afër me i thanë, "Pranoje."

694
00:51:37,513 --> 00:51:42,435
Ai pat nisë--me zhvillu,
ambicje serioze politike

695
00:51:42,571 --> 00:51:45,462
në kohën e intervenimit, në mes të,

696
00:51:45,491 --> 00:51:51,058
momentit, kur e pat përfundu
jetën e vet ndërmarrëse me start-upa,

697
00:51:51,246 --> 00:51:56,288
edhe ia kish fillu jetën e re 
të aktivizmit politik,

698
00:51:56,917 --> 00:52:03,674
edhe nuk besojke që mundet me vazhdu qat jetë
me nji dosje të krimit të randë.

699
00:52:04,020 --> 00:52:07,126
Nji ditë më tha,
ishim tuj ecë kah Shpija e Bardhë,

700
00:52:07,226 --> 00:52:12,219
edhe më tha, "Kriminelët nuk i lanë me punu këtu."

701
00:52:17,641 --> 00:52:21,871
Edhe diqysh shum ka dashtë -
shum ka dashtë që qajo me qenë jeta e vet.

702
00:52:22,227 --> 00:52:25,280
Nuk e ka vra askend. Nuk e ka lëndu askend.

703
00:52:25,624 --> 00:52:28,138
Nuk ka vjedhë pare.

704
00:52:28,329 --> 00:52:32,413
Nuk ka ba kurrgja që me tingëllu si krim i randë, edhe...

705
00:52:34,633 --> 00:52:39,167
e kish idenë që nuk ka kurrfarë arsye
për me u etiketu si kriminel i randë,

706
00:52:39,197 --> 00:52:42,732
edhe me iu marrë e drejta me votu në shum shtete

707
00:52:43,203 --> 00:52:45,547
për çka kish ba. E përbindshme.

708
00:52:45,647 --> 00:52:49,840
Kish pasë kuptim për te m'e gjobitë
me nji shumë t'madhe t'pareve,

709
00:52:49,940 --> 00:52:54,207
apo me përjashtu prej MITsë.

710
00:52:54,307 --> 00:52:59,294
Por me gjyku si kriminel të randë? Me shku n'burg?

711
00:53:01,356 --> 00:53:03,903
Swartzi e refuzoi marrëveshjen.

712
00:53:04,182 --> 00:53:07,028
Heymanni e dyfishoi angazhimin.

713
00:53:07,363 --> 00:53:12,297
Heymanni zuni me na ba presion prej tana anëve.

714
00:53:12,880 --> 00:53:15,507
Bile edhe me dëshmitë fizike që ia kishin marrë Aaronit

715
00:53:15,828 --> 00:53:18,229
Kompjuteri Acer, disku, USBja,

716
00:53:18,600 --> 00:53:21,343
prokurorit i vyjshin dëshmi për motivin.

717
00:53:21,753 --> 00:53:24,687
Pse ka shkarku Aaron Swartzi artikuj prej JSTORit,

718
00:53:25,039 --> 00:53:28,220
edhe çka ka dashtë me ba me to?

719
00:53:29,124 --> 00:53:32,007
Pretendimi i qeverisë ishte se ai kish planifiku
me i publiku ato.

720
00:53:32,549 --> 00:53:35,913
Nuk e dijmë nëse kjo ka qenë qëllimi i tij i vërtetë

721
00:53:36,150 --> 00:53:42,908
sepse Aaroni ka pasë edhe histori me projekte
ku ka analizu bashkësi të mëdha shenimesh

722
00:53:43,154 --> 00:53:45,283
për me nxjerrë gjana interesante prej tyne.

723
00:53:45,586 --> 00:53:47,941
Dëshmia ma e mirë për këtë punë asht
kur ka qenë në Stanford,

724
00:53:48,193 --> 00:53:52,877
e ka shkarku komplet databazën ligjore të Westlawit.

725
00:53:53,247 --> 00:53:55,788
Në nji projekt me studentat e juridikut në Stanford,

726
00:53:55,955 --> 00:53:58,285
Swartzi e kish shkarku komplet databazën ligjore të Westlawit.

727
00:53:58,516 --> 00:54:02,562
Aty i zbulon lidhjet e dyshimta
ndërmjet financuesve të hulumtimit

728
00:54:02,662 --> 00:54:04,374
dhe rezultateve favorizuese.

729
00:54:04,604 --> 00:54:07,837
E ban nji analizë të mahnitshme të kompanive fitimprumëse

730
00:54:07,937 --> 00:54:11,438
që financojshin profesorët e juridikut
për me shkru recensione të ligjeve

731
00:54:11,538 --> 00:54:15,357
të cilat mandej dilshin favorizuese për,
përshembull, Exxonin gjatë rrjedhjes së naftës.

732
00:54:15,477 --> 00:54:19,231
Kështuqë dul në pah sistemi i korruptum i financimit,
si me thanë, hulumtime koti.

733
00:54:19,281 --> 00:54:22,534
Swartzi kurr nuk i kish publiku dokumentet e Westlawit.

734
00:54:22,886 --> 00:54:25,439
Teorikish, ai ka mujtë me ba të njejtën gja
edhe me databazën e JSTORit.

735
00:54:25,795 --> 00:54:27,519
Kjo kish me qenë krejt në rregull.

736
00:54:27,756 --> 00:54:33,361
Nëse kish dashtë me kriju nji shërbim
konkurrent me JSTORin,

737
00:54:33,440 --> 00:54:35,727
sikur me pasë dashtë me kriju nji shërbim,

738
00:54:35,915 --> 00:54:39,080
me qasje në Harvard Law Review edhe me inaksu,
pare për qasje,

739
00:54:39,180 --> 00:54:42,372
atëhere OK, kjo mundet me u marrë si shkelje kriminale

740
00:54:42,472 --> 00:54:44,784
sepse po mundohesh me eksploatu 
komercialisht këtë material,

741
00:54:44,884 --> 00:54:48,176
por asht goxha e pamendueshme me imagjinu
që qekjo ka qenë motivi i tij.

742
00:54:48,670 --> 00:54:54,036
Mandej aty e kemi edhe nji rast në mes: çka nëse ka dashte 
me shliru këtë databazë për tanë botën në zhvillim?

743
00:54:54,196 --> 00:54:56,935
Por mvarësisht prej asaj se çka ka dashtë me ba,
krijohet nji karakter krejtësisht tjetër

744
00:54:57,035 --> 00:55:00,468
se si ish dashtë m'e trajtu këtë rast juristat.
Qeveria e ka ndjekë penalisht

745
00:55:00,568 --> 00:55:03,506
sikur me pasë qenë vepër kriminale ekonomike,

746
00:55:03,750 --> 00:55:06,693
si me i pasë vjedhë nji tufë numrash t'kartave t'kreditit,
sikur me pasë qenë qasi lloj krimi.

747
00:55:06,841 --> 00:55:10,223
Nuk e dij se çka ka dashtë me ba me atë databazë,

748
00:55:10,442 --> 00:55:13,685
por e kam ndigju prej nji shokut t'Aaronit se i ka thanë

749
00:55:13,854 --> 00:55:18,455
se don me i analizu shenimet për financimin korporativ
të hulumtimeve rreth ndryshimeve klimatike

750
00:55:18,576 --> 00:55:24,052
që kanë çu në rezultate të njianshme, edhe e besoj këtë punë.

751
00:55:25,162 --> 00:55:28,478
Sapo m'thanë që Steve po don me folë me mu,

752
00:55:28,892 --> 00:55:32,808
edhe mendova, ndoshta kjo asht mënyra
me dalë prej situatës,

753
00:55:33,282 --> 00:55:34,978
thjesht me dalë prej situatës,

754
00:55:35,348 --> 00:55:38,037
edhe s'dojsha me jetu në frikë se po
ma konfiskojnë kompjuterin.

755
00:55:38,419 --> 00:55:42,629
Nuk dojsha me rrnu në frikë që kam me shku n'burg
me turpin e dënimit prej gjykatës

756
00:55:42,729 --> 00:55:46,501
Nëse m'kishin detyru me dekriptu
kompjuterin tem.

757
00:55:46,986 --> 00:55:50,386
Kur erdhën edhe më thanë,
"Steve po don me folë me ty,"

758
00:55:50,565 --> 00:55:52,696
kjo tingëlloi krejt afër mendsh.

759
00:55:53,049 --> 00:55:57,489
Nortonit ia ofrun atê që njihet si letër
"Mbretneshë për nji Ditë" apo imunitet.

760
00:55:57,636 --> 00:56:00,662
Kjo ia lejojke prokurorit me ba pyetje
rreth rastit të Aaronit.

761
00:56:00,971 --> 00:56:03,694
Nortonit kishin me i dhanë imunitet 
mos me u persekutu vetë,

762
00:56:03,977 --> 00:56:06,404
për informacione që ka zbulu gjatë takimit.

763
00:56:06,627 --> 00:56:09,540
Kjo nuk m'pëlqeu. U thash avokatëve të mij disa herë

764
00:56:09,763 --> 00:56:13,812
që s'kam ba...kjo tingëllojke si mashtrim, Nuk
m'pëlqeu, S'dojsha imunitet,

765
00:56:14,051 --> 00:56:16,165
Nuk m'duhej imuniteti, kurrgja s'kisha ba,

766
00:56:16,406 --> 00:56:18,848
por ata ishin shum shum, kërcënues
se diçka ka aty--

767
00:56:19,012 --> 00:56:21,738
nuk dojshin me m'taku me prokurorin
pa imunitet.

768
00:56:21,984 --> 00:56:24,562
Por veç me ba të kjartë, kjo asht marrëveshje
"Mbretneshë për nji Ditë", ofertë.

769
00:56:24,662 --> 00:56:26,225
Taman, ofertë për imunitet.

770
00:56:26,325 --> 00:56:30,190
-Ku ti u jep informacione në shkëmbim
me mbrojtje kundër persekutimit.

771
00:56:30,272 --> 00:56:35,553
-Pra nuk ish puna me iu dhanë informacione.
Por ish--së paku unë nuk e shifsha qashtu

772
00:56:35,784 --> 00:56:38,138
ishte me ba diskutim me mu,
unë me iu dhanë intervistë.

773
00:56:38,169 --> 00:56:40,819
-Domethanë ata t'bajnë pyetje...
-Ata m'bajnë pyetje.

774
00:56:40,870 --> 00:56:42,783
-edhe mujnë me t'pyet për gjithçka...
-Po.

775
00:56:42,883 --> 00:56:45,405
- edhe çkado që mësojnë...
-Unë pernjimend...

776
00:56:45,577 --> 00:56:49,823
-S'mujnë me t'persekutu.
-Taman, edhe unë u mundova me shku cullak.

777
00:56:50,224 --> 00:56:53,288
Disa herë--disa herë jam mundu me refuzu
ofertën për imunitet.

778
00:56:53,677 --> 00:56:56,480
U pata sëmu. Kisha presion prej avokatëve të mij.

779
00:56:56,704 --> 00:56:59,563
Isha konfuze. Shum kam qenë keq n'atë kohë.

780
00:57:02,422 --> 00:57:05,282
Isha n'depresion, isha e frikësume, edhe
nuk e kuptojsha situatën, ku gjindesha.

781
00:57:05,695 --> 00:57:08,800
S'kisha ide pse jam në atë situatë.

782
00:57:09,169 --> 00:57:13,032
Nuk kisha ba kurrgja interesante, e qaq ma pak diçka gabim.

783
00:57:13,336 --> 00:57:15,205
Ishim tuj lujtë me mend t'kresë.

784
00:57:15,559 --> 00:57:19,120
Aaroni ka qenë shum i mërzitun për këtë punë.
Të dytë kemi qenë t'pashpresë.

785
00:57:19,201 --> 00:57:21,043
Edhe avokatët e Aaronit ishin të mërzitun.

786
00:57:21,254 --> 00:57:23,424
U mundum me i thanë Quinnit me i ndërru avokatët.

787
00:57:23,837 --> 00:57:28,044
Nuk kam qenë e mësume me ndejtë në nji dhomë me
burra të mëdhej e të armatosun,

788
00:57:28,144 --> 00:57:33,054
që tanë kohën më thojshin se po rrej,
dhe se diçka kam ba.

789
00:57:33,406 --> 00:57:36,711
Iu pata thanë se çashtja, për të cilën po na akuzojnë

790
00:57:37,017 --> 00:57:39,570
nuk asht krim.

791
00:57:40,603 --> 00:57:43,339
Iu pata thanë se janë në anën e gabushme të historisë.

792
00:57:43,554 --> 00:57:47,102
Qat frazë e pata përdorë,
"Jeni në anën e gabushme të historisë."

793
00:57:47,192 --> 00:57:52,137
At më kqyrshin me bezdi. As të idhnum
s'u dokshin. Veç të bezdisun,

794
00:57:52,300 --> 00:57:57,350
mandej ia nisi me m'u ba e kjartë
që nuk ishim tuj e ba të njejtin muhabet.

795
00:57:57,450 --> 00:58:01,880
Iu pata kallxu plot sende pse njerëzit shkarkojnë
artikuj të revistave,

796
00:58:01,980 --> 00:58:05,713
edhe dikur në fund--
Nuk e mbajsha në mend çka kish përreth--

797
00:58:05,813 --> 00:58:12,098
E pata përmend që ai e kish shkru në blog,
"Manifesti i Guerilës për Qasje të Hapun".

798
00:58:12,589 --> 00:58:15,970
kjo asht Manifesti i Guerilës për Qasje të Hapun

799
00:58:16,336 --> 00:58:19,872
me gjasë i shkrum në korrik, 2008 në Itali.

800
00:58:20,513 --> 00:58:24,667
"informacioni asht fuqi. Si çdo fuqi tjetër,
ka asi që dojnë me mbajtë veç për vete."

801
00:58:25,116 --> 00:58:29,889
"Trashigimia e tanë shkencore dhe kulturore e botës,
e publikume gjatë shekujve në libra dhe revista,

802
00:58:29,989 --> 00:58:33,474
gjithnji e ma shum po digjitalizohet edhe po mshelet
prej disa korporatave private."

803
00:58:34,247 --> 00:58:38,160
"Ndërkohë, ata të cilëve jau kanë mshelë dyert
nuk po rrijnë durkryq."

804
00:58:38,248 --> 00:58:40,827
"Ju keni këqyrë nëpër bira
apo jeni ngjitë nëpër gardhe,

805
00:58:40,927 --> 00:58:44,473
për me çliru informacionin e mshelët prej botuesve
edhe e keni nda me shokë."

806
00:58:44,654 --> 00:58:47,652
"Por krejt ky akcion ndodh në terr,
msheftaz nërtokë."

807
00:58:47,928 --> 00:58:50,993
"I thojnë vjedhje apo piratëni,
sikur ndamja e pasunisë dë dijes

808
00:58:51,093 --> 00:58:54,501
"me pasë qenë ekuivalenti moral i plaçkitjes
së anijes edhe vrasjes së ekuipazhit."

809
00:58:54,771 --> 00:58:57,289
"Por ndamja nuk asht jomorale - asht imperativ moral."

810
00:58:57,506 --> 00:59:01,088
"Veç ata që janë qorru prej lakmisë mujnë me refuzu
me lanë shokun me ba nji kopje."

811
00:59:01,559 --> 00:59:04,196
"Nuk asht drejtësi me respektu ligje të padrejta."

812
00:59:04,557 --> 00:59:08,253
"Asht koha me dalë në dritë,
tradita madhështore e mosndigjueshmënisë qytetare,

813
00:59:08,479 --> 00:59:11,550
me deklaru kundërshtimin tonë ndaj 
kësaj vjedhje të kulturës publike."

814
00:59:12,485 --> 00:59:18,312
Vetë Manifesti thuhet se asht shkru prej katër
personave t'ndryshëm, edhe asht redaktu prej Nortonit.

815
00:59:18,412 --> 00:59:21,443
Por Swartzi e ka qitë nënshkrimin e vet aty.

816
00:59:21,804 --> 00:59:28,235
Kur u kry biseda, shkova direkt te Aaroni
për me i tregu krejt çka m'u kujtohke,

817
00:59:28,944 --> 00:59:32,251
edhe ai u nervozu shum.

818
00:59:34,342 --> 00:59:37,509
S'asht dashtë që sendet që i bajsha unë
me iu shtu qasisoji.

819
00:59:39,918 --> 00:59:45,206
Nuk kisha ba kurrgja të keqe,
E krejt m'kish shku mbrapsht,

820
00:59:47,097 --> 00:59:49,479
Po kurrë...

821
00:59:57,142 --> 01:00:00,002
Hala jam e mllefosun.

822
01:00:00,629 --> 01:00:06,350
Hala jam shum e mllefosun që mundohesh 
me u ba e mirë me qasi lloji të njerëzve,

823
01:00:06,450 --> 01:00:09,065
e ata ta kthejnë krejt kundër teje.

824
01:00:09,165 --> 01:00:13,431
Edhe kanë me t'lëndu me krejt çka kanë.

825
01:00:15,050 --> 01:00:19,137
Edhe n'atë moment, jam pendu që iu tregova çka kisha ba.

826
01:00:19,831 --> 01:00:23,335
Por hala ma shum jam pendu që kishim ba 
marrëveshje për këtë punë.

827
01:00:23,481 --> 01:00:25,787
Se jemi në rregull me këtë punë.

828
01:00:26,015 --> 01:00:27,752
Jemi në rregull me sistemin e drejtësisë,

829
01:00:27,852 --> 01:00:31,920
sistem që mundohet me lujtë me njerëz
me i futë në kurtha të vogla që jau shkatërrojnë jetën.

830
01:00:32,920 --> 01:00:35,018
Po pra, shum kisha dashtë mos me pas thanë.

831
01:00:35,425 --> 01:00:40,652
Por hala ma e mllefosun jam që jam këtu, ku jam.

832
01:00:42,731 --> 01:00:47,345
Që kjo çka na si njerëz mendojmë asht në rregull.

833
01:00:48,198 --> 01:00:52,027
Ata e kanë përdorë çdo metodë që u ka ra ndërmend

834
01:00:52,382 --> 01:00:56,813
për me ia pru punën me u dhanë informacione
që kishin me damtu Aaronin,

835
01:00:57,097 --> 01:01:00,009
edhe me i ndihmu prokurorit,

836
01:01:00,424 --> 01:01:07,080
por s'ma merr mendja që ajo ka pasë informacione
që kishin mujtë me i ndihmu qeverisë.

837
01:01:08,099 --> 01:01:11,891
Kalojnë disa muj, familja e miqtë janë
në pritje të ngritjes së akuzës kundër Swartzit.

838
01:01:12,412 --> 01:01:16,882
Në ndërkohë Swartzi ish ba ekspert analist 
për nji seri çashtjesh rreth internetit.

839
01:01:16,982 --> 01:01:19,566
[RT intervistuesja} ... atëherë nji pyetje për ju:
A mendoni se interneti asht diçka

840
01:01:19,666 --> 01:01:25,006
që duhet me u konsideru si e drejtë e njerit, dhe diçka
që qeveria nuk mundet me ta mohu?

841
01:01:25,276 --> 01:01:30,294
Po, definitivisht, Nocioni që siguria kombëtare 
mundet me qenë arsyetim për m'e ndalë internetin,

842
01:01:30,416 --> 01:01:33,757
asht pikërisht ajo që e kemi ndigju në Egjipt 
dhe në Siri edhe nëpër vendet tjera,

843
01:01:33,857 --> 01:01:38,519
edhe, po, asht e vërtetë, që faqet si WikiLeaks
kanë me qitë materiale turpnuese

844
01:01:38,568 --> 01:01:42,293
rreth asaj se çka ban qeveria e Shteteve të Bashkume
edhe njerëzit kanë me u organizu me protestu kundër,

845
01:01:42,393 --> 01:01:45,401
edhe me u mundu me ndërru qeverinë e vet.
Edhe kjo në fakt asht shum punë e mirë,

846
01:01:45,501 --> 01:01:50,130
kjo asht esenca e çka reprezenton Amandamenti i Parë
i Lirisë së Shprehje dhe Lirisë së Asociimit,

847
01:01:50,148 --> 01:01:54,974
kështuqë nocioni që na duhet me i mshelë ata
mendoj, bjen ndesh me parimet themelore Amerikane.

848
01:01:55,078 --> 01:01:57,973
Ky parim, mendoj, asht nji prej atyne që 
Etnit tonë Themelues do ta kishin kuptu drejtë.

849
01:01:58,040 --> 01:01:59,868
Sikur t'kishim pasë internet në atë kohë,

850
01:01:59,968 --> 01:02:03,105
Në vend se me i futë zyrat e postës në Kushtetutë,
do t'i kishin shkru "ISPtë".

851
01:02:03,190 --> 01:02:05,741
Mirë, definitivisht ka me qenë shum interesant
me pa sa larg...

852
01:02:05,805 --> 01:02:10,406
Swartzi takon aktivistin Taren Stinebrickner-Kauffman,
edhe këta fillojnë me dalë bashkë.

853
01:02:10,516 --> 01:02:12,439
Na duhet nji rebelim masiv global publik.

854
01:02:12,488 --> 01:02:15,005
Nëse nuk ka bërtimë masive globale publike,
nuk ka me ndodhë ndryshimi.

855
01:02:15,130 --> 01:02:18,381
-Diqysh, katër njerëz në këtë qytet ish dashtë
me shkaktu nji piskamë masive globale publike.

856
01:02:18,541 --> 01:02:21,792
-Diqysh, na duhet nji nënshkrim peticioni.

857
01:02:22,190 --> 01:02:25,549
Pa i tregu për detaje ia tërhjekë
vërejtjen se asht i përfshimë në nji punë

858
01:02:25,649 --> 01:02:27,448
të cilën e quen "Punë e keqe".

859
01:02:27,743 --> 01:02:32,879
Ndërsa unë kisha teori të trenta mos e ka
naj aferë me Elizabeth Warrenin a najsen.

860
01:02:32,929 --> 01:02:37,730
Spekulojsha edhe për Hillary Clintonin edhe
për Elizabeth Warrenin, mirëpo...

861
01:02:38,124 --> 01:02:41,250
dikur kah fundi i korrikut, Aaroni më thirri,

862
01:02:41,654 --> 01:02:47,173
e çova telefonin edhe ai tha,
"Ajo puna e keqe" mundet me dalë nesër në lajme.

863
01:02:47,273 --> 01:02:49,571
A po don me t'kallxu unë,
apo po don me lexu në lajme nesër?"

864
01:02:49,671 --> 01:02:52,293
Unë i thash, "Ma mirë kallxomë ti."

865
01:02:53,273 --> 01:02:58,312
Aaroni tha, "Kësi, më kanë--
më kanë arrestu

866
01:02:58,330 --> 01:03:03,259
se kam shkarku shum artikuj prej revistave akademike,
edhe po dojnë me m'ba shembull."

867
01:03:04,169 --> 01:03:11,003
E unë, "Qaq a? Qekjo asht puna e madhe? Nime'?
Diqysh nuk tingëllojke si punë e madhe."

868
01:03:11,065 --> 01:03:17,123
Me 14 korrik 2011, prokurori federal akuzoi Swartzin
për katër vepra të randa kriminale.

869
01:03:17,322 --> 01:03:24,014
Ai akuzohet në të njetën ditë, kur arrestohen 
dy njerëz në Angli si pjesë LulzSecut,

870
01:03:24,474 --> 01:03:29,975
edhe disa hackera tjerë të randë. Ndërsa Aaroni
veç duket pak si hacker,

871
01:03:30,194 --> 01:03:34,757
qaq sa me këta me mujtë me ia qitë fëtyrën
në fletërrufe të kërkimit.

872
01:03:34,862 --> 01:03:37,722
Aaroni shkon me u dorëzu, edhe këta e arrestojnë.

873
01:03:38,088 --> 01:03:41,830
Mandej e deshin cullak për me bastisë,

874
01:03:42,388 --> 01:03:48,083
ia marrin lidhëset e këpucave, rrypin,
edhe e fusin në qeli t'vetmisë.

875
01:03:50,315 --> 01:03:54,087
Zyrja e Prokurorit Federal të Distriktit 
t'Massachusettsit lëshon nji kumtesë zyrtare

876
01:03:54,429 --> 01:03:57,672
që thot, "Swartzit i kërcënohet burgim deri në 35 vjet,

877
01:03:57,893 --> 01:04:00,780
i cili vazhdon me tre vjet lirim të mbikëqyrun,

878
01:04:00,979 --> 01:04:04,842
damshpërblim, edhe gjobë prej deri
në nji milionë dollarë."

879
01:04:06,626 --> 01:04:09,210
Lirohet me pagesë të dorëzanisë prej njiqind mijë dollarësh.

880
01:04:09,260 --> 01:04:12,170
Të njejtën ditë, viktima kryesore e këtij rasti, JSTORi

881
01:04:12,578 --> 01:04:17,609
hjekë dorë formalisht prej tana kallëzimeve 
kundër Swartzit, edhe refuzon me ndjekë rastin.

882
01:04:17,979 --> 01:04:21,315
JSTORin - nuk e kemi pasë miqësor; nuk kanë 
qenë as miqësor as nuk kanë dhanë ndihmë,

883
01:04:21,415 --> 01:04:25,435
por veç nuk kanë dashtë,
"Me qenë pjesë e kësaj."

884
01:04:25,515 --> 01:04:30,330
JSTORi, edhe kompania nanë e tyne, ITHAKA,
nuk kanë dashtë as me folë për këtë film.

885
01:04:30,708 --> 01:04:33,364
Por në atë kohë e lëshojnë nji kumtesë, ku thojnë,

886
01:04:33,558 --> 01:04:37,536
"Ka qenë vendimi i qeverisë për 
me ndjekë penalisht, jo i JSTORit."

887
01:04:38,337 --> 01:04:42,528
Kësioji na besojmë, që me kaq,
akuza duhet me u përfundu.

888
01:04:43,029 --> 01:04:48,070
Na duhet me qenë n'gjendje me motivu Steve Heymannin
m'e lanë këtë rast, ose me ba nji marrëveshje racionale.

889
01:04:48,494 --> 01:04:50,602
Por qeveria refuzon.

890
01:04:50,989 --> 01:04:52,696
Pse?

891
01:04:55,648 --> 01:04:57,895
paj, sepse po ma merr mendja që dojshin me
ba nji shembull përmjet Aaronit,

892
01:04:58,209 --> 01:05:01,177
edhe ata thanë se dojnë--
arsyja pse nuk dojshin

893
01:05:01,378 --> 01:05:05,484
me hjekë dorë prej krimit të randë dhe burgut

894
01:05:05,689 --> 01:05:12,995
ka qenë se dojshin me shfrytëzu këtë rast
si parandalim. Këtë na kanë thanë.

895
01:05:13,095 --> 01:05:15,039
Ata ju kanë thanë?
- Po.

896
01:05:15,160 --> 01:05:17,017
-Ky asht dashtë me shërby si shembull?
-Po.

897
01:05:17,103 --> 01:05:19,570
-Ai dojke me ba shembull?
- Po.

898
01:05:19,985 --> 01:05:21,697
Steve Heymanni ka thanë kështu.

899
01:05:22,010 --> 01:05:26,317
Me parandalu kend? Ka njerëz tjerë që 
enden andejpari hyjnë në faqe të JSTORit,

900
01:05:26,519 --> 01:05:30,007
edhe shkarkojnë artikuj për me ba çashtje
politike? Kend po dojnë me parandalu?

901
01:05:30,214 --> 01:05:34,391
Kishte me qenë ma e lehtë me kuptu qëndrimin
e Administratës së Obamës

902
01:05:34,437 --> 01:05:37,360
e cila kinse asht për parandalim

903
01:05:37,611 --> 01:05:40,596
nëse kjo administratë kish m'e ndjekë penalisht,

904
01:05:40,685 --> 01:05:43,441
përshembull krimin ma të madh ekonomik, të cilin

905
01:05:43,485 --> 01:05:45,267
ky shtet e ka përjetu në njiqind vjetët e fundit.

906
01:05:45,367 --> 01:05:49,470
Krimet, të cilat çuen te kriza 
financiare në Wall Street.

907
01:05:49,941 --> 01:05:51,980
Kur ia nisë me përdorë

908
01:05:52,292 --> 01:05:56,169
idenë jo-kontraverze të parandalimit

909
01:05:56,353 --> 01:05:58,094
në mënyrë selektive

910
01:05:58,295 --> 01:06:01,749
pushon me ba analiza të pashpirta të thymjes së ligjeve

911
01:06:01,968 --> 01:06:06,503
edhe ia nisë me i përdorë
resurset e zbatimit të ligjit

912
01:06:06,742 --> 01:06:10,063
në bazë të ideologjisë politike,

913
01:06:10,250 --> 01:06:14,699
e kjo nuk asht vetëm jodemokratike,
por mendohet se asht edhe jo-Amerikane.

914
01:06:19,159 --> 01:06:24,222
Prokurori Stephen Heymann ma vonë raportohet
se i ka thanë këshillit të jashtëm të MITsë

915
01:06:24,436 --> 01:06:27,057
që lëkura e leprit që e ka rrëxu magarin

916
01:06:27,157 --> 01:06:31,307
ka qenë kumtesa për shtyp e nji organizate
të themelume prej Swartzit me emnin "Kërko Progres".

917
01:06:31,473 --> 01:06:35,693
Simbas këtij burimi të MITsë, Heymanni ka reagu
në deklaratën e shkurtë të mbështetjes,

918
01:06:35,890 --> 01:06:39,776
që e quejtën "fushatë e egër interneti"
edhe "lëvizje e marrë"

919
01:06:39,876 --> 01:06:44,166
që rastin e largoi prej nivelit njerëzor nji-me-nji
në nivel institucional.

920
01:06:44,326 --> 01:06:48,486
Kjo u ba kombinim helmus:
nji prokuror që s'dojke me i shku fëtyra,

921
01:06:48,612 --> 01:06:53,304
që e kish para vetes nji hapje të karrierës politike
edhe nuk dojke me i ardhë ky rast mbrapa si hije.

922
01:06:53,457 --> 01:06:57,587
I harxhon kushedisa dollarë të taksapagusve për m'e 
arrestu dikend që ka shkarku shum libra prej bibliotekës,

923
01:06:57,859 --> 01:07:01,309
edhe mandej ta bajnë böthen batare në gjykatë? Kurrqysh!

924
01:07:01,455 --> 01:07:05,679
Mandej fillova me ba presion të madh mbi MIT
në mënyra të ndryshme me i ba me shku

925
01:07:05,820 --> 01:07:10,579
te qeveria edhe me lypë prej
qeverisë me tërhjekë akuzën.

926
01:07:11,312 --> 01:07:14,368
Çka ka qenë reagimi i MITsë në këtë?

927
01:07:14,544 --> 01:07:19,144
Nuk ka ragim prej
MITsë në atë kohë.

928
01:07:22,971 --> 01:07:25,771
MIT nuk e mbron Aaronin

929
01:07:26,113 --> 01:07:30,423
gja që për njerëzit mbrenda MITsë,
asht tejet mllefosëse,

930
01:07:30,577 --> 01:07:35,507
meqenëse MIT asht vendi, ku inkurajohet hackingu,
në kuptimin ma të gjanë të fjalës.

931
01:07:35,796 --> 01:07:40,966
Në MIT, idea me vrapu mbi kulme
e tunele, ku asht e ndalume me kalu

932
01:07:41,158 --> 01:07:46,378
jo vetëm asht ritual i kalimit,
por asht edhe pjesë e vizitës së MITsë,

933
01:07:46,811 --> 01:07:50,911
çelja e bravës asht kurs dimnor në MIT.

934
01:07:51,193 --> 01:07:55,593
Ata e kanë pasë autoritetin moral me ndalë këtë punë.

935
01:07:56,073 --> 01:08:01,913
MIT nuk asht çu me marrë qëndrim edhe me iu thanë
autoriteteve, "Mos e bani këtë punë."

936
01:08:02,061 --> 01:08:06,147
"Nuk po dojmë që ju me ba këtë punë.
Keni tejreagu. Kjo asht tepër ashpër."

937
01:08:06,247 --> 01:08:08,780
...për këtë jam i vetëdijshëm.

938
01:08:08,944 --> 01:08:14,314
Ata reagun diqysh si çdo korporatë.
Diqysh--i ndihmun qeverisë,

939
01:08:14,546 --> 01:08:20,946
nuk na ndihmojshin neve, përveç kur ishte e domosdoshme,
edhe kurrë nuk u mundun me ndalë rastin.

940
01:08:22,386 --> 01:08:25,680
MIT refuzoi disa herë me komentu,

941
01:08:25,930 --> 01:08:30,220
por ma vonë e lëshun nji raport ku thonë se
kanë dashtë me mbajtë qëndrim neutral,

942
01:08:30,417 --> 01:08:35,916
dhe kanë besu se Heymanni Zyrja e Prokurorit Federal
nuk kanë ça kryet, çka mendon MIT rreth rastit në fjalë.

943
01:08:36,091 --> 01:08:41,721
sjellja e MITsë duket se ka ra ndesh me etikën e MITsë.

944
01:08:42,008 --> 01:08:47,037
Mundesh me thanë se MIT e ka mshelë nji sy,
edhe se kjo ka qenë në rregull për ta,

945
01:08:47,229 --> 01:08:52,439
por nëse e merr qat pozicion - me marrë pozicion neutral,
në këtë rast - domethanë me marrë pozicionin e prokurorit.

946
01:08:52,685 --> 01:08:55,571
Nëse e këqyrë rastin e Steve Jobsit edhe Steve Wozniakut,

947
01:08:55,671 --> 01:09:01,291
ata e kanë nisë tuj shitë Kutia t'Kaltërta, që kanë qenë
sende të dizajnume me i mashtru kompanitë telefonike.

948
01:09:01,468 --> 01:09:04,701
Këqyre punën e Bill Gatesit edhe Paul Allenit,

949
01:09:04,990 --> 01:09:08,689
ata e kanën nisë biznisin e vet
tuj përdorë kohën e kompjuterave të Harvardit,

950
01:09:08,850 --> 01:09:11,281
gja që ka qenë kundër rregullave.

951
01:09:11,442 --> 01:09:13,502
Dallimi në mes të Aaronit dhe 
njerëzve që i përmenda

952
01:09:13,602 --> 01:09:17,792
asht se Aaroni ka dashtë me ba botën vend ma të mire,
nuk ka dashtë thjesht me ba pare.

953
01:09:18,825 --> 01:09:22,991
Swartzi ka vazhdu me ngritë zanin për plot
çashtje rreth internetit.

954
01:09:23,464 --> 01:09:28,709
Arsyeja pse interneti funksionon asht
se asht treg konkurues i ideve,

955
01:09:28,841 --> 01:09:32,808
ajo në çka duhet me u fokusu asht me marrë sa ma shum
informacione rreth qeverisë tonë, ma shum qasje,

956
01:09:32,908 --> 01:09:38,323
ma shum diskutim, ma shum debat, por në vend të kësaj
kongresi fokusohet qysh me i mshelë sendet.

957
01:09:38,810 --> 01:09:44,160
Aaroni ka mendu se mundet me ndërru botën tuj ia
shpjegu njerëzve kjartë botën.

958
01:09:44,478 --> 01:09:48,568
[RT intervistuesi] Flame mundet tekstualisht
me ta kontrollu kompjuterin, edhe me t'spiunu.

959
01:09:48,988 --> 01:09:52,259
Mirësevjen, Aaron. Shum mirë që të kemi në emision.

960
01:09:52,359 --> 01:09:56,749
A din qysh, si spiunat në kohë të moçme, qysh kanë
ngjitë mikrofona edhe kanë përgju çka po flasin njerëzit,

961
01:09:56,815 --> 01:09:59,575
tash përdoren kompjuterat për me ba të njejtën punë.

962
01:09:59,647 --> 01:10:01,736
Aktiviteti politik i Swartzit vazhdon,

963
01:10:01,776 --> 01:10:06,516
vëmendja e tij orientohet kah nji ligj që qarkullon
në Kongres i dizajnum me ngulfatë piratërinë online.

964
01:10:06,705 --> 01:10:08,549
Ligji quhet "SOPA".

965
01:10:08,894 --> 01:10:13,014
Aktivistat si Peter Eckersley e shohin
si tejreagim të teprum,

966
01:10:13,104 --> 01:10:16,094
që kërcënon edhe vetë integritetin
teknik të internetit.

967
01:10:16,191 --> 01:10:18,631
[Ekersley] Sendi i parë që pata ba 
asht me thirrë Aaronin.

968
01:10:18,669 --> 01:10:22,199
Edhe i thash, "A mujmë me ba nji kampanjë
të madhe kundër qesaj?"

969
01:10:22,272 --> 01:10:24,822
"Ky nuk asht ligj per pronësinë intelektuale."

970
01:10:24,976 --> 01:10:26,416
"S'asht a?"

971
01:10:26,498 --> 01:10:30,248
"Jo," tha ai,
"Ky ligj asht për lirinë me u lidhë."

972
01:10:30,655 --> 01:10:32,315
Ia nisa me ndigju me vëmendje.

973
01:10:32,543 --> 01:10:35,953
Mandej mendoi pak, edhe tha, "Po."

974
01:10:36,122 --> 01:10:38,592
Edhe shkoi e themeloi Demand Progress.

975
01:10:38,678 --> 01:10:43,924
Kërko Progres asht nji organizatë e aktivizmit online,
kemi reth nji milion e gjysë antarë deri tash,

976
01:10:44,024 --> 01:10:47,071
ka fillu në vjeshtë të viti 2010.

977
01:10:47,262 --> 01:10:50,452
Aaroni ka qenë njani prej njerëzve
ma prominent në këtë komunitet

978
01:10:50,532 --> 01:10:55,620
që ka ndihmu me udhëheqë me u organizu rreth çashtjeve 
të drejtësisë sociale në nivel federal.

979
01:10:55,770 --> 01:11:01,264
SOPA ka qenë ligji që ka pasë për qëllim me ngulfatë 
piratërinë online, piratërinë e muzikës dhe filmave,

980
01:11:01,383 --> 01:11:06,833
por ajo që ka synu asht me marrë nji çekiç për nji
problem ku asht dashtë nji skalpel.

981
01:11:07,001 --> 01:11:13,208
Me pasë kalu ky ligj kishte me ia leju nji kompanie 
me ia ndalë financat nji website pa kurrfarë procesi,

982
01:11:13,434 --> 01:11:16,574
apo me detyru googlein me jau hjekë linkat.

983
01:11:16,674 --> 01:11:20,913
Krejt çka asht dashtë, asht nji pretendim i vetëm
se ka shkelje të pronësisë intelektuale.

984
01:11:21,013 --> 01:11:27,020
Ligji i ka vajtu gjigantët e mediave tradicionale kundër 
nji kulture të re të remixit shum ma të sofistikume.

985
01:11:27,110 --> 01:11:30,330
Ky ligj e shndërron secilin njeri që ka website në polic,

986
01:11:30,527 --> 01:11:34,007
edhe nëse nuk kujdesen që kushdo që e përdorë
websitein e tij mos m'e përdorë për ndoj punë

987
01:11:34,139 --> 01:11:38,639
që potencialisht mundet me qenë ilegale, sepse përndryshe
krejt faqja mshelet pa kurrfarë gjykimi.

988
01:11:38,798 --> 01:11:43,568
Kjo e kapërcen çdo masë, kjo asht katastrofë.

989
01:11:43,781 --> 01:11:51,527
Ky ligj asht rrezik serioz kundër lirisë së shprehjes
dhe lirive civile për tanë ata që e përdorin internetin.

990
01:11:51,762 --> 01:11:55,454
Ka pasë edhe nji grusht prej neve që kanë thanë,
"Këqyr, as na nuk jemi për piratëri,

991
01:11:55,754 --> 01:12:00,257
por nuk ka kuptim me shkatërru arkitekturën 
e internetit,

992
01:12:00,357 --> 01:12:05,397
sistemin e emnave të domenave edhe gjithçka që e ban
të lirë e të hapun në emën të luftës kundër piratërisë,

993
01:12:05,762 --> 01:12:07,862
Aaroni këtë e kuptoi menjiherë.

994
01:12:07,957 --> 01:12:11,817
Liritë, që garantohen me Kushtetutën tonë,
liritë, mbi të cilat asht ndërtu vendi jonë

995
01:12:11,897 --> 01:12:14,337
kishin me u fshi me nji të rame.

996
01:12:14,519 --> 01:12:18,619
Teknologjia e re në vend se me na pru liri ma të madhe,
kish me na anulu të drejtat fundamentale

997
01:12:18,661 --> 01:12:21,222
që gjithmonë i kemi marrë si të mirëqena.

998
01:12:21,332 --> 01:12:27,100
Sot e kuptova këtë punë, tuj folë me Peterin,
nuk kisha mujtë me leju me ndodhë kjo.

999
01:12:28,323 --> 01:12:33,348
Kur u prezentu SOPA në tetor
2011, konsiderohej e paevitueshme.

1000
01:12:33,555 --> 01:12:37,357
Strategjia jonë kur dul për herë të parë,
ka qenë me mujtë me ngadalësu procesin e ligjit,

1001
01:12:37,457 --> 01:12:41,537
ndoshta me dobësu pak, por as neve

1002
01:12:41,637 --> 01:12:44,668
nuk na ka shku mendja që mujmë m'e ndalë krejt.

1003
01:12:46,070 --> 01:12:51,865
Meqenëse kam punu në Washington, ajo që e mëson atje
asht, tipike për Washingtonin,

1004
01:12:52,090 --> 01:12:57,662
luftat legjislative janë lufta mes dy grupeve 
t'korporatave me interesa të ndryshme.

1005
01:12:58,060 --> 01:13:02,063
Tana ato i çojshin grushtat përpjetë me kalu ligjin,
e luftat që janë të barabarta

1006
01:13:02,533 --> 01:13:06,983
janë ato kur interesat e nji grupi të korporatave
asht kundër interesave të nji grupi tjetër,

1007
01:13:07,203 --> 01:13:11,104
edhe ato janë si baraz për kah kontributet në
kampanja dhe në lobim.

1008
01:13:11,277 --> 01:13:13,109
Këto janë ma të barabarta.

1009
01:13:13,191 --> 01:13:16,153
Ato që nuk janë lufta të barabarta, janë ato ku

1010
01:13:16,253 --> 01:13:20,516
krejt paret janë në njenën anë,
tana korporatat janë në njanën anë,

1011
01:13:20,531 --> 01:13:23,443
edhe veç do miliona njerëz në anën tjetër.

1012
01:13:25,097 --> 01:13:30,209
Nuk kam pa diçka si PIPA dhe SOPA
për tanë kohën sa kam qenë në shërbim publik.

1013
01:13:30,516 --> 01:13:36,427
Kanë qenë ma shum se katërdhejtë senatorë
amerikanë si sponzor të ligjit,

1014
01:13:36,700 --> 01:13:40,274
kështuqë kishin hala punë me ba për me i mbërri

1015
01:13:40,374 --> 01:13:43,808
gjashtëdhejtë vota me i kalu procedurat.

1016
01:13:44,296 --> 01:13:47,443
Edhe unë fillova me dyshu. Ka qenë periudhë e vrazhdë.

1017
01:13:47,952 --> 01:13:53,221
Swartzi dhe Demand Progress ia dolën me nxitë përkrahje
të madhe me metoda tradicionale të fushatës,

1018
01:13:53,445 --> 01:13:59,107
në kombinim me voiceover IP,
që me jau lehtësu njerëzve me thirrë në Kongres.

1019
01:13:59,851 --> 01:14:03,587
Nuk kam taku kurrë asnji tjetër
që ka mujtë me vepru në nivel të tij

1020
01:14:03,687 --> 01:14:07,825
si në anën e tekonologjisë
ashtu edhe në anën e strategjisë së fushatës.

1021
01:14:08,707 --> 01:14:12,509
Miliona njerëz e kanë kontaktu Kongresin
edhe kanë nënshkru peticionin kunder-SOPA.

1022
01:14:12,788 --> 01:14:14,762
Kongresin e nxajnë në zgabim.

1023
01:14:15,091 --> 01:14:20,073
Veç ka qenë interesant me i pa anëtarët e pahaber
të Kongresit tuj debatu për ligjin,

1024
01:14:20,318 --> 01:14:22,737
me i pa tuj insistu se mujnë me rregullu internetin,

1025
01:14:22,910 --> 01:14:24,988
edhe që nji tufë bubaçash s'mujnë me i ndalë.

1026
01:14:25,088 --> 01:14:26,230
Unë nuk jam bubaç.

1027
01:14:26,461 --> 01:14:27,924
Nuk jam boll bubaç...

1028
01:14:28,238 --> 01:14:30,860
Ndoshta duhet me dalë me pyet nji bubaç
çka ban ky send.

1029
01:14:30,960 --> 01:14:33,153
Hajde e organizojmë nji ndigjim, bjerni bubaçat...

1030
01:14:35,730 --> 01:14:37,529
Nime?

1031
01:14:40,127 --> 01:14:41,115
"Bubaçat"?

1032
01:14:42,201 --> 01:14:45,529
diqysh po m'doket qe fjala qe je 
kah e lypë asht "ekspert"...

1033
01:14:47,115 --> 01:14:51,365
për me të skjaru në mënyrë që ligji mos me të ra kresë

1034
01:14:51,465 --> 01:14:53,408
edhe me ta thy internetin.

1035
01:14:53,554 --> 01:14:56,873
Na e përdorim fjalën "geek" por neve na lejohet
m'e përdore se na jemi geeka.

1036
01:14:57,169 --> 01:15:01,361
Fakti që ka mbërri qaq larg sa ka mbërri,
pa jau pru punën me thirrë eksperta teknik,

1037
01:15:01,745 --> 01:15:04,679
kallxon se ka nji problem në këtë shehër.

1038
01:15:05,038 --> 01:15:11,978
P'e lypë dikend me m'ardhë para këtij trupi,
edhe me dëshmu në ndigjim, "Qe pse e kanë gabim."

1039
01:15:12,279 --> 01:15:15,261
Dikur e kanë pasë nji zyre që ka ofru këshilla
shkencore edhe teknologjike,

1040
01:15:15,581 --> 01:15:18,948
edhe antarët kanë mujtë me shku te ta edhe me iu thanë,
"Ndihmomë me marrë vesh qet punë X,Y,Z."

1041
01:15:19,048 --> 01:15:22,115
Edhe Gingrichi e mbytë atë.
Thot se asht shpenzim kot.

1042
01:15:22,215 --> 01:15:25,958
Qysh prej atëherë Kongresi zhytet
në mesjetë të errët.

1043
01:15:26,369 --> 01:15:29,394
Nuk ma merr mendja se dikush ka mendu seriozisht se SOPA
ka me u mujtë, bile as Aaroni.

1044
01:15:30,304 --> 01:15:33,953
Por ia ka vlejtë me tentu, megjithëse 
nuk u dokke që mujmë me fitu,

1045
01:15:34,650 --> 01:15:38,393
më kujtohet, ndoshta disa muj ma vonë,
që m'u kthy edhe më tha,

1046
01:15:38,493 --> 01:15:40,540
"Po mendoj se mujmë me fitu."

1047
01:15:40,680 --> 01:15:43,789
e unë ia ktheva, "Shum punë e çartë kish me qenë."

1048
01:15:44,279 --> 01:15:45,974
Thirrjet në Kongres vazhdojnë.

1049
01:15:46,157 --> 01:15:50,352
kompania e hostingut te domainave Go Daddy
bahet mbështetëse e ligjit,

1050
01:15:50,587 --> 01:15:54,742
me mija përdorues i transferojnë
domainat e veta në shejë proteste.

1051
01:15:55,112 --> 01:15:59,924
Mbas as nji jave të plotë, Go Daddy
e ndërron pozicionin e vet karshi SOPAës.

1052
01:16:00,216 --> 01:16:05,802
Kur njerëzit e Kongresit që e përkrahshin
pjesën për industrinë e filmave,

1053
01:16:06,223 --> 01:16:10,547
e morën vesh se ka ndodhë kjo zmbrapsje,
ata fillun me zbutë pak ligjin.

1054
01:16:10,719 --> 01:16:15,921
Keni mujtë me përcjellë lakoren. Keni mujtë
me pa që argumentet tona fillun me pasë kuptim.

1055
01:16:16,197 --> 01:16:18,774
Ka qenë sikur Aaroni me pasë dhezë nji 
kokërr qibritit edhe ajo me u shkymë menjiherë,

1056
01:16:18,874 --> 01:16:20,795
me dhezë edhe nja, me u shkymë prap,

1057
01:16:20,895 --> 01:16:24,485
edhe në fund me gjetë boll krande
që me dhezë zjarmin,

1058
01:16:24,532 --> 01:16:27,430
i cili mandej u shndërru në flakë mali.

1059
01:16:27,660 --> 01:16:31,483
Me 16 janar 2012, Shpija e Bardhë 
e lëshon nji deklaratë

1060
01:16:31,583 --> 01:16:34,166
ku thojnë se nuk e përkrahin ligjin.

1061
01:16:34,188 --> 01:16:36,443
Mandej ndodh si vijon:

1062
01:16:36,502 --> 01:16:39,942
Jam besimtar i madh se na duhet me u marrë
me çashtje të piraterisë,

1063
01:16:40,042 --> 01:16:44,585
dhe se duhet me u marrë me to në mënyrë 
serioze, por ky ligj nuk asht ligj adekuat.

1064
01:16:44,764 --> 01:16:48,805
Kur Jimmy Walesi e dha mbështetjen e vet
tuj e nxi Wikipediën,

1065
01:16:49,177 --> 01:16:52,360
numrin pesë të faqeve ma të popullarizume në botë,

1066
01:16:52,689 --> 01:16:58,629
kjo faqe asht shtatëpërqindshi i krejt klikave
kudo në internet.

1067
01:16:58,720 --> 01:16:59,929
Wikipedia u ba e zezë.

1068
01:17:00,005 --> 01:17:00,981
Reddit u ba i zi.

1069
01:17:01,073 --> 01:17:03,061
Craigslist u ba i zi.

1070
01:17:03,180 --> 01:17:05,890
Telat e telefonit në Capitol Hill ia nisën me u shkri.

1071
01:17:06,019 --> 01:17:10,135
Antarët e Kongresit fillun me vrapu m'u marrë me
çashtjen, tuj lëshu deklarata se nuk e përkrahin ligjin

1072
01:17:10,655 --> 01:17:13,767
të cilin ka qenë tuj e promovu, veç disa ditë përpara.

1073
01:17:13,946 --> 01:17:17,538
Mbrenda 24 orëve, numri i oponentëve
të SOPAës në Kongres

1074
01:17:17,693 --> 01:17:19,055
shkoi prej kësaj...

1075
01:17:19,297 --> 01:17:22,431
në këtë.

1076
01:17:22,636 --> 01:17:29,655
Me i pa kongresmenat gradualisht tuj i ndërru anët
mbrenda ditës së nximjes së internetit

1077
01:17:29,891 --> 01:17:31,665
ka qenë goxha e pabesueshme.

1078
01:17:32,015 --> 01:17:35,050
Nji kthim prej njiqind reprezentuesve.

1079
01:17:35,218 --> 01:17:38,586
Dhe ky ishte momenti, sado që ka qenë vështirë
me besu, mbas krejt kësaj,

1080
01:17:38,764 --> 01:17:40,596
na kishim fitu.

1081
01:17:40,889 --> 01:17:43,050
Për sendin që krejt thojshin që asht i pamundshëm,

1082
01:17:43,299 --> 01:17:46,326
të cilin disa prej kompanive ma të mëdha në botë 
e kishin fshi si iliuzion,

1083
01:17:46,619 --> 01:17:48,537
ndodhi.

1084
01:17:48,982 --> 01:17:50,307
Ia dolëm.

1085
01:17:50,773 --> 01:17:52,529
Fitum.

1086
01:17:55,785 --> 01:17:58,621
Kjo ka qenë javë historike në internet--
bile edhe në politikën Amerikane.

1087
01:17:58,921 --> 01:18:03,909
Ajo që ndigjojshim prej njerëzve në Washington, D.C.,
prej nëpunësave në Capitol Hill ishte:

1088
01:18:04,318 --> 01:18:08,504
kanë marrë ma shum emaila edhe thirrje në telefon
në ditën e nximjes

1089
01:18:08,748 --> 01:18:10,920
se që kanë marrë për çfarëdo çashtje tjetër.

1090
01:18:11,157 --> 01:18:13,064
Kjo ka qenë moment shum emocionus.

1091
01:18:13,237 --> 01:18:17,480
ky ka qenë momenti, kur interneti ka kalu 
n'fazë t'pjekunisë, politikisht.

1092
01:18:17,774 --> 01:18:21,303
Ka qenë shum ngazëllyse - asht vështirë 
me besu që përnjimend ka ndodhë.

1093
01:18:21,498 --> 01:18:25,205
Asht vështirë me besu që nji ligj me kaq shum
fuqi financiare mbrapa vetes

1094
01:18:25,519 --> 01:18:28,997
thjesht s'ka lundru nëpër Kongres.

1095
01:18:29,381 --> 01:18:32,007
Edhe jo veç s'ka lundru, por as s'ka kapërcy.

1096
01:18:33,993 --> 01:18:36,409
Lehtë asht nganjiherë me ndje veten të pafuqishëm,

1097
01:18:36,509 --> 01:18:40,364
si me dalë në rrugë edhe 
me marshu e me bërtitë edhe kurrkush mos me t'ndi.

1098
01:18:40,729 --> 01:18:43,308
Po sot kam ardhë këtu me ju thanë se jeni të fuqishëm.

1099
01:18:46,135 --> 01:18:50,776
Pra ndoshta nganjiherë ndiheni se nuk ju ndigjon
kurrkush, por kam ardhë me ju thanë se ju ndigjojnë.

1100
01:18:50,816 --> 01:18:53,240
Ju ndigjojnë. Ju e bani dallimin.

1101
01:18:53,428 --> 01:18:56,832
Mundeni me ndalë këtë ligj nëse nuk e ndalni luftën.

1102
01:18:59,889 --> 01:19:00,910
Ndale PIPAën.

1103
01:19:01,010 --> 01:19:02,756
Ndale SOPAën.

1104
01:19:04,022 --> 01:19:07,388
Disa prej kompanive ma të mëdha të internetit,
për me qenë të sinqertë, kishin me përfitu

1105
01:19:07,488 --> 01:19:11,059
në nji botë ku konkurenca e tyne e vogël
kishte me u cenzuru.

1106
01:19:12,359 --> 01:19:14,946
Nuk mundemi m'e lanë këtë punë me ndodhë.

1107
01:19:15,012 --> 01:19:19,131
Për tê ka qenë ma me randësi me u siguru
që e ban nji ndryshim të vogël

1108
01:19:19,452 --> 01:19:23,111
se me lujtë nji rol të vogël në nji ndryshim të madh.

1109
01:19:23,548 --> 01:19:27,927
Por SOPA ka qenë si me lujtë nji pjesë 
t' madhe në nji ndryshim të madh,

1110
01:19:28,027 --> 01:19:30,493
e për tê, ka qenë sprovë e konceptit

1111
01:19:30,593 --> 01:19:34,909
diçka si, "Okej, ajo çka po du me ba 
me jetën teme, asht me ndërru botën."

1112
01:19:35,166 --> 01:19:39,311
"Mendoj për këtë në mënyrën krejt shkencore
të matjes së efektit,

1113
01:19:39,565 --> 01:19:42,653
edhe kjo tregon se asht e mundshme."

1114
01:19:42,921 --> 01:19:45,650
"Ajo që po du me ba me jetën teme asht e mundshme."

1115
01:19:45,918 --> 01:19:48,503
"E kam vërtetu që mundem,

1116
01:19:48,603 --> 01:19:50,839
që unë, Aaron Swartzi, muj me ndërru botën."

1117
01:19:50,930 --> 01:19:57,356
Për nji djalë që kurrë s'ka mendu për vete 
që ka ba shum - siç ka qenë Aaroni -

1118
01:19:59,001 --> 01:20:03,855
kjo ka qenë nji prej momenteve të pakta, 
ku ke mujtë me pa

1119
01:20:03,955 --> 01:20:06,609
me ndje se ka ba diçka të mirë,

1120
01:20:06,834 --> 01:20:11,676
tuj u ndje që këtu ka qenë xhiroja
e tij e vetme fitimtare.

1121
01:20:13,668 --> 01:20:15,900
Gjithkoush thojke që s'ka mundësi
që kemi me ndalë SOPAën.

1122
01:20:16,034 --> 01:20:17,743
E ndalëm.

1123
01:20:17,837 --> 01:20:22,416
Kjo përbahet prej tri fitoreve të hatashme,
e viti hala s'ka përfundu.

1124
01:20:22,587 --> 01:20:26,097
Nëse ka kohë me mendu pozitivisht, tash asht koha.

1125
01:20:26,687 --> 01:20:29,540
Ai e fiton SOPAën nji vjet mbasi që e arrestojnë.

1126
01:20:29,829 --> 01:20:33,369
Nuk janë momente krejt të lumtuna.
Plot gjana ishin tuj ndodhë.

1127
01:20:33,653 --> 01:20:40,174
Ai ishte akordu me marrë pjesë në proceset
politike, s'ka që e ndalë.

1128
01:20:40,416 --> 01:20:44,361
Lista e organizatave të cilat Swartzi i ka themelu
apo bashkë-themelu asht shum e gjatë,

1129
01:20:44,671 --> 01:20:47,914
me vjet para Edward Snowdenin e ka zbulu
observimin në internet,

1130
01:20:48,242 --> 01:20:50,799
Swartzi tashma ish shum i brengosun.

1131
01:20:51,080 --> 01:20:55,040
Asht shokuese me pa llogaridhanien kaq të plogshtë

1132
01:20:55,244 --> 01:20:59,617
që nuk kanë as statistika bazike
sa i madh asht programi i spiunimit.

1133
01:20:59,697 --> 01:21:03,703
E nëse përgjegja asht:: "Oh, jemi tuj spiunu
qaq shum njerëz saqë s'mujmë me i numru"

1134
01:21:04,026 --> 01:21:06,323
atëherë asht fjala për tmerrësisht shum njerëz.

1135
01:21:06,651 --> 01:21:09,803
Nji send kish me qenë nëse thojnë, "Këqyr, e dijmë
numrin e telefonave, të cilët po i spiunojmë,

1136
01:21:09,903 --> 01:21:12,793
por nuk e dijmë sa asht numri korrespondues
i njerëz që i kanë në përdorim."

1137
01:21:12,890 --> 01:21:15,756
por ata thjesht të kthehen edhe t'thonë,
"S'mujmë me ju dhanë numrin."

1138
01:21:16,069 --> 01:21:18,484
Kjo asht bukur--
Koxha e frikshme.

1139
01:21:18,721 --> 01:21:25,342
I kanë ba goxha shum presion,
ia kanë marrë tana paret që i ka ba.

1140
01:21:25,643 --> 01:21:29,378
E kanë kërcënu me ia marrë 
edhe lirinë fizike.

1141
01:21:29,777 --> 01:21:33,628
Pse kishin me ba këtë punë? Paj,
po i ndjekin zbuluesit?

1142
01:21:34,581 --> 01:21:38,653
Pse i ndjekin njerëzit që 
e thojnë të vërtetën

1143
01:21:38,954 --> 01:21:45,962
për turlifarë temash, prej bankave,
luftave, deri te transparenca e qeverisjes.

1144
01:21:46,584 --> 01:21:49,616
Msheftësia u shërben atyne që janë në pushtet,

1145
01:21:49,866 --> 01:21:54,937
Na jetojmë në nji kohë të msheftësisë që koincidon
me kohën kur qeveria po ban plot gjana,

1146
01:21:55,118 --> 01:21:58,250
që janë me gjasë joligjore
dhe jokushtetuese.

1147
01:21:58,681 --> 01:22:01,781
pra këto dy sende nuk janë koincidencë.

1148
01:22:01,994 --> 01:22:04,218
Asht krejt e kjartë që kjo teknologji nuk asht zhvillu

1149
01:22:04,571 --> 01:22:09,920
për vende të vogla ngjeti, por për këtu,
për me i përdorë në Shtete të Bashkume, 
prej Qeverisë Amerikane.

1150
01:22:10,171 --> 01:22:14,191
Problemi me programin e spiunimit asht, 
se ai asht ekspandim i kadalshme edhe i gjatë,

1151
01:22:14,444 --> 01:22:16,964
qysh nga administrata e Nixonit,

1152
01:22:17,159 --> 01:22:19,922
me gjasë u ba e madhe mbas 9/11 nën George W. Bushin,

1153
01:22:20,156 --> 01:22:23,376
edhe Obama ka vazhdu me ekspandu, ndërsa problemet
gradualisht janë ba ma të randa e ma të keqija,

1154
01:22:23,868 --> 01:22:27,393
por kurrë s'ka pasë nji asi momenti
ku ke mujtë me çu gishtin edhe me thanë,

1155
01:22:27,541 --> 01:22:31,781
"Okej, sot duhet me ia organizu opozitën
sepse sot asht dita vendimtare..."

1156
01:22:32,295 --> 01:22:38,799
Prokuroria, për mendim temin te Aaron Swartzi,
ka dashtë me çu nji mesazh të caktum si me laser

1157
01:22:39,203 --> 01:22:45,253
te nji grup i njerëzve, të cilët administrata
e Obamës i sheh si politikisht të rrezikshëm,

1158
01:22:47,181 --> 01:22:53,981
e ky grup asht esencialisht komuniteti i hackerave,
aktivistave të informacionit dhe të demokracisë,

1159
01:22:54,287 --> 01:22:59,542
mesazhi që administrata e Obamës ka dasht me çu 
te ky komunitet i caktum ka qenë,

1160
01:22:59,745 --> 01:23:04,953
për mendim temin, "E dijmë që keni shkathtësi
me i ba telashe establishmentit,

1161
01:23:05,175 --> 01:23:08,517
kështuqë dojmë me jau dhanë nji shembull
përmjet Aaron Swartzit

1162
01:23:08,817 --> 01:23:13,258
me ju tutë sa ma shum prej juve që mos me ba probleme."

1163
01:23:13,683 --> 01:23:17,000
Edhe qeveria tha,
"Oh, opinionet ligjore që po i përdorim

1164
01:23:17,222 --> 01:23:20,293
për me i legalizu programet e spiunimit
janë gjithashtu sekrete,

1165
01:23:20,626 --> 01:23:23,506
kështuqë s'mujmë as me ju kallxu cilat ligje
po i perdorim për me ju spiunu."

1166
01:23:23,851 --> 01:23:26,301
Secilën herë ata mujnë me thanë,
"Oh, kjo asht nji shkallë tjetër e cyber-luftës.

1167
01:23:26,525 --> 01:23:30,041
Cyber-kriminelët po na sulmojnë prap.
Jemi në rrezikë tanë bashkë. Tanë jemi të prekun."

1168
01:23:30,350 --> 01:23:33,577
Ata i përdorin këto arsyetime për me kapërcy
ligje hala ma të rrezikshme.

1169
01:23:35,403 --> 01:23:40,228
[Intervistuesi] Pra veç me ju përcjellë -
personalisht, si e keni ndjenjë që po ec beteja?

1170
01:23:40,787 --> 01:23:42,144
Mvaret prej teje!

1171
01:23:42,244 --> 01:23:46,104
-E dij. Puna asht që na duhet...

1172
01:23:47,640 --> 01:23:52,578
Janë dy perspektiva polarizuese
apo jo,

1173
01:23:52,776 --> 01:23:57,162
gjithëçka asht mirë, interneti ka kriju hapësinë
për liri, gjithëçka ka me qenë fantastike

1174
01:23:57,262 --> 01:23:58,833
apo gjithëçka asht e tmerrshme,

1175
01:23:58,933 --> 01:24:01,754
interneti i ka kriju tana këto vegla
për me thy edhe me spiunu,

1176
01:24:01,812 --> 01:24:03,602
me kontrollu çka flasim.

1177
01:24:03,661 --> 01:24:05,540
Puna asht që të dyja këto janë të vërteta, apo jo?

1178
01:24:05,788 --> 01:24:09,880
Interneti i ka ba të dyja këto, edhe të dyja
janë mahnitës edhe të habitshme

1179
01:24:10,226 --> 01:24:13,127
cila prej tyne ka me fitu në fund
mvaret prej neve.

1180
01:24:13,283 --> 01:24:17,084
S'ka kuptim me thanë, "Oh, njana i ka punët ma mirë
se tjetra." Diqysh, të dyja janë të vërteta.

1181
01:24:17,341 --> 01:24:20,937
Edhe krejt mvaret prej neve cilën kemi m'e theksu
dhe cilën kemi m'e përkrahë

1182
01:24:21,073 --> 01:24:23,440
sepse të dyjat janë aty, edhe të dyjat
kanë me qenë gjithmonë aty.

1183
01:24:28,790 --> 01:24:34,750
Me 12 shtator 2012, prokurori federal e
dorëzon nji aktakuzë plotësuese kundër Swartzit,

1184
01:24:34,850 --> 01:24:40,010
tuj shtu edhe disa pika të shkeljeve, qasje
e pautorizume në kompjuter, dhe krim kompjuterik.

1185
01:24:40,665 --> 01:24:45,397
Tash në vend të katër krimeve të randa,
Swartzi po akuzohej për trembëdhejtë.

1186
01:24:45,722 --> 01:24:48,675
zelli i prokurorit ish rritë dramatikisht,

1187
01:24:48,883 --> 01:24:52,034
ashtu siç ish rritë edhe koha e burgut potencial 
për Swartzin si edhe gjobat.

1188
01:24:52,134 --> 01:24:55,257
Ata e dorëzun nji aktakuzë të re për me shtu pika,

1189
01:24:55,644 --> 01:25:01,366
edhe e kishin madje edhe nji teori se pse kjo sjelle
përbante disa vepra penale,

1190
01:25:01,739 --> 01:25:05,850
dhe se nji aktgjykim signifikant 
duhej shqiptu simbas ligjit.

1191
01:25:07,171 --> 01:25:10,266
Kjo teori dhe krejt rasti i prokurorisë
kunder Swartzit

1192
01:25:10,744 --> 01:25:13,702
involvojke nji ligj të krijum fillimisht në vitin 1986.

1193
01:25:14,200 --> 01:25:16,503
Ai quhet "Ligji për keqpërdorimin dhe krimin kompjuterik".

1194
01:25:16,836 --> 01:25:18,400
Ligji për keqpërdorimin dhe krimin kompjuterik

1195
01:25:18,500 --> 01:25:22,101
Ka qenë i inspirum prej filmit "War Games"
me Matthew Broderickun - shum film i mirë.

1196
01:25:22,318 --> 01:25:23,694
[Broderick] Tash t'nxuna.

1197
01:25:23,794 --> 01:25:27,735
Në këtë film, nji fëmijë,
përmjet magjisë së rrjeteve kompjuterike

1198
01:25:27,963 --> 01:25:30,296
mbërrin m'e lansu nji sulm nuklear.

1199
01:25:33,601 --> 01:25:37,509
Kjo, në fakt nuk asht e mundshme,
dhe as ka qenë e mundshme në vitet e '80ta

1200
01:25:37,694 --> 01:25:41,794
por ky film si duket e ka frikësu Kongresin qaq sa

1201
01:25:41,845 --> 01:25:44,805
me lëshu ligjin e parë për keqpërdorimin
dhe krimin kompjuterik.

1202
01:25:45,102 --> 01:25:48,551
Ky asht ligj që asht mbrapa kohës,
për shembull e penalizon

1203
01:25:49,271 --> 01:25:53,835
nji marrëveshje të kushteve të shërbimit.
Mundesh me pasë diçka si

1204
01:25:53,943 --> 01:26:00,951
eHarmony apo Match.com, edhe dikush i fryn pak
karakteristikat e veta personale,

1205
01:26:01,249 --> 01:26:05,095
edhe pa pritë e pa kujtu, mvarësisht prej 
jurisdikcionit edhe prokurorit,

1206
01:26:05,343 --> 01:26:07,798
mundet me sharru në telashe të mëdha.

1207
01:26:08,012 --> 01:26:10,103
Të gjithë e dijmë çka janë "Kushtet e përdorimit".

1208
01:26:10,434 --> 01:26:14,054
Shumica e njerëzve nuk i lexojnë,
por mos me u sjellë simbas tyne don me thanë

1209
01:26:14,278 --> 01:26:16,301
se keni ba krim të randë.

1210
01:26:16,567 --> 01:26:18,864
Kushtet e Shërbimit të websiteave 
shpesh përmbajnë gjana si:

1211
01:26:19,112 --> 01:26:22,332
"Silluni mirë me njani-tjetrin", apo
"Mos bani diçka që s'ka hije."

1212
01:26:22,629 --> 01:26:27,336
Idea që kodi penal ka diçka me shtu
në këso kundërvajtje,

1213
01:26:27,508 --> 01:26:30,561
Shumicën e njerzve i tranon krejt.

1214
01:26:30,778 --> 01:26:33,323
Shembujt bahen hala ma të "trentë":

1215
01:26:33,704 --> 01:26:39,397
Derisa nuk asht ndryshu n'vitin 2013, Kushtet 
e shërbimit n'webin e magazinës Hearst's Seventeen

1216
01:26:39,724 --> 01:26:43,098
kanë thanë se duhesh me i pasë 18 vjet për me lexu.

1217
01:26:43,167 --> 01:26:46,414
Muj me thanë se sa i përket mënyrës qysh e ka intepretu
ligjin Departamenti i Drejtësisë,

1218
01:26:46,514 --> 01:26:49,063
na krejt jemi tuj e shkelë ligjin me dy kambë.

1219
01:26:49,429 --> 01:26:54,777
I padefinum edhe me plotë hapësinë për keqpërdorim
Ligji asht ba çekiç për me iu ra të tanëve

1220
01:26:54,840 --> 01:26:57,852
për nji varg të landëve që kanë të bajnë me kompjutera.

1221
01:26:57,961 --> 01:27:00,248
Ndonëse nuk janë faktori kryesor në këtë rast,

1222
01:27:00,416 --> 01:27:04,775
njimbëdhejtë prej trembëdhejtë akuzave kundër Swartzit
ishin prej ligjit për keqpërdorimin dhe krimin kompjuterik.

1223
01:27:07,088 --> 01:27:11,305
Peytja "Pse?" rri pezull mbi pjesën
ma të madhe të tregimit të Aaron Swartzit.

1224
01:27:11,655 --> 01:27:15,885
Çka e ka motivu qeverinë,
edhe çka kish me qenë landa e tyne?

1225
01:27:16,025 --> 01:27:19,785
Departmenti i Drejtësisë ka refuzu me dhanë përgjegje,

1226
01:27:19,900 --> 01:27:23,500
Por Profesori Orin Kerr asht nji ish prokuror
që e ka studiu rastin.

1227
01:27:23,924 --> 01:27:27,949
Unë vij te ky rast prej nji drejtimi tjetër
për dallim prej njerëzve tjerë, për disa arsye:

1228
01:27:28,199 --> 01:27:31,143
Unë kam qenë prokuror federal
në Departament të Drejtësisë për tre vjet

1229
01:27:31,301 --> 01:27:33,931
para se me nisë me dhanë mësim. Qeveria ka pru

1230
01:27:34,031 --> 01:27:38,303
aktakzuë bazu në krime
që ata kanë mendu se janë kry,

1231
01:27:38,341 --> 01:27:42,016
si nji çashtje krejt juridike, tuj i pa
presedanët, tuj i pa statutet,

1232
01:27:42,345 --> 01:27:45,618
tuj pa historinë, tuj i pa rastet
që kanë ndodh deri tash,

1233
01:27:45,814 --> 01:27:49,121
Mendoj se ka qenë aktakuzë e bazume.

1234
01:27:49,366 --> 01:27:51,341
Mundeni me debatu nëse asht dashtë 
me ngritë këtë rast.

1235
01:27:51,646 --> 01:27:56,665
Ka shum mospajtime. Disa njerëz janë për
Qasje të Hapun, disa nuk janë.

1236
01:27:57,521 --> 01:28:02,948
Mendoj se qeveria e ka marrë shum seriozisht
"Manifesitn e Guerilës për Qasje të Hapun" t'Swartzit,

1237
01:28:03,926 --> 01:28:09,546
edhe mendoj se e kanë pa atê si dikend
që asht i përkushtum, si imperativ moral,

1238
01:28:09,899 --> 01:28:14,987
me shkel ligjin, me tejkalu ligjin
që Swartzi e ka pa si të padrejtë,

1239
01:28:15,172 --> 01:28:20,808
dhe në demokraci, nëse mendon se ligji asht 
i padrejtë, ka mënyra se si ndrrohet ligji.

1240
01:28:20,980 --> 01:28:24,305
Ka mënyrë me shku në Kogres qashtu qysh Swartzi
e ka ba në rastin e SOPAës,

1241
01:28:24,502 --> 01:28:28,281
ose mundesh me shkelë ligjin ose 
në nji mënyrë me anulu ligjin,

1242
01:28:28,674 --> 01:28:33,838
edhe mendoj se ajo që e ka nxitë prokurorinë
ka qenë ndjenja e përkushtimit të Swartzit,

1243
01:28:34,045 --> 01:28:39,531
jo veç me shkelë ligjin, por edhe me u kujdesë
që ligji me u anulu.

1244
01:28:39,846 --> 01:28:43,730
gjithkush me pasë qasje
në databazë asisoji që

1245
01:28:43,894 --> 01:28:46,969
s'kishe mujtë ma me kthy pastën prap në tubë.

1246
01:28:47,208 --> 01:28:51,039
Me ba punë të kryme, edhe ana Swartzit kish me fitu.

1247
01:28:52,655 --> 01:28:56,021
Ka mospajtim të madh në shoqëni
nëse ky asht ligj i padrejtë,

1248
01:28:56,310 --> 01:29:00,197
dhe në fund ky asht vendim, të cilin duhet me marrë
populli amerikan, përmjet Kongresit.

1249
01:29:00,461 --> 01:29:03,387
Problemi i dytë asht,
na hala po mundohemi me marrë vesh:

1250
01:29:03,592 --> 01:29:07,546
Cila asht vija që ndan krimet ma pak serioze
prej atyne serioze?

1251
01:29:07,867 --> 01:29:12,157
Tash po futemi në nji ambient tjetër
të kompjuterave dhe keqpërdorimit të tyne,

1252
01:29:12,396 --> 01:29:16,680
dhe hala s'kemi sens të fort
se cila asht kjo vijë që i ndan

1253
01:29:16,884 --> 01:29:19,117
sepse tek tash po merremi me atë punë.

1254
01:29:19,490 --> 01:29:22,232
ky asht zbatim i dobët i diskrecionit prokurorial.

1255
01:29:22,499 --> 01:29:25,731
Çekiçi, të cilin Departamenti i Drejtësisë
e ka për me i frikësu njerëzit

1256
01:29:25,838 --> 01:29:28,540
po bahet ma i madh e ma i madh,

1257
01:29:28,754 --> 01:29:32,951
edhe shumica e njerëzve,
nuk mujnë me i lujtë zaret e jetës së vet si në lojë.

1258
01:29:33,180 --> 01:29:35,798
A duhet me ia përgju dikujt telefonin? 
A duhet me i xhiru?

1259
01:29:35,951 --> 01:29:39,253
A duhet me nxanë dikend për me dëshmu
kundër njerëzve tjerë?

1260
01:29:39,529 --> 01:29:42,206
Kështu mendojnë agjentat dhe prokurorët federal.

1261
01:29:42,368 --> 01:29:44,814
Ata krijojnë landë.

1262
01:29:46,758 --> 01:29:51,292
Swartzi u kap në ingranazhin brutal të sistemit 
kriminal, sistem që s'mundet me u kthy mbrapa,

1263
01:29:51,586 --> 01:29:57,033
Nji maqinë që Amerikën e ke ba vendin me 
numrin ma të madh të burgimeve në botë.

1264
01:29:57,411 --> 01:30:02,352
Në këtë vend ia kemi leju vetes me u zanë
prej politikës së frikës dhe mllefit,

1265
01:30:02,745 --> 01:30:07,826
edhe gjithçka na frikëson,
si e ardhmja e qasjes në internet,

1266
01:30:08,293 --> 01:30:13,073
edhe gjithçka që na mllefos, instinktivisht
krijon intervenim të sistemit kriminal,

1267
01:30:13,526 --> 01:30:18,764
kemi përdorë burgje, denime
për me zgjidhë probleme të shumta

1268
01:30:19,060 --> 01:30:22,847
të cilat historikisht kurrë nuk janë pa
si probleme kriminale.

1269
01:30:23,063 --> 01:30:28,423
Impulsi me kërcënu, akuzu,
persekutu, që asht pjesë e kësaj

1270
01:30:28,632 --> 01:30:31,978
ka kriju debat dhe kontraverzë rreth qasjes
online dhe informacionit në internet,

1271
01:30:32,793 --> 01:30:35,546
që asht shum konsistent me atë 
që e shohim edhe në domena tjera.

1272
01:30:35,768 --> 01:30:39,800
I vetmi dallim asht se njerëzit që 
janë cak dhe viktimizohen

1273
01:30:40,167 --> 01:30:45,741
prej kësaj mënyre t'përgjegjes me krim e me burgim
zakonisht janë t'varfën dhe minoritete.

1274
01:30:47,587 --> 01:30:50,700
Izolimi i Swartzit prej shokëve dhe familjes u rrit.

1275
01:30:51,062 --> 01:30:53,343
Ai kish pushu me punu në çfarëdo projekti tjetër,

1276
01:30:53,388 --> 01:30:57,123
rasti ia ksih preokupu,
pothuejse krejt jetën.

1277
01:30:57,136 --> 01:31:02,297
Nji prej avakatëve t'Aaronit si duket i kish thanë 
prokurorit që ai ishte emocionalisht shum i lëndueshëm,

1278
01:31:03,060 --> 01:31:07,073
dhe se kjo ishte diçka që ata 
asht dashtë me pasë parasysh.

1279
01:31:07,173 --> 01:31:09,418
Ia kish randu shum jetën.

1280
01:31:09,660 --> 01:31:14,717
Atij nuk i ka pëlqy me ia kufizu
lëvizjen edhe aktivitetet në çfarëdo mënyre,

1281
01:31:15,594 --> 01:31:20,742
kërcënimi i burgut,
të cilin ia rrehshin shum,

1282
01:31:21,759 --> 01:31:23,671
e tmerrojke komplet.

1283
01:31:23,771 --> 01:31:26,280
rasti ia harxhoi tana resurset financiare,

1284
01:31:26,380 --> 01:31:32,018
edhe na ka kushtu edhe neve shum pare, edhe ai 
kish nxjerrë nji shumë goxha të madhe t'pareve,

1285
01:31:32,351 --> 01:31:36,321
kjo pat shku në shifër prej miliona dollarëve.

1286
01:31:36,595 --> 01:31:38,291
Mbrojtja juridike?
- Po.

1287
01:31:38,391 --> 01:31:40,695
-Milionëshe?
- Po.

1288
01:31:41,319 --> 01:31:43,835
Mendoj se nuk ka dashtë me iu ba barrë njerëzve.

1289
01:31:44,092 --> 01:31:47,626
Ka qenë njifarë faktori si, "E kam jetën teme normale,

1290
01:31:48,006 --> 01:31:50,131
edhe kam nji send muti me të cilin duhet me u marrë,

1291
01:31:50,292 --> 01:31:53,099
edhe mundohem me i mbajtë këto dy gjana
sa ma ndamas që asht e mundshme,

1292
01:31:53,329 --> 01:31:57,324
por dikur ato ia nisin me u përshklli bashkë
edhe gjithçka bahet mut."

1293
01:31:59,173 --> 01:32:02,526
Swartzi e kish përpara nji zgjedhje të randë
e cila sa vijke bahej ma e vështirë:

1294
01:32:02,560 --> 01:32:04,989
A me pranu fajin edhe me vazhdu jetën,

1295
01:32:05,006 --> 01:32:07,298
apo me luftu kundër sistemit të prishtë?

1296
01:32:07,462 --> 01:32:09,391
Në rastin e tij përgjegja ishte e thjeshtë:

1297
01:32:09,491 --> 01:32:12,919
E refuzon marrëveshjen edhe caktohet data e gjykimit.

1298
01:32:13,140 --> 01:32:17,014
Aaroni ishte rezolut që mos me u përkulë
e as me akceptu çkado

1299
01:32:17,221 --> 01:32:21,479
në çka nuk ka besu që asht e drejtë,
por njikohësisht ishte i frikësum.

1300
01:32:32,885 --> 01:32:34,752
Nuk mendoj se do ta kishin denu Aaronin.

1301
01:32:34,953 --> 01:32:38,598
Mendoj se do ta kishim nxjerrë prej gjykatores,
Edhe kisha me i dhanë nji përqafim të madh,

1302
01:32:38,817 --> 01:32:44,184
edhe do t'kishim ecë mbi lumin e vocërr n'Boston, 
edhe do t'kishim shku me pi nga nji birrë.

1303
01:32:45,592 --> 01:32:49,834
Njimend kam mendu se jemi në anë të drejtë. 
Se kemi me fitu rastin.

1304
01:32:49,934 --> 01:32:51,765
Mendojsha se mujmë me fitu rastin.

1305
01:32:51,865 --> 01:32:54,351
Ai s'folke për këtë punë shum,
por mujshe me pa

1306
01:32:54,451 --> 01:32:57,388
dhimbtën e madhe që e kish mbrenda.

1307
01:33:01,780 --> 01:33:04,946
Në asnji periudhë gjatë fëmijnisë
Aaroni s'kish pasë luhatje të disponimit

1308
01:33:05,200 --> 01:33:10,686
as periudha depresive as kurrgja
që mundet me u quejtë "depresion i randë"

1309
01:33:10,954 --> 01:33:13,802
asht e mundshme që ka qenë depresiv.
Njerëzit bahen depresiv.

1310
01:33:18,952 --> 01:33:23,255
Shum herë në relacionin tonë,
mbas tri apo katër javëve,

1311
01:33:23,918 --> 01:33:26,570
E mbaj mend që m'pat thanë

1312
01:33:27,627 --> 01:33:30,551
që jam shum ma e fortë se ai.

1313
01:33:30,787 --> 01:33:33,500
Ai ka qenë shum delikat në shum mënyra.

1314
01:33:33,670 --> 01:33:36,839
Gjanat kanë qenë për te shum ma të vështira
se për shumicën e njerëzve.

1315
01:33:37,040 --> 01:33:39,650
Edhe kjo ka qenë pjesë e madhështisë së tij.

1316
01:33:41,056 --> 01:33:46,749
Mendoj se ka pasë diçka si depresion klinik
në moshën njizetvjeçare.

1317
01:33:47,068 --> 01:33:49,542
Nuk mendoj se ka pasë depresion sa ishim bashkë.

1318
01:33:49,811 --> 01:33:55,115
Nuk ka qenë tip i "gëzueshëm", por kjo 
asht ndryshe prej depresionit.

1319
01:33:56,683 --> 01:34:01,456
Ka qenë nën nji presion të hatashëm
për dy vjet të plota.

1320
01:34:01,682 --> 01:34:04,033
Thjesht s'ka dashtë me vazhdu ma tutje.

1321
01:34:04,215 --> 01:34:07,569
Ai thjesht--
Mendoj se iu ka tepru thjesht.

1322
01:34:14,411 --> 01:34:17,160
Mora nji telefonatë natën vonë.

1323
01:34:17,654 --> 01:34:22,931
E ndjeva që diçka s'asht në rregull, mandej 
e thirra, edhe e kuptova çka kish ndodhë.

1324
01:34:23,821 --> 01:34:28,899
Nji prej bashkë-themeluesve të faqes zbavitëse 
t'lajmeve "Reddit" asht gjetë i vdekun.

1325
01:34:29,087 --> 01:34:31,570
Policia thotë se njizet-e-gjashtë-vjeçari Aaron Swartz

1326
01:34:31,668 --> 01:34:35,425
e ka vra veten dje në banesën e tij në Brooklyn.

1327
01:34:37,379 --> 01:34:46,346
Mendova e kemi hupë nji prej mendjeve
ma kreative t'gjeneratës tonë.

1328
01:34:46,803 --> 01:34:50,936
krejt bota m'u shemb për nji moment.

1329
01:34:56,922 --> 01:35:00,139
Ka qenë nji prej netëve ma të randa të jetes teme.

1330
01:35:00,388 --> 01:35:04,723
Mbeta tuj bërtitë, "Nuk po t'ndigjoj!
Çka the? Nuk po t'ndigjoj!"

1331
01:35:07,533 --> 01:35:08,980
S'mundem. Qaq.

1332
01:35:09,080 --> 01:35:10,938
Okej.

1333
01:35:16,248 --> 01:35:22,393
Asgja s'kish kuptim,

1334
01:35:22,613 --> 01:35:24,920
as tash nuk po ka kuptim.

1335
01:35:25,020 --> 01:35:27,401
Isha shum i frustrum, i mllefosun.

1336
01:35:38,057 --> 01:35:43,166
U mundojsha me ia shpjegu fëmijve të mij.

1337
01:35:43,725 --> 01:35:47,038
Çika jeme tre-vjeçe më tha doktorat mujnë me ndreqë.

1338
01:35:52,416 --> 01:35:56,666
Kam njoftë plot njerëz që kanë vdekë,
Por kurrë nuk e kam hupë dikend qeshtu,

1339
01:35:56,824 --> 01:36:03,841
sepse gjithkush e ndjen, edhe unë,
ka qaq shum gjana - me i ba...

1340
01:36:04,942 --> 01:36:11,036
Nuk e kam dijtë që asht aty. Nuk e kam dijtë
se kjo vujtje e tij...

1341
01:36:11,496 --> 01:36:14,215
Ai ka qenë pjesë e jemja.

1342
01:36:16,425 --> 01:36:20,685
Veç dojsha mos me qenë e vërtetë...

1343
01:36:24,945 --> 01:36:29,207
edhe mandej e këqyra faqen e tij në Wikipedia
edhe pash datën:

1344
01:36:33,084 --> 01:36:35,601
"deri me 2013".

1345
01:36:44,006 --> 01:36:45,264
Aaroni ka vdekë.

1346
01:36:46,036 --> 01:36:50,000
Shtegtarë në këtë botë të trentë,
e kemi hupë nji mentor, nji plak të urtë.

1347
01:36:50,614 --> 01:36:53,969
Hackera për drejtësi, jemi rrëxu.

1348
01:36:54,337 --> 01:36:55,941
E kemi hupi nji të tonin.

1349
01:36:57,107 --> 01:37:02,386
Ushqyes, kujdestar, ndigjues,
ujitës, prind të tanë ju,

1350
01:37:02,893 --> 01:37:06,775
e kemi hupë nji fëmijë.
Le t'vajtojmë të gjithë.

1351
01:37:07,290 --> 01:37:10,748
-Sir Tim Berners-Lee, 11 Janar 2013

1352
01:37:14,798 --> 01:37:19,376
Mendimi jem i parë ka qenë: çka nëse as nuk vërehet?

1353
01:37:19,476 --> 01:37:23,948
Për mu nuk ka qenë e kjartë
sa ka ra në sy.

1354
01:37:24,348 --> 01:37:29,800
Kurrë nuk kam pa
qasi derdhje në internet.

1355
01:37:29,900 --> 01:37:31,856
U kall rrjeti.

1356
01:37:31,956 --> 01:37:37,517
Secili u mundohke me shpjegu në mënyrën e vet,
por kurr s'kam pa

1357
01:37:38,121 --> 01:37:40,096
njerëz tuj vajtu në Twitter.

1358
01:37:40,196 --> 01:37:43,728
Njerëzit vajtojshin dukshëm online.

1359
01:37:46,392 --> 01:37:49,508
ai ka qenë djali i internetit,

1360
01:37:49,955 --> 01:37:53,966
bota e vjetër e kish vra.

1361
01:37:55,587 --> 01:38:01,156
jemi në mes të kohës
kur padrejtësia e madhe mbetet e paprekun.

1362
01:38:02,044 --> 01:38:06,304
Arkitektat e kolapsit financiar hajnë darkë
me presidentin, rregullisht.

1363
01:38:06,404 --> 01:38:12,829
Në mes të asaj kohe, që idea asht që 
kjo asht dashtë me u persekutu prej qeverisë,

1364
01:38:14,614 --> 01:38:17,599
Po tingllon krejt absurde, 
po t'mos kish qenë tragjike.

1365
01:38:17,699 --> 01:38:23,383
Pyetja asht: Çka mujmë me ba tash,
mbas kësaj që ka ndodhë,

1366
01:38:23,483 --> 01:38:26,438
që me ba botën vend ma të mirë,

1367
01:38:26,538 --> 01:38:28,557
edhe qysh mujmë m'e çu përpara këtë trashigimi?

1368
01:38:28,657 --> 01:38:32,124
Kjo asht pyetje e vetme që mujmë me shtru.

1369
01:38:33,150 --> 01:38:37,636
Në tana anët e botëz po mbahen
hack-a-thone, tubime,

1370
01:38:37,811 --> 01:38:43,418
Aaron Swartzi në njifarë mënyre, na ka nxjerrë 
ma të mirën prej nesh, tuj dashtë me thanë:

1371
01:38:43,884 --> 01:38:46,919
Qysh ndreqet qekjo?

1372
01:38:47,834 --> 01:38:52,632
Ai për mendim temin modest, ka qenë
nji prej revolucionarëve ma të jashtëzakonshëm

1373
01:38:52,732 --> 01:38:55,557
që i ka prodhu ky vend.

1374
01:38:55,657 --> 01:38:59,344
Nuk e dij a ka dalë Aaroni humbës
apo fitmtar,

1375
01:38:59,555 --> 01:39:05,779
por na jemi sigurisht të fromësum prej durve
me të cilat ka luftu.

1376
01:39:05,929 --> 01:39:12,270
Kur t'i kemi kthy agjentat e armatosun në qytetarë
që mundohen me rritë qasjen në dije,

1377
01:39:12,441 --> 01:39:17,003
ta kemi thy ligjin--
ta kemi përdhosë tempullin e drejtësisë.

1378
01:39:17,184 --> 01:39:19,524
Aaron Swartzi nuk ka qenë kriminel.

1379
01:39:21,596 --> 01:39:25,265
Ndryshimi nuk vjen në rrota të pashmangshmënisë,

1380
01:39:25,365 --> 01:39:28,924
por vjen me luftë të vazhdueshme.

1381
01:39:30,156 --> 01:39:32,543
Aaroni me të vërtetë ka mujtë me ba magji,

1382
01:39:32,816 --> 01:39:36,048
edhe unë du me u përkujdesë 
që magjia e tij mos me përfundu me vdekjen e tij.

1383
01:39:36,148 --> 01:39:40,249
Ai ka besu se mundet me ndërru botën,
edhe ka pasë të drejtë.

1384
01:39:40,620 --> 01:39:44,775
Prej javës së kalume, prej sot,
feniksat po rilindin.

1385
01:39:46,818 --> 01:39:51,345
Prej vdekjes se Swartzit, Përfaqësuesja
Zoe Lofgren dhe Senatori Ron Wyden

1386
01:39:51,445 --> 01:39:55,349
kanë paraqitë projektligjin për me reformu
Ligjin për keqpërdorim dhe krim kompjuterik--

1387
01:39:55,651 --> 01:40:00,403
Ky ligj i tejkalum që ka dhanë bazën
e shumicës së akuzave kundër Swartzit.

1388
01:40:00,656 --> 01:40:03,251
tash quhet "Ligji i Aaronit".

1389
01:40:03,351 --> 01:40:07,050
Aaroni ka besu që tekstualisht secili 
duhet me pyet veten tanë kohën:

1390
01:40:07,150 --> 01:40:10,571
Cili asht sendi ma i randësishëm në botë
në të cilin duhet me punu në këtë moment?

1391
01:40:10,780 --> 01:40:12,943
Nëse nuk je tuj punu në te, pse nuk je?

1392
01:40:13,043 --> 01:40:15,498
Qeshtu duket demokracia!

1393
01:40:15,598 --> 01:40:17,018
Edhe na jemi popull!

1394
01:40:17,118 --> 01:40:20,828
Liria e interneti po sulmohet,
çka duhet me ba?

1395
01:40:20,928 --> 01:40:22,554
Çohu, lufto!

1396
01:40:22,654 --> 01:40:25,668
Liria e internetit po sulmohet, çka po bajmë?

1397
01:40:25,768 --> 01:40:30,769
Hej, hej! Ho, ho! NROC duhet me shku!

1398
01:40:33,580 --> 01:40:37,071
Kisha pasë qef me mujtë m'e ndërru të kalumen, por s'mujmë.

1399
01:40:37,171 --> 01:40:39,638
Por mujmë me ndërru të ardhmen edhe duhet.

1400
01:40:39,738 --> 01:40:43,847
Duhet për shkak të Aaronit, duhet për shkak tonin.

1401
01:40:43,947 --> 01:40:48,537
Duhet me ndërru për me ba botën vend ma të mirë,
vend ma human,

1402
01:40:48,637 --> 01:40:54,019
vend ku funksionon dejtësia, dhe qasja në dije
bahet e drejtë e njerit.

1403
01:40:54,424 --> 01:41:01,581
Ka qenë nji fëmijë, qatëherë në shkurt,
prej Baltimoreit, katërmbëdhejtë-vjeç,

1404
01:41:01,949 --> 01:41:08,288
që ka pasë qasje në JSTOR, edhe ka çapuritë
nëpër JSTOR mbasi që ka lexu diçka,

1405
01:41:08,346 --> 01:41:14,190
edhe i ka ra n'fije nji mënyre me testu hershëm
kancerin e pankreasit,

1406
01:41:14,716 --> 01:41:19,379
kanceri i pankreasit t'vret si kurrgja
sepse zbulohet shum vonë

1407
01:41:19,479 --> 01:41:22,872
në kohën kur detektohet, veç
bahet vonë për me ndërmarrë çkado,

1408
01:41:23,027 --> 01:41:28,920
ky çuni i çon email krejt departamentit t'onkolgjisë
në Johns Hopkins,

1409
01:41:28,984 --> 01:41:32,208
nja njiqind emaila, edhe secili--
- A the katërmbëdhejtë-vjeç?

1410
01:41:35,219 --> 01:41:35,593
- sabi katërmbëdhejtë-vjeç, po, shumica e injorojnë
por njani i përgjegjet,

1411
01:41:35,693 --> 01:41:38,538
edhe i thot që nuk asht ideja ma e dobët,
pse nuk vjen pak këndej?

1412
01:41:38,638 --> 01:41:43,210
Ky fëmijë punon në mbramje edhe në vikende
me hulumtuesin, edhe në shkurt del në lajme

1413
01:41:43,310 --> 01:41:48,672
disa javë mbas vdekjes së Aaronit,
Aaroni ka qenë hala shum nëpër lajme..

1414
01:41:50,747 --> 01:41:52,845
Më fal...

1415
01:41:53,390 --> 01:41:59,390
edhe arsyeja pse këta dolën në lajme asht
'se i kishin ra në fije. Ishin tuj e prodhu

1416
01:41:59,992 --> 01:42:03,681
testin e hershëm për kancerin e pankreasit
që ka me pshtu jetë,

1417
01:42:03,781 --> 01:42:09,757
edhe tha, "Për këtë arsye ajo që
ka ba Aaroni ka qenë kaq me randësi."

1418
01:42:10,293 --> 01:42:15,099
Sepse kurrë nuk mundesh m'e dijtë, apo jo?
Kjo e vërtetë e universit nuk asht diçka

1419
01:42:15,199 --> 01:42:19,321
që politikanët ia gjejnë fijen,
cili duhet me qenë kufini i shpejtësisë.

1420
01:42:19,421 --> 01:42:24,130
Asht prej kah vjen qai sendi që ka me pshtu
fëmijën tand prej kancerit të pankreasit,

1421
01:42:26,013 --> 01:42:31,231
pa qasje, personi që ka me dalë
me sendin që e ka numrin tand në tê,

1422
01:42:32,532 --> 01:42:34,327
kurr nuk kish mujtë me gjetë përgjegjen.

1423
01:42:36,107 --> 01:42:47,165
Ka fjetë gjithmonë shum mirë, kurrë s'ka ra, as kur
ka pa andërr se ka hypë prap në anije hapësinore.

1424
01:42:47,870 --> 01:42:51,545
Shum mirë, Aaron.
Shum mirë. Aaron!

1425
01:42:51,645 --> 01:42:56,426
Okej, koha për kangë.

1426
01:43:19,225 --> 01:43:23,823
AARON SWARTZ
1986-2013

1427
01:43:36,000 --> 01:43:40,000
Përkthimi: bresta@flossk.org