1
00:00:24,213 --> 00:00:25,969
Bywają prawa niesprawiedliwe;

2
00:00:25,969 --> 00:00:28,444
czy powinniśmy im być posłuszni?

3
00:00:28,444 --> 00:00:33,569
A może dążyć do ich zmiany,
przestrzegając ich, dopóki nie zwyciężymy?

4
00:00:33,569 --> 00:00:40,942
Albo może przekraczać je od razu?

5
00:00:49,765 --> 00:00:55,747
Współzałożyciel strony społecznościowej 
Reddit, został znaleziony martwy.

6
00:00:57,833 --> 00:01:01,867
Z pewnością był cudownym talentem, ale nigdy sam tak o sobie nie myślał.

7
00:01:02,284 --> 00:01:07,907
Zupełnie nie kręciła go wizja
zakładania firmy żeby zarabiać pieniądze

8
00:01:09,896 --> 00:01:15,110
Highland Park, rodzinne miasto Aarona 
Swartza jest dziś pogrążone w żałobie.

9
00:01:15,405 --> 00:01:18,957
Najbliżsi chcą pożegnać jedną 
z najjaśniejszych gwiazd Internetu

10
00:01:18,995 --> 00:01:21,975
Działacze wolnościowi, aktywiści komputerowi
i otwartego dostępu opłakują tę stratę.

11
00:01:22,005 --> 00:01:25,318
To "zdumiewający intelekt", według tych,
którzy go poznali.

12
00:01:25,318 --> 00:01:26,575
Został zabity przez władze

13
00:01:26,585 --> 00:01:29,457
a MIT zdradziło wszystkie swoje podstawowe zasady.

14
00:01:29,495 --> 00:01:31,675
Chcieli zrobić z niego przykład, jasne?

15
00:01:35,208 --> 00:01:39,249
Rządy zawsze chcą więcej kontroli.

16
00:01:39,258 --> 00:01:43,168
Groził mu wyrok 35 lat więzienia 
i milion dolarów grzywny.

17
00:01:43,215 --> 00:01:48,844
Nadgorliwość prokuratury budzi wątpliwości
Doszło do zaniedbań.

18
00:01:48,899 --> 00:01:54,104
Czy przyjrzał się pan tej sprawie?
Jakie są pana wnioski?

19
00:01:57,962 --> 00:02:00,749
Kiedy dorastałem, stopniowo
do mnie docierało,

20
00:02:00,781 --> 00:02:02,717
że wszystko dookoła mnie, 
wszystko co ludzie mi mówili

21
00:02:02,717 --> 00:02:06,127
że jest niby naturalne 
i tak powinno być...

22
00:02:06,134 --> 00:02:08,492
To wcale takie naturalne nie jest.

23
00:02:08,492 --> 00:02:11,136
Niektóre rzeczy są nie w porządku
i trzeba je zmienić

24
00:02:11,136 --> 00:02:14,690
I kiedy to sobie uświadomiłem, 
nie było już odwrotu.

25
00:02:14,896 --> 00:02:19,086
Sieć jest nasza.

26
00:02:24,236 --> 00:02:27,155
Witamy w czasie czytania.

27
00:02:28,302 --> 00:02:31,722
Dziś czytamy "Misia Paddingtona w wesolym miasteczku".

28
00:02:33,534 --> 00:02:36,053
Urodził się i dorastał w Highland Park.

29
00:02:36,078 --> 00:02:38,178
Aaron miał trzech braci,

30
00:02:38,178 --> 00:02:40,278
wszyscy niezwykle bystrzy.

31
00:02:40,278 --> 00:02:42,379
(Matka) Pudło się przewraca...

32
00:02:42,896 --> 00:02:44,396
(Matka) Uwolnieni!

33
00:02:44,638 --> 00:02:47,908
Wszyscy byliśmy niesforni.

34
00:02:47,918 --> 00:02:50,148
Trzech ciągle biegających chłopców,

35
00:02:50,152 --> 00:02:51,542
sprawiających kłopoty.

36
00:02:51,542 --> 00:02:53,378
(Matka) Hej, nie, nie, nie.

37
00:02:53,378 --> 00:02:55,481
- Aaron!
- Co?

38
00:02:55,767 --> 00:02:58,259
Aaron zrozumiał jak się uczyć

39
00:02:58,259 --> 00:03:00,979
już w bardzo wczesnym wieku.

40
00:03:01,005 --> 00:03:03,565
Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć,

41
00:03:03,565 --> 00:03:06,005
sześć, siedem, osiem, dziewięć, dziesięć.

42
00:03:06,524 --> 00:03:08,904
- Puk, puk!
- Kto tam?

43
00:03:08,904 --> 00:03:10,504
- Aaron.
- Aaron kto?

44
00:03:10,504 --> 00:03:12,684
Aaron Śmieszny.

45
00:03:12,684 --> 00:03:14,924
Wiedział czego chce 
i chciał tego od zawsze.

46
00:03:14,924 --> 00:03:16,824
Zawsze dokonywał tego, czego chciał.

47
00:03:18,104 --> 00:03:20,815
Jego ciekawość nie znała granic.

48
00:03:21,286 --> 00:03:24,812
Tutaj jest małe zdjęcie tego, czym są planety.

49
00:03:24,812 --> 00:03:26,922
Każda planeta ma swój symbol.

50
00:03:26,922 --> 00:03:32,490
Ten jest Merkurego, ten Wenus, 
ten Ziemi, ten Marsa, a ten Jowisza.

51
00:03:33,005 --> 00:03:37,504
Kiedyś zapytał Susan: "O co chodzi
z rozrywką rodzinną w Highland Park?"

52
00:03:37,504 --> 00:03:40,181
Darmowa rozrywka rodzinna w centrum Highland Park.

53
00:03:40,482 --> 00:03:42,136
Miał wtedy 3 lata.

54
00:03:42,940 --> 00:03:44,947
Odpowiedziała: "O czym ty mówisz?"

55
00:03:44,947 --> 00:03:49,953
A on na to: "Patrz, tutaj na lodówce: 
Rozrywka rodzinna w Highland Park".

56
00:03:49,982 --> 00:03:54,512
Nie mogła wyjść z podziwu, 
że juz nauczył się czytać.

57
00:03:55,606 --> 00:03:59,606
Nazywa się "Moja rodzinna Pascha"

58
00:04:00,255 --> 00:04:04,255
Noc Paschy różni się od innych nocy.

59
00:04:04,932 --> 00:04:08,792
Pewnego razu byliśmy w bibliotece 
Uniwersytetu Chicago.

60
00:04:08,798 --> 00:04:12,428
Wyciągnąłem z półki książkę z 1900 roku

61
00:04:12,428 --> 00:04:16,088
I pokazałem mu ją, a on powiedział:
"To niezwykłe miejsce".

62
00:04:16,098 --> 00:04:18,328
Wszyscy byliśmy ciekawskimi dziećmi.

63
00:04:18,328 --> 00:04:22,328
Ale to Aaron najbardziej
lubił się uczyć i nauczać.

64
00:04:22,565 --> 00:04:27,085
Nauczmy się abecadła od tyłu.

65
00:04:27,710 --> 00:04:31,360
Z, Y, X, W, V, U, T…

66
00:04:31,845 --> 00:04:35,005
Pamiętam jak wrócił ze swojej pierwszej lekcji algebry.

67
00:04:35,005 --> 00:04:38,627
Powiedział: "Noah, pozwól, że nauczę cię algebry"

68
00:04:38,627 --> 00:04:40,957
A ja na to: "Co to jest algebra?"

69
00:04:40,964 --> 00:04:42,044
Zawsze taki był.

70
00:04:42,765 --> 00:04:46,765
Teraz naciśnij przycisk "click", tutaj.

71
00:04:47,073 --> 00:04:50,593
O tak, teraz załapało. Teraz jest różowe.

72
00:04:52,113 --> 00:04:56,113
Kiedy miał dwa lub trzy lata, Bob 
pokazał mu komputery

73
00:04:56,113 --> 00:04:58,643
a ten oszalał na ich punkcie.

74
00:04:59,139 --> 00:05:02,759
(mowa dziecka)

75
00:05:03,499 --> 00:05:08,319
Każdy nas miał komputer, ale to Aaron 
naprawdę wciągnął się w nie i w internet.

76
00:05:09,766 --> 00:05:12,026
-Pracujesz przy komputerze?
-Nie..

77
00:05:12,913 --> 00:05:16,023
-Mamo..dlaczego to nie działa?

78
00:05:16,626 --> 00:05:18,706
Zaczął programować w bardzo młodym wieku.

79
00:05:18,977 --> 00:05:22,177
Pamiętam pierwszy program, który na-
pisaliśmy razem w języku BASIC.

80
00:05:22,177 --> 00:05:25,417
Był to quiz z Gwiezdnych Wojen..

81
00:05:25,489 --> 00:05:31,729
Usiadł ze mną w w piwnicy i pro-
gramowaliśmy tę grę przez wiele godzin.

82
00:05:34,476 --> 00:05:38,422
Zawsze brakowało mi pomysłów,
nie wiedziałem co robić.

83
00:05:38,422 --> 00:05:42,186
On za to zawsze widział kolejny problem,
który można rozwiązać komputerami.

84
00:05:42,196 --> 00:05:45,066
Zawsze coś, co da się rozwiązać
programowaniem.

85
00:05:47,312 --> 00:05:51,032
Aaron zawsze myślał 
oprogramowaniu jak o magii.

86
00:05:51,032 --> 00:05:54,172
Możesz robić rzeczy, których
zwykli ludzie nie potrafią.

87
00:05:54,172 --> 00:05:58,172
Aaron zrobił kiedyś bankomat z kartonu
i Macintosha.

88
00:05:58,172 --> 00:06:02,172
Pewnego roku nie wiedziałem za kogo
się przebrać na Halloween.

89
00:06:02,178 --> 00:06:06,178
Pomyślał że fajnie byłoby przebrać się
za jego nowy ulubiony komputer.

90
00:06:06,178 --> 00:06:09,568
Wtedy był to iMac.

91
00:06:09,568 --> 00:06:14,508
Nie lubił się przebierać, ale chętnie 
przekonywał innych do swoich kreacji.

92
00:06:14,508 --> 00:06:20,242
"Tu Aaron. Chłopaki, chwila, czekajcie. 
Patrzcie się w kamerę!"

93
00:06:20,242 --> 00:06:24,242
"Niech Spiderman patrzy w kamerę."

94
00:06:24,242 --> 00:06:30,149
Zrobił "The Info" - stronę WWW gdzie
po prostu się informacje.

95
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Pewnie jest ktoś, kto wie wszystko 
o złocie i jego wykuwaniu.

96
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Czemu nie mieliby o tym tam napisać? Inni
ludzie mogliby potem to przeczytać

97
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
i zmienić po swojemu, jeśli coś jest nie
tak.

98
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Całkiem jak w Wikipedii, nieprawdaż?

99
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Zanim powstała Wikipedia, ten 12-latek

100
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
wymyślił ją sam, w swoim pokoju 
i odpalił na swoim małym komputerku.

101
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Jeden z nauczycieli skomentował to tak:

102
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"To zły pomysł. Nie każdy może pisać 
encyklopedię."

103
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"Po to mamy uczonych, żeby nam 
pisali książki."

104
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"Skąd ci to w ogóle strzeliło do głowy?"

105
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Z bratem mawialiśmy "wiesz, Wikipedia
jest spoko, ale..."

106
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"my to mieliśmy w domu jakieś pięć lat
wcześniej."

107
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
theinfo.org, strona Aarona, wygrała 
szkolny konkurs

108
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
zorganizowany przez ArsDigita:
firmę z Cambridge, która robi strony WWW.

109
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Nie mieliśmy pojęcia co robi Aaron.

110
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
To było oczywiste, że ta nagroda to duże osiągnięcie.

111
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Aaron szybko wkręcił się w fora o programowaniu

112
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
a potem w tworzenie nowych narzędzi 
nadających internetowi kształt.

113
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Raz do mnie podszedł i mówi "Ben, pracuję
nad czymś naprawdę super."

114
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"Muszę ci to pokazać!"

115
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"No dobra, co to jest?"

116
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"Nazywa się RSS."

117
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
A potem mi tłumaczy te RSSy.
Pytam go "dobra, po co mi to?"

118
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
"Czy ktoś tego używa?
Dlaczego ktoś miałby tego chcieć?"

119
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Był taki newsletter dla ludzi
pracujących nad RSS i ogólnie nad XML

120
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
i był tam taki Aaron Swartz, który był 
waleczny ale bystry,

121
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
miał dużo dobrych pomysłów

122
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
i nigdy nie przychodził na spotkania na żywo.

123
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Mówili "masz kiedyś zamiar przyjść nas poznać?"

124
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
A on na to "no wiesz, nie wiem co na 
to mama. Mam tylko 14 lat."

125
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Na początku mówili "hm, więc nasz kolega
z którym pracowaliśmy cały rok ma 14 lat"

126
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
A potem do nich docierało: "Niesamowite! 
Teraz tym bardziej chcemy go spotkać."

127
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Pracował nad infrastrukturą 
współczesnych stron WWW.

128
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Przykładowo RSS był narzędziem do 
publikowania podsumowań rzeczy,

129
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
które działy się na różnych stronach.

130
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Najczęściej używa się tego do blogów.

131
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Masz z 10, może 20 blogów które czytasz.

132
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Jeśli użyjesz RSS, dostaniesz jednolitą
listę rzeczy, które się na nich dzieją.

133
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Aaron był bardzo młody, ale rozumiał
niedoskonałości technologii

134
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
i widział sposoby, żeby ją ulepszyć.

135
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Mama zaczęła go ładować do samolotów w 
Chicago. Odbieraliśmy go w San Francisco.

136
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Przedstawialiśmy ludziom, z którymi dyskutował.
Dziwiliśmy się temu, jak jadał.

137
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Wybierał tylko białe jedzenie, na przykład
ryż gotowany na parze a nie smażony

138
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
bo smażony nie był wystarczająco biały. 
To samo z białym chlebem i tak dalej...

139
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Nie można się było nadziwić temu jakie
debaty się wyłaniały z jego ust.

140
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
Pomyślelibyście, że ten dzieciak naprawdę
daleko zajdzie, jeśli nie padnie na szkorbut.