WEBVTT

00:00:07.470 --> 00:00:11.687
Có hai anh bạn bánh gừng siêu lí trí kia,
Crispy và Chewy,

00:00:11.687 --> 00:00:14.927
đang đi dạo ngoài trời
thì bị một con cáo bắt gặp.

00:00:14.927 --> 00:00:17.383
Thấy hai anh đang hí hửng vui vẻ,
anh ta quyết định,

00:00:17.383 --> 00:00:19.613
thay vì ăn hai người,

00:00:19.613 --> 00:00:23.700
cáo quyết định đặt tình bạn của họ
vào một song đề tàn nhẫn.

00:00:23.700 --> 00:00:30.215
Cáo hỏi mỗi anh là muốn cáo tha
hay ăn bạn mình.

00:00:30.215 --> 00:00:31.595
Họ được phép thảo luận,

00:00:31.595 --> 00:00:37.010
nhưng không ai biết người kia chọn gì
tới khi cả hai chốt đáp án.

NOTE Paragraph

00:00:37.010 --> 00:00:43.691
Nếu hai người chọn tha cho nhau,
cáo sẽ chỉ ăn một chi của mỗi người.

00:00:43.691 --> 00:00:47.691
Nếu một người chọn tha
còn người kia chọn ăn thịt,

00:00:47.691 --> 00:00:49.831
thì người chọn tha sẽ bị ăn thịt,

00:00:49.831 --> 00:00:54.055
còn người phản bội kia sẽ được thả đi
với tứ chi nguyên vẹn.

00:00:54.055 --> 00:01:01.315
Nếu cả hai chọn ăn thịt,
cáo sẽ ăn ba chi của mỗi người.

NOTE Paragraph

00:01:01.315 --> 00:01:06.032
Trong lý thuyết trò chơi, tình huống này
được gọi là Song Đề Tù Nhân.

00:01:06.032 --> 00:01:10.812
Để biết hai anh bánh gừng này xử lý sao
với lý trí hoàn hảo của họ,

00:01:10.812 --> 00:01:14.182
ta hãy xem xét các kết quả 
của từng quyết định của họ.

00:01:14.182 --> 00:01:18.974
Hàng ngang là quyết định của Crispy,
cột dọc là quyết định của Chewy.

00:01:18.974 --> 00:01:21.294
Các số trong các ô

00:01:21.294 --> 00:01:23.754
biểu trưng cho kết quả
các lựa chọn của họ,

00:01:23.754 --> 00:01:27.213
và được tính bằng số chi
mà mỗi người còn giữ được.

NOTE Paragraph

00:01:27.213 --> 00:01:31.592
Vậy thì tình nghĩa anh em có chắc bền lâu
đối với hai anh này?

NOTE Paragraph

00:01:31.592 --> 00:01:34.322
Đầu tiên, hãy xét lựa chọn của Chewy.

00:01:34.322 --> 00:01:39.497
Nếu Crispy chọn tha cho Chewy, Chewy sẽ
không sao nếu Chewy chọn hy sinh Crispy.

00:01:39.497 --> 00:01:41.527
Nếu Crispy chọn hy sinh Chewy,

00:01:41.527 --> 00:01:46.300
Chewy bảo toàn được một chi của mình
nếu Chewy cũng chọn hy sinh Crispy.

00:01:46.300 --> 00:01:48.660
Dù Crispy chọn như nào,

00:01:48.660 --> 00:01:54.914
thì Chewy cũng có lợi hơn
nếu Chewy chọn hy sinh bạn mình.

00:01:54.914 --> 00:01:57.394
Nếu ngược lại thì cũng thế.

NOTE Paragraph

00:01:57.394 --> 00:02:00.734
Đây là cái kết phổ biến
của Song đề tù nhân.

00:02:00.734 --> 00:02:03.354
hai người lúc nào cũng sẽ phản nhau.

00:02:03.354 --> 00:02:07.594
Họ sẽ hy sinh bạn họ bất kể giá nào.

00:02:07.594 --> 00:02:11.792
Các nhà lý thuyết trò chơi gọi cái này
là "Cân bằng Nash",

00:02:11.792 --> 00:02:15.740
nghĩa là không ai được lợi nếu không
phản bội người kia.

NOTE Paragraph

00:02:15.740 --> 00:02:18.130
Crispy và Chewy hành động như dự đoán

00:02:18.130 --> 00:02:22.130
và con cáo tự cao kia sẽ được 
một bụng bánh gừng no bụng.

00:02:22.130 --> 00:02:26.564
Và hai anh cựu bạn thân,
mỗi người còn lại một chân.

NOTE Paragraph

00:02:26.564 --> 00:02:29.334
Thường thì câu chuyện này kết thúc như thế

00:02:29.334 --> 00:02:33.184
nhưng có một ông phù thùy đã tình cờ
thấy cái sai của hai anh.

00:02:33.184 --> 00:02:37.973
Ông ta bảo Crispy và Chewy rằng,
để phạt hai người vì tội phản bội nhau,

00:02:37.973 --> 00:02:42.104
hai người sẽ phải gặp lại song đề này
tới cuối của đời họ.

00:02:42.104 --> 00:02:46.596
Mỗi sáng mỗi anh sẽ có đủ chân tay.

00:02:46.596 --> 00:02:48.406
Bây giờ thì sao?

NOTE Paragraph

00:02:48.406 --> 00:02:54.105
Đây gọi là Song Đề Tù Nhân Vô Tận,
nó thay đổi cả một cuộc chơi.

00:02:54.105 --> 00:02:58.586
Đó là vì hai anh bánh gừng có thể
sử dụng những quyết định tương lai

00:02:58.586 --> 00:03:01.806
như con bài thương lượng
cho những thứ hiện tại.

00:03:01.806 --> 00:03:06.500
Hãy xem chiến thuật này: hai người đồng ý
tha cho nhau mỗi ngày.

00:03:06.500 --> 00:03:09.420
Nếu ai mà chọn hy sinh người kia,

00:03:09.420 --> 00:03:13.639
người kia sẽ trả thù bằng việc
chọn hy sinh bạn mình vĩnh viễn.

00:03:13.639 --> 00:03:17.639
Như vậy có đủ để hai cái bánh gừng
chúng sinh tội nghiệp này

00:03:17.639 --> 00:03:19.759
đồng ý hợp tác?

NOTE Paragraph

00:03:19.759 --> 00:03:24.434
Để biết rõ,
mình phải xem xét một yếu tố nữa:

00:03:24.434 --> 00:03:27.604
hai anh bánh gừng
chắc hẳn quan tâm về tương lai

00:03:27.604 --> 00:03:30.434
ít hơn là quan tâm tới hiện tại.

00:03:30.434 --> 00:03:32.914
Nói cách khác, họ có lẽ coi nhẹ

00:03:32.914 --> 00:03:36.914
việc họ quan tâm về số lượng chi 
của họ ở tương lai.

00:03:36.914 --> 00:03:39.324
Ta gọi số lượng chi này là delta.

00:03:39.324 --> 00:03:44.142
Điều này giống như lạm phát tiền tệ.

00:03:44.142 --> 00:03:46.042
Nếu delta là một phần hai,

00:03:46.042 --> 00:03:51.528
ngày một họ quan tâm về số chi ngày hai 
bằng nửa sự quan tâm về số chi ngày một,

00:03:51.528 --> 00:03:56.360
ngày ba bằng một phần tư ngày một,
và cứ tương tự vậy.

NOTE Paragraph

00:03:56.360 --> 00:04:01.381
Delta bằng 0 là họ không thèm quan tâm 
về số lượng chi trên người họ ra sao nữa,

00:04:01.381 --> 00:04:06.339
nghĩa là họ cứ tiếp tục lựa chọn
hy sinh lẫn nhau mãi mãi.

00:04:06.339 --> 00:04:10.603
Nhưng mà khi delta tiến về một,
họ sẽ làm mọi cách

00:04:10.603 --> 00:04:14.603
để tránh nỗi đau vô vàn 
khi bị ăn ba chi,

00:04:14.603 --> 00:04:17.423
nghĩa là họ sẽ tha cho nhau.

00:04:17.423 --> 00:04:20.783
Tại một điểm nào đó ở giữa,
họ có thể chọn một trong hai.

00:04:20.783 --> 00:04:22.903
Ta có thể tìm ra thời điểm đó là khi nào

00:04:22.903 --> 00:04:27.138
bằng cách viết ra hết chuỗi quyết định
ở mỗi phương pháp lựa chọn,

00:04:27.138 --> 00:04:31.138
cho chúng bằng nhau và tìm delta.

NOTE Paragraph

00:04:31.138 --> 00:04:36.804
Kết quả bằng một phần ba, nghĩa là
nếu Crispy và Chewy quan tâm về ngày mai

00:04:36.804 --> 00:04:39.914
ít nhất bằng một phần ba hiện tại,

00:04:39.914 --> 00:04:44.277
chiến thuật tốt nhất cho họ là
chọn tha cho nhau và hợp tác với nhau mãi.

NOTE Paragraph

00:04:44.277 --> 00:04:48.027
Các phân tích này không chỉ có ở 
câu chuyện bánh qui và phù thùy;

00:04:48.027 --> 00:04:50.847
ta cũng thấy nó xuất hiện 
cả ở đời sống thường nhật

00:04:50.847 --> 00:04:54.637
giống như thương lượng về thương mại
và chính trị quốc tế.

00:04:54.637 --> 00:04:58.847
Các lãnh đạo lí trí phải luôn cho rằng
quyết định của họ hôm nay

00:04:58.847 --> 00:05:02.087
sẽ ảnh hưởng đối thủ của họ ngày mai.

00:05:02.087 --> 00:05:06.660
Ích kỷ chỉ được lợi một thời gian ngắn,
nhưng để được cái lợi dài lâu

00:05:06.660 --> 00:05:13.243
hợp tác hòa bình là một lựa chọn tốt nhất 
và hiệu quả nhất theo chứng minh toán học.

NOTE Paragraph

00:05:13.243 --> 00:05:17.243
Cũng như các anh bánh gừng,
cuộc đời các anh hơi vương vãi

00:05:17.243 --> 00:05:20.076
nhưng miễn là chịu đi chơi cùng nhau 
dù với chỉ một chân,

00:05:20.076 --> 00:05:22.542
tình bạn tốt hai anh sẽ mãi mãi bền lâu.