WEBVTT 00:00:13.580 --> 00:00:15.907 Neredeyse herkes pizza yemeyi sever 00:00:15.931 --> 00:00:17.645 ancak etraf biraz pislenebilir. 00:00:17.645 --> 00:00:19.187 Pizza yumuşaktır ve bükülebilir. 00:00:19.187 --> 00:00:21.617 Peki bütün o peynirin akmasını nasıl durduracağız? 00:00:21.617 --> 00:00:24.852 Birkaç hile biliyor olabilirsiniz: İki el kullanmak, hiç nazik değil 00:00:24.852 --> 00:00:26.271 ya da plastik tabak kullanıp 00:00:26.271 --> 00:00:28.660 sadece pizzanın ucunu dışarıda bırakabilirsiniz. 00:00:28.660 --> 00:00:30.215 Yalnız bir tane daha hile var: 00:00:30.239 --> 00:00:33.364 Alt kısımdan tutarak ortaya doğru katlayabilirsiniz. 00:00:33.388 --> 00:00:35.460 Artık pizzanın ucu aşağı eğilmiyor 00:00:35.484 --> 00:00:38.577 ve her yerinize domates sosu bulaştırmadan 00:00:38.601 --> 00:00:41.060 ya da plastik tabağı ısırmadan yiyebilirsiniz. 00:00:41.084 --> 00:00:44.090 Peki neden alttan tutup katladığınızda ucu aşağı eğilmiyor? 00:00:44.114 --> 00:00:46.366 Bunu anlamak için iki şey bilmelisiniz: 00:00:46.390 --> 00:00:48.460 Eğri şekillerin matematiği 00:00:48.484 --> 00:00:50.777 ve biraz da ince tabaka fiziği. 00:00:50.801 --> 00:00:51.954 Önce matematik. 00:00:51.978 --> 00:00:54.183 Plastikten yapılmış ince bir tabakamız olsun. 00:00:54.207 --> 00:00:57.451 Çok ince ve bükülebilir, kolaylıkla silindire çevirebiliriz. 00:00:57.475 --> 00:01:00.399 Tabakayı germeme hiç gerek yok, sadece büküyorum. 00:01:00.423 --> 00:01:03.328 Bir şeklin germe veya büzülme olmadan 00:01:03.352 --> 00:01:06.338 başka bir şekle dönüştürülebildiği bu özelliğe izometri denir. 00:01:06.362 --> 00:01:10.160 Bir matematikçi, düz bir tabakanın silindire izometrik olduğunu söyleyebilir. 00:01:10.160 --> 00:01:11.995 Fakat tüm şekiller izometrik değildir. 00:01:11.995 --> 00:01:14.615 Düz tabakamı küreye çevirmeye çalışsam 00:01:14.639 --> 00:01:15.932 başarılı olmam imkansız. 00:01:15.956 --> 00:01:17.511 Bunu siz de deneyebilirsiniz. 00:01:17.535 --> 00:01:20.221 Düz bir kağıdı bir topun etrafına büzmeden 00:01:20.245 --> 00:01:22.253 ya da germeden sarmaya çalışın. 00:01:22.277 --> 00:01:23.428 Mümkün değil. 00:01:23.452 --> 00:01:24.815 Yani bir matematikçi 00:01:24.839 --> 00:01:27.633 düz tabaka ve kürenin izometrik olmadığını söyleyebilir. 00:01:27.657 --> 00:01:30.103 Şimdiye kadar gördüğümüz şekillere benzer 00:01:30.127 --> 00:01:32.869 ve izometrik olmayan bir şekil daha var: Cips. 00:01:32.893 --> 00:01:35.557 Cips şekli düz tabakaya izometrik değildir. 00:01:35.581 --> 00:01:39.073 Düz bir plastiği cips şekline getirmek isteseniz 00:01:39.097 --> 00:01:42.284 yalnızca bükmeye değil germeye de ihtiyacınız var. 00:01:42.308 --> 00:01:43.467 İşte, matematiği bu. 00:01:43.491 --> 00:01:44.657 Çok zor değil, değil mi? 00:01:44.681 --> 00:01:45.832 Şimdi sıra fizikte. 00:01:45.856 --> 00:01:47.751 Bir cümlede özetlenebilir: 00:01:47.775 --> 00:01:50.656 İnce tabakaların bükülmesi kolay ama germesi zordur. 00:01:50.680 --> 00:01:52.236 Bu çok önemli. 00:01:52.260 --> 00:01:55.371 İnce tabakaların bükülmesi kolay ama germesi zordur. 00:01:55.371 --> 00:01:58.512 Plastik düz tabakamızı silindire çevirdiğimizi hatırlıyor musunuz? 00:01:58.512 --> 00:01:59.720 Zor değildi, değil mi? 00:01:59.720 --> 00:02:02.242 Ama tabakanın alanını yüzde 10 oranında arttırmak için 00:02:02.242 --> 00:02:04.048 ne kadar germeniz gerektiğini düşünün. 00:02:04.048 --> 00:02:05.467 Fazlasıyla zor olacaktır. 00:02:05.491 --> 00:02:07.453 İnce bir tabakayı bükmek 00:02:07.477 --> 00:02:09.499 çok güç istemiyor 00:02:09.523 --> 00:02:12.758 ancak germek ya da büzüştürmek çok daha zor. 00:02:12.782 --> 00:02:15.296 Son olarak, pizza konusuna gelelim. 00:02:15.320 --> 00:02:18.331 Diyelim ki pizzacıya gittiniz ve bir dilim aldınız. 00:02:18.355 --> 00:02:21.279 Katlamadan altından tuttunuz. 00:02:21.303 --> 00:02:23.994 Yer çekimi yüzünden dilim aşağı doğru eğildi. 00:02:24.018 --> 00:02:25.786 Pizza gayet ince bir şey 00:02:25.810 --> 00:02:28.176 ve ince tabakaların kolay büküldüğünü biliyoruz. 00:02:28.200 --> 00:02:29.681 Ağzınıza götüremiyorsunuz, 00:02:29.705 --> 00:02:32.576 peynir ve domates sosu her yere bulaştı. 00:02:32.576 --> 00:02:33.885 Sonra alttan katlıyorsunuz. 00:02:33.885 --> 00:02:36.996 Bunu yaptığınızda, pizzayı tako şekline getirmiş oldunuz. 00:02:37.020 --> 00:02:39.944 Yapması zor değil, nasıl olsa bu şekil, 00:02:39.968 --> 00:02:41.923 normalde düz olan pizzaya izometrik. 00:02:41.947 --> 00:02:46.208 Bir de tam bükerken pizzanın sarktığını düşünün. 00:02:46.329 --> 00:02:48.112 Artık sarkık bir takoya benziyor. 00:02:48.136 --> 00:02:50.872 Peki sarkık tako neye benzer? Cips! 00:02:50.896 --> 00:02:54.779 Ancak biliyoruz ki cips düz plastiğe 00:02:54.803 --> 00:02:56.249 ya da pizzaya izometrik değil 00:02:56.273 --> 00:02:58.627 ve bu da şu an ki haline gelebilmek için 00:02:58.627 --> 00:03:00.901 pizzanın gerilmesi gerektiği anlamına geliyor. 00:03:00.925 --> 00:03:03.516 Pizza ince olduğundan çok fazla güç gerektiriyor. 00:03:03.540 --> 00:03:07.288 Yani pizzayı ilk bükerken gereken güçten çok daha fazlasına. 00:03:07.316 --> 00:03:08.800 Peki, sonuç nedir? 00:03:08.824 --> 00:03:10.556 Pizzayı alttan katladığınızda, 00:03:10.556 --> 00:03:14.324 ucunun aşağı eğilmesi için çok fazla güç gereken bir şekle getirmiş oluyorsunuz. 00:03:14.324 --> 00:03:16.951 Yer çekiminin bazen buna gücü yetmeyebiliyor. 00:03:16.975 --> 00:03:18.800 Biraz fazla bilgi verdik, 00:03:18.824 --> 00:03:20.545 hızlıca üzerinden geçelim. 00:03:20.569 --> 00:03:22.205 Pizza alttan katlandığında 00:03:22.229 --> 00:03:24.299 yer çekimi ucunu aşağı eğemiyor. 00:03:24.323 --> 00:03:26.376 Neden? Çünkü pizzayı germek zor. 00:03:26.400 --> 00:03:29.389 Ucunun aşağı eğilmesi için pizzanın gerilmesi gerekiyor 00:03:29.413 --> 00:03:31.598 çünkü pizzanın geleceği şekil, 00:03:31.622 --> 00:03:32.793 yani tako şekli, 00:03:32.817 --> 00:03:35.370 orijinal düz pizzaya izometrik değil. 00:03:35.394 --> 00:03:37.204 Neden? Matematikten dolayı. 00:03:37.228 --> 00:03:39.327 Pizza örneğinin de gösterdiği gibi 00:03:39.327 --> 00:03:42.581 farklı şekillerin matematiksel özelliklerinden çok şey öğrenebiliriz. 00:03:42.605 --> 00:03:46.136 Bu şekiller pizza dilimleri olunca daha da eğlenceli oluyor.