0:00:01.458,0:00:03.809
काही आठवड्यांपूर्वी [br]एका मैत्रिणीने मला फोन केला.

0:00:03.833,0:00:05.768
बातमी वाईट होती.

0:00:05.792,0:00:08.170
तिचा मोबाईल संडासात पडला होता.

0:00:09.083,0:00:10.934
आपल्यापैकी कोणाचं असं झालं आहे काय?

0:00:10.958,0:00:12.643
(हशा)

0:00:12.667,0:00:14.226
परिस्थिती वाईट होती.

0:00:14.250,0:00:17.601
म्हणजे कसं घडलं, तिने तो बाहेर कसा काढला,

0:00:17.625,0:00:19.518
वगैरे तपशिलात न शिरता

0:00:19.542,0:00:22.018
आपण इतकंच म्हणूया, की [br]परिस्थिती वाईट होती.

0:00:22.042,0:00:24.768
ती पार घाबरून गेली, [br]कारण आपल्या सर्वांप्रमाणे

0:00:24.792,0:00:29.226
मोबाईल हे तिच्या आयुष्यातलं [br]सर्वाधिक गरजेचं आणि वापराचं साधन आहे.

0:00:29.250,0:00:32.268
पण तो दुरुस्त कसा करायचा, [br]हे काही तिला ठाउक नव्हतं.

0:00:32.292,0:00:35.583
कारण ते एक पूर्णपणे गूढ प्रकरण आहे.

0:00:36.083,0:00:38.750
विचार करा: तुम्ही काय कराल?

0:00:39.583,0:00:42.809
मोबाईलचं कार्य कसं चालतं, [br]हे तुम्हांला कितपत समजतं?

0:00:42.833,0:00:46.226
कोणत्या गोष्टीतला बिघाड शोधून [br]तुम्ही ती दुरुस्त करू शकाल?

0:00:46.250,0:00:50.059
बरेचसे लोक म्हणतील, "कोणतीच नाही."

0:00:50.083,0:00:51.893
एका पाहणीनुसार,

0:00:51.917,0:00:55.101
या देशातल्या मोबाईलधारकांपैकी ८०% लोकांनी

0:00:55.125,0:00:57.643
कधीच त्यांच्या मोबाईलची बॅटरी [br]स्वतः बदललेली नाही.

0:00:57.667,0:01:01.375
आणि २५% लोकांना, [br]ती तशी बदलता येते हेही ठाऊक नाही.

0:01:02.500,0:01:04.643
मी एक प्रयोगशील भौतिकशास्त्रज्ञ आहे.

0:01:04.667,0:01:06.292
ही माझी खेळणी.

0:01:07.458,0:01:12.184
माझं विशेष कार्यक्षेत्र म्हणजे, मूलभूत [br]क्वांटम मेकॅनिकल गुणधर्मांच्या अभ्यासासाठी

0:01:12.208,0:01:15.542
नवी सूक्ष्म इलेक्ट्रॉनिक साधने बनवणे.

0:01:16.208,0:01:21.726
पण माझा मोबाईल बिघडला, [br]तर त्यावर चाचण्या कुठून सुरू कराव्यात,

0:01:21.750,0:01:23.226
हे मलाही समजणार नाही.

0:01:23.250,0:01:27.226
मोबाईलसारख्या अनेक वस्तूंवर [br]आपलं आयुष्य अवलंबून असतं,

0:01:27.250,0:01:31.351
पण त्या कशा चालतात, त्या उघडून [br]कशा तपासाव्यात, हे आपल्याला ठाऊक नसतं.

0:01:31.375,0:01:36.309
मोटारी, इलेक्ट्रॉनिक्स, खेळणी यांची रचना[br]हल्ली इतकी गुंतागुंतीची आणि प्रगत असते, की

0:01:36.333,0:01:38.917
ती उघडून दुरुस्त करण्याची [br]आपल्याला भीती वाटते.

0:01:40.375,0:01:42.559
म्हणजे समस्या अशी आहे, की

0:01:42.583,0:01:47.375
आपण आणि आपल्या वापरातलं तंत्रज्ञान[br]यामध्ये अंतर आहे.

0:01:48.708,0:01:52.559
ज्या साधनांवर आपण अवलंबून आहोत, [br]त्यांच्याबद्दलच्या या दुराव्यामुळे

0:01:52.583,0:01:55.417
आपल्याला असहायता, रितेपणा वाटतो.

0:01:56.125,0:01:59.684
एका पाहणीच्या निष्कर्षानुसार,

0:01:59.708,0:02:02.893
आज आपल्या सर्वांना तंत्रज्ञानाची भीती

0:02:02.917,0:02:05.518
मृत्यूपेक्षाही जास्त वाटते.

0:02:05.542,0:02:09.393
(हशा)

0:02:09.417,0:02:14.101
पण मला वाटतं या साधनांशी सुसंवाद साधून

0:02:14.125,0:02:16.476
आपल्याला त्यांची ओळख करून घेता येईल,

0:02:16.500,0:02:19.458
ती प्रत्यक्ष प्रयोगांद्वारे.

0:02:20.458,0:02:25.143
का? कारण प्रयोगाद्वारे [br]प्रमेयाची पडताळणी, किंवा

0:02:25.167,0:02:26.458
प्रात्यक्षिक देता येते.

0:02:27.417,0:02:30.393
जसे आपण आपली ज्ञानेंद्रिये,

0:02:30.417,0:02:31.726
आपले हात

0:02:31.750,0:02:33.393
वापरुन जगाशी संपर्क साधतो

0:02:33.417,0:02:35.809
आणि त्याविषयी माहिती घेतो.

0:02:35.833,0:02:38.809
हा सुसंवाद हरवलेला आहे.

0:02:38.833,0:02:41.351
आता मी एक उदाहरण देते.

0:02:41.375,0:02:43.351
नुकताच मी हा प्रयोग केला,

0:02:43.375,0:02:45.518
टचस्क्रीनचं कार्य कसं चालतं, [br]ते पाहण्यासाठी.

0:02:45.542,0:02:47.434
या दोन धातूच्या तबकड्या आहेत.

0:02:47.458,0:02:51.542
बॅटरी वापरून मी यातील एक संभारित केली.

0:02:55.917,0:02:57.184
ठीक.

0:02:57.208,0:03:00.351
त्या भाराचं विस्थापन [br]मी व्होल्टमीटरद्वारे मोजलं.

0:03:00.375,0:03:02.143
आता, ते नीट चालतं आहे का पाहू.

0:03:02.167,0:03:04.434
आता मी जेव्हा तबकड्यांजवळ माझा हात हलवेन,

0:03:04.458,0:03:06.684
तेव्हा व्होल्टेज बदलल्याचं दिसेल.

0:03:06.708,0:03:09.250
टचस्क्रीनने माझ्या हाताला [br]दिलेला हा प्रतिसाद.

0:03:09.958,0:03:13.518
पण यात माझ्या हाताचं वैशिष्ट्य काय?[br]आता मला आणखी प्रयोग केले पाहिजेत.

0:03:13.542,0:03:15.851
आता समजा मी एखादा लाकडाचा तुकडा घेतला,

0:03:15.875,0:03:19.434
आणि एका तबकडीला जोडला, [br]तर फारसं काही घडत नाही.

0:03:19.458,0:03:22.101
पण एखादा धातूचा तुकडा तबकडीला जोडला,

0:03:22.125,0:03:24.000
तर व्होल्टेजमध्ये मोठा बदल होतो.

0:03:24.958,0:03:28.101
आता मी आणखी प्रयोग करून, [br]लाकूड आणि धातू यामधला फरक

0:03:28.125,0:03:29.684
शोधून काढू शकते.

0:03:29.708,0:03:32.226
मला असं आढळून येईल, की [br]लाकूड हे विद्युतवाहक नाही.

0:03:32.250,0:03:34.893
पण माझा हात आणि धातू, हे वाहक आहेत.

0:03:34.917,0:03:37.643
आता तुमच्या लक्षात आलं असेल, की [br]यामुळे माझं ज्ञान वाढलं.

0:03:37.667,0:03:40.768
टचस्क्रीन वापरताना हातमोजे का घालू नयेत, [br]ते आता मला समजतं.

0:03:40.792,0:03:42.458
कारण हातमोजे वाहक नसतात.

0:03:43.375,0:03:48.476
आता माझ्यासाठी या तंत्रज्ञानामागचं रहस्य [br]थोडंसं उलगडलं आहे.

0:03:48.500,0:03:50.601
माझ्या साधनांच्या मूलतत्त्वांशी

0:03:50.625,0:03:55.333
वैयक्तिक सुसंवाद साधण्याची [br]माझी क्षमता वाढली आहे.

0:03:56.875,0:04:00.351
पण प्रयोग करणं म्हणजे [br]फक्त वस्तूंची मोडतोड करणं नव्हे.

0:04:00.375,0:04:04.393
प्रयोग म्हणजे परीक्षण करणे, आणि[br]चिकित्सक विचारांनुसार प्रात्यक्षिक करणे.

0:04:04.417,0:04:07.893
प्रयोग कशासाठी केला, हे महत्त्वाचं नाही. [br]टचस्क्रीनचं कार्य तपासणं असो,

0:04:07.917,0:04:11.393
कोणता पदार्थ किती वाहक आहे हे शोधणं असो,

0:04:11.417,0:04:14.893
किंवा किती जाडीचा पदार्थ [br]हातांनी तोडता येतो,

0:04:14.917,0:04:17.351
हे तपासणं असो.

0:04:17.375,0:04:20.559
माझ्या साधनांच्या मूलतत्त्वाबद्दलची

0:04:20.583,0:04:22.792
माझी समज, त्यावरचं नियंत्रण [br]याद्वारे वाढते.

0:04:23.875,0:04:25.601
यामागे संशोधन आहे.

0:04:25.625,0:04:27.518
पहिली गोष्ट, मी माझे हात वापरते आहे.

0:04:27.542,0:04:29.583
याचा संबंध आरोग्य सुधारण्याशी आहे.

0:04:30.417,0:04:32.768
दुसरी गोष्ट, [br]मी प्रात्यक्षिकाद्वारे शिकते आहे.

0:04:32.792,0:04:36.768
यामुळे समज आणि स्मरणशक्ती वाढते, [br]असं सिद्ध झालेलं आहे.

0:04:36.792,0:04:39.333
यामुळे मेंदूच्या जास्त भागांना [br]चालना मिळते.

0:04:40.125,0:04:43.518
म्हणजे प्रयोग आणि प्रात्यक्षिकाद्वारे

0:04:43.542,0:04:45.768
विचार केल्याने आपल्याला

0:04:45.792,0:04:47.893
भोवतालच्या जगाचं, आपल्या अस्तित्वाचं,

0:04:47.917,0:04:50.833
आणि आपल्या साधनांचं आकलन होतं.

0:04:51.833,0:04:53.559
आंतरजालावर माहिती शोधण्याचा

0:04:53.583,0:04:55.208
असा परिणाम होत नाही.

0:04:57.500,0:05:00.268
माझ्या बाबतीत प्रयोगाला

0:05:00.292,0:05:01.976
वैयक्तिक पातळीवर महत्त्व आहे.

0:05:02.000,0:05:04.018
मी लहानपणापासून प्रयोग करत नव्हते.

0:05:04.042,0:05:05.934
भौतिकशास्त्रज्ञांविषयी माहिती नव्हती.

0:05:05.958,0:05:09.184
माझ्या बहिणीजवळ रसायनशास्त्राची [br]उपकरणं होती, पण तिने मला

0:05:09.208,0:05:10.542
कधीच हात लावू दिला नाही.

0:05:11.708,0:05:14.351
मला जगाशी मानसिकदृष्टया [br]संपर्क तुटल्यासारखं वाटत असे,

0:05:14.375,0:05:16.393
आणि असं का वाटतं ते समजत नसे.

0:05:16.417,0:05:18.268
मी नऊ वर्षांची होते, तेव्हा

0:05:18.292,0:05:20.601
माझी आजी मला अहंमात्र म्हणत असे.

0:05:20.625,0:05:22.393
या शब्दाचा अर्थ मला शोधावा लागला.

0:05:22.417,0:05:26.292
याचा अर्थ, जगात फक्त आपण [br]एकटेच अस्तित्वात आहोत, असं वाटणं.

0:05:27.875,0:05:29.768
त्यावेळी मला फार राग आला होता.

0:05:29.792,0:05:31.893
कारण, कोणती आजी आपल्या नातीला असं म्हणेल?

0:05:31.917,0:05:34.601
(हशा)

0:05:34.625,0:05:38.476
पण मला वाटतं, ते खरं आहे.

0:05:38.500,0:05:40.601
त्यानंतर अनेक वर्षांनी

0:05:40.625,0:05:43.559
जेव्हा मी विद्यापीठात [br]मूलभूत भौतिकशास्त्र शिकत होते,

0:05:43.583,0:05:44.976
तेव्हा मला समजलं,

0:05:45.000,0:05:46.268
की या जगाच्या,

0:05:46.292,0:05:48.143
निदान भौतिक जगाच्या

0:05:48.167,0:05:50.601
चाचण्या करून ते समजून घेता येतं.

0:05:50.625,0:05:53.059
जगाचं कार्य कसं चालतं,

0:05:53.083,0:05:54.393
आणि त्यात माझं स्थान काय,

0:05:54.417,0:05:56.393
याची एक निराळी जाण मला येऊ लागली.

0:05:56.417,0:05:59.601
त्यानंतर जेव्हा स्वतः [br]चाचण्या आणि संशोधन केल्याने

0:05:59.625,0:06:01.434
माझं आकलन वाढलं,

0:06:01.458,0:06:04.208
तेव्हा जगाशी सुसंवाद साधण्यामधला [br]एक मोठा भाग पूर्ण झाला.

0:06:05.000,0:06:10.309
प्रत्येकजण प्रयोगशील भौतिकशास्त्र नसतो, [br]हे मला ठाऊक आहे.

0:06:10.333,0:06:13.917
पण मला वाटतं, प्रत्येकाने [br]प्रयोग करून पाहायला हरकत नाही.

0:06:14.792,0:06:16.601
आणि मला वाटतं --

0:06:16.625,0:06:18.917
मी आणखी एक उदाहरण देते.

0:06:20.439,0:06:23.059
नुकतीच मी माध्यमिक शाळेतल्या[br]मुलांसोबत काम करत होते.

0:06:23.083,0:06:25.059
चुंबकत्व शिकण्यात मदत करत होते.

0:06:25.083,0:06:29.434
मी त्यांना मॅग्ना डूडल [चुंबकीय पाटी] देऊन[br]ती तोडायला सांगितली.

0:06:29.458,0:06:31.542
आठवते का ती तुम्हांला?

0:06:34.958,0:06:38.809
सुरुवातीला तिला हात लावायला [br]कोणीच तयार नव्हतं.

0:06:38.833,0:06:41.601
वस्तू तोडू नका, असं सतत सांगितल्यामुळे

0:06:41.625,0:06:44.768
त्या निष्क्रियपणे वापरण्याची सवय [br]मुलांना लागली आहे.

0:06:44.792,0:06:46.809
पण मग मी त्यांना प्रश्न विचारू लागले.

0:06:46.833,0:06:49.351
या पाटीचं कार्य कसं चालतं? [br]कोणते भाग चुंबकीय आहेत?

0:06:49.375,0:06:51.476
याबद्दल एक गृहीतक मांडून ते सिद्ध कराल का?

0:06:51.500,0:06:53.809
तरीसुद्धा पाटी तोडायला मुलं तयार नव्हती.

0:06:53.833,0:06:56.059
खरं तर त्यांना ती घरी न्यावीशी वाटत होती.

0:06:56.083,0:07:01.309
शेवटी एका मुलाने ती कापली, आणि [br]त्याला तिच्यात काहीतरी अद्भुत आढळलं.

0:07:01.333,0:07:03.684
आता आपण सर्वजण हे इथे करून पाहू.

0:07:03.708,0:07:05.375
या पाट्या तोडायला सोप्या असतात.

0:07:08.958,0:07:14.125
हे पहा, यात एक लोहचुंबक आहे. [br]मी हे असं कापणार आहे.

0:07:17.833,0:07:19.851
आता ते उघडून त्याचे भाग अलग करणार आहे.

0:07:19.875,0:07:23.393
आता तुम्हांला आतलं दिसत नसेल,

0:07:23.417,0:07:27.226
पण इथे आत एक पांढरा पातळ पदार्थ दिसतो आहे.

0:07:27.250,0:07:28.934
तो माझ्या बोटावर तुम्हांला दिसेल.

0:07:28.958,0:07:32.542
यावर हे पेन ओढताच त्याला

0:07:35.375,0:07:39.393
हे तंतू चिकटलेले तुम्हांला दिसतील.

0:07:39.417,0:07:40.976
हे बघताच मुलांना वाटलं,

0:07:41.000,0:07:43.434
हे काहीतरी छान मजेदार दिसतं आहे.

0:07:43.458,0:07:44.726
त्यांचा उत्साह वाढला.

0:07:44.750,0:07:47.684
त्यांनी पाट्या तोडायला, [br]फाडायला सुरवात केली.

0:07:47.708,0:07:50.559
आणि आत काय सापडलं,

0:07:50.583,0:07:54.351
चुंबकीय तंतू लोहचुंबकाला कसे चिकटतात, [br]त्यामुळे पाटीवर लिहिलं कसं जातं

0:07:54.375,0:07:55.684
हे ती ओरडून सांगू लागली.

0:07:55.708,0:07:59.042
किंवा तो पांढरा पदार्थ कसा सगळीकडे पसरतो, [br]त्यामुळे लिहिता येतं, असं.

0:08:00.167,0:08:01.851
खोलीतून बाहेर जाताजाता

0:08:01.875,0:08:03.893
त्यापैकी दोघी वळून मला म्हणाल्या,

0:08:03.917,0:08:05.476
"आम्हांला हे फार आवडलं.

0:08:05.500,0:08:08.976
आम्ही दोघी आठवड्याच्या शेवटी [br]घरी आणखी प्रयोग करणार."

0:08:09.000,0:08:11.583
(हशा)

0:08:14.542,0:08:17.226
मला ठाऊक आहे, हे ऐकून [br]पालक काळजीत पडले असतील.

0:08:17.250,0:08:19.601
पण ही एक चांगली गोष्ट आहे.

0:08:19.625,0:08:23.143
प्रयोग करणं चांगलंच. [br]मला त्यातून मोठं समाधान मिळालं.

0:08:23.167,0:08:28.309
आणि त्या विद्यार्थ्यांना यामुळे [br]मोठा फायदा झाला असेल, अशी आशा आहे.

0:08:28.333,0:08:31.059
कारण, एक साधा लोहचुंबक वापरून

0:08:31.083,0:08:33.726
आपण घरी प्रयोग करू शकतो.

0:08:33.750,0:08:37.559
साध्यासोप्या प्रयोगांप्रमाणेच आपण [br]जास्त गुंतागुंतीचे प्रयोगही करू शकतो.

0:08:37.583,0:08:39.268
उदाहरणार्थ, स्वतःला प्रश्न विचारा,

0:08:39.292,0:08:42.643
या एका पदार्थामुळे आकर्षण आणि अपकर्षण [br]दोन्ही क्रिया कशा होतात?

0:08:42.667,0:08:46.184
एक लोहचुंबक वापरून [br]दुसऱ्याचं परिभ्रमण घडवून आणता आलं,

0:08:46.208,0:08:49.393
तर त्याचा काही उपयोग होईल का?

0:08:49.417,0:08:52.893
किंवा, ही डॉलरची नोट घ्या.

0:08:52.917,0:08:54.518
मी हे लोहचुंबक घेते.

0:08:54.542,0:08:58.976
लोहचुंबकामुळे ही नोट कशी उचलली जाते, पहा.

0:08:59.000,0:09:03.309
या नोटेत चुंबकीय शाई दडली आहे.[br]त्यामुळे बनवटगिरीला आळा बसतो.

0:09:03.333,0:09:06.684
इथे ही ब्रान सिरीयल [br][गव्हाच्या कोंड्याचा पदार्थ] आहे.

0:09:06.708,0:09:09.601
ही सुद्धा चुंबकीय आहे. हो ना?

0:09:09.625,0:09:12.101
कारण त्यात लोह आहे.

0:09:12.125,0:09:13.476
(हशा)

0:09:13.500,0:09:15.768
आणि ते आरोग्याला चांगलं. हो ना?

0:09:15.792,0:09:17.809
आता आणखी एक.

0:09:17.833,0:09:19.684
ही वस्तू चुंबकीय नाही.

0:09:19.708,0:09:22.684
लोहचुंबक वापरून ती उचलली जात नाही.

0:09:22.708,0:09:24.476
पण मी आता ती थंड करणार आहे.

0:09:24.500,0:09:26.851
हीच इथली वस्तू, पण थंड.

0:09:26.875,0:09:28.417
ती वस्तू थंड करून

0:09:33.000,0:09:34.917
या लोहचुंबकावर ठेवल्यावर,

0:09:37.458,0:09:38.851
पहा..

0:09:38.875,0:09:40.143
(टाळ्या)

0:09:40.167,0:09:41.417
हे अद्भुत आहे.

0:09:45.792,0:09:47.934
ती वस्तू चुंबकीय नाही,

0:09:47.958,0:09:50.768
पण तरीही लोहचुंबकाशी सुसंवाद साधते आहे.

0:09:50.792,0:09:54.684
हे नीट समजून घ्यायला [br]आणखी बरेच प्रयोग करावे लागतील.

0:09:54.708,0:09:58.018
खरं तर माझ्या व्यावसायिक आयुष्यातला [br]बराच काळ मी हे शिकत आहे.

0:09:58.042,0:09:59.500
याला सुपरकंडक्टर म्हणतात.

0:10:00.083,0:10:03.518
सुपरकंडक्टर ही कल्पना क्लिष्ट आहे.

0:10:03.542,0:10:08.101
पण अगदी साधे प्रयोग सुद्धा आपल्याला [br]जगाची चांगली माहिती करून देऊ शकतात.

0:10:08.125,0:10:12.976
मी जर म्हटलं, की फ्लॅश मेमरीचं कार्य [br]छोट्या लोहचुंबकांच्या परिभ्रमणामुळे चालतं,

0:10:13.000,0:10:15.518
तर तुम्हांला कल्पना येईल.[br]कारण हे तुम्ही पाहिलेलं आहे.

0:10:15.542,0:10:17.768
किंवा मी म्हटलं, की एम आर आय यंत्रं

0:10:17.792,0:10:22.226
चुंबकत्व वापरून आपल्या शरीरातल्या [br]चुंबकीय कणांचं परिभ्रमण घडवून आणतात,

0:10:22.250,0:10:24.101
तर ते तुम्ही पाहिलेलं आहे.

0:10:24.125,0:10:31.250
म्हणजे तंत्रज्ञानाशी तुमचा सुसंवाद होऊन,[br]या साधनांचं मूलतत्त्व तुम्हांला समजलं आहे.

0:10:33.958,0:10:39.768
मला ठाऊक आहे, की आपल्या रोजच्या आयुष्यात [br]जास्तीची कामं वाढवून घेणं कठीण आहे.

0:10:39.792,0:10:42.143
विशेष करून प्रयोग.

0:10:42.167,0:10:45.101
पण मला वाटतं, हे आव्हान [br]घेऊन पाहण्यासारखं आहे.

0:10:45.125,0:10:49.226
एखाद्या गोष्टीच्या कार्याबद्दल कल्पना करा.[br]ती गोष्ट तोडा, आणि तपासून पहा.

0:10:49.250,0:10:53.375
एखादी गोष्ट हाताळून पहा, [br]आणि एखादं भौतिक तत्त्व स्वतःशी सिद्ध करा.

0:10:54.292,0:10:57.333
तंत्रज्ञानाला मानवतेची जोड द्या.

0:10:58.250,0:11:01.143
यामुळे साधला जाणारा सुसंवाद [br]तुम्हांला थक्क करून टाकेल.

0:11:01.167,0:11:03.143
धन्यवाद.

0:11:03.167,0:11:05.333
(टाळ्या)