ᴛüʀᴋçᴇ çᴇᴠiʀi: @yigithan.kilinc Her şeyin bir mucizesi vardır, karanlığın ve sessizliğin bile... Her şeyin bir mucizesi vardır, karanlığın ve sessizliğin bile... ʜᴇʟᴇɴ ᴋᴇʟʟᴇʀ Gelecek nasıl görünecek? Evren nasıl sona erecek? Bunu asla kesin olarak bilemeyebiliriz. Lakin bilim, evrenin sonunun nasıl geleceğine dair büyüleyici bir tablo çizmeye başladı bile. Gelin birlikte zamanın sonuna doğru bir yolculuğa çıkalım. Her 5 saniyede bir, hızımızı ikiye katlayıp gitgide hızlanarak ilerleyeceğiz. Geleceğe dair bu öngörümüz, biz daha fazla ipucunu irdeledikçe muhakkak değişecektir, fakat şu kesin ki: Evren daha yeni başladı. (ᴀɴᴛʀᴏᴘᴏsᴇɴ çᴀɢ̆ı) DAVID ATTENBOROUGH: Holosen sona erdi. Şu anda yaptıklarımız... ...ve sonraki birkaç yılda yapacaklarımız... ...gelecek binlerce yılı derinden etkileyecek. Modern insanların şimdiye kadarki bildiği tek koşullar... ...değişmekte. Hem de çok hızlı bir şekilde. Bu gezegendeki hiçbir şey aynı kalmaz, her şey değişir. Dünya sıçrayışlarından birini yapıyor ve biz, bu sıçrayışların nereye ineceğini bilemeyiz. Dünya daima bu sıçrayışları yapmakta. (ʜᴀʟᴇ-ʙᴏᴘᴘ ᴋᴜʏʀᴜᴋʟᴜ ʏıʟᴅıᴢı ɢᴇʀi ᴅöɴüʏᴏʀ) Bu gezegendeki her şey hareket hâlindedir. Hiçbir şey sabit kalmaz, her şey bozulur. (ᴀɴᴛᴀʀᴇs süᴘᴇʀɴᴏᴠᴀ ᴏʟᴜʏᴏʀ) (sᴀʜʀᴀ çöʟü ᴛʀᴏᴘiᴋᴀʟ iᴋʟiᴍᴇ ɢiʀiʏᴏʀ) (ᴛᴀᴋıᴍ ʏıʟᴅıᴢʟᴀʀ ʙᴏᴢᴜʟᴍᴀʏᴀ ʙᴀşʟıʏᴏʀ) (ᴠᴏʏᴀɢᴇʀ ɪ ᴋᴏᴍşᴜ ʏıʟᴅıᴢıɴ ʏᴀɴıɴᴅᴀɴ ɢᴇçiʏᴏʀ) (ʙᴜᴢᴜʟ ᴀʀᴀsı ᴅᴇᴠiʀ sᴏɴᴀ ᴇʀiʏᴏʀ) (ʙiʀ süᴘᴇʀᴠᴏʟᴋᴀɴ ᴘᴀᴛʟıʏᴏʀ) (ʏᴇɴi ʙiʀ ʜᴀᴠᴀi ᴀᴅᴀsı ᴏʀᴛᴀʏᴀ çıᴋıʏᴏʀ) (ʏᴇɴi ᴀᴅᴀʟᴀʀ ᴢiɴᴄiʀi ᴏʟᴜşᴜʏᴏʀ) (ᴀʏ'ᴅᴀᴋi ᴀʏᴀᴋ iᴢʟᴇʀi ᴋᴀʏʙᴏʟᴜʏᴏʀ) (ʙᴇᴛᴇʟɢᴇᴜsᴇ süᴘᴇʀɴᴏᴠᴀ ᴏʟᴜʏᴏʀ) (ᴛᴀşᴛᴀɴ ᴀʙiᴅᴇʟᴇʀ ᴇʀᴏᴢʏᴏɴᴀ ᴜɢ̆ʀᴜʏᴏʀ) (öʟüᴍᴄüʟ ʙiʀ ɢᴀᴍᴀ ışıɴı ᴘᴀᴛʟᴀᴍᴀsı ᴏʟᴜʏᴏʀ) (ᴍᴀʀs'ıɴ ᴜʏᴅᴜsᴜ ʜᴀʟᴋᴀ ʜᴀʟiɴᴇ ɢᴇʟiʏᴏʀ) (sᴀᴛüʀɴ'üɴ ʜᴀʟᴋᴀʟᴀʀı ʏᴏᴋ ᴏʟᴜʏᴏʀ) (ᴀɴᴛᴀʀᴋᴛiᴋᴀ ᴇʀiʏᴏʀ) (ʙüʏüᴋ ʙiʀ ᴀsᴛᴇʀᴏiᴛ ᴅüɴʏᴀ'ʏᴀ çᴀʀᴘıʏᴏʀ) (ʏᴇɴi süᴘᴇʀ ᴋıᴛᴀ ᴏʟᴜşuʏᴏʀ) BRIAN COX: Yakıtı tükenince... BRIAN COX: ...Güneş gösterişsiz bir şekilde solmayacak. Çekirdeği çökecek... ...ve çökmesiyle ortaya çıkan fazladan ısı, dış katmanlarının şişmesini sağlayacak. (ᴅüɴʏᴀ üᴢᴇʀiɴᴅᴇᴋi ᴛüᴍ ʏᴀşᴀᴍ sᴏɴᴀ ᴇʀiʏᴏʀ) (ɢüɴᴇş ɢᴇɴişʟiʏᴏʀ) (ɢüɴᴇş ᴋıᴢıʟ ᴅᴇᴠᴇ ᴅöɴüşüʏᴏʀ) (öʟᴍᴇᴋᴛᴇ ᴏʟᴀɴ ɢüɴᴇş ᴅüɴʏᴀ'ʏı ʏᴏᴋ ᴇᴅiʏᴏʀ) (ɢüɴᴇş ʙᴇʏᴀᴢ ᴄüᴄᴇʏᴇ ᴅöɴüşüʏᴏʀ) Güneş'imiz artık ölü. Kalıntıları, derin uzayın dondurucu sıcaklığında yavaşça soğumakta. Güneş'in yazgısı, öbür tüm yıldızlar için de geçerlidir. Bir gün hepsi ölecek ve kâinat ebedî bir karanlığa gömülecek. Tüm yıldızların nihayetinde yakıtı bitecek... ...evrenin sıcaklığı düşecek... ...ve tüm yıldızların tek tek ölümüyle gökyüzünün görkemli ışığı sönecek. Sonrasındaysa hiç yeni yıldız... ...oluşmayacak. Yani evrenin sonu görkemli şekilde değil... ...hayal kırıklığıyla olacak. Bu son ateşli değil... ...buzlu olacak. Son yıldızın da ölmesiyle, yıldız ışığı dönemi sona erdi. Evren, ölü yıldızların etrafa saçılmış olduğu bir mezarlık hâline gelmiş bulunmakta. Güneş'imiz bir beyaz cüceye dönüşüyor: sıcak, yoğun, çökmüş bir yıldız cesedine. Yakacak yakıtı kalmayınca... ...bir beyaz cücenin soluk parıltısı, sönmüş olan fırınından geriye kalan son ısıdan kaynaklanır. Dünya'nın şimdiki bulunduğu konumdan bakıldığında... ...bulutsuz bir gece göğünde parlayan dolunay kadar parlak olacak ancak. Beyaz cücelerin soluk parıltısı... ...ölü yıldızlar ve kara deliklerle dolu olan bu karanlık boşluktaki tek ışık kaynağı olacak. Bir bakıma, cesetler ve zombi yıldızlarla dolu bir “hayalet evren” karşılayacak bizi gelecekte. Bir süre sonra kütle çekimi, ölü yıldızları ve gezegenleri galaksilerinden kopararak dondurucu boşluğa yolluyor. Bazı kahverengi cüceler şans eseri çarpışıp yeni yıldızlar oluşturuyor. Çarpışan nötron yıldızları, aşırı parlak süpernovalarla karanlığı aydınlatıyor. Ölmekte olan evrenden kurtulabilmiş olan canlılar... ...yaşlanan beyaz cücelerin etrafında konaklayabilir. Fakat en nihayetinde, beyaz cüceler de sönüp ölecek. Kara cüceler, son yıldızların nihai kaderi olacak. Bunlar, sadece azıcık ısı ya da ışık yayan soğumuş beyaz cücelerdir. Kara cüceler koyu, yoğun ve bozunmakta olan maddelerden oluşan gök cisimleridir. Yıldızlardan arta kalan küllerdir esasında. Bunları meydana getiren atomlar öyle sert bir şekilde sıkışmıştır ki... ...Güneş'imizden 1 MİLYON kat yoğundurlar! Yıldızların bu hâle gelmesi aşırı uzun sürer. Dolayısıyla, bildiğimiz kadarıyla şu anda evrende hiç kara cüce bulunmamakta. Bulunduğu galaksiden kaçamayan cisimler... ...merkezde yer alan süper kütleli kara delik tarafından yutuluyor. (ᴋᴀʀᴀ ᴅᴇʟiᴋʟᴇʀ ʙᴀşıʙᴏş ᴍᴀᴅᴅᴇʟᴇʀi ʏᴜᴛᴜʏᴏʀ) Uzun süredir uykuda olan kara delikler görkemli bir şekilde aniden parlıyor. (ᴅᴇᴊᴇɴᴇʀᴇ çᴀɢ̆) Gelecekteki yabancı uygarlıkların tek güvenilir güç kaynağı kara deliklerin dönme enerjisi oluyor. Elimizde bulunan enerjiye bağlı bir yaşama hızına sahibiz. Bizden epey farklı bir biyolojiye sahip olan... ...dolayısıyla da çok ama çok uzun yaşam sürelerine sahip olan bilinçli yaşayan sistemler düşünülebilir. 10 trilyon yılda bir düşünen, ama bu sanki onlara normalmiş gibi gelen yaşayan sistemler olabilir. Bizim soyumuz tükense bile... ...çok ama çok uzak bir gelecekte... ...bir süreliğine daha tekrardan akıllı yaşam formlarının oluşmasına imkân verebilecek... ...bir dalgalanma meydana gelebilir. 'Akıllı yaşam zaman adacıkları' olabilir yani. (ᴜᴢᴀʏ-ᴢᴀᴍᴀɴıɴ ɢᴇɴişʟᴇᴍᴇsi) Evrenin genişleme hızı arttıkça, maddelerin birbirlerinden uzaklaşma hızı da ışık hızını geçiyor. Bu noktada, uzak gökadalar ve yıldızlar öyle hızlı uzaklaşıyorlar ki ışıkları tespit edilemez hâle geliyor. Kâinatın sırları ebediyen kilitli kalacak. En yeni teoriler, atomların da zamanla bozunarak diğer tüm maddeleri yok edeceğini öngörmekte. Bizi oluşturan atomların temel yapı taşlarından birisi olan protonlar... ...kendiliğinden dağılabilir. Kara deliğin çekiminden kurtulabilen maddeler... ...onu oluşturan protonlar nihayetinde bozunacağından yok olup gidecek. Proton bozunması henüz kanıtlanmış değil. Dolayısıyla geleceğin bu kısmı, yeni keşiflerin ışığında daha farklı olabilir. Kara cücelerin içindeki maddeler... ...yani kâinatta kalan en son maddeler, bir zaman sonra... ...arkalarında hiçbir şey bırakmayarak uzay boşluğuna radyasyon hâlinde buharlaşacak. (ᴋᴀʀᴀ ᴅᴇʟiᴋ çᴀɢ̆ı) Kara cücelerin de yok olmasıyla... ...kâinatta tek bir atom dahi kalmayacak. Bir zamanlar içinde bolca şey bulunan kozmostan geriye kalan tek şeyler... ...ışık parçacıkları ve kara delikler olacak. Kara Delik Çağı başlıyor. Yaşamın sığınabileceği hiçbir gezegen, yıldız yahut kalıntı bulunmayacak bu dönemde. Fakat zaman, daha şimdi akmaya başladı. İnsan ömrü ile kıyaslandığında, evren gözlerini daha yeni açtı. Soğuk, karanlık ve boş: işte evren ömrünün büyük bir kısmını aynen böyle geçirecek. Evrenimiz yaşama, kendisini göstermesi için çok kısa bir zaman dilimi veriyor. Ateşli doğumu ve dondurucu ölümünden korunan fevkalade bir zaman dilimi. Zamanın oku, evrenin yaşamın oluşabileceği gelişim çağında parlak bir pencere oluşturur. Lakin bu, çok da uzun açık kalmayan bir penceredir. Bildiğimiz şekliyle yaşam... ...evrenin doğumundan son kara deliğin buharlaşmasına kadar olan sürenin... ...yüzdelik olarak yalnızca... %0.000 %0.000000000000 %0.000000000000000000000 %0.000000000000000000000000000000 %0.000000000000000000000000000000000000000 %0.000000000000000000000000000000000000000000000000 %0.000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 %0.000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 %0.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 %0.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 %0.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000001'inde mümkündür. Kara delikler, evrenin temel yapı taşları hâline geliyorlar. Galaksiler, etraflarında ufak kara delikler dönen merkezi süper kütleli kara delikler hâline gelecek. Kara deliklerle dolu zombi galaksiler yavaş yavaş gelişmeye devam ediyor. Birbirlerini yutarak büyüyecekler... ...ardından da, belki süper kütleli kara deliğe çekilerek onu büyütecekler. Evren, hâlâ ilginç ve dinamik bir yer olmaya devam edecek. Sadece bahsettiğimiz zaman ölçekleri... ...artık 'binlerce' veya 'milyonlarca' yıl yerine 'trilyonlarca' yıl olacak. Bu çok uzak olan gelecekte... ...kara delik birleşmeleri, evrende gerçekleşen ana olaylar olacak. Bazıları muazzam büyüklüklere ulaşacak, Güneş'imizin trilyonlarca katı kütlelere. Birleştikleri vakit, kâinatta yankılanacak olan çok güçlü kütle çekimsel dalgalar yayacaklar. Kara delikler, davula vuran tokmak misali evreni kütle çekimsel dalgalarla dövecekler. Bunların çok karakteristik bir şarkıları olacak. Beraberce çok uzun bir ömür sürmüş iki kara delik düşünün. Ömürlerinin sonunda birbirlerinin etrafında... ...bir saniyeden çok daha kısa bir sürede binlerce km yol alacak şekilde dönüyorlar. Bunu yaparken arkalarında bir 'uzay çınlaması'... ...uzay-zamanda gerçek bir dalga bırakıyorlar. Uzay, bu kara deliklerin evrene vuruşu sebebiyle ezilip büzülür. Bunlar “kütle çekimsel dalgalar”, diğer bir deyişle evrenin çınlama sesleridir. Ve bunlar, kara delikten ışık hızında çıkarak dönen sakin bir kara delikte birleşecektir. Yeterince yakında bulunsaydınız eğer... ...uzayın ezilip büzülmesinden dolayı kulaklarınız çınlardı. Tam anlamıyla o sesi işitebilirdiniz. Çok ağır bir kara deliğe doğru çekilen daha hafif bir kara delik düşünün. Bu duyduğunuz... ...hafif olan kara deliğin, ağır olana her yaklaştığında uzayı dövmesinin sesidir. Çekildikçe daha da hızlanır ve daha gürültülü bir hâle gelir. Bilim insanları kara deliklerin ölümsüz olduğunu düşünüyordu. Ancak bunlar bile bir gün ölür. Şimdi de, hayal dahi edilemeyecek kadar uzun zaman ölçeklerinden... ...katrilyonlarca yıl gelecekten bahsediyoruz. Bahsettiğimiz bu zaman ölçeklerinde, kara delikler bile buharlaşmaya başlarlar. (ʜᴀᴡᴋıɴɢ ʀᴀᴅʏᴀsʏᴏɴᴜ) STEPHEN HAWKING: Kuantum mekaniğine göre... ...uzay 'sanal' ve 'karşıt' parçacıklarla doludur. Bunlar çiftler hâlinde oluşmakta, birbirlerinden ayrılmakta... ...tekrardan bir araya gelmekte ve sonra da birbirlerini yok etmektedir. Bir kara deliğin yanında... ...sanal parçacıklardan biri ona düşebilir. Bunun sonucunda diğer parçacık, kendisini yok edecek olan partnerinden mahrum kalır. Terkedilmiş olan parçacık... ...kara delik tarafından yayılan radyasyonmuş gibi görünür. Bu yüzden de işte... ...kara delikler ölümsüz değildir. Sürekli artan bir oranda buharlaşırlar... ...ta ki en sonunda muazzam bir patlamayla yok olana dek. Kuantum mekaniği... ...parçacıkların ve radyasyonun nihai bir zindandan kurtulmasına imkan vermiştir: Bir kara delikten. Kara delikler, evrende son kalan büyük ölçekli yapıları silerek buharlaşmaya başlıyorlar. Ölürlerken karanlığı birer birer aydınlatıyorlar. Kara delikler aheste aheste ölürken... ...evren, henüz sırrını çözememiş olduğumuz bir güç nedeniyle genişlemeye devam ediyor. İşte bu, insanoğlunun bilgi birikiminin sınırıdır, araştırmalar ve keşifler için doğmuş bir sınır. Düşünürler ve ozanlar seneler boyunca... ...“Dünya'nın sonunu ateş mi yoksa buz mu getirecek?” diye sorup durmuştur. Bugün buna bir cevap verebiliriz. En yeni bulgular gösteriyor ki, evren yavaşlamıyor... ...aksine kontrolden çıkmış bir şekilde hızlanıyor. Ve biz, evrenin donarak yaşamını noktalayacağını düşünmekteyiz. Günümüzden trilyon kere trilyonlarca sene sonra. Uzay boşluğunun bizzat kendisinde enerji vardır. Uzayın her bir cm³ alanında... ...içerisinde parçacık, madde, radyasyon yahut herhangi bir şeyler olsun olmasın... ...yine de enerji vardır. Einstein'a göre de, bu enerji evreni itmektedir. Evrenin genişlemesini hızlandıran tuhaf şey nedir? Ona "karanlık enerji" diyoruz. Ve bu şey, evrendeki en baskın güçtür. Evrendeki madde-enerji içeriğinin neredeyse 3/4'ü bu karanlık enerji dediğimiz şeydir. Ve bizim, onun ne olduğuna dair hiçbir fikrimiz bulunmuyor. Karanlık enerji, madde veya radyasyonun aksine... ...evren genişledikçe etkisini azaltmaz. İşte bu, evrene gelecekte ne olacağına dair çok önemli şeyler söyler bize. Öyleyse evrenin geleceği ne olacak? Karanlık enerji, baskın ve itici güç olarak kalmaya devam ederse... ...evren sonsuza değin genişleyecektir. Gitgide hızını artırarak hem de. Kaçak bir evren hâline gelecektir. Evrenin enerjisinin %70'i... ...boş uzayda bulunmaktadır... ...ve biz niye bunun böyle olduğunu anlamış değiliz. Ancak ne olacağını biliyoruz. Bu enerji orada durmaya devam ederse şayet... ...evren karanlık, soğuk ve bomboş bir hâle gelecektir. İşte gelecek böyle olabilir. Bilmiyoruz, çünkü karanlık enerjinin doğasını kavrayabilmiş değiliz henüz. Kavrayana dek, geleceği bilemeyeceğiz... ...hatta kendi kökenlerimizi dahi anlayamayacağız... ...işte bu sebeple de, bu konuyu bilmek ve araştırmak istiyoruz. Karanlık enerjinin mahiyetini keşfetmek... ...geleceğe dairki öngörümüzü çarpıcı bir şekilde değiştirebilir. Olur da karanlık enerji, etkisini zamanla bir şekilde azaltırsa... ...evren, kütle çekiminin etkisi altında çökebilir: bu "Büyük Çöküş'tür". Destek verilirse, evreni paramparça edebilir: bu da "Büyük Yırtılma'dır". Fizikçiler her geçen gün, herbirinin kendine mahsus fizik yasaları olan... ...bizimkisinin dışında başka birçok evren daha olabileceğini düşünmeye başlıyorlar. Bazıları, yaşam için uygun koşulları sağlayabilir. Diğerleri ise çökebilir veya da parçalanabilir. Bazıları ise, aklımızın alamayacağı düzeyde acayip olabilir. Bu yapbozun eksik parçaları, oralarda bir yerlerde ve bulunmayı bekliyor. Gelecekte bizi, gitgide soğuyup boş hâle gelen bir evren bekliyor gibi görünüyor. Öte yandan şunu da sormalıyız tabii: “Bu son, yeni bir başlangıcı beraberinde getirebilir mi?”. Ayrıca da, kâinatın sonunun gerçekte nasıl geleceğine... ...ve yeni bir evrenin doğuşuna neden olup olmayacağına dair fikirler de var. Bazıları, entropi her şeyi yok etmeden önce evrenden kaçıp kurtulmanın bir yolu olabileceğini düşünmekte. Simüle edilmiş sanal evrenler yaratabilir, hatta yeterli enerjiyle tıpkı bizimkisi gibi bir evren yaratabiliriz. Yaptığımız hesaplamalar bizlere şunu söylüyor: Eğer muazzam miktarda enerjiyi tek bir noktaya sıkıştırabilecek kapasitede... ...bir parçacık hızlandırıcınız varsa... ...bir ihtimal bir geçit açabilirsiniz: 'Bebek bir evren'. "Var olan her şeyin ölümüyle yüzleşmek." Belki de, (gelecekteki uygarlıkların) tek kurtulma olasılığı işte budur. Ve bu, çok ilginç bir olasılığı daha gündeme getirmekte. Tamamiyle spekülasyon ama... ...belki de bünyesinde akıllı yaşam barındıran evrenler... ...bebek evrenler, diğer bir deyişle “cankurtaran botları” oluşturup... ...onları çoğaltacaklardır. Yani, çoklu evrenler arasında bir nevi 'evrim' vuku bulabilir. En güçlünün hayatta kalması gerçekleşebilir. Bünyesinde zeki yaşam bulundurmayan evrenler 'kısırdır', hiç çocukları olmaz. Ancak, uygun sıcaklıklara ve bizimkisi gibi yıldızlara sahip olan evrenler... ...bebek evrenler yapıp sonra da onları çoğaltacak uygarlıklar oluşturabilirler. Evrenden kaçıp kurtulabilmenin herhangi bir yolu bulunmuyorsa... ...o zaman entropi, ilerleyişine devam ederek evrende kalan son süper kütleli kara delikleri de yok edecektir. Son kara delik, patlayıp ölürken son bir defa kâinatı aydınlatıyor. Akıl almaz bir sürenin sonunda... ...kara delikler bile buharlaşacak... ...ve kâinat, içinde sadece fotonların bulunduğu bir denize dönüşecek... ...ve bu fotonlar da, evrenin genişlemesi sebebiyle yavaş yavaş aynı sıcaklığa... ...yani mutlak sıfıra doğru soğuyacaktır. Son yıldızların son kalıntıları da sonunda bozunup yok olunca... ...ve her şey aynı sıcaklığa geldiğinde... ...kâinatın öyküsü... ...nihayet noktalanıyor. ᴢᴀᴍᴀɴ ᴍᴀɴᴀsıᴢ ʜᴀʟᴇ ɢᴇʟiʏᴏʀ Ömrü boyunca ilk defa... ...evren kalıcı ve değişmez olacaktır. Entropi nihayet artmayı durdurdu... ...zira kozmos, artık daha da düzensiz hâle gelemez. Hiçbir şey olmuyor... ...ilelebet de olmamaya devam edecek. Her şeyin bir mucizesi vardır, karanlığın ve sessizliğin bile... ʜᴇʟᴇɴ ᴋᴇʟʟᴇʀ ...ve ben, ne hâlde olursam olayım, mutlulukla yaşamayı öğrendim. ʜᴇʟᴇɴ ᴋᴇʟʟᴇʀ ᴍᴇʟᴏᴅʏsʜᴇᴇᴘ ᴛᴀʀᴀғıɴᴅᴀɴ ʜᴀᴢıʀʟᴀɴᴍışᴛıʀ ᴛüʀᴋçᴇ çᴇᴠiʀi: @yigithan.kilinc ᴛüʀᴋçᴇ çᴇᴠiʀi: @yigithan.kilinc