WEBVTT

00:00:14.171 --> 00:00:16.490
Antik Yunanlıların harika bir fikri vardı:

00:00:16.490 --> 00:00:18.328
Evren basittir.

00:00:18.328 --> 00:00:21.468
Zihinlerinde, bunu yapmak için 
gereken dört element vardı:

00:00:21.468 --> 00:00:24.571
Toprak, hava, ateş ve su.

00:00:24.571 --> 00:00:26.921
Diğer teoriler arasında,
bu güzel bir tanesidir.

00:00:26.921 --> 00:00:28.898
Sadeliği ve zarafeti vardır.

00:00:28.898 --> 00:00:32.224
Dört temel elementi 
farklı şekillerde birleştirerek

00:00:32.224 --> 00:00:35.346
evrenin tüm harika çeşitliliğini 
üretebileceğinizi söylüyor.

00:00:35.346 --> 00:00:37.017
Örneğin, toprak ve ateş,

00:00:37.017 --> 00:00:38.975
size kuru olan şeyleri verir.

00:00:38.975 --> 00:00:41.822
Hava ve su, ıslak olan şeyleri verir.

00:00:41.822 --> 00:00:43.906
Ama bu teorinin bir problemi vardı.

00:00:43.906 --> 00:00:47.240
Ölçülebilen hiçbir şeyi öngöremedi

00:00:47.240 --> 00:00:49.987
ve ölçüm, deneysel bilimin temelidir.

00:00:49.987 --> 00:00:52.196
Daha da kötüsü, teori yanlıştı.

00:00:52.196 --> 00:00:54.698
Ancak Yunanlılar iyi bilim insanlarıydı,

00:00:54.698 --> 00:00:58.033
ve MÖ 5. yüzyılda Miletli 
Leukippos şimdiye kadarki

00:00:58.033 --> 00:01:01.070
en kalıcı bilimsel fikirlerden 
birini ortaya attı.

00:01:01.070 --> 00:01:05.870
Gördüğümüz her şey atom denilen 
küçük, bölünemez parçalardan oluşuyor.

00:01:05.870 --> 00:01:08.278
Teori basit ve zarifti,

00:01:08.278 --> 00:01:12.597
ve toprak, hava, ateş 
ve su teorisinin aksine doğruydu.

00:01:12.598 --> 00:01:15.778
Yüzyıllarca süren bilimsel 
düşünceler ve araştırmalar

00:01:15.778 --> 00:01:21.652
atomlarına ayrılabilen hidrojen, karbon
ve demir gibi gerçek elementler bulmuştu.

00:01:21.661 --> 00:01:24.038
Leukippos'un teorisinde atom,

00:01:24.038 --> 00:01:26.788
hala hidrojen, karbon 
veya demir olarak tanınabilen

00:01:26.788 --> 00:01:29.049
en küçük bölünemez parçadır.

00:01:29.049 --> 00:01:31.283
Leukippos'un fikrinedeki tek yanlış,

00:01:31.283 --> 00:01:33.497
atomların gerçekte 
bölünebilir olduklarıydı.

00:01:33.497 --> 00:01:35.262
Dahası sonradan anlaşıldı ki

00:01:35.262 --> 00:01:39.019
onun atom fikri evrenin neyden oluştuğunun
sadece küçük bir kısmını açıklıyordu.

00:01:39.035 --> 00:01:42.713
Evrenin sıradan gibi görünen şeyleri
aslında oldukça nadirdir.

00:01:42.713 --> 00:01:45.849
Leukippos'un atomları 
ve onların yapıtaşları

00:01:45.849 --> 00:01:49.287
aslında orada olduğunu bildiklerimizin
sadece %5'ini oluşturuyor.

00:01:49.287 --> 00:01:52.804
Fizikçiler evrenin geri kalan %95'ini

00:01:52.805 --> 00:01:56.563
karanlık madde ve karanlık enerjiden
oluşmuş karanlık evren olarak biliyorlar.

00:01:56.563 --> 00:01:57.707
Bunu nasıl mı biliyoruz?

00:01:57.707 --> 00:02:00.023
Biliyoruz çünkü etrafımıza bakıyoruz

00:02:00.023 --> 00:02:01.024
ve görüyoruz.

00:02:01.024 --> 00:02:02.366
Bu, çok basit görünebilir

00:02:02.366 --> 00:02:03.860
ama aslında oldukça derindir.

00:02:03.860 --> 00:02:06.197
Atomlardan yapılan her şey görünebilir.

00:02:06.197 --> 00:02:08.784
Işık üzerinden yansır 
ve bu sayede görebiliriz.

00:02:08.784 --> 00:02:11.514
Uzaya baktığımızda
yıldızlar ve galaksiler görürüz.

00:02:11.540 --> 00:02:13.837
Bizim yaşadığımız gibi bazıları

00:02:13.837 --> 00:02:17.165
uzayda zarif bir şekilde dönen, 
güzel spiral şekillerdir.

00:02:17.165 --> 00:02:20.964
Bilim insanları 1930'larda ilk kez 
galaksi gruplarının hareketini ölçtüğünde

00:02:20.966 --> 00:02:23.254
ve içerdikleri madde 
miktarını tarttıklarında,

00:02:23.254 --> 00:02:24.470
şaşırdılar.

00:02:24.470 --> 00:02:28.478
Bu gruplarda, onları bir arada tutmak için
yeterince görünür şey olmadığını buldular.

00:02:28.478 --> 00:02:30.648
Daha sonradan yapılan 
galaksilerin ölçümleri

00:02:30.648 --> 00:02:32.096
bu şaşırtıcı sonucu onayladı.

00:02:32.096 --> 00:02:34.193
Galaksilerde, onları 
bir arada tutacak kadar

00:02:34.193 --> 00:02:36.809
yerçekimi sağlayacak yeteri
kadar görünür malzeme yoktu.

00:02:36.809 --> 00:02:39.210
Görebildiğimiz kadarıyla
parçalanmaları gerekiyordu

00:02:39.210 --> 00:02:40.315
ama parçalanmıyorlardı.

00:02:40.315 --> 00:02:42.800
O zaman, orada bizim 
göremediğimiz şeyler olmalıydı.

00:02:42.800 --> 00:02:44.578
Bu şeylere karanlık madde diyoruz.

00:02:44.578 --> 00:02:46.703
Bugün karanlık madde için en iyi kanıt,

00:02:46.703 --> 00:02:49.523
Büyük Patlamadan gelen kozmik 
mikrodalga arka planı denilen

00:02:49.523 --> 00:02:51.074
bir şeyin ölçümlerinden geliyor

00:02:51.074 --> 00:02:52.450
ama bu başka bir hikaye.

00:02:52.450 --> 00:02:55.717
Elimizde olan tüm kanıtlar,
karanlık maddenin orada olduğunu söylüyor

00:02:55.717 --> 00:03:00.183
ve gökleri dolduran o güzel sarmal 
galaksilerde olan bir sürü şeyi açıklıyor.

00:03:00.193 --> 00:03:01.989
Peki, bu bizi nerede bırakıyor?

00:03:01.989 --> 00:03:05.265
Uzun zamandır, göklerin bizim
etrafımızda dönmediğini

00:03:05.265 --> 00:03:08.033
ve bizim oldukça sıradan 
bir galaksinin bir sarmal kolunda

00:03:08.033 --> 00:03:10.125
oldukça sıradan bir yıldızın
etrafında dönen,

00:03:10.125 --> 00:03:12.985
oldukça sıradan bir gezegenin
sakinleri olduğumuzu biliyoruz.

00:03:12.985 --> 00:03:17.000
Karanlık maddenin keşfi bizi olayların 
merkezinden bir adım uzağa götürdü.

00:03:17.000 --> 00:03:19.568
Bize oluştuğumuz şeylerin 
evreni oluşturan şeylerin

00:03:19.568 --> 00:03:21.688
sadece küçük bir kısmı olduğunu söyledi.

00:03:21.688 --> 00:03:22.998
Ama dahası da vardı.

00:03:22.998 --> 00:03:24.128
Bu yüzyılın başlarında

00:03:24.128 --> 00:03:26.564
evrenin dış alanlarını 
inceleyen bilim insanları,

00:03:26.564 --> 00:03:31.312
sıcak, yoğun, büyük bir patlamayla
başlayan bir evrenden bekleyeceğiniz gibi

00:03:31.312 --> 00:03:33.819
yalnızca her şeyin birbirinden
uzaklaşmakla kalmayıp

00:03:33.819 --> 00:03:37.506
aynı zamanda evrenin genişlemesinin
hızlanıyor gibi göründüğünü doğruladılar.

00:03:37.511 --> 00:03:38.955
Bu da ne oluyor?

00:03:38.955 --> 00:03:41.948
Ya tıpkı bir aracı hızlandırmak için 
enerji sağladığınız gibi

00:03:41.956 --> 00:03:44.450
bu ivmeyi iten bir tür enerji var

00:03:44.450 --> 00:03:47.238
ya da yerçekimi tam olarak
düşündüğümüz gibi davranmıyor.

00:03:47.238 --> 00:03:49.875
Çoğu bilim insanı,
ivmeyi harekete geçiren

00:03:49.875 --> 00:03:52.919
bir çeşit enerji olduğunu yani
birincisi olduğunu düşünüyor.

00:03:52.919 --> 00:03:54.960
Buna "karanlık enerji" diyorlar.

00:03:54.960 --> 00:03:56.346
Günümüzün en iyi ölçümleri,

00:03:56.346 --> 00:03:59.300
evrenin ne kadarının karanlık 
olduğunu bulmamıza izin veriyor.

00:03:59.300 --> 00:04:02.755
Görünen o ki karanlık 
enerji evrenin %68'ini

00:04:02.761 --> 00:04:05.238
ve karanlık madde 
evrenin %27'sini oluşturuyor.

00:04:05.238 --> 00:04:09.407
Bu bize ve görebildiğimiz her şeye
sadece %5'ini bırakıyor.

00:04:09.407 --> 00:04:11.349
Peki, karanlık şeyler neyden yapılmış?

00:04:11.349 --> 00:04:12.081
Bilmiyoruz

00:04:12.081 --> 00:04:15.655
ama "süpersimetri" adında
bir kısmını açıklayabilecek bir teori var.

00:04:15.665 --> 00:04:18.262
Süpersimetri veya kısaca SUSY

00:04:18.262 --> 00:04:21.967
bir kısmı karanlık maddeyi oluşturabilecek
yeni bir dizi parçacığı öngörüyor.

00:04:21.967 --> 00:04:24.105
Eğer SUSY için kanıt bulursak

00:04:24.105 --> 00:04:26.311
evrenimizin görebildiğimiz 
%5'ini anlamaktan

00:04:26.311 --> 00:04:29.115
üçte birini anlamaya kadar gidebiliriz.

00:04:29.122 --> 00:04:30.701
Bir günlük iş için fena değil.

00:04:30.701 --> 00:04:33.514
Karanlık enerjiyi anlamak büyük
ihtimalle daha zor olacaktır

00:04:33.514 --> 00:04:36.704
ama ortada doğru yöne işaret edebilecek 
bir kaç kuramsal teori var.

00:04:36.704 --> 00:04:39.604
Bunların arasında 
birkaç dakika önce bahsettiğimiz

00:04:39.604 --> 00:04:42.191
eski Yunanlıların ilk büyük fikrine,

00:04:42.191 --> 00:04:45.340
yani evrenin basit olması gerektiği
fikrine dönen teoriler var.

00:04:45.340 --> 00:04:47.859
Bu teoriler, tüm evrenin 
harika çeşitliliğinin

00:04:47.859 --> 00:04:50.113
tek bir unsurdan geldiğini öngörmektedir:

00:04:50.113 --> 00:04:51.675
Titreşen bir ip.

00:04:51.675 --> 00:04:54.364
Buradaki fikir, bugün 
bildiğimiz tüm parçacıkların

00:04:54.364 --> 00:04:56.183
ipte farklı harmonikler olduğu.

00:04:56.183 --> 00:04:59.549
Ne yazık ki sicim teorisi
günümüzde hala test edilemiyor.

00:04:59.556 --> 00:05:02.342
Ama evrenin büyük bir kısmı
keşfedilmeyi bekliyor

00:05:02.342 --> 00:05:03.848
ve kazanılacak çok şey var.

00:05:03.848 --> 00:05:05.862
Bütün bunlar sizi küçük hissettiriyor mu?

00:05:05.862 --> 00:05:06.849
Hissettirmemeli.

00:05:06.849 --> 00:05:09.851
Onun yerine bildiğimiz kadarıyla
evrendeki harikaları kavramaya

00:05:09.851 --> 00:05:12.363
başlayabilen tek türün bir üyesi olduğunuz

00:05:12.363 --> 00:05:15.615
ve anlayışımızın daha da 
genişlediğini görmek için

00:05:15.615 --> 00:05:18.706
doğru zamanda yaşadığınız
gerçeğine hayret etmelisiniz.