[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:00.00,0:00:07.89,Default,,0000,0000,0000,,Gdy patrzymy na nocne niebo,
Dialogue: 0,0:00:07.89,0:00:10.91,Default,,0000,0000,0000,,jesteśmy zdumieni jego ogromem.
Dialogue: 0,0:00:10.91,0:00:12.40,Default,,0000,0000,0000,,Lecz jak będzie ono wyglądało
Dialogue: 0,0:00:12.40,0:00:13.86,Default,,0000,0000,0000,,za kilka miliardów lat?
Dialogue: 0,0:00:13.86,0:00:16.62,Default,,0000,0000,0000,,Naukowcy zwani kosmologami
Dialogue: 0,0:00:16.62,0:00:19.53,Default,,0000,0000,0000,,zastanawiają się nad tym pytaniem.
Dialogue: 0,0:00:19.53,0:00:21.92,Default,,0000,0000,0000,,Koniec wszechświata jest uzależniony
Dialogue: 0,0:00:21.92,0:00:23.87,Default,,0000,0000,0000,,od jego zawartości.
Dialogue: 0,0:00:23.87,0:00:25.66,Default,,0000,0000,0000,,Ponad 100 lat temu
Dialogue: 0,0:00:25.66,0:00:28.27,Default,,0000,0000,0000,,Einstein sformułował Ogólną Teorię Względności,
Dialogue: 0,0:00:28.27,0:00:31.36,Default,,0000,0000,0000,,która pomaga zrozumieć związek
Dialogue: 0,0:00:31.36,0:00:33.46,Default,,0000,0000,0000,,między zawartością wszechświata
Dialogue: 0,0:00:33.46,0:00:35.30,Default,,0000,0000,0000,,a jego kształtem.
Dialogue: 0,0:00:35.30,0:00:36.74,Default,,0000,0000,0000,,Powierzchnia wszechświata
Dialogue: 0,0:00:36.74,0:00:38.16,Default,,0000,0000,0000,,może być zakrzywiona na wzór kuli.
Dialogue: 0,0:00:38.16,0:00:40.17,Default,,0000,0000,0000,,Taki wszechświat nazwiemy zamkniętym
Dialogue: 0,0:00:40.17,0:00:41.27,Default,,0000,0000,0000,,lub o krzywiźnie dodatniej.
Dialogue: 0,0:00:41.27,0:00:42.56,Default,,0000,0000,0000,,Może mieć kształt siodła.
Dialogue: 0,0:00:42.56,0:00:44.85,Default,,0000,0000,0000,,Nazwiemy go otwartym lub o krzywiźnie ujemnej.
Dialogue: 0,0:00:44.85,0:00:46.59,Default,,0000,0000,0000,,Może też być płaski.
Dialogue: 0,0:00:46.59,0:00:47.32,Default,,0000,0000,0000,,Kształt wszechświata
Dialogue: 0,0:00:47.32,0:00:49.51,Default,,0000,0000,0000,,decyduje o jego życiu i śmierci.
Dialogue: 0,0:00:49.51,0:00:52.87,Default,,0000,0000,0000,,Wiemy, że wszechświat jest prawie płaski.
Dialogue: 0,0:00:52.87,0:00:54.67,Default,,0000,0000,0000,,Lecz części składowe wszechświata
Dialogue: 0,0:00:54.67,0:00:56.84,Default,,0000,0000,0000,,mogą wpłynąć na jego los.
Dialogue: 0,0:00:56.84,0:00:57.83,Default,,0000,0000,0000,,Możemy przewidzieć
Dialogue: 0,0:00:57.83,0:00:59.66,Default,,0000,0000,0000,,jak wszechświat się zmieni,
Dialogue: 0,0:00:59.66,0:01:02.43,Default,,0000,0000,0000,,mierząc aktualne wartości gęstości energii
Dialogue: 0,0:01:02.43,0:01:05.34,Default,,0000,0000,0000,,jego poszczególnych komponentów.
Dialogue: 0,0:01:05.34,0:01:07.31,Default,,0000,0000,0000,,Z czego zatem składa się wszechświat?
Dialogue: 0,0:01:07.31,0:01:09.78,Default,,0000,0000,0000,,Tworzą go wszystkie rzeczy, które widzimy,
Dialogue: 0,0:01:09.78,0:01:11.67,Default,,0000,0000,0000,,jak gwiazdy, chmury gazu i planety.
Dialogue: 0,0:01:11.67,0:01:14.60,Default,,0000,0000,0000,,Są to przykłady materii zwyczajnej lub barionowej.
Dialogue: 0,0:01:14.60,0:01:16.96,Default,,0000,0000,0000,,Choć widzimy je wszędzie dookoła,
Dialogue: 0,0:01:16.96,0:01:19.22,Default,,0000,0000,0000,,ich całkowita gęstość energii
Dialogue: 0,0:01:19.22,0:01:20.64,Default,,0000,0000,0000,,jest bardzo mała,
Dialogue: 0,0:01:20.64,0:01:23.35,Default,,0000,0000,0000,,około 5% całkowitej energii wszechświata.
Dialogue: 0,0:01:23.35,0:01:26.67,Default,,0000,0000,0000,,Przejdźmy do pozostałych 95%.
Dialogue: 0,0:01:26.67,0:01:28.97,Default,,0000,0000,0000,,Niecałe 27%
Dialogue: 0,0:01:28.97,0:01:31.25,Default,,0000,0000,0000,,pozostałej gęstości energii wszechświata
Dialogue: 0,0:01:31.25,0:01:34.14,Default,,0000,0000,0000,,stanowi tak zwana ciemna materia.
Dialogue: 0,0:01:34.14,0:01:36.95,Default,,0000,0000,0000,,Ciemna materia bardzo słabo oddziałuje ze światłem,
Dialogue: 0,0:01:36.95,0:01:39.93,Default,,0000,0000,0000,,przez co nie odbija go i nie świeci
Dialogue: 0,0:01:39.93,0:01:41.71,Default,,0000,0000,0000,,tak jak robią to gwiazdy czy planety,
Dialogue: 0,0:01:41.71,0:01:44.26,Default,,0000,0000,0000,,lecz poza tym zachowuje się jak normalna materia,
Dialogue: 0,0:01:44.26,0:01:46.13,Default,,0000,0000,0000,,przyciąga grawitacyjnie obiekty.
Dialogue: 0,0:01:46.13,0:01:48.76,Default,,0000,0000,0000,,Ciemną materię możemy wykryć
Dialogue: 0,0:01:48.76,0:01:51.05,Default,,0000,0000,0000,,obserwując jak wpływa grawitacyjnie
Dialogue: 0,0:01:51.05,0:01:52.34,Default,,0000,0000,0000,,na orbitujące obiekty
Dialogue: 0,0:01:52.34,0:01:53.56,Default,,0000,0000,0000,,i jak zakrzywia światło
Dialogue: 0,0:01:53.56,0:01:56.85,Default,,0000,0000,0000,,w zakrzywionej czasoprzestrzeni.
Dialogue: 0,0:01:56.85,0:01:58.95,Default,,0000,0000,0000,,Nie odkryliśmy jeszcze cząstki ciemnej materii,
Dialogue: 0,0:01:58.95,0:02:03.34,Default,,0000,0000,0000,,ale szukają jej naukowcy na całym świecie
Dialogue: 0,0:02:03.34,0:02:06.26,Default,,0000,0000,0000,,i badają wpływ ciemnej materii na wszechświat.
Dialogue: 0,0:02:06.26,0:02:08.77,Default,,0000,0000,0000,,Nadal jednak nie mamy 100%.
Dialogue: 0,0:02:08.77,0:02:10.27,Default,,0000,0000,0000,,Pozostałe 68%
Dialogue: 0,0:02:10.27,0:02:12.01,Default,,0000,0000,0000,,gęstości energii wszechświata
Dialogue: 0,0:02:12.01,0:02:13.91,Default,,0000,0000,0000,,stanowi ciemna energia,
Dialogue: 0,0:02:13.91,0:02:16.93,Default,,0000,0000,0000,,jeszcze bardziej tajemnicza niż ciemna materia
Dialogue: 0,0:02:16.93,0:02:18.89,Default,,0000,0000,0000,,Ciemna energia zachowuje się inaczej
Dialogue: 0,0:02:18.89,0:02:21.18,Default,,0000,0000,0000,,niż znane substancje
Dialogue: 0,0:02:21.18,0:02:23.61,Default,,0000,0000,0000,,i działa jak antygrawitacja.
Dialogue: 0,0:02:23.61,0:02:26.01,Default,,0000,0000,0000,,Jej ciśnienie grawitacyjne jest inne
Dialogue: 0,0:02:26.01,0:02:28.95,Default,,0000,0000,0000,,niż zwykłej i ciemnej materii.
Dialogue: 0,0:02:28.95,0:02:31.27,Default,,0000,0000,0000,,Wszechświat powinien się kurczyć
Dialogue: 0,0:02:31.27,0:02:32.95,Default,,0000,0000,0000,,pod wpływem przyciągania grawitacyjnego,
Dialogue: 0,0:02:32.95,0:02:34.83,Default,,0000,0000,0000,,lecz zamiast tego rozszerza się
Dialogue: 0,0:02:34.83,0:02:36.62,Default,,0000,0000,0000,,w coraz szybszym tempie.
Dialogue: 0,0:02:36.62,0:02:38.59,Default,,0000,0000,0000,,Ciemna energia często interpretowana jest
Dialogue: 0,0:02:38.59,0:02:40.55,Default,,0000,0000,0000,,jako stała kosmologiczna.
Dialogue: 0,0:02:40.55,0:02:42.51,Default,,0000,0000,0000,,Oznacza to, że ciemna energia
Dialogue: 0,0:02:42.51,0:02:45.57,Default,,0000,0000,0000,,rośnie wraz z objętością wszechświata,
Dialogue: 0,0:02:45.57,0:02:47.77,Default,,0000,0000,0000,,a jej gęstość energii pozostaje stała.
Dialogue: 0,0:02:47.77,0:02:49.46,Default,,0000,0000,0000,,Gdy wszechświat się rozszerza,
Dialogue: 0,0:02:49.46,0:02:50.74,Default,,0000,0000,0000,,jak robi to obecnie,
Dialogue: 0,0:02:50.74,0:02:53.05,Default,,0000,0000,0000,,wzrasta ilość ciemnej energii.
Dialogue: 0,0:02:53.05,0:02:55.77,Default,,0000,0000,0000,,Jednak ciemna materia i materia barionowa
Dialogue: 0,0:02:55.77,0:02:57.16,Default,,0000,0000,0000,,nie rosną wraz ze wszechświatem
Dialogue: 0,0:02:57.16,0:02:58.41,Default,,0000,0000,0000,,i stają się bardziej rozrzedzzone.
Dialogue: 0,0:02:58.41,0:03:00.30,Default,,0000,0000,0000,,Ponieważ ciemna energia
Dialogue: 0,0:03:00.30,0:03:01.43,Default,,0000,0000,0000,,jest stałą kosmologiczną,
Dialogue: 0,0:03:01.43,0:03:05.05,Default,,0000,0000,0000,,ciemna energia zdominuje wszechświat,
Dialogue: 0,0:03:05.05,0:03:06.88,Default,,0000,0000,0000,,który oziębi się
Dialogue: 0,0:03:06.88,0:03:08.78,Default,,0000,0000,0000,,i będzie się coraz szybciej rozszerzać.
Dialogue: 0,0:03:08.78,0:03:10.51,Default,,0000,0000,0000,,Kiedyś wyczerpią się zapasy gazu,
Dialogue: 0,0:03:10.51,0:03:11.98,Default,,0000,0000,0000,,z którego powstają gwiazdy,
Dialogue: 0,0:03:11.98,0:03:14.01,Default,,0000,0000,0000,,a gwiazdom skończy się paliwo
Dialogue: 0,0:03:14.01,0:03:15.32,Default,,0000,0000,0000,,i zgasną,
Dialogue: 0,0:03:15.32,0:03:18.02,Default,,0000,0000,0000,,zostawiając wszechświat pełen czarnych dziur.
Dialogue: 0,0:03:18.02,0:03:19.12,Default,,0000,0000,0000,,Z biegiem czasu
Dialogue: 0,0:03:19.12,0:03:21.29,Default,,0000,0000,0000,,nawet czarne dziury wyparują,
Dialogue: 0,0:03:21.29,0:03:24.28,Default,,0000,0000,0000,,a wszechświat stanie się zimny i pusty.
Dialogue: 0,0:03:24.28,0:03:28.73,Default,,0000,0000,0000,,Nazywamy to śmiercią cieplną wszechświata.
Dialogue: 0,0:03:28.73,0:03:30.07,Default,,0000,0000,0000,,Mimo przygnębiającej prognozy
Dialogue: 0,0:03:30.07,0:03:31.36,Default,,0000,0000,0000,,życia we wszechświecie,
Dialogue: 0,0:03:31.36,0:03:32.25,Default,,0000,0000,0000,,który dobiegnie końca
Dialogue: 0,0:03:32.25,0:03:34.13,Default,,0000,0000,0000,,zimny i pozbawiony życia,
Dialogue: 0,0:03:34.13,0:03:36.26,Default,,0000,0000,0000,,ostateczny los wszechświata
Dialogue: 0,0:03:36.26,0:03:38.10,Default,,0000,0000,0000,,stanowi piękną symetrię
Dialogue: 0,0:03:38.10,0:03:40.27,Default,,0000,0000,0000,,z jego wybuchowym początkiem.
Dialogue: 0,0:03:40.27,0:03:42.98,Default,,0000,0000,0000,,Ostatni etap akceleracji wszechświata
Dialogue: 0,0:03:42.98,0:03:44.64,Default,,0000,0000,0000,,nazywamy fazą de Sittera,
Dialogue: 0,0:03:44.64,0:03:46.63,Default,,0000,0000,0000,,od nazwiska holenderskiego matematyka,
Dialogue: 0,0:03:46.63,0:03:48.14,Default,,0000,0000,0000,,Willema de Sittera.
Dialogue: 0,0:03:48.14,0:03:49.79,Default,,0000,0000,0000,,Uważa się też,
Dialogue: 0,0:03:49.79,0:03:51.85,Default,,0000,0000,0000,,że wszechświat przeszedł już raz
Dialogue: 0,0:03:51.85,0:03:53.25,Default,,0000,0000,0000,,fazę de Sittera
Dialogue: 0,0:03:53.25,0:03:54.71,Default,,0000,0000,0000,,w początkowym okresie istnienia.
Dialogue: 0,0:03:54.71,0:03:56.98,Default,,0000,0000,0000,,Ten wczesny okres nazywamy inflacją,
Dialogue: 0,0:03:56.98,0:03:59.09,Default,,0000,0000,0000,,kiedy tuż po Wielkim Wybuchu
Dialogue: 0,0:03:59.09,0:04:01.06,Default,,0000,0000,0000,,wszechświat błyskawicznie się rozszerzał
Dialogue: 0,0:04:01.06,0:04:03.12,Default,,0000,0000,0000,,przez krótki czas.
Dialogue: 0,0:04:03.12,0:04:04.66,Default,,0000,0000,0000,,Zatem wszechświat zakończy się
Dialogue: 0,0:04:04.66,0:04:07.26,Default,,0000,0000,0000,,tak samo, jak się rozpoczął,
Dialogue: 0,0:04:07.26,0:04:08.99,Default,,0000,0000,0000,,fazą akceleracji.
Dialogue: 0,0:04:08.99,0:04:11.41,Default,,0000,0000,0000,,Żyjemy w wyjątkowym okresie
Dialogue: 0,0:04:11.41,0:04:12.96,Default,,0000,0000,0000,,życia wszechświata.
Dialogue: 0,0:04:12.96,0:04:15.40,Default,,0000,0000,0000,,Możemy go poznać,
Dialogue: 0,0:04:15.40,0:04:16.100,Default,,0000,0000,0000,,stać się świadkami historii
Dialogue: 0,0:04:16.100,0:04:18.49,Default,,0000,0000,0000,,rozgrywającej się na niebie
Dialogue: 0,0:04:18.49,0:04:20.71,Default,,0000,0000,0000,,przed naszymi oczami.