WEBVTT

00:00:06.494 --> 00:00:07.890
ڕوانینی ئاسمان لە شەودا،

00:00:07.890 --> 00:00:10.910
سەرسام بووین بەوەی چۆن 
تا هەرمان بەردەوام دەبێت.

00:00:10.910 --> 00:00:12.395
بەڵام ئاسمان چۆن دەبێت

00:00:12.395 --> 00:00:13.865
دوای بلیۆنەها ساڵ؟

00:00:13.865 --> 00:00:15.372
بەشێک لە زاناکان،

00:00:15.372 --> 00:00:16.616
پێان دەوترێت گەردووناس،

00:00:16.616 --> 00:00:19.531
کاتیان بە بیرکردنەوە دەربارەی ئە
و پرسە تەرخاندەکرد.

00:00:19.531 --> 00:00:21.924
کۆتایی گەردوون لە نزیکەوە بەستراوە

00:00:21.924 --> 00:00:23.868
بەوەی گەردوون لەچی پێکهاتووە.

00:00:23.868 --> 00:00:25.170
زیاد لە ١٠٠ ساڵ پێش ئێستا،

00:00:25.170 --> 00:00:27.660
ئاینشتاین بیردۆزی ڕێژەیی گشتی پەرەپێدا،

00:00:27.660 --> 00:00:30.003
پێکهاتووە لە کۆمەڵێک هاوکێشە 
کە یارمەتیمان دەدەن

00:00:30.003 --> 00:00:31.258
بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندی

00:00:31.258 --> 00:00:33.462
نێوان گەردوون لەچی پێکهاتووە و

00:00:33.462 --> 00:00:34.511
شێوەیەکەی.

00:00:34.511 --> 00:00:36.124
دەرکەوت کە ئەو گەردوونە

00:00:36.124 --> 00:00:38.178
دەکرێت چەماوە بێت، وەک تۆپێک یان گۆیەک

00:00:38.178 --> 00:00:40.468
بەمە دەڵێین چەماوەیەکی پۆزەتیڤانە،
یان داخراو.

00:00:40.468 --> 00:00:42.228
یاخود دەکرێت شێوەکەی 
وەک زین وابێت.

00:00:42.228 --> 00:00:44.488
بەمەش دەڵێن چەماوەی نێگەتیڤ، یاخود کراوە.

00:00:44.488 --> 00:00:46.033
یان دەکرێت تەخت بێت.

00:00:46.033 --> 00:00:47.155
ئەو شێوەیەش دەریدەخات

00:00:47.155 --> 00:00:49.537
کە گەردوون چەندێک دەژی و کەی دەمرێت.

00:00:49.537 --> 00:00:52.282
ئێستا ئەوە دەزانین کە گەردوون زۆر
نزیکە لەوەی تەخت بێت.

00:00:52.282 --> 00:00:53.998
بەهەرحاڵ، پێکهێنەرەکانی گەردوون

00:00:53.998 --> 00:00:56.554
هێشتا دەتوانن کاریگەری لەسەر
چارەنووسی کۆتایی دابنێن.

00:00:56.554 --> 00:00:58.153
دەتوانین پێشنیاری بکەین گەردوون

00:00:58.153 --> 00:00:59.611
چۆن لەگەڵ کاتدا دەگۆڕێت

00:00:59.611 --> 00:01:02.603
گەر ئەمڕۆ بڕی چڕی وزەی
پێکهێنەرە جیاوازەکانی

00:01:02.603 --> 00:01:04.588
گەردوون بپێوین.

00:01:04.588 --> 00:01:06.607
جا، ئایا گەردوون لەچی پێکهاتووە؟

00:01:06.607 --> 00:01:09.393
گەردوون لە هەموو ئەو شتانە پێکهاتووە
کە دەتوانین بیبینین،

00:01:09.393 --> 00:01:11.564
وەک ئەستێرەکان، گازەکان، و هەسارەکان

00:01:11.564 --> 00:01:14.733
بەمانە دەڵێن ماددە ئاسایی یان باریۆنیکی.

00:01:14.733 --> 00:01:16.593
هەرچەندە لە دەوروبەرمان دەیانبینین،

00:01:16.593 --> 00:01:18.702
چری وزەی گشتی ئەم پێکهێنەرانە

00:01:18.702 --> 00:01:20.440
لە ڕاستیدا زۆر بچووکە،

00:01:20.440 --> 00:01:23.530
نزیکەی ٪٥ی کۆی گشتی وزەی گەردوونە.

00:01:23.530 --> 00:01:26.675
جا، ئێستا با دەربارەی ٪٩٥ەکەی تر بدوێین.

00:01:26.675 --> 00:01:29.081
تەنیا کەمتر لە ٪٢٧ ی هەموو

00:01:29.081 --> 00:01:30.913
چڕی ووزەی گەردوون

00:01:30.913 --> 00:01:33.825
لەوە پێکهاتووە کە پێی دەڵێین ماددەی تاریک.

00:01:33.825 --> 00:01:36.798
ماددەی ڕەش زۆر بە لاوازی تەنیا کار 
لەگەڵ ڕووناکی دەکات،

00:01:36.798 --> 00:01:39.148
ئەوەش واتای وایە ناگەشێتەوە 
یان ڕووناکی ناداتەوە

00:01:39.148 --> 00:01:41.301
بەو جۆرەی ئەستێرە و هەسارەکان دەیکەن،
بەڵام،

00:01:41.301 --> 00:01:42.288
لەهەموو ڕێیەکانەوە

00:01:42.288 --> 00:01:44.259
وەک ماددەیەکی ئاسایی مامەڵە دەکات--

00:01:44.259 --> 00:01:46.128
شتەکان بە هێزی ڕاکێشان کێشدەکات.

00:01:46.128 --> 00:01:48.761
لە ڕاستئدا، تاکە ڕێگا بۆ
پەیبردن بە ماددەی تاریک

00:01:48.761 --> 00:01:50.932
لە ڕووی یەکتربڕینی کێشکردنەوەیە،

00:01:50.932 --> 00:01:52.533
چۆن شتەکان خولدەخۆن لە دەوریدا

00:01:52.533 --> 00:01:53.785
و چۆن رووناکی لاردەکاتەوە

00:01:53.785 --> 00:01:56.008
و بۆشاییەکەی چواردەوری خواردەکاتەوە.

00:01:56.008 --> 00:01:58.343
ئێمە هێشتا گەردی ماددەی
تاریکمان نەدۆزیوەتەوە،

00:01:58.343 --> 00:02:00.815
بەڵام زاناکانی هەموو جیهان لە گەڕاندان

00:02:00.815 --> 00:02:02.950
بۆ ئەم (گەرد یان گەریلە) باسلێنەکراوانە

00:02:02.950 --> 00:02:05.843
وهەروەها کاریگەری
ماددەی تاریک لەسەر گەردوون.

00:02:05.843 --> 00:02:08.256
بەڵام هێشتا بەرز نابێتەوە بۆ ٪١٠٠.

00:02:08.256 --> 00:02:09.784
ئەو ٪٦٨ ی ماوەتەوە

00:02:09.784 --> 00:02:11.680
لە چڕی وزەی گەردوون

00:02:11.680 --> 00:02:13.759
لە وزەی تاریک پێکهاتووە،

00:02:13.759 --> 00:02:16.457
کە پەنهانترە لە ماددەی تاریک.

00:02:16.457 --> 00:02:18.422
ئەم وزەی تاریکە رەفتار ناکات

00:02:18.422 --> 00:02:20.590
وەک هەر جەوهەرێک کە ئێمە دەیزانین.

00:02:20.590 --> 00:02:23.013
زیاتر وەک هێزێکی دژە کێشکردن مامەڵە دەکات.

00:02:23.013 --> 00:02:25.420
دەڵێین کە پەستانی کێشکردنی هەیە،

00:02:25.420 --> 00:02:28.330
کە ماددەی ئاسایی و ماددەی تاریک نیانە.

00:02:28.330 --> 00:02:30.103
لە جێی ئەوەی گەردوون بکشێنێتە یەک،

00:02:30.103 --> 00:02:32.004
کە ئێمە وامان داناوە کێشکردن ئەوە دەکات،

00:02:32.004 --> 00:02:34.287
گەردوون وا دەردەکەوێت
پارچەیەک بێت کە دەکشێت

00:02:34.287 --> 00:02:36.110
بە ڕێژەیەکی هەردەم-زیاد بوون.

00:02:36.110 --> 00:02:37.938
ئایدیای پیشەنگ بۆ وزەی تاریک

00:02:37.938 --> 00:02:40.148
ئەوەیە کە گەردوونیانە نەگۆڕە.

00:02:40.148 --> 00:02:42.245
واتا تایبەتمەندی نامۆی هەیە

00:02:42.245 --> 00:02:45.434
کە دەکشێت بە زیادبوونی قەبارەی بۆشایی

00:02:45.434 --> 00:02:47.606
بۆ ئەوەی چڕی ووزەکەی بە نەگۆڕی بهێڵێتەوە.

00:02:47.606 --> 00:02:49.441
جا، هەر کە گەردوون دەکشێت

00:02:49.441 --> 00:02:50.772
هەروەک ئێستا کە لە کشاندایە

00:02:50.772 --> 00:02:52.742
بەوە وزەی تاریک زیادتر و زیادتر دەبێت.

00:02:52.742 --> 00:02:54.574
ماددەی تاریک و ماددەی بایرۆنیک،

00:02:54.574 --> 00:02:55.277
لەلایەکی دیکە،

00:02:55.277 --> 00:02:56.622
ناکشێن لەگەڵ گەردووندا

00:02:56.622 --> 00:02:58.007
زیادتر لاوازتر دەبن.

00:02:58.007 --> 00:02:59.335
لەبەر ئەم تایبەتمەندییەی

00:02:59.335 --> 00:03:00.694
نەگۆڕی گەردوونیانە،

00:03:00.694 --> 00:03:03.451
گەردوونی داهاتوو زیادتر و زیادتر
دەستی بەسەردا دەگیرێت

00:03:03.451 --> 00:03:04.592
لەلایەن وزەی تاریک،

00:03:04.592 --> 00:03:06.330
ساردتر و ساردتر دەبێت

00:03:06.330 --> 00:03:08.715
خێراتر و خێراتر دەکشێت.

00:03:08.715 --> 00:03:10.476
لە کۆتاییدا گەردوون گازی نامێنێت

00:03:10.476 --> 00:03:11.842
تا ئەستێرەکان درووستبکات،

00:03:11.842 --> 00:03:13.861
ئەستێرەکانیش سوتەمەنیان نامێنێت

00:03:13.861 --> 00:03:15.322
و دەکوژێنەوە (یان دەتەقنەوە(

00:03:15.322 --> 00:03:18.062
گەردوون تەنیا جێدەهێڵن لەگەڵ کونی ڕەش.

00:03:18.062 --> 00:03:19.255
بە پێدانی کاتی پێویست.

00:03:19.255 --> 00:03:21.610
تەنانەت کۆنەڕەشەکانیش کۆتاییان پێدێت،

00:03:21.610 --> 00:03:24.523
گەردوون تەنیا دەهێڵنەوە تەواو سارد و چۆڵ.

00:03:24.523 --> 00:03:28.127
ئێمە بەوە دەڵێین پلەی گەرمی مەرگی گەردوون.

00:03:28.127 --> 00:03:29.569
لەوانێیە بێتاقەتکەر بێت

00:03:29.569 --> 00:03:30.694
ژیانکردن لە گەردوونێکدا

00:03:30.694 --> 00:03:32.735
کە کۆتای تەمەنی بە ڕەقبوونەوە بێت

00:03:32.735 --> 00:03:34.237
و بەتاڵ بێت لە ژیان،

00:03:34.237 --> 00:03:36.027
کۆتا چارەنووسی گەردوونەکەمان

00:03:36.027 --> 00:03:37.937
لە ڕاستیدا سەربوردەیەکی جوانی هەیە

00:03:37.937 --> 00:03:40.087
بۆ گەرمییەک، سەرەتایەکی ئاگراوی

00:03:40.087 --> 00:03:41.998
بەو تاودەرەی ڕەوشی کۆتایی

00:03:41.998 --> 00:03:44.111
گەردوون دەڵێین 
de Sitter phase

00:03:44.111 --> 00:03:46.082
ناونراوە لە دوای بیرکاریزانی هۆڵەندی

00:03:46.082 --> 00:03:47.927
Willem de Sitter.

00:03:47.927 --> 00:03:49.685
بەهەرحاڵ، بەهەمان شێوە لەو باوەڕەداین

00:03:49.685 --> 00:03:51.520
کە گەردوون قۆناغێکی تری کشانی

00:03:51.520 --> 00:03:52.831
ی هەبووەde Sitter

00:03:52.831 --> 00:03:54.607
لە سەرەتاترین کاتی ژیانیدا،

00:03:54.607 --> 00:03:57.228
بەم سەردەمە زووە دەڵێین ‌هەڵئاوسان،

00:03:57.228 --> 00:03:58.894
کە بە کورتی، دوای بیگ بانگ،

00:03:58.894 --> 00:04:01.219
گەردوون زۆر بە خێرایی دەکشا

00:04:01.219 --> 00:04:02.860
بۆ ماوەیەکی کورت

00:04:02.860 --> 00:04:04.391
جا، گەردوون بە کۆتا دێت

00:04:04.391 --> 00:04:06.858
بە نزیکەیی بە شێوەیەک کە دەستیپێکردووە،

00:04:06.858 --> 00:04:08.768
تاودان،

00:04:08.768 --> 00:04:10.778
ئێمە لە کاتێکی ناوازەدا دەژین

00:04:10.778 --> 00:04:12.350
کە گەردوون لە ژیاندایە

00:04:12.350 --> 00:04:13.861
کە دەتوانین تێبگەین

00:04:13.861 --> 00:04:15.153
دەربارەی گەشتەکەی گەردوون

00:04:15.153 --> 00:04:16.437
و دیدێکی مێژووەکەی

00:04:16.437 --> 00:04:18.520
کە خۆی لە ئاسماندا نمایش دەکات

00:04:18.520 --> 00:04:20.622
بۆ هەموومان کە بیبینین.